Ibrahim Stafa

1. Shqiptaret dhe Islami
Autor: Ibrahim Stafa (Zoti e meshirofte e shkroi ne vitin 2012)
“Ibrahim vazhdo rrugen” do ishin fjalet e tim gjyshi(Ismail
Shingjinit) ne nje enderr qe ndryshoi botekuptimin tim fetar.Nga ai i
laik i trasheguar nga sistemi komunist ne ate te besimtarit
musliman.(Autori)
(Vazhdo Rrugen- Donte ta emertonte kete liber me kete titull mirepo
per shkak se nuk kuptohen trajtimet e tij atehere kemi vendosur
titullin sipas trajtimeve. “Vazhdo rrugen” ka kuptimin e atij zinxhiri
gjenetik te pemes tende familjare islame qe te jeni se bashku serisht
ne xhenet)
Autor: Ibrahim Stafa (Zoti e meshirofte e shkroi ne vitin 2012)
Parathënie
Dy filozofi dhe dy metodologji të kundërta!
Udhëtim nëpër histori( ISTORIA MAGISTRA VITA EST )
Nga pellazgët tek Ilirët
Helenizmi
Romanizimi
Bizanti dhe Shqipëria
Dyndjet barbare dhe Sllave
Sundimi Bullgaro-Serb
Kryqëzatat
Feja Islame në periudhën Paraosmane
Përhapja e Islamit në Ballkan dhe në Shqipëri
Shqiperia nen administrimin Osman
Lufta diktatures komuniste kunder fese
Islami dhe demokracia shqiptare
Islami është fe e së ardhmes
Parathënie
Thuaj: Vetëm Allahun adhuroj.Adhurimin e Tij ndaj Tij e bëj me
sinqeritet.”(Zumer 14-15)

2. Të shkruash për historinë e popullit tënd është detyrë dhe nder.Por të
shkruash për fenë islame të cilës i përket është një mision sa i vështirë
aq edhe i bukur, sa njerzorë aq edhe shpirtërorë, është një përgjegjësi
e madhe intelektuale e morale ndaj historisë dhe
bashkëqytetarëve.Shtysa për sipërmarrjen e kësaj nisme të parë për
trajtimin me objektivitet dhe përkushtim të kësaj teme u bënë: -Së
pari:- Obligimi shpirtëror për të gjithë ato dëshmorë që ranë për Fenë
dhe ardheun.Së dyti:- Pendesa për veprimtarinë e shkuar personale
dhe shoqërore jashtë orbitës islame, pavarsisht nga faktorët objektivë
dhe subjektivë.
Falenderoj Zotin që më dha fuqi dhe më ndricoi arsyen për ta bërë
këtë punë të vogël me dëshirë dhe zell të madh.Le të jetë ky shkrim
një fillesë për vazhdimësi, një kontribut modest në shëndoshjen e
themeleve të historisë së fesë islame në vendin tonë.Le të bëhet kjo
shkëndijë e vogël një prush i madh, që të ngrohë sadopak të gjithë ata
që e duan Zotin dhe ecin në rrugën e Tij.Zoti e Gjykoftë dhe e
pranoftë!
Opinion
Historia e një populli fillon me historinë e krijimit të njeriut.Problemi
i krjimit të njeriut përbën thelbin kryesor të mendimit njerzor.Për këtë
cështje kapitale shkenca dhe feja kanë qenë dhe janë në pozita
diametralisht të kundërta dhe të papajtueshme.Ekzistenca e një vije të
thellë demarkacioni përcaktohet nga botkuptimi Marksist që bazohet
në teorinë e C. Darvinit e të F.Engelsit nga njëra anë dhe nga ana
tjetër teologjia që komentohet në librat fetarë. (Kurani -Bibla)
Dy filozofi dhe dy metodologji të kundërta!
Latini ka thënë” Historia është mësuesja e Jetës” .Por, kur historia
shkruhet nga nxënës të këqinj mediokër, atëherë ajo hiperbolizohet,
deformohet ose tjetërsohet në një romancë dashurie ndërmjet
akademisë së shkencave dhe shtetit laik.Konkretisht:Në veprën e
akademisë së Shkencave, Instituti i historisë: Historia e popullit
Shqiptar, (Botim i vitit 2002) në vëllimin e i pjesa e parë faqa e parë,
në fjalinë e parë thuhet:“Historia e shoqërisë njerzore fillon që në
kohën kur kopeja e majmunëve antropoidë u formuan grupet e para të
njerzve primigenë.Kjo ndarje e njeriut nga bota e kafshëve u krye

3. nëpërmjet nje procesi shumë të gjatë, të ndërlikuar dhe të
papërsëritshëm.1(1 Historia e popullit Shqiptar academia e shkencave
vell I i fq 8 viti 2002)
Nga kjo ligjëratë shkencore evindetohet qartë karakteri laik dhe ateist
i akademisë së shkencave.Libri “Historia e popullit Shqiptar” si
produkt zyrtar kolektiv nuk është thjesht një libër skolaresk për
shkollarë, studentë e shkencëtarë, por është një vlerë kombëtare për
gjithë shoqërinë shqiptare dhe të huaj me botëkuptim të ndryshëm,
politiko-filozofik dhe teologjik.Predikimi ateist është tendecioz, që e
ka burimin në metodologjinë marksiste-leniniste, nga e cila nuk mund
të distancohen dot historiografët tanë.Mendoj se prezantimi i një
alternative tjetër do të bënte të mundur përplasjen artificiale midis
shkencës dhe fesë dhe ta konvenonte me një obsion teologjik duke
ruajtur njëkohësisht integritetin shkencor-laik.Kështu ajo(Akademia)
pa frikë nga censura mund të shprehte alternativën, hipotezën
teologjike Në Kuran Zoti thotë: - “ O ju që keni besuar (Zotin), nëse
ndonjë i pandërgjegjshëm ju jell ndonjë lajm, ju shqyrtojeni atë mire..
.(El Huxhurat)”
“12. (Betim)Për Zotin, Ne e krijuam njeriun prej një ajke (lëngu), e
një balte.13. Pastaj atë (ajkë - baltë) e bëmë (e shndërruam) pikë uji
(farë) në një vend të sigurt.14. Më pas, atë pikë uji e bëmë copë gjaku,
e atë gjak të ngurtë e bëmë copë mishi, e atë copë mishi e shndërruam
në eshtra, edhe eshtrave ua veshëm mishin, pastaj atë e bëmë krijesë
tjetër (me shpirt). I lartë është All-llahu, më i miri Krijues!(Suretu
Muminun)”
Përgjigje kuranore më e goditur, aq bukur sa kjo për akademinë nuk
ka.E drejta dhe liria e besimit është pjesë e lirive dhe e të drejtavë të
njeriut, të cilat duhen respektuar dhe materializuar ligjërisht.Akdemia
e shkencave, instituti i historisë si elementë të superstrukturës së
shtetit laik nuk kanë asnjë të drejtë ligjore dhe morale që të
propagandojnë ateizmin në dëm të historisë.
Kreu i I
Udhëtim nëpër histori( ISTORIA MAGISTRA VITA EST )
A) Nga pellazgët tek Ilirët

