Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Intellectum”, τεύχος 9, Ιούνιος 2012

1. 1
Ο Ρφινο ηεο Ψπρνινγίαο
ζηηο Θνηλσληθέο Δπαλαζηάζεηο:
Σν ξεχκα ηεο Απειεπζεξσηηθήο Ψπρνινγίαο ζηε Ιαηηληθή
Ακεξηθή θαη ε Αλάγθε Δπέθηαζήο ηνπ ζηελ Δπξψπε ζήκεξα
΢ην παξφλ άξζξν ζα επηρεηξεζεί ε αλάδεημε ηεο πνιηηηθήο δηάζηαζεο ηεο
Ψπρνινγίαο θη ηδηαίηεξα ε πνιηηηθή ηεο ρξήζε ζε πεξηφδνπο θξίζεσλ.
Αξρηθά ζα δείμνπκε πσο ν θπξίαξρνο ιφγνο ρξεζηκνπνηεί ηελ ςπρνινγία
γηα λα απνπνιηηηθνπνηήζεη θαη λα ςπρηαηξηθνπνηήζεη ηα θνηλσληθά
θαηλφκελα. ΢ηε ζπλέρεηα ζα επηρεηξήζνπκε λα αθπξψζνπκε ην επηρείξεκα
ηεο νπδεηεξφηεηαο πνπ θνκίδνπλ νη θπξίαξρεο ςπρνινγηθέο ζεσξίεο θαη
ηέινο ζα παξνπζηάζνπκε ην ξεχκα ηεο απειεπζεξσηηθήο ςπρνινγίαο, ην
νπνίν αλαγλσξίδεη ηνλ πνιηηηθφ ηνπ ξφιν ζέηνληαο ηνλ εαπηφ ηνπ ζην
πιεπξφ ηνπ αγσληδφκελνπ ιανχ.
Οη ςπρνιφγνη ζπγθαηαιέγνληαη ζηελ νκάδα ησλ εηδηθψλ πνπ ζπλ-
αξζξψλνπλ ηνλ θπξίαξρν ιφγν πεξί θξίζεο ηελ ηειεπηαία ηξηεηία. Χσξίο
θαζπζηέξεζε, νη «θπξίαξρνη» ςπρνιφγνη πήξαλ ζέζε ζέηνληαο ηελ
Ψπρνινγία ζηελ ππεξεζία ηνπ θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχ θαηεζηεκέλνπ θαη
πξνθξίλνληαο σο βαζηθφ ζηφρν ηελ πξνζαξκνγή ησλ πνιηηψλ ζηα λέα
δεδνκέλα. Απηφ, άιισζηε, θάλεη δηαρξνληθά ε θπξίαξρε Ψπρνινγία ζηε
Γχζε κε ηα απηαξρηθά θαη ζπληεξεηηθά δηαγλσζηηθά εγρεηξίδηα, ηα ηεζη
λνεκνζχλεο γηα ηε δηαινγή ησλ θαηάιιεισλ ζηξαηησηψλ θαηά ηνλ Β’
Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηα ςπρηαηξηθά άζπια γηα ηνλ εγθιεηζκφ ησλ «κε
θαλνληθψλ» (Φνπθψ).[1]
΢ηνλ αληίπνδα ηεο θπξίαξρεο ςπρνινγίαο βξίζθεηαη κηα ελαιιαθηηθή
ςπρνινγηθή πξάμε, έλα παξάδεηγκα πνπ ζέηεη ηελ Ψπρνινγία ζηελ
ππεξεζία ησλ πνιηηψλ, ζην πιεπξφ ησλ αλζξψπσλ πνπ κάρνληαη ελάληηα
ζηελ άξλεζε, ηελ θαηάζιηςε θαη ηε καζεκέλε ηερλεηή αλεκπνξία. Ζ
απειεπζεξσηηθή ςπρνινγία (Liberation Psychology)[2]
, ε νπνία έιθεη ηελ
θαηαγσγή ηεο απφ ηε Ιαηηληθή Ακεξηθή, ακθηζβεηεί ηελ πξνζαξκνγή ζην

2. 2
θνηλσληθφ θαηεζηεκέλν θαη ελζαξξχλεη ηνπο θαηαπηεζκέλνπο αλζξψπνπο
λα αληηζηαζνχλ ζηελ αδηθία. Δπηρεηξεί λα αλαθαιχςεη κε πνην ηξφπν
άλζξσπνη ρσξίο εζηθφ θαηαθέξλνπλ ηειηθά λα αλαθηήζνπλ ηελ απαξαίηεηε
ελέξγεηα κε ζθνπφ λα αλαηξέςνπλ παξάλνκα πνιηηηθά θαζεζηψηα θαη λα
πάξνπλ ηελ εμνπζία ζηα ρέξηα ηνπο.
