1. 1
ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ.
ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ.
Μιτσικάρης Αλέξανδρος1
, Κιουρτσόγλου Ελισάβετ2
, Σαμπανίδου Μαρίνα3
1.Νοσηλευτής ΤΕ, Κέντρο Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης Γ.Ν.Ξάνθης
2.Νοσηλεύτρια ΤΕ, Μονάδα Περιτοναϊκή Κάθαρσης Γ.Ν.Ξάνθης
3.Νοσηλεύτρια ΤΕ, Προϊσταμένη Παθολογικής Κλινικής Γ.Ν.Ξάνθης
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Εκατομμύρια εργαζόμενοι υποφέρουν κάθε χρόνο από μυοσκελετικά
προβλήματα σε όλους τους κλάδους εργασιακής απασχόλησης. Στον τομέα της
υγείας τα προβλήματα αυτά αποτελούν την μεγαλύτερη πηγή επαγγελματικής
εξουθένωσης και ανικανότητας των εργαζομένων σε Ευρώπη, Αμερική και Καναδά.1
Ειδικότερα, όσον αφορά το νοσηλευτικό προσωπικό έρευνες έχουν δείξει ότι η
συχνότητα εμφάνισης μυοσκελετικών παθήσεων και ιδιαίτερα της οσφυαλγίας είναι
πολύ μεγαλύτερη σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.2,3
Στις ΗΠΑ το Εθνικό
Ινστιτούτο Επαγγελματικής Ασφάλειας και υγείας(NIOSH)κατατάσσει τις
μυοσκελετικές παθήσεις των νοσηλευτών στη 2η
θέση ανάμεσα στις 10 πιο
επικίνδυνες επαγγελματικές ασθένειες.4
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό γιατί σήμερα δίνεται τόσο μεγάλη
έμφαση στους παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση μυοσκελετικών
παθήσεων.
ΣΚΟΠΟΣ:
Η παρούσα ανασκόπηση στοχεύει στην διερεύνηση των μυοσκελετικών
προβλημάτων του νοσηλευτικού προσωπικού, των σχετιζόμενων παραγόντων
πρόκλησής τους και στην επίδραση τους στην εργασία. Στόχος είναι η παρουσίαση
των κυριότερων τεχνικών χειρισμού των ασθενών και των βασικών αρχών
εργονομίας που επιβάλλεται να υιοθετηθούν.
ΜΕΘΟΔΟΣ:
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών
και ερευνητικών μελετών, που αναφέρονταν στους κινδύνους εμφάνισης
μυοσκελετικών παθήσεων και στην επίδραση τους στην υγεία του νοσηλευτικού
προσωπικού.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:
ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ :
Ο επιπολασμός των μυοσκελετικών παθήσεων, τόσο στις αναπτυγμένες όσο
και στις αναπτυσσόμενες χώρες, σύμφωνα με μελέτες αγγίζει το 60% και η σημασία
της πρόληψης τους τεκμηριώνεται από το γεγονός πως η συχνότητα των νοσημάτων
αυτών είναι υψηλή στο νοσηλευτικό προσωπικό, ενώ το κόστος κυρίως λόγω των
απουσιών από την εργασία και της μείωσης της παραγωγικότητας είναι μεγάλο.5
Ο
τραυματισμός της οσφυϊκής μοίρας αποτελεί ένα μεγάλο ποσοστό από τα
προβλήματα που προκαλούν ανικανότητα για εργασία σε νοσηλεύτριες, οι οποίες
έχουν ένα από τα υψηλότερα επίπεδα τραυματισμού στην οσφύ σε σχέση με όλες τις
επαγγελματικές ομάδες.