4. Në fillimet e para të jetës së shoqërisë parailire pellazgjike nga e kemi
prejardhjen historike dhe shekuj më vonë ka sunduar paganizmi e
politeizmi, besimi në shumë perëndi të kota.Kjo shpjegohet për shkak
të stadit primitiv të shoqërisë “motake” me një nivel zhvillimi
mendor, ku arsyeja ishte në fazën fillestare.Parardhësit e ilirëve,
pallazgët kanë jetuar në trojet ku kanë jetuar në vazhdim bijtë e
nipërit e tyre, ilirë dhe më pas gjithnjë në të njëjtat troje arbërit dhe
shqiptarët.Transkiptimi gjuhësor i emrit pellazg në njerzit e shpellave
(?!) nga disa pseudoshkencëtarë sharlatanë mendoj se është vetëm një
hipotezë politike paranojake e dështuar katërcipisht e botërisht, ashtu
si edhe konvertimi i saj në “njerëz me bisht”(?!) nga disa histo-
politikanë bastardë.Me sa duket ata që sot fara e tyre ka humbur
fatmirësisht e përfundimisht nuk e shihnin dot prapanicën e tyre, që
qëndronte ulur këmbëkryq në bisht të shkencës dhe të historisë.Në
veprat e autorëve antikë grekë pohohet se pellazgët paraardhësit e
ilirëve, ishin banorë vendas me origjinë hyjnore, sic thotë Homeri ose
sipas Hesiodit: “të mbirë nga Dheu”.Kështu pra ilirët, parardhësit e
shqiptarëve përbënin një nga popullsitë më të mëdha e më të vjetra të
Europës.Ata shtriheshin nga Danubi në Ambraki dhe nga Adriatiku
deri në lumen Vardar.Me ndryshimin e kushteve të jetës si rrjedhojë e
zhvillimit ekonomiko-shoqëror, ilirët ndryshuan kohë mbas kohe edhe
mynyrën e organizmit shoqëror.Ilirët pa bishta, kaluan nga jeta në
bazë gjinore në atë fisnore dhe më pas në federate e mbretëri.Nga të
dhënat shkencore, pantologjike, arkeologjike, gjuhësore,
etnokulturore etj konfirmohet se ilirët kanë qenë shtatlartë e
shpatullgjerë, ata kishin gjuhën e tyre të vecantë nga fqinjët, teritorin
e tyre ku ata jetonin e punonin, zakonet, traditat, kulturën dhe besimin
e tyre, të cilat admiroheshin me xhelozi nga fqinjët.Nëse i referohemi
një fakti gjuhësor të trashëgimisë shumëshekullore të emërtimit dhe të
përdorimit të emrave të stërgjyrshërve tanë, i theksuar më tepër ky
përdorim tek familjet muslimane sesa ato të krishtera, për të krijuar
një bindje të plotë mbi prejardhjen tonë ilire.Ja psh disa prej emrave
ilirë që janë më të përhapur: Ilir, Ilirian(a), Taulant, Enkelejd(a),
Bardhyl, Agron, Teuta,Monun, Skerdilajd, Genti, Gentiana, Alban(a),
Arbër(ie), Kliti, Ardian etj etj.Faktet gjuhësore flasin vetë.Përmbajtja
e tyre me vlerë shkencore ka një rëndësi të madhe sepse ata na
ndriçojnë rrugën e gjatë të historisë së popullit tonë dhe udhëheqin

5. arsyen për të bërë analiza dhe interpretime të sakta të pa
kontestueshme.Ilirët kishin dhe fenë e tyre.Paganizmi dhe politeizmi
qëndruan tek ata për një kohë të gjatë.Ashtu si në shumë popuj të
lashtë, grekë, romakë, persianë, egjiptianë, babilonas, indian, kinezë
etj edhe tek popullsia ilire, politeizmi shfaqej duke adhuruar disa
perëndi të kota si : Medauri (Perëndia e luftës) Bindi (Perëndia e
Detit), Latra, Andini etj pa përmendur idhujt e shumtë të fesë
pagane.Ata (që i adhuroni ju) nuk janë tjetër, vetëm se emra që ju
dhe prindërit tuaj i emërtuat; Zoti nuk zbriti për ta ndonjë fakt.
Po ata (idhujtarët), nuk ndjekin tjetër vetëm se paragjykime dhe
çka duan vetë, megjithqë prej Zotit të tyre u pat ardhur
udhëzimi.(Kuran 53:23)Kur u thuhet: “Ejani në atë që ka zbritur
Zoti dhe ejani te i Profeti i tij ”! ata thonë: “Neve na mjafton
rruga që kemi gjetur nga etërit tanë”. Edhe pse etërit e tyre nuk
kanë ditur asgjë e as nuk kanë qenë në udhën e vërtetë?!(5:104)
Ndryshimi dhe zhvillimi i shoqërisë ilire duke kaluar nëpër disa epoka
si paleoliti (koha e gurit të vjetër) neoliti(koha e gurit të ri) epoka e
bronxit deri në eopkën e hekurit nuk mund të përceptohet pa
zhvillimin e arsyes njerzore.Për rëndësinë e kësaj citoj:
(16:17.)Atëherë, a është njësoj si Ai që krijon, si ai që nuk
krijon?! a nuk po merrni vesh?28:60.Çdo gjë që ju është dhënë
juve, ajo është kënaqësi e kësaj jete dhe stoli e saj, ndërsa ajo që
është tek Zoti, është më e mirë dhe më e përhershme. Vallë, a nuk
e kuptoni?!
Vetëm një arsye e shëndoshë objektive e bazuar me fakte dhe
argumenta shkencorë mund të konfirmojë të vërtetën se historia e
popullit shqiptar është unikale në historinë botërore, që tregon për
mbijetesën e tij ndër shekuj ndaj ekspasioneve të shumta e të huaja
politike-ushtarake, ekonomike-kulturore, ideologjike dhe
teologjike.Për këtë kemi të drejtën legjitime të jemi krenarë.Është një
krenari njerzore dhe hyjnore.Zoti është me ne.Falenderimet tona i
takojnë Atij.
Iliro-Shqiptarët e kapërcyen me dhimbje, por me sukses këtë provë të
madhe para Zotit.Sfida të tjera na presin.Kur lexon e shkruan për
Zotin, emocionet janë të pashmangshme dhe të justifikueshme.Pozita
gjeografike strategjike e Shqipërisë si një urëlidhje veri-jug, lindje-

6. perëndim si dhe kushtet e favorshme klimatiko-natyrore kanë tërhequr
vazhdimisht vëmendjen dhe ka nxitur dëshirën dhe qëllimin për
ngulitje e pse jo dhe për pushtim nga fqinjët e më gjerë, të trojeve
tona, për asimilimin e popullsisë iliro-shqiptare apo dhe të asgjesimit
të Shqipërisë nga harta e Europës.Faktet historike janë
gjallë.Respektimi i kronologjisë së ngjarjeve historike është
domosdoshmëri për të argumentuar atë cka thamë më sipër.
Helenizmi
Në gjysmën e shek VIII p.e.s kolonizimi grek i bregdetit të Ilirisë, si
pjesë e rëndësishme e qëllimit strategjik të kolonizimit perëndimor
helen në shkallë botërore, nisi me themelimin e kolonisë
KORKYRA(Korfuzi) viti 737 p.e.s i banuar nga ilirë, më vonë me
koloninë Dyrrahu-Epidamnos (Durrësi) viti 627 p.e.s dhe apollonian
(Pojani-Fier) viti 588 p.e.s.Harta e kolonizimit grek në Iliri u pasurua
më vonë me orikon (Orikumi-Pashalimani-Vlorë), Lisi(Kezha)
etj.Edhe pse Kolonizimi grek u krye paqësisht ai nuk arriti dot të
bënte asimilimin e popullsisë vendase ilire.Kjo jo për aftësi të
kolonistëve se sa për vetë karakterin e fortë të ilirëve.Lëvizjet e
kolonistëve grek për të krijuar ngulimet e tyre në Iliri qenë më të
dendura gjatë kohës së luftës civile në Greqi ndërmjet aristokratëve
dhe demokratëve.Emri Ilir(që do të thotë i pavarur) është një tjetër
dëshmi gjuhësore që shpreh aspiratën e parardhësve tanë, që
dëshironin të jetonin të lirë, të pavarur nga të huajt, në trojet e tyre
etnike, me gjuhën zakonet, traditat, besimin e ritet e tyre fetare në
paqe e harmoni me fqinjësi të mirë me popullsinë joilire.Procesi i
helenizimit u karakterizua me zhvillime të reja të ndërsjellta
ekonomiko-kulturore të cilat ndikuan tek njeri-tjetri për shumë
kohë.Ashtu si@ morën kolonistët grekë nga popullsia ilire po ashtu
edhe këta morën nga grekët.Natyrisht në këtë fushë të marrëdhënieve
reciproke ishte e natyrshme qe dhe besimet e tyre thithën nga njëri
tjetri, pa mohuar vetveten.
Zhvillimi i marrëdhënieve të reja ekonomiko-shoqërore në Iliri u
pasua edhe me ndryshime e zhvillime cilësore në aspektin e
organizimit të jetës politike shoqërore të tyre.Kështu krijimi i
federatave, mbretërive ilire, si mbretëria e enkelejdëve (Mbreti
Bardhyl), Mbretëria e taulantëve (mbreti Monun), Mbretëria e