Θεληξηθή θηγνχξα ηνπ θηλήκαηνο ηεο απειεπζεξσηηθήο ςπρνινγίαο ππήξμε
ν Ηγθλάζην Κάξηηλ Κπάξν (1942-1989) ηεξέαο θαη θνηλσληθφο ςπρνιφγνο
ζην Δι ΢αιβαδφξ. Οη ηδέεο θη ν αθηηβηζκφο ηνπ Κάξηηλ Κπάξν ππέξ ηνπ
ιανχ ηνπ Δι ΢αιβαδφξ, σζηφζν, ηνπ ζηνίρηζαλ ηε δσή. ΢ηε κέζε ηεο
λχρηαο ηεο 16εο Λνεκβξίνπ ηνπ 1989 ν Κάξηηλ Κπάξν καδί κε πέληε
ζπλαδέιθνπο, ηελ νηθνλφκν ηνπ θαη ηελ έθεβε θφξε ηεο νδεγήζεθαλ ζηελ
απιή ηνπ παλεπηζηεκίνπ Universidad Centroamericana "José Simeón
Cañas" θαη εθηειέζηεθαλ απφ έλα ζηξαηησηηθφ απφζπαζκα.[3]
Ζ απειεπζεξσηηθή ςπρνινγία απνηειεί κέξνο ελφο επξχηεξνπ
πξννδεπηηθνχ δηαλνεηηθνχ θαη πνιηηηθνχ θηλήκαηνο πνπ αλαδχζεθε ζηε
Ιαηηληθή Ακεξηθή ηε δεθαεηία ηνπ 1960. Σν θίλεκα απηφ ζέηεη σο
ζεκειηψδε ζηφρν ηνλ αλαζηνραζκφ θαη ηελ αλακφξθσζε θιάδσλ θαη
επηζηεκψλ φπσο ε εθπαίδεπζε, ε ζενινγία, ε ςπρνινγία, ε θνηλσληνινγία
θαη ε θηινζνθία, απφ ηελ νπηηθή φκσο ησλ θησρψλ, ησλ απνθιεηζκέλσλ,
ησλ πεξηζσξηνπνηεκέλσλ, ησλ θαηαπηεζκέλσλ.
Ζ απειεπζεξσηηθή ςπρνινγία επηρείξεζε λα επηηειέζεη έλα δηπιφ έξγν:
απφ ηε κηα λα ζέζεη ηελ ςπρνινγία ζηελ ππεξεζία ησλ θησρψλ θαη
θαηαπηεζκέλσλ ιαψλ ηεο Ιαηηληθήο Ακεξηθήο θαη, απφ ηελ άιιε, λα
ζηξέςεη ην ελδηαθέξνλ ησλ ςπρνιφγσλ ζε πξνβιήκαηα φπσο ν
ππεξπιεζπζκφο, ε βία θη άιια θνηλσληθά δεηήκαηα. Γηα λα ην πεηχρεη φκσο
απηφ έπξεπε λα εθπιεξψζεη έλαλ αθφκα ζηφρν: ηελ αλνηθνδφκεζε ηεο
ςπρνινγίαο ππφ ηελ νπηηθή ησλ απνθιεηζκέλσλ πιεηνςεθηψλ ηεο
Ιαηηληθήο Ακεξηθήο. Όπσο θάζε πξννδεπηηθφ θνηλσληθφ θίλεκα,
αληηκεησπίδεη έλα πξαγκαηηθά πειψξην θαζήθνλ λα «ζξέςεη» ηελ
αληίζηαζε ζηελ απηνθξαηνξία ηεο εθκεηάιιεπζεο θαη ηεο θπξηαξρίαο θαη λα
αλαπηχμεη αμηφπηζηα ππνζηεξηθηηθά ζπζηήκαηα ηφζν γηα ηνλ εαπηφ ηεο φζν
θαη γηα ηνπο απνθιεηζκέλνπο θαη θαηαπηεζκέλνπο αλζξψπνπο. [4]
Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηεο απειεπζεξσηηθήο ςπρνινγίαο έγθεηηαη αθξηβψο ζην
γεγνλφο φηη θαηαλνεί ηνλ θφζκν ππφ ην πξίζκα ησλ θαηαπηεζκέλσλ θαη φρη
ησλ θαηαπηεζηψλ. Δπηθξίλεη σο αλήζηθε ηελ πξνζαξκνγή ησλ αηφκσλ ζηελ

3. 3
θαηαπίεζε θαη ηελ εθκεηάιιεπζε δηφηη ε πξνζαξκνγή ζε κηα άδηθε θαη
απάλζξσπε θαηάζηαζε δεκηνπξγεί ηειηθά απάζεηα θαη εηηνπάζεηα.