Τα αποτελέσματα πρόσφατης ερευνητικής μελέτης, που εκπονήθηκε από το
Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, ως προς τη συχνότητα
εμφάνισης μυοσκελετικών ενοχλημάτων στην Ελλάδα έδειξαν, ότι η συχνότητα
εμφάνισης ενοχλημάτων από την οσφύ ήταν 52,8%, από τον αυχένα 48,6% και από
την ωμοπλάτη 43,1%.6
Σε άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε δημόσια
νοσοκομεία της Κεντρικής Μακεδονίας βρέθηκε ότι το 58,64% των νοσηλευτών δεν
χρησιμοποιεί εργονομικό εξοπλισμό κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, ενώ
2. 2
μόλις το 12,04% έχει παρακολουθήσει κάποιας μορφής σεμινάρια με εργονομικά
θέματα.7
Από πλήθος ερευνών προκύπτει αυξημένη συχνότητα εμφάνισης
μυοσκελετικών διαταραχών στο νοσηλευτικό προσωπικό και κυρίως οσφυαλγίας,
αυχεναλγίας και άλγους στα άνω άκρα.8,9
Οι νοσηλευτές ως επαγγελματίες
εμφανίζουν σοβαρά επεισόδια επαγγελματικής οσφυαλγίας καθώς ασκούν ένα
επάγγελμα με υψηλές σωματικές και ψυχικές απαιτήσεις και εκτίθενται σε συνδυασμό
μηχανικού και ψυχοκοινωνικού stress.10,11,12,13
Σε έρευνα που έχει δημοσιευθεί στο παρελθόν αναφέρεται ότι περίπου το
38% των νοσηλευτών έχει υποστεί οσφυαλγία ικανή να τους κρατήσει μακριά από
την εργασία τους ενώ ένα ποσοστό 12% εξετάζει το ενδεχόμενο της εξόδου από το
επάγγελμα εξαιτίας της οσφυαλγίας.14
Η απουσία από την εργασία έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις για τα
κράτη, ενώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι επηρεάζεται και η ποιότητα της
παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Μυοσκελετικές διαταραχές που σχετίζονται με
την εργασία των νοσηλευτών επιφέρουν έμμεσα δαπάνες, για πρόσληψη έκτακτου
προσωπικού για την αναπλήρωση αυτών που έχουν αναρρωτική άδεια ή για την
κάλυψη των υποχρεώσεων των νοσούντων εργαζομένων μέσω υπερωριών.
Επίσης αμείβονται νοσηλευτές που κατά το χρόνο της άδειας τους δεν προσφέρουν
εργασία κάτι που έχει σαν συνέπεια εκτός από την οικονομική επιβάρυνση και τη
δυσλειτουργία των νοσηλευτικών ιδρυμάτων.15
Στις Η.Π.Α σε μελέτη που έγινε το 2004 στο νοσηλευτικό προσωπικό το
ποσοστό των πασχόντων από οσφυαλγία ανέρχεται στο 80%, ενώ η συντηρητική
τους θεραπεία έχει κόστος 90 δισεκατομμύρια δολλάρια.16
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ:
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Οι ίδιοι οι νοσηλευτές αναγνωρίζουν ως την κυριότερη αιτία πρόκλησης
μυοσκελετικών προβλημάτων τον χειρισμό των ασθενών(μετακίνηση, ανύψωση,
στήριξη, έλξη).17,18
Κατά την εκτέλεση των νοσηλευτικών καθηκόντων παράγοντες
που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο πρόκλησης μυοσκελετικών διαταραχών
αποτελούν, η ισχυρή άσκηση, η σύντομη ή επαναλαμβανόμενη κίνηση, η υπερβολική
μηχανική συγκέντρωση, οι αδέξιες και μη ουδέτερες στάσεις, η δόνηση και το τοπικό
ή περιβαλλοντικό κρύο.
Οι εργονομικοί κίνδυνοι, όπως περιορισμένοι χώροι από ιατρικά μηχανήματα
και απουσία κατάλληλου τεχνολογικού εξοπλισμού διαδραματίζουν επίσης σημαντικό
ρόλο.17
Η εργονομική μελέτη του χώρου εργασίας είναι πολύ σημαντική για το
επάγγελμα του νοσηλευτή και ως στόχο έχει τη μείωση των επαγγελματικών
κακώσεων και παθήσεων και την βελτίωση των συνθηκών εργασίας κάτι που θα
οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγικότητας.19
Ο ΚΥΡΙΟΙ ΕΡΓΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Οι κύριοι εργονομικοί παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση των
μυοσκελετικών παθήσεων διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες:
Aκατάλληλος εξοπλισμός εργασίας, που είναι συχνά δύσχρηστος, δυσνόητος
και αναποτελεσματικός.
Ακατάλληλος σχεδιασμός θέσεων εργασίας. Εδώ θα μπορούσαμε να
συμπεριλάβουμε τις αφύσικες στάσεις του σώματος, την έντονη
επαναληπτικότητα και τον κακό φωτισμό.
Ακατάλληλές μέθοδοι εργασίας, όπως έλλειψη ομαδικότητας, έλλειψη
εκπαίδευσης και πληροφόρησης των εργαζομένων, ασαφείς ρόλοι εργασίας,
υπερβολικές απαιτήσεις, κακό ψυχοκοινωνικό περιβάλλον, έντονη πίεση
χρόνου.