7. ardianëve (Mbretëresha Teuta), Lidhja e Mollosëve (Arriba)
karakterizoheshin nga paqëndrueshmëria dhe jeta e shkurtër për shkak
të kontradiktave të vazhdueshme.Me perëndimin e procesit të
helenizimit në horizont po shfaqej romanizimi.Pikërisht atëherë kur
shteti Ardian nën sundimin e Mbretëreshës Teuta po fuqizohej me
shpejtësi në det dhe në tokë, kurse pushteti i saj po zgjerohej gjithnjë
e më tepër, për krijimin e një shteti të bashkuar ilir, gjë që pengonte
seriozisht perandorinë Romake e cila e shikonte mbrëtrinë ilire si
tranpolinë drejt gadishullit Ballkanik dhe të përfshirjes së Ilirisë në
hartën e perandorisë romake.
Romanizimi
Gjatë periudhës së kolonizimit grek të Ilirsë në kushte historiko-
shoqërore të komplikuara feja e ilirëve e ruajti fizioniminë e saj.Ilirët i
rezistuan procesit të helenizimit, por ai shpejt u ndeshën me një
proces të ri, atë të romanizimit.Ashpërsimi i kontradiktave ndërmjet
Romës dhe Ilirisë conin pashmangërisht në një përplasje ushtarake
midis tyre.Romës i duhej një pretekst një casus belli, për të filluar
fushatën pushtuese kundër Ilirisë.Kërkesës së delegacionit romak në
Shkodër për “tokë dhe ujë” Teuta i dha përgjigje “Jo”.Pusi(ku kishin
hudhur njërin nga dy përfaqësuesit e Romës) shërbeu si pretekst që
Roma të fillonte sa më parë luftën kundër ilirëve.Kështu në vitin 229
p.e.s nisi lufta Iliro-Romake e cila përfundoi me pushtimin e shpejtë
të Korkyrës, Durrahut dhe Apollonisë.Mbas dhjetë vitesh në vitet
219-218 p.e.s Roma nisi luftën e II kundër ilirëve dhe mbas disa
vjetësh armëpushimi për shkak të luftrave punike me Kartagjenën ajo
sulmoi për të tretën herë Ilirinë me ushtri e Mjete ushtarake moderne
të asaj kohe, në vitin 168 p.e.s kur mbretëronte Genti.Me aktin e tretë
të dramës “Lufta Iliro-Romake” Roma vendosi përfundimisht
sundimin e saj shtatë shekullor në Iliri.Vendin e Kolonizimit grek në
Iliri e zuri procesi e romanizimit, i cili u krye në mynyra dhe forma
dhe mjete të reja nga ana politike dhe ushtarake, ekonomike e
administrative, kulturore e morale me shpatë dhe me intriga që zgjati
shtatë shekuj.Politikës asimiluese, romanizuese ilirët u janë përgjigjur
me kryengritje të shumta të cilat sado spontane dhe jo të mirë
organizuara kanë dëshmuar për shpirtin e tyre liridashës dhe
njëkohësisht kanë kontribuar për dështimin e politikës romanizuese të
Ilirisë si dhe në brejtjen e dobësimin e Perandorisë Romake.Ao që

8. tronditi seriozisht themelet e asaj kështjelle gjigande dhe tmerroi
kupolën e senatit romak ishte padyshim kryengritja ilire e viteve 6-9 e
udhëhequr nga dy Batot.Jehona dhe rrezikshmëria që paraqiste kjo për
Romën ishte aq e madhe sa që e detyroi perandorin August të
deklaronte para senatit domosdoshmërinë e marrjes së masave të
jashtëzakonshme sepse sipas tij kryengritësit ilirë për 10 ditë mund të
hynin në Romë.Vetëm tradhtia e njërit prej dy Batove bëri të mundur
thyerjen dhe shtypjen e saj.Sllogani “Përca dhe sundo” ! triumfoi.Në
këtë luftë për jetë a vdekje u shquan për trimëri dhe herozimin e tyre,
krah për krah me burrat edhe gratë ilire që për të mos rënë në duart e
ushtrisë romake u vetëflijuan duke u hedhur nga lartësitë e kalasë ose
duke u djegur bashkë me foshnjat e tyre.Kryengritja ilire e viteve 6-9
sipas historianit romak Suistonit ka qenë më e tmershmja nga të gjitha
luftrat e jashtme pushtuese që bëri Roma pas asaj me
Kartagjenën.Mbas një lufte të gjatë më se një shekull e gjysëm me
ndërprerje, Roma më në fund arriti të mposhtë qëndresën ilire.Për
kërshëri vlen të përmendim se gjatë ekzistencës së perandorisë
romake kanë sunduar gati për 100 vjet edhe perandorë me origjinë
Ilire si : Deci, Klaudi, Aureliani, Probi, Diokleciani e
Konstandini.Pasojat e sundimit romak në Iliri qenë të shumta dhe
negative.Krahas tyre nuk mohohet zhvillimi ekonomiko-shoqërore e
kulturës i Ilirsë gjatë kohës së sundimit Romak.Atë e shohim në
buqësi, zejtari, tregti, ndërtim etj ku vecojmë ndër të tjera “Via
Egnatia” ngritjen e qytetëve si Skampa(Elbasani), Klodiana(Peqini)
etj vepra me vlera kulturore si amfiteatri Butrintit, Apollonisë,
Durrësit etj.Në kushtet historike ku shoqëria ilire jetoi për disa shekuj
nën sundimin romak ishte e pashmangshme ndikimi i kulturës romake
tek kultura ilire, por ilirët nuk u romanizuan, nuk u
asimiluan.Provimin e dytë, pas atij helen ilirët e kaluan me sukses,
kryesisht për meritën e qëndresë së tyre.Natyrisht nuk mund të
anashkalohet problemi i fesë në shoqërinë ilire.Gjatë procesin të
kolonizimit të pjesshëm grek dhe të romanizimit për gjatë 12-13
shekuj është e natyrshme pranimi i ndikimit të fesë kristiane Greke-
Romake nëpërmjet ideologjisë së dogmave fetare, dhunës fizike,
politike, ekonomike e psikologjike si dhe përdorimit të gjuhëve
zyrtare të krishtërimit, greqishtes dhe latinishtes.E rëndësishme është
fakti se ilirët e ruajtën gjuhën amtare, ilirishten.Me zgjerimin e

