วิชาภาษาไทย รหัสวิชา 040105 บทที่ 1 ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับภาษาไทย จัดทำโดย อาจารย์มัลลิกา ผ่องแผ้ว วิทยาลัยเฉลิมกาญจนาระยอง

1. วิชา ภาษาไทย รหัสวิชา 040105
อาจารย์มัลลิกา ผ่องแผ้ว

2. บทที่ 1 ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับภาษาไทย

3. ก่อนอื่นเรามารู้จักกับพื้นฐาน
ของภาษากันน่ะคะ

4. ความหมายของภาษา
คาว่า “ ภาษา” เป็นคาภาษาสันสฤต แปลตามรูปศัพท์หมายถึงคาพูดหรือ
ถ้อยคา ภาษาเป็นเครื่องมือของมนุษย์ที่ใช้ในการสื่อความหมายให้สามารถ
สื่อสารติดต่อทาความเข้าใจกันโดยมีระเบียบของคาและเสียงเป็นเครื่อง
กาหนด ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 ให้ความหมาย
ของคาว่าภาษา คือ เสียงหรือกิริยาอาการที่ทาความเข้าใจกันได้ คาพูด
ถ้อยคาที่ใช้พูดจากัน

5. ความหมายของภาษา (ต่อ)
ภาษา เมื่อแปลตามรูปศัพท์หมายถึง คาพูดหรือถ้อยคา ภาษาเป็นเครื่องมือ
ของมนุษย์ที่ใช้ในการสื่อความหมายให้สามารถติดต่อสื่อสาร เข้าใจกันได้
โดยมีระเบียบของเสียงและเรื่องของคาเป็นเครื่องกาหนด

6. รายละเอียดเนื้อหาที่ต้องศึกษาในบทนี้
ความหมายของภาษาไทย
ภาษาในฐานะเป็นเครื่องมือในการสื่อสาร
ความสาคัญของภาษา
องค์ประกอบของภาษา
ลักษณะสาคัญของภาษาไทย
ศิลปะการใช้ภาษาไทย

7. ความหมายของภาษาไทย
ภาษาไทย มีความหมายว่า เป็นภาษาที่มีลักษณะเป็นของตนเองและมี
ความแตกต่างจากภาษาอื่นที่นามาใช้ในภาษาไทย การใช้ภาษาไทยได้อย่าง
ถูกต้อง จาเป็นต้องรู้จักภาษาไทยให้ดีเพื่อใช้ถ้อยคาได้อย่างถูกต้องตาม
ลักษณะภาษาไทย

8. ภาษาในฐานะเป็นเครื่องมือในการสื่อสาร
ภาษาที่ใช้ในการติดต่อสื่อสารในชีวิตประจาวัน แบ่งได้ 2 ชนิดคือ
 วัจนภาษา
 อวัจนภาษา

9. วัจนภาษา
วัจนภาษา คือ ภาษาที่เป็นถ้อยคา ได้แก่ คาพูดหรือตัวอักษรที่กาหนด
ใช้ร่วมกันในสังคม ซึ่งหมายรวมทั้งเสียง และลายลักษณ์อักษร ภาษาถ้อยคา
เป็นภาษาที่มนุษย์สร้างขึ้นอย่างมีระบบ มีหลักเกณฑ์ทางภาษา หรือไวยากรณ์
ซึ่งคนในสังคมต้องเรียนรู้และใช้ภาษาในการฟัง พูด อ่าน เขียนและคิด
การใช้วัจนภาษาในการสื่อสารต้องคานึงถึงความชัดเจนถูกต้องตามหลัก
ภาษา และความเหมาะสมกับลักษณะการสื่อสาร ลักษณะงาน เป้าหมาย สื่อ
และผู้รับสาร
ภาษาในฐานะเป็นเครื่องมือในการสื่อสาร

10. อวัจนภาษา
อวัจนภาษา คือ ภาษาที่ไม่ใช้ถ้อยคา ได้แก่ การแสดงกิริยาท่าทางของ
มนุษย์ การแสดงสีหน้า สายตา น้าเสียง การใช้มือ วัตถุ การใช้สัญญาณ
ต่างๆ เพื่อนามาสื่อความหมาย และ ทาความเข้าใจต่อกัน
ภาษาในฐานะเป็นเครื่องมือในการสื่อสาร