Απνλνκηκνπνηεί ηηο αξρέο θαη ηνπο ζεζκνχο πνπ ζπληεξνχλ κηα άδηθε
θνηλσλία ελζαξξχλνληαο έηζη ηνπο πνιίηεο πνπ δηακαξηχξνληαη.
Ζ ςπρνινγία νθείιεη λα εζηηάζεη ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ πξνζπάζεηα ηεο
ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ησλ ιατθψλ καδψλ, ε νπνία εμαξηάηαη απφ
ηελ απειεπζέξσζε ηνπο απφ ηηο θνηλσληθέο δνκέο πνπ ηνπο θξαηνχλ
θαηαπηεζκέλνπο. Ζ ςπρνινγία ζπρλά έζεηε εθηφο ησλ νξίσλ ηεο ηνπο
θνηλσληθνχο θη νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, δίλνληαο έκθαζε ζηηο εζσηεξηθέο
θαη ςπρνινγηθέο εμεγήζεηο. Απηφ πνπ αγλνεί, επνκέλσο, είλαη ην πψο
δνκείηαη θαη ιεηηνπξγεί ην θνηλσληθφ ζχζηεκα, κε πνην ηξφπν ηα θνηλσληθά
θαηλφκελα δηακνξθψλνπλ ηηο ηδέεο, ηηο επηζπκίεο, ηηο πξνηηκήζεηο, ηηο
ζπλήζεηεο, ηελ θνπιηνχξα γεληθφηεξα ησλ αλζξψπσλ. Σν πξαγκαηηθφ
αληηθείκελν ηεο ςπρνινγίαο ζα έπξεπε λα είλαη νη δηαδηθαζίεο εδξαίσζεο
ηεο νηθνλνκηθήο, πνιηηηζηηθήο θαη ηδενινγηθήο θπξηαξρίαο. Έλλνηεο πνπ
πξνέξρνληαη απφ ηελ επηζηήκε ηεο ςπρνινγίαο κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ
ζηελ θαηαλφεζε θαη ηελ αλάιπζε νηθνλνκηθψλ, πνιηηηθψλ θαη ηδενινγηθψλ
θαηλνκέλσλ, φπσο ε εμνπζία, ε δχλακε θαη ε ζχγθξνπζε. ΢εκαληηθά πεδία
εξγαζίαο ησλ ςπρνιφγσλ κε θνηλσληθφ, απειεπζεξσηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ
είλαη ζέκαηα ζεκειηψδε γηα θάζε ζπιινγηθή δξάζε φπσο ε δέζκεπζε, ε
ηδενινγία, ε ππνθεηκεληθφηεηα θαη ε ηαπηφηεηα.