9. marrëdhënieve ekonomike, tregtare ndërmjet perëndimit dhe lindjes
në iliri depërtuan dhe kulte orientale.Ndërkohë përtej Adriatikut në
vitin 313 me ediktin e Milanos, Kristianizmi u bë fe zyrtare
instuticionale shtetrore duke i zënë vendin politeizmit.Megjithëse
kristianizmi erdhi si fe e re ai nuk mundi ti shpëtoi procesit të
ndërthurjes të tij me paganizmin.Shumë prej mësimeve kristiane u
deformuan duke u interpretuar sipas përceptimit pagan të
romakëve.Psh e Diela pagane u bë festë për kristianët dhe festa e
diellit 25 dhjetori u shpall festa e krishtlindjes.Absurditeti më i madh
ndodhi ku Konstandini vendosi në këshillin e Nikesë 323 kredon për
hyjnizimin e Jezusit nga njeri në një besim të ri për kristianët e lindjes
në Jezusin gjysëm njeri gjysëm perëndi duke dëshmuar se centaurët e
llogjikës pagane, greko-romak nuk i kishin zhdukur nga përceptimi i
tyre për Zotin.Po kështu në këtë këshill ai vendosi internimin e disa
priftërinjve të cilët kundërshtonin hyjnizimin e profetit Jezus.Për këtë
Konstandini mori vendim e prerë që prifti Arioja dhe disa priftërinj të
tjerë të internoheshin në Iliri, gjë e cila tregon se feja në Iliri në atë
kohë ishte trysnuar sipas rregullave të Romës.Kjo tregon se kur
priftërinjtë nuk kishin liri fetare ato përkundrazi internoheshin në Iliri
gjë që tregon dhe dhunën psikologjike dhe fizike ndaj popullsisë
Ilire.{reference historia e bizantit}Në vitin 395 Perandoria Romake u
nda në dy pjesë:Perandoria Romake e perëndimit me kryeqytet
Romën dhe perandoria romake e lindjes, Bizanti me qendër
Konstandinopojën.Me këtë ndarje të madhe perandorake Iliria u
përfshi në hartën e perandorisë bizantine .Gjatë viteve 395-476
rrjedhojat historike e përkeqësuan edhe më shumë gjendjen
ekonomike-shoqërore të Ilirisë.Perandoria Romake e perëndimit në
vitin 476 pushoi së ekzistuari.Ajo u shemb për shumë shkaqe të
brendshme dhe të jashtëme dhe ndër to më kryesorja ishte dyndja e
fiseve barbare.
Bizanti dhe Shqipëria
Dyndjet barbare dhe Sllave
Dyndjet e fiseve barbare ndodhën në një kohë kur perandoria romake
e perëndimit ishte mplakur dhe rraskapitur gjatë luftrave pushtuese
dhe nuk ishte në gjëndje ti bënte ballë këtyre dyndjeve, të cilat i vunë
gozhdën e fundit kapakut të arkivolit perandorak romak..Dyndjet

10. barbare të gotëve; visigotët dhe astrogotët, të hunëve, normanëve etj
ishin nga natyra me karakter shkatarrimtar.Sulmet e vizigotëve me në
krye Alarikun, u karakterizuan nga plaçkitje e shkatarrime të
paimgjinueshme në Greqi, Maqedoni, Epir dhe Iliri pa hasur asnjë
pengesë.Pas largimit të gotëve për në Itali viti 408, duke kaluar nëpër
viset veriore të Italisë u dyndën më vonë hunët të udhëhequr nga
Atila, viti 441 të cilët siç tregon historiani bizantin Prisku e kishin
kthyer dardaninë në një shkretëtirë të pabanueshme.Në vitin 459, një
valë tjetër dundjeje barbare, ishin astrogotët me prijës Teodorikun, të
cilët duke kaluar gjatë rrugës Egnatia, pa ndeshur me asnjë qëndresë,
arritën përpara qytetit Skampa që ishte zbrazur më parë nga popullsia
vendase.Nga fundi i shekullit të V-të dhe në fillim të shekullit të VI-të
në horizontin bizantin u dukën fiset turanike bullgare dhe
sllave.Perandori bizantin Justiniani u nxitua të ndërmarrë masa
urgjente mbrojtëse.Ai ndërtoi murin e gjatë 50 km si dhe dhjetra kala
e fortesa të reja.Në vendin tonë sllavët erdhën duke ndjekur luginat e
lumenjve dhe rrugët e vjetra romake.Ata u ngulën në disa vise në veri,
verilindje, në jugë dhe në juglindje.Për këtë dëshmojnë të dhënat
toponomastike si : Velipojë(Fusha e madhe), Zadrimë (Mbrapa
Drinit), Pogradec (Vend në rrëzë të Kalasë) Goricë(Kodër),
Corovodë(ujë i zi), Novoselë(Fshat i ri),Berat- (Qytet i bardhë),
Konispol(Fushë e kuajve), Zagori (Mbrapa Malit), Bistricë ( i shpejtë)
Gollobordë, Gradishte, Zavalinë etj.Nga shpërndarja gjeografike e
toponimeve del qartë se Shqipëria e mesme dhe bregdetare e ndjeu më
pak peshën e rëndë të dyndjeve sllave.Në dallim nga dyndjet barbare
ardhja e sllavëve në Iliri dhe pranë qytetit Skampa ose sic quhej edhe
Neokastra për pak kohë, patën pasoja të rëndësishme dhe të
qëndrueshme në largimin e sistemit skllavopronar duke ndërprerë
procesin e romanizimit për të filluar sistemi i ri feudal.Mirëpo pasojat
negative të tyre ishin të mëdha për shkak të rrezikshmërisë të
sllavizimit të popullsisë autoktone.
Sundimi Bullgaro-Serb
Kriza politike që kishte mbërthyer Perandorinë bizantine, krijoi
kushte favorizuese për formimin e mbretërive apo të perandorive të
reja serbe-bullgare të cilat gjatë ekzistencës së tyre rënduan dhe
vendin tonë që tashmë njihej me emrin Arbëri si trashëgim nga
antikiteti apo Albania(nga fisi Albanoi, Albanët – qysh në shek e II të

11. e.s sipas gjeografit Ptoleme.Kriza politike e bizantit u shoqërua dhe
nga kriza fetare.Përplasja e parë që ndodhi në kishën e krishterë në
shekullin e VIII-të gjatë “Luftës së Ikonoklasisë” vazhdoi dhe më
vonë sepse Kishat e Europës perëdimore njihnin si udhëheqës
shpirtëror suprem Papën e Romës, kurse ato të lindjes patriarkun
ekumenik të Kostandinopojës.Lufta e dy kishave të krishtera, katolike
dhe ortodokse ishte për vendosjen e hegjemonisë në botë.Skizma, viti
1054 daton divorcin zyrtar të tyre por edhe mbas ndarjes më dysh të
tyre kontradiktat politiko-fetare vazhduan edhe më tej.Ndarja e kishës
nuk solli luftra fetare në Shqipëri.Gjatë sundimit njëmijëvjecar të
Perandorisë bizantine u ngritën me dhjetra kisha ortodokse serbo
sllave në shumë qytete dhe fshatra shqiptare.Fuqizimi i shtetit bullgar
në kohën e carëve Simon e Samuel në shekullin IX-X u shoqërua me
dyndje sllavo-bullgare në vendin tonë.Perandori bizantin Bazili II
“Bullgaro-vrasësi” për të frenuar dhe asgjësuar rrezikun bullgar që po
i kërcënonte seriozisht kupolën perandorake në një betejë të ashpër,
mundi keqazi ushtrinë e Carit Samuel.Ai urdhëroi verbimin e 15000
robërve bulllgarë dhe ia dërgoi ata si peshqesh carit bullgar i cili kur i
pa me sytë e tij robërit e vërbuar u tmerrua aq shumë sa që nuk mundi
ti rezistojë më vdekjes.Kështu në vitin 1014 perandoria bullgare u
shpërbë dhe pushoi së jetuari.Fitorja ndaj bullgarëve ishte shkëlqimi i
fundit i Bizantit që po dekompozohej me shpejtësi.Gjatë viteve 1025-
1081 në Bizant sunduan 10 perandorë.Kjo dëshmon për krizën e thellë
politike të perandorisë e cila po bëhej inekzistente.Në këto kushte
historike politike filluan të aktivizoheshin me shpejtësi elementë të
rinj historikë si normanët dhe anzhuinët.Në vitin 1081 Papa i Romës
Gregori VII merr nismën për krijimin e një aleance ushtarake midis
Robert Guiskardit i normanëve me Nihalin e Dioklesë kundër
Bizantit.(Sigurisht për cështje fetare).Dëmet e sulmeve normane qenë
shumë të mëdha.Më vonë kisha e Romës pas thyerjes jepi kuptim
fjalisë së mbretit Manfred Kohenshtaufen i normanëve nga Karli
Anzhu i Francës, ndërsen anzhuinët për rimarrjen e Kostandinopjës
dhe për bashkimin forcërisht të dy kishave.Mbas 15 vjetësh anzhuinët
tërhiqen pa sukses për të shfaqur përsëri në vitin 1272 kur Karli I
Anzhu shpalli formimin e “Mbretërisë së Arbërit”.Historia e
Shqipërisë në shek XI-XIII u pasua me ngjarje të tjera tragjike.
Kryqëzatat.