3. 3
ΑΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Ο ρυθμός και η ένταση της εργασίας, που περιλαμβάνουν παρατεταμένη
έκθεση σε καταπονήσεις υψηλής ή χαμηλής έντασης, το κυκλικό ωράριο, τα
ανεπαρκή διαλλείματα και οι κακές εργασιακές σχέσεις έχει αποδειχθεί ότι
συμβάλλουν στην πρόκληση τέτοιων παθήσεων.20
Η ύπαρξη εργασιακού άγχους
είναι αποδεκτό από κάποιους ερευνητές ότι συνδέεται με την ύπαρξη τέτοιων
ενοχλήσεων.21
Επιπρόσθετα η χαμηλή ικανοποίηση από την εργασία αποτελεί
προδιαθεσικό παράγοντα για την εμφάνιση μυοσκελετικών προβλημάτων καθώς έχει
άμεση επίδραση στην ψυχολογική διάθεση του προσωπικού.22
Άλλοι σημαντικοί παράγοντες είναι τα προσωπικά χαρακτηριστικά του
νοσηλευτή(φύλο, ηλικία, σωματική διάπλαση, βάρος σώματος) καθώς και ο τρόπος
ζωής του σε συνδυασμό με τη φυσική του κατάσταση. Η τακτική άσκηση είναι
σημαντική καθώς 30 λεπτά συστηματικής άσκησης ή μια μέτρια σωματική
δραστηριότητα τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας προλαμβάνουν την
οσφυαλγία.22
Η συσχέτιση με το βάρος του σώματος επίσης έχει μελετηθεί και σε
έρευνα που έγινε στη Γαλλία, βρέθηκε ότι ο επιπολασμός της οσφυαλγίας αυξανόταν
καθώς αυξάνονταν ο ΔΜΣ.23
Η πολύωρη ορθοστασία και η για μεγάλο χρονικό διάστημα στατική εργασία
μπορούν να προκαλέσουν επίσης μεγάλη μυϊκή κόπωση με ιδιαίτερα βραδεία
ανάρρωση τις περισσότερες φορές.24,25
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥ ΑΣΘΕΝΩΝ:
Είναι κοινή πεποίθηση ότι η εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού στις
τεχνικές χειρισμού των ασθενών θα συμβάλλει στην μείωση των μυοσκελετικών
παθήσεων.
Οι μέθοδοι χειρισμού των ασθενών μπορούν να ταξινομηθούν σε τρείς
κατηγορίες:26
I. Μέθοδοι χειρονακτικής μεταφοράς, όπου εκτελούνται από έναν ή
περισσότερους νοσηλευτές που χρησιμοποιούν τη μυϊκή τους δύναμη και αν
είναι εφικτό την τυχόν εναπομένουσα ικανότητα κίνησης του ασθενούς.
II. Μέθοδοι μεταφοράς με τη χρήση μικρών βοηθημάτων χειρισμού των
ασθενών, όπως εργονομικές ζώνες, περιστρεφόμενα στηρίγματα ποδιών,
τρίγωνο έλξης πάνω από το κρεβάτι κ.α.
III. Μέθοδοι μεταφοράς με τη χρήση μεγάλων βοηθημάτων χειρισμού ασθενών
δηλαδή μέσω ηλεκτρομηχανικού εξοπλισμού.
Η χρήση μηχανικών βοηθημάτων θα πρέπει να αποτελέσει την πρωταρχική
στρατηγική αντιμετώπισης του προβλήματος διότι μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο
για οσφυαλγία στο νοσηλευτικό προσωπικό.27
ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥ-ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής χειρισμού του ασθενή εξαρτάται από το
επίπεδο βοήθειας που χρειάζεται και εδώ σημαντικό ρόλο παίζει ο βαθμός
αναπηρίας του. Αξιολογείται επίσης το μέγεθος και το βάρος του, η ικανότητα
συνεργασίας του και ιατρικές παράμετροι όπως πληγές στην κοιλιακή χώρα ή
εγκυμοσύνη. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τηρούνται βασικές αρχές όπως η
συνεργασία πολλών νοσηλευτών και η ορθή στάση του σώματος σε κοντινή
απόσταση πάντα από τον ασθενή. Σημαντικό είναι να ζητείται η συνεργασία του και
να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα υποδήματα και ενδύματα από το νοσηλευτικό
προσωπικό.28
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
Τα μυοσκελετικά προβλήματα έχουν σαν αποτέλεσμα την υψηλή νοσηρότητα
στο νοσηλευτικό προσωπικό και τη μεγάλη απώλεια εργασιακού χρόνου ενώ
4. 4
επιδρούν αρνητικά τόσο στην ποιότητα της ζωής τους όσο και στην ποιότητα της
παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας.
Η σημασία τους για τα συστήματα υγείας παγκοσμίως είναι πολύ μεγάλη
καθώς επηρεάζουν άτομα στην παραγωγική ηλικία κάτι που έχει σαν συνέπεια την
αύξηση του κόστους σε δαπάνες για την υγεία.
Η εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα εργονομίας είναι ανεπαρκής και με
πενιχρά μέχρι στιγμής αποτελέσματα. Η εφαρμογή γνώσεων εργονομίας και η
επανεκπαίδευση του προσωπικού στους χώρους εργασίας μετά από κατάλληλο
σχεδιασμό μπορεί να αποφέρει αποτελεσματικές λύσεις για την πρόληψη αλλά και
την αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων.