11. ความสาคัญของภาษา
ภาษาเป็นเครื่องมือที่ใช้ในการสื่อสารของมนุษย์ มนุษย์ติดต่อกัน
ได้ เข้าใจกันได้ก็ด้วยอาศัยภาษาเป็นเครื่องช่วยที่ดีที่สุด

12. ความสาคัญของภาษา (ต่อ)
ภาษาศาสตร์มีระบบกฎเกณฑ์ ผู้ใช้ภาษาต้องรักษากฎเกณฑ์ในภาษา
ไว้ด้วยอย่างไรก็ตาม กฎเกณฑ์ในภาษานั้นไม่ตายตัวเหมือนกฎ
วิทยาศาสตร์ แต่มีการเปลี่ยนแปลงไปตามธรรมชาติของ
ภาษา เพราะเป็นสิ่งที่มนุษย์ตั้งขึ้น จึงเปลี่ยนแปลงไปตามกาลสมัย
ตามความเห็นชอบของส่วนรวม

13. ความสาคัญของภาษา (ต่อ)
ภาษาเป็นวัฒนธรรมอย่างหนึ่งของมนุษย์ และเป็นเครื่องแสดงให้
เห็นวัฒนธรรมส่วนอื่นๆ ของมนุษย์ด้วย เราจึงสามารถศึกษา
วัฒนธรรมตลอดจนเอกลักษณ์ของชนชาติต่างๆ ได้จากการศึกษา
ภาษาของชนชาตินั้นๆ

14. ความสาคัญของภาษา (ต่อ)
ภาษาเป็นศิลปะ มีความงดงามในกระบวนการใช้ภาษา กระบวนการใช้
ภาษานั้น มีระดับและลีลา ขึ้นอยู่กับปัจจัย ต่างๆ หลาย
ด้าน เช่น บุคคล กาลเทศะ ประเภทของเรื่อง ฯลฯ การที่จะเข้าใจ
ภาษา และใช้ภาษาได้ดีจะต้องมีความสนใจศึกษาสังเกตให้เข้าถึงรสของ
ภาษาด้วย

15. องค์ประกอบของภาษา
ภาษาทุกภาษาย่อมมีองค์ประกอบของภาษา โดยทั่วไปจะมี
องค์ประกอบ 4 ประการ คือ
เสียง
พยางค์และคา
ประโยค
ความหมาย

16. องค์ประกอบของภาษา (ต่อ)
 เสียง
นักภาษาศาสตร์จะให้ความสาคัญของเสียงพูดมากกว่าตัวเขียนที่เป็นลาย
ลักษณ์อักษร เพราะภาษาย่อมเกิดจากเสียงที่ใช้พูดกัน ส่วนภาษาเขียนเป็น
สัญลักษณ์ที่ใช้แทนเสียงพูด คาที่ใช้พูดจากันจะประกอบด้วยเสียงสระ เสียง
พยัญชนะและเสียงวรรณยุกต์ แต่บางภาษาก็ไม่มีเสียงวรรณยุกต์ เช่น บาลี
สันสกฤต เขมร อังกฤษ

17. องค์ประกอบของภาษา (ต่อ)
 พยางค์และคา
พยางค์เป็นกลุ่มเสียงที่เปล่งออกมาแต่ละครั้ง จะประกอบด้วย
เสียงพยัญชนะ เสียงสระ และเสียงวรรณยุกต์ จะมีความหมายหรือ
ไม่มีความหมายก็ได้
พยางค์แต่ละพยางค์จะมีเสียงพยัญชนะต้น ซึ่งเป็นเสียงที่อยู่หน้าเสียงสระ
และเสียงวรรณยุกต์ บางพยางค์ก็อาจมีเสียงพยัญชนะสะกดประกอบอยู่ด้วย
เช่น

18. องค์ประกอบของภาษา (ต่อ)
 ประโยค
ประโยค เป็นการนาคามาเรียงกันตามลักษณะโครงสร้างของภาษาที่
กาหนดเป็นกฎเกณฑ์หรือระบบตามระบบทางไวยากรณ์ของแต่ละภาษา และ
ทาให้ทราบหน้าที่ของคา

19. องค์ประกอบของภาษา (ต่อ)
 ความหมาย
ความหมายของคามี 2 อย่าง คือ
(1) ความหมายตามตัวหรือความหมายนัยตรง เป็นความหมายตรงของคานั้นๆ
เป็นคาที่ถูกกาหนดและผู้ใช้ภาษามีความเข้าใจตรงกัน เช่น
“ กิน” หมายถึง นาอาหารเข้าปากเคี้ยวและกลืนลงไปในคอ