12. Dy fjalë për kryqëzatat.
Feudalët e europës perëndimore me në krye perandorët e tyre të
stimuluar nga Papati i Romës, i cili për të arritur qëllimin e vjetër
strategjik por me një taktikë e demagogji të re, ndërmorën fushata
pushtuese kundër viseve të pasura të vendeve të lindjes, në emër të
mbrotjes dhe të clirimit të varrit të shenjtë në Juruzalem i pushtuar
sipas tyre nga njerzit e pa fe, nga turqit selxhukë.Se cfarë varri do
clironin këto kur dihej teologjikisht nga bibla se Jezusi Krishti nuk
kishte trupin e tij në varr!? .Këto fushata ushtarako-fetare të
ashtuqujtura kryqezata te cilave kishte dhe kalorës feudalë, edhe
fshatarë të varfër, por dhe fëmijë që u përdorën si mish për top për
qëllimet ekonomike dhe teologjike.Shumë prej tyre vdiqën rrugëve
nga sëmundjet dhe “vuatjet shpirtërore”.Në vitin 1096 nisi kryqëzata
e parë.Bizanti nga ana e vet i hapi dyert kryqëtarëve për qëllimet e
veta përballë rrezikut turk.Një pjesë e kryqëtarëve kaloi përmes
Shqipërisë.Ata kaluan nëpër Rrugën Mbretërore(Via Egnatia) përgjatë
luginës së lumit Shkumbin.Kryqtarët i shkaktuan popullsisë vendase
mjerime të pallogaritshme.Në vitin 1188 u bë kryqëzata e III e
drejtuar nga Frederik Barbarosa(Mjekërkuqi) që i dha goditje të fortë
bizantit.Në vitin 1204 u organizua kryqëzata e IV me nismën e Papës
të Romës Inocenti i III-të.Kjo kryqëzatë famëkeqe për vec qëllimit të
saj teologjik donte njëkohësisht të varroste shemrën e saj Bizantin dhe
së treti ta pjesëtonte atë me feudalët perëndimorë, pa harruar
premtimet ndaj fshtarëve të varfër që lanë kockat duke e mos ditur se
ku po shkonin.Me pushtimin e Kostandinopojës nga kryqtarët në vitin
1204 pushoi së rrahuri zemra e perandorisë kishtare ortodokse.Mbi
gërmadhat e saj u ngritën principata dhe shtet të rinj feudalë të vegjël
e të mëdhenj si psh: Despotati i Epirit, Dukati i Durrësit, i
Shkodrës.Historia e Mesjetës është shumë komplekse, mozaike dhe e
errët për shkak të mungesës së dokumentacionit historik dhe të
obskurantizmit mesjetar.Kjo pjesë e historisë dhe e tërë historia e
popullit shqiptar dëshmon më së miri për vitalitetin dhe mbijetesën e
Shqiptarëve gjatë shekujve nga Ilirët deri në ditët tona që kanë kaluar
përmes shumë rrebeshëve duke ruajtur me heroizëm e krenari
indetitetin e tyre.Ndër fisnikët shqiptarë po kristalizohej gjithnjë e më
shumë ideja e domosdoshme së qëndresës së organizuar dhe
bashkërenduar herë herë dhe me fuqi europiane.Ishte kjo arsyeja që

13. kishte bërë të mundur ti mbanin larg kufijve kohë pas kohe pushtuesit
serbë.Me gjithë përpjekjet për zgjerimin e qëndresës shqiptare
antiserbe, mbreti serb Stefan Dushani(1331-1355) në verën e vitit
1336 pushtoi viset qëndrore midis Matit dhe Shkumbinit.Mbas 10
vjetësh më 1346 Stefan Dushani në krye të një fushate të madhe
pushtoi territore në jug të vendit si Kaninë, Epir, Tjesali etj dhe e
shpalli veten Perandor i Romanisë, Sklavonisë(Slavëve) dhe i
Arbërisë duke krijuar një perandori të re ballkanike.Pushtimi ushtarak
serb dhe sundimi politiko-ekonomik saksionohej nga Kodi mesjetar i
Stefan Dushanit viti 1349.Krahas së procesit të kolonizimit serb ata u
munduan të asimilonin popullsinë shqiptare.Për këto qëllime u bënë
represione e persekutime fetare dhe ndryshime toponimesh.Sipas
Kodit të Dushanit parashikoheshin masa të rrepta :Sekustrime pasurie,
damkosje në fytyrë, dëbime e deri dënime me vdekje për të krishterët
katolikë , pakicat e tjera fetare, si hebrejtë dhe tregtarët muslimanë që
kundërshtonin të konvertoheshin në ortodoksinë serbe dhe që nuk
ripagëzoheshin për të marrë emra sllavë.Kjo politikë arkaike serbo-
madhe nuk bëri gjë tjetër veçse preku thellë ndjenjën e shqiptarizmës
dhe i ngriti shqiptarët në kryengritje.Qëndresa anti serbe ishte një
karakteristikë e përgjithshme e trevave shqiptare, përmasat e të cilës u
vunë në dukje sidomos mbas vdekjes së mbretit Stefan
Dushani(1355).Sipas një shënimi të asaj kohe në një nga kodikët e
Beratit” serbët u sollën aq mizorisht saqë dhe të vdekurit i nxirrnin
nga varri.Kujtoni për një cast me paralelizëm genocidin serb në
Kosovë (1999), krimet çnjerzore të paramilitarëve milloshevicë të
cilët shponin me bajoneta foshnjet dhe gratë shtatzëna si dhe krimet
masive ndaj popullsisë muslimane në Bosnje.Genocidi serb i ka
rrënjët në gjakun ortodoks.
Verdikti i Zotit per vuajtjet e popullit shqiptar
Pastaj Zoti yt, atyre që pasi u torturuan, migruan, mandej
luftuan dhe qëndruan, dhe pas të gjitha këtyre vuajtjeve, s'ka
dyshim se Zoti yt atyre do t'ua falë dhe do t'i mëshirojë (Ai është
që fal, është mëshirues).(Nahël 110)
E ata që për hir të All-llahut braktisën atdheun e tyre, (e duke
luftuar) u vranë ose vdiqën, All-llahu do t'i shpërblejë me