Λέξεις-Κλειδιά: νοσηλευτικό προσωπικό, μυοσκελετικές παθήσεις, οσφυαλγία,
εργονομία
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Miller A, Engst C, Tate R, Yassi A. Evaluation of the effectiveness of portable
ceiling lifts in a new long term care facility. Applied Ergonomics 2005 May, 37:377-
385
2. Wasiak R, Verma S, Pransky G, Webster B.Risk factors for recurrent episodes of
care and work disability: case of low back pain. J. Occup. Environ. Med.
2004;46(1):68-76
3. Yassi A, Ostry A, Walsh G, deBoer HM.A collaborative evidence-based approach
to making healthcare a healthier place to work. Hosp. Q, 2002; 5:70-78.
4. OSHA 2003/NIOSH www.cdc.gov/niosh/review/public: 2003.
5. Μέλλου και Σουρτζή, 2003. Πρόληψη των επαγγελματικών μυοσκελετικών
παθήσεων στον χώρο του νοσοκομείου. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ, 42(3), 299-307, 2003 –
Ανασκόπηση.
6. ΕΛΙΝΥΑΕ.(Ελληνικό ινστιτούτο υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία)
www.elinyae.gr
7. Bitsios At, Gioftsidou As, Malliou P, Beneka A. Musculoskeletal disorders and
burden on nursing staff. Interscientific Health Care (2013) Vol5, Issue 4, 168-175
8. Owen B. Preventing injuries using an ergonomic approach. AORN
JOURNAL.2000; 72(6):1031-1036.
9. Κακαβελάκης Ν. Βαρδάκη Χ. Ανυφαντή Κ. Μυοσκελετικές διαταραχές στο
νοσηλευτικό προσωπικό. Νοσηλευτική 2001, 4:97-105.
10. Ando S. Ono Y. Shimaoka M. Hiruta S. Hattori Y. Horri F. & Takeutsi Y. (2000).
Associations of self estimated workloads with musculoskeletal symptoms among
hospital nurses. Occupational Environmental Medicine;57:211-220.
11. Engvist IL. (2006).Evaluation of an intervention comprising a No Lifting Policy in
Australian hospitals. Applied Ergonomics;37(2):141-8.
12. Eriksen W. Bruusgaard D. & Knardahl S. (2004). Work factors as predictors of
intense or disabling low back pain; a prospective study of nurses’ aides.
Occupational and Environmental Medicine; 61:398-404.
13. Smith RD & Leggat AP (2004a). Musculoskeletal disorders among rural
Australian nursing students. Aust J RURAL Health; 12:241-245.
14. Phil Barber, Nurse Week Jan, 2003
15. Βασιλειάδου Α. Το κόστος της επαγγελματικής οσφυαλγίας του νοσηλευτικού
προσωπικού. Νοσηλευτική, 1997, 36(1).
5. 5
16. David P. The economic cost of lower back pain. Available at: http//suite101.com
/healthandwell-ness. Accessed: February 10, 2004.
17. Owen B Preventing injuries using an ergonomic approach.AORN
18. Βασιλειάδου Α. Η Μηχανική του Σώματος. Εκδ. Βήτα. Αθήνα, 2006.
19. Τμήμα επιθεώρησης εργασίας-Κυπριακή Δημοκρατία.Epithergkyprou.htm
20. Owen B.D. Magnitude of the problem. In: Charney W, Hudson A.Back injuries
among health care workers, causes, solutions and impacts. Lewins Publishers, Boca
Raton, 1999.
21. Wilson GB. Safer handling practice for nurses: a review of the literaturge. Br. J.
Nurs.2001; 10(2):108-14.
22. Yip, Vera Yin Bing. "New low back pain in nurses: work activities, work stress and
sedentary lifestyle." Journal of advanced nursing 46.4 (2004): 430-440.
23. Ozguler A. Leclerc A. Landre MF. Pietri-Taleb F. & Niedhammer I. (2000).
Individual and occupational determinants of low back pain according to various
definitions of low back pain. Journal of Epidemiology and Community Health; 54:215-
220.
24. Hignett S, Vrumpton E. Compeency-based training for patient handling.
Appl.Ergon.2007;38(1):7-17.
25. Smith J. Prevention and management of back pain in nurses. Nursing Times
2004; 100:41,28-29.
26. American Nurses Association “Handle With Care” Campaign. Safe patient
handling and movement. http://osha.europa.eu.
27. Smedley J. & Cooper C. (1997). Prospective cohort study of predictors on
incident low back pain in nurses. British Medical Journal;314(7089): 1225-1228.
28. OSHA Guidelines for Nursing Homes-Ergonomics for the Prevention of
Musculoskeletal disorders, 2003. http://osha.europa.eu