Πνιινί ςπρνιφγνη ηνπ ξεχκαηνο ηεο απειπεζεξσηηθήο ςπρνινγίαο
επεξεάζηεθαλ ηδηαίηεξα απφ ηνλ Πάνπιν Φξέηξε (Paulo Freire), ηνλ
Βξαδηιηάλν εθπαηδεπηηθφ θαη ζπγγξαθέα ηνπ βηβιίνπ «Ζ Παηδαγσγηθή ηνπ
θαηαπηεζκέλνπ». Ο Φξέηξε αλαγλψξηζε κηα ζπγθεθξηκέλε ςπρνινγία ηεο
θαηαπίεζεο φπνπ νη θαηαπηεζκέλνη γίλνληαη κνηξνιάηξεο, ζεσξνχλ φηη είλαη
αλίζρπξνη λα αιιάμνπλ ηηο ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο δνπλ θαη
κεηαηξέπνληαη ζε παζεηηθνί δέθηεο. Απφ απηή ηε δηαπίζησζε πξνήιζε ε
έλλνηα ηεο θξηηηθήο ζπλείδεζεο (consientization),[5]
κέζσ ηεο νπνίαο νη
άλζξσπνη αλαγλσξίδνπλ ηελ εμσηεξηθή αιιά θαη ηελ απηφ-επηβαιιφκελε
εζσηεξηθή θαηαπίεζε. Ζ θξηηηθή ζπλείδεζε ζηνρεχεη ζηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο
κνηξνιαηξίαο. Δίλαη κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία νη αιιαγέο ζηνλ
εζσηεξηθφ θφζκν θάπνηνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ αλάιεςε δξάζεσλ γηα
ηελ αιιαγή ηνπ εμσηεξηθνχ ηνπ θφζκνπ, νη νπνίεο αιιάδνπλ θαη πάιη ηνλ
εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν. Ζ απειεπζέξσζε απφ ηε κνηξνιαηξία θαη ηελ

4. 4
αδπλακία αληίδξαζεο είλαη κηα δηαδηθαζία ζηελ νπνία νη ζπκκεηέρνληεο δελ
είλαη αληηθείκελα θαζνδήγεζεο ή ζεξαπείαο.[6]
Σν αλζξψπηλν νλ
κεηακνξθψλεηαη αιιάδνληαο ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνπ κέζσ κηαο ελεξγνχο
δηεξγαζίαο δηαιφγνπ ζηελ νπνία ζηαδηαθά απνθσδηθνπνηείηαη ν θφζκνο
θαζψο νη άλζξσπνη θαηαλννχλ ηνπο κεραληζκνχο ηεο θαηαπίεζεο θαη ηεο
απαλζξσπνπνίεζεο.[7]
Ζ «θξηηηθή ζπλείδεζε» απνηειεί ηε βαζηθή έλλνηα ηεο απειεπζεξσηηθήο
ςπρνινγίαο – θαη ηεο απειεπζεξσηηθήο πξάμεο γεληθφηεξα – θαη
απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεπηαίαο ζηηο
θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο. Πξφθεηηαη γηα κηα θνηλσληθν-ςπρνινγηθή αξρή κε
επξεία δηαπνιηηηζκηθή εθαξκνγή.
Οη ελλνηνινγηθέο θαηαζθεπέο θαη νη κέζνδνη ηεο απειεπζεξσηηθήο
ςπρνινγίαο δελ κπνξνχλ απιά λα εθαξκνζηνχλ απεπζείαο ζηηο
θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο.[8]
Άιισζηε θάηη ηέηνην ζα ήηαλ ζαλ λα
επαλαιακβάλακε ην ιάζνο ηνπ άθξηηνπ δαλεηζκνχ θαη ηεο άθξηηεο
εθαξκνγήο πνπ ε απειεπζεξσηηθή ςπρνινγία έρεη ηφζν ζθιεξά επηθξίλεη.
΢ηελ απειεπζεξσηηθή ςπρνινγία νη παξαδνζηαθέο ηερληθέο ζπλδπάδνληαη
κε λέεο (φπσο θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο, ζπλεληεχμεηο, καξηπξίεο,
αλάιπζε θεηκέλνπ). Σα πηεζηηθά θνηλσληθά πξνβιήκαηα απαηηνχλ έλαλ
κεζνδνινγηθφ πξαγκαηηζκφ φπνπ ε εθιεθηηθή ρξήζε δηαθνξεηηθψλ
κεζφδσλ είλαη ζεκηηή.[9]
Σα ηειεπηαία ηξία ρξφληα ζηελ Διιάδα είκαζηε κάξηπξεο κηα θξίζηκεο
πεξηφδνπ. Ενχκε έληνλα ην πψο επαλαπξνζδηνξίδνληαη θαη παξαβηάδνληαη νη
αλζξψπηλεο αλάγθεο ζην βσκφ ηεο δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο.