14. shpërblimin më të mirë, e s'ka dyshim All-llahu është më i miri
shpërblyes.(Haxh 58)
E vërteta është nga Zoti juaj.Kush të doje le të besojë e kush të
dojë le të mohojë.(Kef 29)
Në kushtet e vështira politiko-historike të pushtimit të egër bullgaro-
serb, shqiptarët me zgjuarsi dhe trimëri e vendosmëri edhe pse në
mynyrë spontane treguan vlerat e tyre në mbrojtjen e indetitetit,
territorit, gjuhës, zakoneve e traditave të tyre kulturore.Krijimi i
principatave shqiptare ishte një tregues kuptimplotë i mësimit të
historisë së popullit shqiptar i vleshëm për të gjitha kohërat dhe model
i rrallë për të gjithë popujt që aspirojnë e luftojnë për liri e
pavarsi.Aktorët historikë të saj kohe : Despotati i Artës(Gjin Ndue
Shpata), Principata e Zenebishëve(Gjin Zenebishi) principata e
Topiajve(Karl Topia) principata e muzakajve (Gjini, Andrea,
Teodori), shteti i Arianitëve(Gjergj Arianiti) Principata e
Balshajve(Gjergj Balsha II) principata e Kastriotëve(Gjoni) dhe nga
ana tjetër fuqizimi i disa familjeve fisnike si Dukagjinët, Zakariajt,
Matrangët etj dëshmojnë për një zhvillim të ri të pavarur politik në
trojet shqiptare me orientim drejt krijimit të një shteti të
përqëndruar.Në mbyllje të kësaj paraqitje kronologjike të shkurtër të
historisë së popullit shqiptar nga antikiteti deri në mesjetë, para
ardhjes së turqve në ballkan dhe në Shqipëri pa të cilën nuk mund të
bashkëjetojë historia e përhapjes së fesë islame që është dhe objekti
kryesor i këtij shkrimi historik, na jepet mundësia dhe e drejta për të
dhënë një konkluzion përgjithësues historik.Guri i provës së këtij
përfundimi llogjik është kultura e Komanit(Pukë Shek VIII-
XII)Kultura e materiale e hershme shqiptare që u ruajt me fanatizëm
nga populli ynë u pasurua madje me trajta të reja dhe i rezistoi kohës
së asimilimin të pushtuesve të huaj laramanë.Vazhdimësia e jetës së
popullit shqiptar nga lashtësia deri më sot duke ruajtur indetitetin,
gjuhën, kulturën traditat, zakonet doket etj ne trojet e veta etnike është
dicka e vyer që vlerësohet nga historia jonë kombëtare.Ne nuk
mburremi por krenohemi për këtë dhuratë të madhe për popullin e
vogël e të shumëquajtur Shqiptar.Falenderimet tona janë për Zotin e
Madhërishëm.
Feja Islame në periudhën Paraosmane

15. Dy fjale nga historia e popullit arab
Hadithi”Nuk përparësi arabi ndaj jo arabit e as i bardhit ndaj të ziut
por ai që shtë më i përsosur tek Allahu”
Historia e popullit arab gjatë shekujve VI-XI ndahej në tre
periudha:1)Arabia para Islamit, Periudha Meko-Medinase dhe lindja e
islamit shek VI-VII dhe 2)Periudha e kater Khalifeve te
drejte.3)Periudha e sundimit të dinastisë së Omajadëve(Emevitet)
(661-750)Damask, Siri4)Periudha e sundimit Abasit (750-
1055)5)Khalifati i Bagdatit që mbaroi me pushtimin e tij nga turqit.
Arabia paraislame.
Gadishulli i madh i Arabisë është sa një e katërta e sipërfaqes së
Europës.Shumica e popullsisë arabe ishte përbërë nga beduinët
nomadë të cilët merreshin me rritjen e deveve dhe dhenëve kurse një
pjesë e konsiderushme e arabëve merreshin me tregti duke udhëhequr
karvanet e tyre drejt vendeve të ndryshme të botës.Rendi shoqëror në
ato kohë karakterizohej nga tipare të theksuara të fisit.Cdo fis arab
kishte kultin dhe idhullin e vet fetar.Arabia prej kohësh ka qenë një
qendër e rëndësishme tregtare nga Mesdheu në Indi.Qendrat kryesore
të tregtisë ishin Meka dhe Jethribi(Medina).Në sheshin pranë Kabes
@do vit bëheshin panaire të mëdha.Diversiteti ekonomik e shquante
popullsinë dhe ekzistenca e sllavit ishte pothuajse normale në cdo
familje të pasur.Përcarja midis fiseve ekzistonte dhe këtë e
shfrytëzonin herë pas here minoritetet hebreje.Padrejtësia, imoraliteti,
veset, errësira e idhujtarisë, përcmimi i femrës dhe vrasja e tyre që në
djep mbizotëronin kulturën arabe para islamit. Papritur në këtë popull
lind dielli i ri edhe pse më parë ishte përmendur si profet i fundit në
librat e krishtërëve dhe jebrejve dhe vendosi rendin e ri botëror
teologjik duke rrëzuar njëherë e përgjithmonë simbolin e paganizmit,
vrasjen e foshnjave femrave, kufizimin e poligamisë, lirimin e sllavit,
te drejtën penale dhe civile, si dhe një sistem të mirëfilltë financiar
megjithëse hasi në shumë vështirsi si nga paganët arabë por dhe nga
hebrejtë e gadishullit arabik.Ishte profeti i Zotit i cili rritur jetim me
prejardhje nga fisi Kurejsh filloi misionin e tij hyjnor për zhdukje e
idhujtarisë dhe triumfimin e Monoteizmit.Ai u bë reformator dhe
udhëheqësi shpirtëror i arabëve.Predikimi i tij ishte pothuajse poetik
dhe kuptimor.Edhe pse tek arabët ishte e zhvilluar shumë poezia dhe

16. oratoria ato ngelnin si të hutuar nga shpallja hyjnore e Kuranit
famëlartë.I cili vinte si një triumf mbi të gjitha ligjet dhe besimet e
vjetra duke u bërë kështu një kushtetutë hyjnore për gjithë njerzimin e
përmbledhur në një fjalë të vetme Islam.Sentenca Islame e shpallur
nga Profeti Muhamed a.s ishte besimi në një Zot të vetëm(Allahu
xh.sh), Krijues i qiejve dhe tokës dhe largimi nga cdo lloj paganizmi
trinitar ose politeist.Po ashtu besimi duhej të shprehej me punë të cilat
ishin shtyllat kryesore të fesë Islame.Namazi, Agjërimi, Zekati,Haxhi
u bënë shtyllat bazë të mbretërisë Hyjnore në tokë. Paria arabe e
ndodhur para kërcënimit të shembjes dhe zhdukjes se fesë së tyre
pagane filluan kërcënimet, vrasjet dhe genocidet kundër besimtarëve
muslimanë.Edhe pse ky si ligj i Zotit është përsëritur tek shumë
profetë i detyroi muslimanët të emigronin në Jethrib(Medinë) ku
shteti Islam mori konfigurimin e tij të plotë politik, ekonomik, juridik
dhe ushtarak.Zgjerimi i Islamit u bë me hapa të shpejtë për shkak se
ajo ishte një fe hyjnore e cila përmblidhte të gjitha mësimet e
profetëve brenda saj.Kjo gjë solli dhe shtimin e armiqve ndaj
pasuesve të saj qofshin ato hebrej, paganë arabë ose krishterë të
perandorisë romake.Edhe pse u morën shumë ekspedita luftarake, u
lidhën shumë koalicione pagane-hebreje-krishtere profeti Muhamed.a
s bashkë me pasuesit e tij dilnin triufues duke ia rritur famën dhe
prestigjin kësaj feje gjë e cila çoi dhe përhapjen e saj në pjesën më të
madhe të Arabisë.Mbas clirimit të Mekës Islami ishte zyrtarizuar
tashmë si një fe monoteiste ku idhujt, zotat, dhe bestytnitë e kota nuk
ekzistonin më në mbretërinë e tij.Po ashtu Kurani famëlartë u bëntë
thirrje të krishterëve të hiqnin dorë nga besimi trinitar dhe të
bashkoheshin në një fe të vetme dhe të besonin një Zot të vetëm duke
mos i hyjnizuar krijesat e sidomos profetin e madh Isain(Jezusin)
a.s.Mbasi mbaroi misionin e tij Hyjnor profeti Muhamed a.s ndërroi
jetë duke lënë kështu një system hyjnor për njerzimin deri në fund të
botës dhe një libër me anë të cilit do udhëhiqej cdo shpirt dhe trup
ndaj mirësive të Zotit për të qenë mëshira e Tij e jona.
Periudha e katër Khalifëve të drejtë.
Mbas ndërrimit Jetë të Profetit Muhamed.a s pasardhësi i tij u vendos
Khalifi Ebu Bekër Es-Sidik, më pas Umer Ibn Hatabi, pas tij Othman
ibn Afani e më pas Ali ebu Talibi.Kjo njihet si koha e artë e
udhëheqëse Islame e cila përmendet në hadithin profetik.(Do te jetë