20. องค์ประกอบของภาษา (ต่อ)
(2) ความหมายในประหวัดหรือความหมายเชิงอุปมา เป็นความหมายเพิ่มจาก
ความหมายในตรง เช่น
“ กินใจ” หมายถึง รู้สึกแหนงใจ
“ กินแรง” หมายถึง เอาเปรียบผู้อื่นในการทางาน

21. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย
ภาษาไทยมีวิวัฒนาการมาตามลาดับ ตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์
มหาราช โดยพระโหราธิบดีได้แต่งตาราเรียนภาษาไทยเล่มแรก ชื่อ จินดามณี
ขึ้น ต่อมาในสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยกระทรวง
ธรรมการได้พิมพ์ตาราสยามไวยากรณ์เป็นแบบเรียน และเจ้าพระยาพระเสด็จ
สุเรนทราธิบดี ได้เรียบเรียงขึ้นใหม่ โดยย่อจากตาราสยามไวยากรณ์ จนถึง
พ.ศ.๒๔๖๑ พระยาอุปกิตศิลปะสาร ได้ใช้เค้าโครงของตาราสยามไวยากรณ์
แต่งตาราหลักภาษาไทยขึ้นใหม่ ซึ่งถือว่าเป็นตาราหลักภาษาไทยที่สมบูรณ์
และเป็นแบบฉบับหลักภาษาไทยที่ใช้กันมาจนถึงปัจจุบัน

22. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
โดยมีหลักการสังเกตลักษณะที่สาคัญของภาษาไทย ดังนี้
1. ภาษาไทยเป็นคาโดด (Isolating Language) คือ คาไทยแต่ละคาจะมี
ความหมายสมบูรณ์ในตัวเอง ใช้ได้อย่างอิสระโดยไม่มีการเปลี่ยนรูปศัพท์ เช่น
พ่อ แม่ สูง ต่า

23. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
2. คาไทยแท้ส่วนมากมีพยางค์เดียว คือ คาไทยแท้ส่วนใหญ่มีพยางค์เดียว มี
ความหมายเข้าใจได้ทันที เช่น โอ่ง ไห ดิน น้า ลม ไฟ เป็นต้น ส่วนคาไทยแท้ที่
มีหลายพยางค์มีสาเหตุมาจาก
2.1 การปรับปรุงศัพท์ ด้วยการลงอุปสรรคแบบไทย คือ การเพิ่มเสียง
หน้าศัพท์ เช่น
ชิด ---- ประชิด
ทา ---- กระทา
ลูกดุม ---- ลูกกระดุม

24. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
2.2 การกลายเสียง เป็นการเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติ
ของภาษา เช่น เสียงกร่อน
หมากม่วง ---- มะม่วง
สายเอว ---- สะเอว
ต้นไคร้ ---- ตะไคร้

25. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
3. คาไทยแท้มีตัวสะกดตรงตามมาตรา เช่น ตัวอย่างคาที่เกี่ยวกับการต่อสู้
ได้แก่
แม่กก ---- ชก ศอก กระแทก โขก ผลัก แม่กม ---- โถม ทิ่ม รุม ทุ่ม
แม่กด ---- กัด ฟัด รัด อัด กอด ฟาด อัด แม่เกย ---- เสย ต่อย
แม่กง ---- ถอง พุ่ง ดึง เหวี่ยง ทึ้ง แม่เกอว ---- เหนี่ยว น้าว
แม่กน ---- ชน ยัน โยน ดัน
แม่กบ ---- ตบ ทุบ งับ บีบ จับ กระทืบ ถีบ

26. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
4. ภาษาไทยเปนภาษาที่มีเสียงวรรณยุกต ซึ่งวรรณยุกตนี้จะทาใหคามีระดับ
เสียง และความหมายตางกัน เชน
คา คา คา นา น่า น้า
เขา เขา เขา เสือ เสื่อ เสื้อ

27. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
5. มีการสรางคาเพื่อเพิ่มความหมายใหมากขึ้น การเพิ่มคาในภาษาไทยมี
หลายลักษณะ เชน การประสมคา คาซอน คาซ้า คาสมาส คาสนธิ ศัพท
บัญญัติ คาแผลง เปนตน

28. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
6. การเรียงคาในประโยค การเรียงคาในประโยคของภาษาไทยนั้นสาคัญมาก
เพราะถาเรียงคาในประโยคสลับที่กันจะทาให้ความหมายเปลี่ยนไป เชน
- พอใหเงินผมใช
- พอใหใชเงินผม
- พอใหผมใชเงิน
- พอใหเงินใชผม

29. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
7. คาขยายในภาษาไทย จะเรียงอยูหลังคาที่ถูกขยายเสมอ เชน
- แมไกสีแดง
- เรือลาใหญแลนชา
ยกเวน คาที่แสดงจานวนหรือปริมาณ อาจอยูหนา หรือ หลังก็ได เชน
คาขยายอยูหลัง คาขยายอยูหนา
หมูดาตัวหนึ่งอยูในเลาสีขาว ในเลาสีขาวมีหมูสองตัว

30. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
8. คาไทยมีคาลักษณะนาม โดยมีหลักการใชดังนี้
8.1 ใชตามหลังคาวิเศษณบอกจานวนนับที่เปนตัวเลข เชน
- นักเรียน 10 คน
- แมว 2 ตัว

31. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
8.2 ใชตามหลังคานามเพื่อบอกลักษณะคานามที่อยูขางหนา
เชน
- หนังสือเลมนั้นใครซื้อให
- นกฝูงนี้มาจากไซบีเรีย
ยกเวน การใชวา “เดียว” แทนจานวนนับ 1 หนวย ซึ่งจะอยูหลัง
ลักษณะนาม เชน
- ฉันเลี้ยงแมวไวตัวเดียว
- เขากินขาวจานเดียว

32. ลักษณะสาคัญของภาษาไทย (ต่อ)
9. ภาษาไทยมีระดับการใช แบงไดดังนี้
10.1 ระดับพิธีการ - ใชในพิธีการสาคัญตางๆ
10.2 ระดับทางการ - ใชในโอกาสที่เปนทางการ (ภาษาทางการ)
10.3 ระดับกึ่งทางการ - ใชในโอกาสที่เปนทางการ แตลดระดับโดยการ
ใชภาษาสุภาพและเปนกันเองมากขึ้น
10.4 ระดับสนทนา - ใชในโอกาสที่ไมเปนทางการ เชน
การพูดคุยทั่วไป
10.5 ระดับกันเอง - ใชในโอกาสที่ไมเปนทางการกับเพื่อนสนิท
สามารถใช ภาษาพูดหรือภาษาคะนอง

33. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย
 การออกเสียงคาได้อย่างถูกต้อง
 การใช้คาได้อย่างถูกต้อง
การใช้ประโยคถูกต้องตามหลักไวยากรณ์
การหลีกเลี่ยงการใช้ภาษาพูดในภาษาเขียน
การใช้สานวนโวหารในการสื่อสาร

34. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
 การออกเสียงคาได้อย่างถูกต้อง
คนไทยส่วนใหญ่ออกเสียงคา ได้อย่างถูกต้อง คาที่มีปัญหาในการออกเสียง
ส่วนใหญ่มักเป็นคา ที่ยืม มาจากภาษาอื่น เช่น ภาษาสันสกฤต ภาษาจีน

35. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การใช้คาได้อย่างถูกต้อง
คา แต่ละคา ย่อมมีความหมายแตกต่างกัน นอกจากความหมายโดยตรง
แล้วยังอาจมีความหมายแฝงด้วย อีกทั้งขอบเขตความหมายของคา ยังไม่ตาม
ตัว อาจกว้างหรืองแคบหรือเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา และได้จาแนก
ความหมายของคา ไว้หลายประการ ได้แก่ ความหมายกว้างแคบ ความหมาย
ตามตัวและความหมาย อุปมา ความหมายนัยตรงและความหมายนัยประหวัด
ความหมายคล้ายกัน ความหมายตรงข้ามกัน และคาหลายความหมาย

36. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การใช้ประโยคถูกต้องตามหลักไวยากรณ์
เมื่อใช้คาได้อย่างถูกต้องแล้ว ลาดับต่อไปคือ การนาคาต่างๆ มา
เรียบเรียงเป็นประโยคให้ถูกต้องตามหลัก ไวยากรณ์ไทย การใช้ประโยคได้
อย่างถูกต้อง ย่อมทาให้การสื่อสารแต่ละครั้งบรรลุจุดมุ่งหมาย
การใช้ ประโยคไม่ถูกต้องเกิดจากสาเหตุหลายประการ ดังนี้
1. การเรียงประธาน กริยา กรรม ไม่เป็นไปตามลาดับ
2. คาเชื่อมประโยคอยู่ผิดที่
3. การซ้า บุพบท สันธาน หรือลักษณะนามผิด
4. การวางส่วนขยายไม่ชิดคา ที่ต้องการอธิบาย

37. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การหลีกเลี่ยงการใช้ภาษาพูดในภาษาเขียน
แม้ว่าการใช้ภาษาพูดในภาษาเขียนจะมีจุดมุ่งหมายตรงกัน คือ เพื่อให้
การสื่อสารบรรลุจุดมุ่งหมาย แต่ก็มี องค์ประกอบ บทที่ใช้ในการสื่อสารต่างกัน
ทาให้ภาษาเขียนมีกฎเกณฑ์ในการใช้ภาษา ต่างจากภาษาพูด

38. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การหลีกเลี่ยงการใช้ภาษาพูดในภาษาเขียน
ข้อแตกต่างระหว่างภาษาพูดและภาษาเขียนมีดังนี้
1. การพูดมีสถานการณ์และสภาพแวดล้อมช่วยให้เข้าใจได้ดียิ่งกว่าการเขียน
2. ภาษาพูดเป็นการสื่อสารเฉพาะขณะที่พูด
3. ในการพูดอาจใช้ภาษาเฉพาะกลุ่มได้
4. ในการพูดนั้นผู้ส่งสารและผู้รับสารมีความใกล้ชิดกัน
5. ในการพูด เราอาจพูดซ้าได้ เพื่อทวนเรื่องที่ยากให้เข้าใจ
6. ภาษาเขียนไม่ควรมีข้อผิดพลาด ควรเรียบเรียงอย่างระมัดระวังและ
เลือกสรรถ้อยคาอย่างสุภาพ

39. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การใช้สานวนโวหารในการสื่อสาร
สานวนโวหารหมายถึง ถ้อยคา ที่เรียบเรียง ดังนั้น การใช้สานวนโวหาร จึง
หมายถึง การใช้ถ้อยคา ที่เรียบเรียงมาแล้วเป็นอย่างดี ในปัจจุบันนิยม ใช้
สานวนโวหารอยู่ 4 ประเภท ได้แก่ บรรยายโวหาร อธิบายโวหาร วิจารณ์
โวหาร และพรรณนาโวหาร ดังนี้

40. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การใช้สานวนโวหารในการสื่อสาร
1. บรรยายโวหาร คือ โวหารที่ใช้ในการเล่าเรื่องหรือบรรยายเรื่องอย่าง
ละเอียดเน้นการดาเนินเรื่องไป ตามลาดับเพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจอย่างละเอียด
2. อธิบายโวหาร คือ โวหารที่ใช้ในการไขความ ขยายความ หรือชี้แจง
เพื่อให้ผู้รับสารเกิดความเข้าใจในรายละเอียดต่างๆ อย่างกระจ่างชัดเจนแล้ว
ลึกซึ้ง

41. ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วย (ต่อ)
การใช้สานวนโวหารในการสื่อสาร
3. วิจารณ์โวหาร คือ โวหารที่ใช้แยกแยะส่วนประกอบต่างๆ ของเรื่องราว
สิ่งของ หรือเหตุการณ์ในแก่ มุมต่างๆ เพื่อแสดงให้เห็นข้อดี ข้อด้อย ความสาคัญ
และคุณค่าของสิ่งที่ต้องการวิจารณ์
4. พรรณนาโวหาร คือ โวหารที่ใช้แสดงความรู้สึกนึกคิดหรือภาพพจน์อย่าง
ละเอียดผู้มุ่งให้ผู้ได้รับสารเกิดจินตนาการคล้อยตามให้ได้ สิ่งที่มาพรรณนาโวหาร
ทักเป็นเนื้อหาที่กล่าวยกย่องเกียรติคุณ คุณความดีของ บุคคล ความงดงามของ
ธรรมชาติ

42. สรุปเนื้อหาบทเรียน
 ภาษาในฐานะเป็นเครื่องมือในการสื่อสาร ประกอบด้วย วัจนภาษา
และอวัจนภาษา วัจนภาษา และอวัจนภาษา เป็นอย่างไร และแตกต่างกัน
อย่างไร
 ความสาคัญของภาษาไทยประกอบด้วยอะไรบ้าง
 องค์ประกอบของภาษามีอะไรบ้าง
 ลักษณะสาคัญของภาษาไทยมีกี่ลักษณะ
 ศิลปะการใช้ภาษาไทยประกอบด้วยอะไรบ้าง