Παξαηεξνχκε ηε κεγάιε επίζεζε πνπ δέρεηαη ν ιαφο ζε επηθνηλσληαθφ
επίπεδν απφ ηα ΚΚΔ θαη ηνπο «εηδηθνχο». ΢ηηο κνλνδηάζηαηεο αληηιήςεηο
πνπ εθθξάδνπλ, εθιείπεη ην ζηνηρεηφ ηεο ζπκπαξάζηαζεο ζην ζπλάλζξσπν.
Σν παξάδεηγκα ηεο απειεπζεξσηηθήο ςπρνινγίαο είλαη ν δξφκνο πνπ
πξέπεη λα αθνινπζήζνπλ νη ςπρνιφγνη ζηελ Διιάδα ηεο νηθνλνκηθήο
θξίζεο θαη ησλ κλεκνλίσλ. Οη ςπρνιφγνη θη νη ινηπνί θνηλσληθνί
επηζηήκνλεο πξέπεη λα πιαηζηψζνπλ ηνπο αληη-δξψληεο, λα ζηαζνχλ ζην
πιεπξφ ηνπο, λα ηνπο εκςπρψζνπλ θαη λα ηνπο βνεζήζνπλ λα απνθηήζνπλ
θαζαξή ζπλείδεζε ησλ θαηλνκέλσλ πνπ επεξεάδνπλ ηε δσή ηνπο.
Δπηπιένλ ζα πξέπεη λα ζπλδέζνπλ ηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο θαη ηα
νηθνλνκηθά κέηξα κε ηηο ζπλέπεηεο πνπ πξνθαινχλ ζε ςπρηθφ επίπεδν θαη

5. 5
λα απνθεχγνπλ λα ηηο πξνζεγγίδνπλ σο κεκνλσκέλα ςπρνινγηθά
πξνβιήκαηα. Οη άλεξγνη, νη λεφπησρνη θαη νη λενάζηεγνη δελ πξέπεη λα
αληηκεησπίδνληαη απφ ηνπο επαγγεικαηίεο ηεο ςπρηθήο πγείαο, απιψο σο
ςπρνινγηθά επηβαξπκέλνη αιιά σο ζχκαηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο νηθνλνκηθήο
πνιηηηθήο. Γελ ρξήδνπλ ζεξαπείαο ή θαηεπλαζηηθήο ζπκβνπιεπηηθήο, αιιά
ζπκπαξάζηαζεο, αιιειεγγχεο θη εκςχρσζεο κε ζηφρν ηελ απειεπζέξσζε
ηνπο απφ ηα δεζκά ηεο απάζεηαο, ηεο άξλεζεο θαη ηεο θαηάζιηςεο ψζηε λα
θηλεηνπνηεζνχλ θαη λα δξάζνπλ. Οη ςπρνιφγνη πξέπεη λα ππεξβνχλ ηελ
ηππηθή επαγγεικαηηθή ζρέζε εηδηθνχ-πάζρνληα ζηελ επαθή ηνπο κε απηνχο
ηνπο αλζξψπνπο.
Κφλν ε επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλε ζχλδεζε ησλ ςπρνινγηθψλ
πξνβιεκάησλ ησλ πνιηηψλ κε ηηο πνιηηηθέο πνπ ηα πξνθαινχλ ζα
κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζηνλ ζρεδηαζκφ λέσλ πξνηάζεσλ θνηλσληθήο
πνιηηηθήο.
Υποσημειώσεις
[1] Φνπθψ, Κ. (2010). Οι μη κανονικοί. Παραδόζεις ζηο Κολέγιο ηης
Γαλλίας, 1974-1975. Αζήλα: Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δ΢ΣΗΑ΢
[2] Ο αξρηθφο φξνο ζηα ηζπαληθά ήηαλ La Psicologia Social de la Liberacion.