17. pejgamberlluku sa të dojë Allahu, ….. )Ebu Bekrit u mor më shumë
me problemet brendshme të shtetit Islam ndërsa Umeri u bë shkak për
përhapjen e Islamit në Juruzalem, (Kuds)Palestinë, Jordani etj ku
ndërtoi dhe xhaminë e cila njihet sot me emrin xhamia Es-
Sakra(Shkëmbit) me kupolë te verdhe mbi shkëmbin ku profeti
Muhamed a s lidhi Burakun natën e Israsë dhe u fal si Imami i gjithë
profetëve.Në kohën e Othmanit, Islami u përhap në Siri,Egjipt, Iran,
Irak etj.Qendra politike e shtetit Islam gjatë kohërave u transferua nga
Medina në Mekë më pas në Damask ,në Bagdad dhe së fundi në
Stamboll.
Khalifati i Damaskut Omojad(661-750) u shtri në afrikën veriore,
Gadishullin e Pirenjve (711-714) dhe iu afruan Konstandinopjës,
arritën në Azinë e mesme, Azine qendrore , Kaukaz dhe në veri-
perëndim të Indisë e deri në Kinë.Khalifati Arab për nga koha dhe
hapësira ia kalonte Aleksandrit të Maqedonisë dhe Perandor
Augustit.Ekonomia mbështetej në taksën e Zekatit 2.5 % e pasurise
dhe xhizes që ishte me e vogël se 1/10 e taksës së kishës.Kurani
përbënte bazën e kodit të së drejtës, ai ishte kushtetuta e cila
zberthehej me traditën profetike(hadithet) me kodin civil dhe atë
penal.Gjatë sundimit Omejad u formuan disa sekte jashtë
metodologjisë së Kuranit si sekti Shit,Alijun etj.Në vitin 750-1055
sundoi dinastia e Abasidëve.Khalifi i ri abasit e transferoi qendrën në
Bagdad të Irakut gjatë të cilit u arrit zhvillimi më i madh ekonomik i
khalifatit.Bagdati u bë metropoli i tregtisë botërore.Khalifati i
Bagdatit mori fund me pushtimin e tij nga Turqit Selxhukë.Kultura
arabe në krahasim me kulturën e shoqërive mesjetare europiane-
perëndimore qëndroi shumë më lartë.Kultura Islame nga emri gjuha
dhe roli i madh i saj që luajti tek arabët dhe më gjerë në formimin e
kulturës së tyre u bë me të vërtetë një pasuri e shumë popujve.Etja e
arabëve për dituri solli dhe përkthimin në Andaluzi(Spanjën e sotme)e
veprave të Aristotelit, Hipokratit, Ptolemeut, Euklidit etj të cilat i
shërbyen civilizimit europian. Evropianët e njohën Aristotelin nga
përkthimet në gjuhën Latine të bëra nga arabët.Në
Bagdat(Irak),Kordovë(Spanjë), Kairo(Egjipt) ekzistonin universitete
ku krahas lëndëve teologjike studjoheshin dhe shkencat e tjera, si
matematike, gjeografi, mjeksi, astronomi etj.Bibloteka me qindra
mijëra libra ruanin thesare të panumërta dijesh.Në Bagdad, Damask e

18. Samarkanda kishte Observatorë të mëdhenj Astronomikë.Po kështu
arabët zhvilluan shumë shpejt mjeksinë duke befasuar botën me
spitalet dhe klinikat e tyre të kurimit.
Faktorët e përhapjes së fesë Islame paraosmanëve
Islami zanafillën e ka nga njeriu i parë.Këtë e pohojnë Kurani, fjala e
Allahut dhe thëniet e Muhamedit a.s. Islami me Kuranin dhe
Muhamedin a.s si profet nuk paraqitet si fe e re, por si vazhdimësi e
fesë së drejtë nga Ademi.Allahu urdhëron Muhamedin a.s të thotë:
Unë nuk i jam i pari nga Pejgamberët ,.. (El Ahkaf 9) Kemi dërguar
dhe pejgamberë para teje (El Hixhr 10) Ibrahimi nuk ishte as Jehudi
as i Krishterë”(Bekare) Kurani është libër i shenjtë universal, leximi i
të cilit zbulon domethënien e jetës njerzore që tregon për lindjen,
jetën,vdekjen dhe proceset mbas saj, buron nga Zoti dhe i kthehet
Atij.
Gjurmët e para të kulturës e të qytetërimit Islam në Ballkan dhe
vecanërisht në trojet Iliro-Shqiptare i hasim që në periudhën e kohës
së vjetër me përmasa të vogla, ndërsa me intesitet në mesjetë dhe më
vonë.Nëse kjo është e saktë dhe ekzistojnë dëshmi thotë
M.Haxhijahiq, atehërë shfaqja e kristianizmit tek sllavët e jugut nuk
është me e vjetër nga shfaqa e Islamit.Faktorët kryesorë që ndikuan në
përhapjen e kulturës të qytetërimit Islam dhe mishërimi i tyre në një
traditë shumë shekullore në viset tona kanë qenë:
Faktori fetar
Në histografinë shqiptare ky faktor është shpërfillur dhe injoruar
qëllimisht përhapja e fesë islame tek ne dhe në botë.Islami për herë të
parë në histori i dha njerzimit konceptet e drejta e të plota mbi
Krijuesin dhe krijesën.Ai nuk e ndan jetën.Islami nuk jep udhëzime
vetëm për botën e amshuar por tregon dhe rrugën e aksionit.Ai është
program i jetës në mirëkuptim me ligjet e Zotit.Islami nëpërmjet
Kuranit dhe sunetit, i ofron shtegdalje për realizimin e nevojave
shpirtërore e materiale.Ai ofron monoteizmin e pastër që shprehet
madhërishëm në sentencën e përbotshme.”LA ILAHE IL LALLAH,
MUHAMED RRESULULLAH”.Gjithashtu Islami ofron
legjislacionin gjithë hapësinor e gjithë kohor, qëllimin e mirë me të
cilin njëson të gjitha dëshirat, ngritjen dhe përparimin e fjalës së Zotit,

19. pasqyrën e qartë ,mbi njeriun dhe misionin e tij si mëkëmbës i Zotit
në tokë.Këtë ide po e ilustrojmë më tej me fjalët e ideologut tonë të
shquar të Rilindjes Kombëtare. Sami Frashërit: “Islami vërtet është
feja që pastron tokën prej idhujve, E ndalon flijimin e njeriut dhe
ngrënien e mishit të tij, u garanton të drejta femrave, e kufizon
poligaminë dhe i forcon lidhjet familjare.Robi dhe i robëruari bëhen
një prej anëtarëve të familjes, u hapi atyre shumë rrugë e dyer për
shpëtim e liri.Moralin e përgjithshëm e pastron me forcën e themeleve
të tij, si Falja, Zekati, nderimi i mysafirit dhe siguria e
udhëtarit.Parinë e mëson se ka detyra sikurse dhe populli.Udhëheqësi
është shërbyesi i popullit dhe jo dictator i tij.Këto janë një pjesë nga
begatitë e shumta që gjithmonë përcjellin Islamin me rastin e
pushtimit të popujve të paqytetëruar.(5)Me të drejtë Stavrijanosi
pohon se: Feja ka qenë faktor i rëndësishëm në përhapjen e
Islamit.Ndërsa kristianizmi paraqet një përmbledhje dogmash dhe
ritesh religjoze, nga ana tjetër Islami është një fe universale, teorike e
praktike për individin dhe për shoqërinë, - thotë A.M.Nakavi(7)Njeriu
për nga natyra e tij ka prirje kongenitale për besim të mirëfilltë
monoteist.Këtë e kanë supertuar të gjithë pejgamberët e mëparshmë të
Zotit xh sh duke predikuar Islamin.Mirëpo gjatë historisë deri në
kohën e profetit Muhamed a.s koncepti i monoteizmit qe degraduar
thellë nga fetë e tjera.Ai konsistonte në:
1)Tendencat antropomorfiste
2)Shoqërimin e Zotit me rivalë në Hyjninë e Tij (hinduizmi,
kristianizmi etj)
3)Proklamizimin e Pejgamberëve për hyjni
4)Adhurimin e Engjëjve
5)Personifikimin e atributeve të Zotit në qënie të vecanta hyjnore si
Ati, biri, Shpirti i shenjtë etj
Doktrina misterioze e trinisë jo vetëm që verboi misionin e kishës por
atrifizoi dhe besimtarët e vetë të krishterë.Nga ana tjetër Islami
angazhohet për njëshmërinë e Zotit, të liruara nga fantazitë
antropologjike dhe mitologjike.Këtë e dëshmon qartë Kurani tek Surja
Ikhlas, El Bekare 163-164 etj (8)Problem tjetër irritues tek krishterët
është dhe dogma “Birësia Hyjnore apo hyjnizimi i Jezusit”Dihet se
Hyjnia e Jezusit është produkt i mëvonshëm historik.Kjo ka ndodhur