΢ηα Αγγιηθά επηθξάηεζαλ νη φξνη Liberation Psychology θαη Psychology of
Liberation. Δπνκέλσο ζηα Διιεληθά, ζεσξήζεθε δφθηκνο ν φξνο
Απειεπζεξσηηθή Ψπρνινγία. Γηα ηηο κεηαθξάζεηο ηνπ φξνπ γίλεηαη αλαθνξά
θαη ζην Burton, M., & Kagan C. (2005). Liberation Social Psychology:
Learning from Latin America. Journal Community and Applied Social
Psychology, 15(1), 63-78
[3] Ζ εθηέιεζε ηνπο έγηλε απφ ην ηάγκα Αηιαθάιη, κία επίιεθηε κνλάδα
ηνπ ζηξαηνχ ηνπ Δι ΢αιβαδφξ. Ζ δνινθνλία ηνπο επέθεξε κηα ηνκή ζηνλ
εκθχιην πφιεκν θαζψο αχμεζε ηηο δηεζλείο πηέζεηο πξνο ηελ θπβέξλεζε ηνπ
Δι ΢αιβαδφξ γηα λα ππνγξάςεη ζπκθσλία εηξήλεο κε ηελ νξγάλσζε ησλ
αληαξηψλ FMLN. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζπλέβαιιε ζην λα γίλνπλ νη ηδέεο
ηνπο γλσζηέο ζε φιν ηνλ θφζκν. The Truth Commission Report to the
United Nations, MARCH 15, 1993. Introduction, Creighton University, April
1, 1993, Αλαθηήζεθε ζηηο 8 Καΐνπ 2012
http://onlineministries.creighton.edu/CollaborativeMinistry/truth-com.html
[4] Burton, M. (2004). Viva Nacho! Liberation psychology in Latin
America. The Psychologist, 17(10), 584-587 Γηαζέζηκν ειεθηξνληθά

6. 6
http://www.thepsychologist.org.uk/archive/archive_home.cfm?volumeID=
17&editionID=111&ArticleID=761
[5] Θη εδψ, ε κεηάθξαζε ηνπ φξνπ είρε δπζθνιίεο. ΢ε πνιιά γξαπηά
δηαηεξείηαη απηνχζηνο “conscientization” ή ρξεζηκνπνηείηαη ζηα αγγιηθά ν
φξνο critical consciousness. Δδψ επηιέμακε ηε κεηάθξαζε θξηηηθή
ζπλείδεζε ή δηαθνξεηηθά ζπλεηδεηνπνίεζε.
[6] Levine, B. (2011). How the Occupy Movement Helped Americans Move
Beyond Denial and Depression to Action. AlterNet. Αλαθηήζεθε ζηηο 18
Απξηιίνπ 2012.
http://www.alternet.org/story/153269/how_the_occupy_movement_helpe
d_americans_move_beyond_denial_and_depression_to_action/?page=ent
ire
[7] Burton, M., & Kagan C. (2005). Liberation Social Psychology: Learning
from Latin America. Journal Community and Applied Social Psychology,
15(1), 63-78 Γηαζέζηκν ειεθηξνληθά
www.compsy.org.uk/PSLarticle3final.pdf
[8] Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαγλσξίζνπκε φηη ε απειεπζεξσηηθή ςπρνινγία
αλαπηχρζεθε ζε έλα πνιχ δηαθνξεηηθφ πιαίζην απφ απηφ ησλ
θαπηηαιηζηηθψλ ρσξψλ. Οη θνηλσλίεο ηεο Ιαηηληθήο Ακεξηθήο
ραξαθηεξίδνληαη ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ απφ ελδεκηθή θηψρεηα
θαη απνθιεηζκφ πνπ ζπλήζσο πιήηηεη ηελ πιεηνςεθία ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ
Ιαηηληθή Ακεξηθή έρεη ζεκαδεπηεί απφ θαηαπηεζηηθά θαζεζηψηα,
ζηξαηησηηθέο ζπγθξνχζεηο θαη ηε θαηαζηνιή απειεπζεξσηηθψλ θηλεκάησλ.
Κε θάπνηεο εμαηξέζεηο ζηελ πεξηθέξεηα, νη θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο ηνπ
ππξήλα (νη ρψξεο ηεο Δπξψπεο, ν Θαλαδάο, νη Ζ.Π.Α., ε Απζηξαιία θαη ε
Ηαπσλία) δελ είραλ βηψζεη ηίπνηα παξφκνην κε ηελ αγξηφηεηα ηνπ θξάηνπο
ζηηο Ιαηηλνακεξηθάληθεο ρψξεο. Οη θαηαπηεζκέλνη ζηηο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο
ηνπ θέληξνπ είλαη ηππηθά κεηνςεθίεο παξά πιεηνςεθίεο.
[9] Burton, M., & Kagan C. (2009) Towards a really social psychology:
Liberation Psychology beyond Latin America. In Κ. Montero, & C. Sonn
(Eds.), Psychology of Liberation. Theory and Applications (pp. 51-72).
New York: Springer ζ.64