20. ne vitin 323 në këshillin e Nikeas dhe është ezauruar në vitin 451 në
Koncilin në Kalcedon, ku Jezusit iu njoh natyra hyjnore dhe njerzore
nga priftërinjtë.Jezusi po ashtu dhe të gjithë profetët e tjerë kanë gjëra
shumë të përbashkëta duke filluar nga cilësitë e tyre shpirtërore dhe
fizike po ashtu dhe në veprat dhe fenomenet e tyre gjatë jetës.Na
faktorin fetar vihen re dhe disa dobësi subjektive në Kristianizëm gjë
që ka influencuar në indiferentimin e kristianëve dhe të kalimit të tyre
në islam si numri i pamjaftueshëm i klerikëve katolikë dhe ortodoksë
në raport me popullsinë e krishterë, nivelin e ulët intelektual e
teologjik që i kundërvihej shkencës, më keq jeta e shfrenuar dhe
ndodhitë imorale brenda klerit, karrierës komercializuese dhe
integruese etj.
Faktori moralo-etik
Ideali i edukimit dhe i mirëqënies ka qenë dhe mbetet i fortë në
përceptimin Islam të shoqërisë e cila ka lënë gjurmë të thella edhe në
kulturën e tij materiale dhe shpirtërore.Morali i individit sendërtohet
dhe dëshmohet në bashkësi, kur individi e pohon dhe manifeston
lojalitetin e vet Allahut xh.sh dhe amanetin e pranuar (El Ahzab) ta
zbatojë në vete, në familje, në rrethin më të ngushtë(xhemat) dhe në
bashkësi më të gjerë heterogjene sipas origjinës dhe bindjeve.Motoja
simbol për muslimanët: “Duaj për vëllain tënd atë që do përvete” ,cel
një kapitull të ri në raportet njerëzore ku sundon dashuria, harmonia,
drejtësia, barazia shpirtërore dhe solidariteti reciprok.Kriteri i
devotshmërisë përjashton racën, gjuhën, pasurinë dhe gjininë
etj.Postulati Islam: Urdhëresa për të mirë dhe ndalesa e së keqes është
e tepër aktuale.Në këtë kënd vështrim ballafaques midis kristianizmit
dhe Islamit, Islami është fitimtar.
Faktori Kulturor-Shkencor
Islami është fe që nuk njeh mitologjinë dhe bestytnitë.Mendimet e tij
janë racionale.Ai i drejtohet arsyes dhe vetëdijes njerzore.Verseti i
parë kuranor që i zbriti profetit Muhamed a.s ishte: “Lexo në emër të
Zotit tënd që të krijoi”(El Alek) sipas Islamit njeriu I parë Ademi iu
mësua nga Zoti cdo gjë në tokë dhe se njohuria e tij ishte para punës
dhe përvojës.Ai nuk ishte majmun dhe pastaj u bë njeri nga
puna.Koncepti Islam për njeriun e parë janë shumë më të llogjikshëm
dhe të saktë në krahasim me teorine darviniste.Nga lapsi dhe

21. devotshmëria u lartësuan dijetarët muslimanë.Në 14 shekuj kultura
dhe qytetërimi islam janë zhvilluar dhe lulëzuar pa rrënuar sic
vepruam mongolët në Bagdat, të krishterët në Spanjë dhe në
Aleksandri, kryqtarët në lindjen e afërt, romakët në Iliri etj.Para syve
të vërbuar të dijetarëve dhe mendimtarëve europianë u paraqit një
qytetërim tjetër i rafinuar, pogresiv, plotë jetë, më pasionues dhe me
posedim të thesarëve kulturorë që Europa kaherë i pat harruar .Për
shkak të diturisë, tolerancës në historinë islame asnjë nuk pësoi si
Xh.Bruno, G.Galilej, N.Koperniku.Dituritë njerzore Islami nuk i
konsideron si stoli apo si dituri djalli por një begati njerëzore.
Faktori Politiko-Ekonomik
Qarqe të ndryshme profane e sakrale janë munduar që Islamin ta
reduktojnë në fe emocionale e cështje private duke e zhveshur nga
cdo element politiko-ekonomik.Qëllimi i Islamit ka qenë konstituimi i
teokracisë në raport me Zotin dhe demokracinë, ndërmjet njeriut dhe
njeriut.Kjo zbërthehet në katër pika kryesore: 1)Parimi i parë i
sistemit legjistativ islam është që pushteti suprem i shtetit i përket
Zotit nëpërmjet autoritetit të kushtetutës së Tij Hyjnore. 2)Të gjithë
njerzit janë të barabartë para ligjit sikurse dhe para Zotit.Në këtë pikë
nuk përbën përjashtim as i pari i shtetit.(Prandaj Mbretërit e Arabisë
marrin si titull nderi shërbëtorët e Mekës dhe Medinës) 3)Punët më të
rëndësishme e të përgjithshme e vendim marrëse u janë besuar
njerëzve kompetent në bazë të kritereve islame.(i ditur besnik,
kompetent specialist pa ngjyrim politik dhe nepotik) 4)Të gjithë
veprimtaritë Shtetërore të vendosen me marrëveshje, madje edhe duke
dëgjuar edhe mendimin e qytetarëve.Kurani rëndësi të vecantë i
kushton mirëqënies së njeriut, mynyrës së drejtë të fitimit, të zotërimit
të mjeteve materiale si dhe mynyrës së drejtë të shpenzimeve të
pasurisë, pra Islami na rekomandon barazi midis njerëzve jo në
aspektin e posedimit por në krijimin e kushteve dhe shanseve të
barabarta për fitim.Shumë kuptimplotë dhe aktuale është hadithi i
Muhamedit a.s: “Askush nuk ha ushqim hallall nëse ai nuk është fryt i
punës së tij dhe duarve të tij”Për Islamin janë të papranueshëm
monopoli, kamata, eksploatimi, klonimi etj.
Faktori Shoqëror

22. Në kontaktin e parë të muslimanëve me popujt e ballkanit të krishterë
e paganë vihej re një situatë tejet e rëndë shoqërore.Ndryshe nga
pushtuesit romakë, bizantinë serbë e bullgarë muslimanët e parë
sollën një botëkuptim të ri ndryshimi për shoqërinë.Islami nuk njeh
dallime.Ai shtrihet në tërë rruzullin tokësor drejt një vëllazërie të
përgjithshme duke i thyer të gjitha barrierat gjeografike e politike.Ai
nëpërmjet zbatimit të pesë parimeve kryesore Kuranore krijon ndjenja
të barazisë sociale.Ai i kushton një vëmendje të vecantë familjes dhe
vecanërisht femrës si qënie njerzore, si nënë, si vajzë, fëmijë, motër,
bashkëshorte besnike e të sinqertë si besimtare e përkushtuar, si
bukuroshe e xhenetit etjSë fundmi ndryshimi i femrës kristiane nga
ajo islame nuk qëndron aspak në formë por në përmbajtje në
filozofinë e botëkuptimit për jetën.Këtë po e ilustrojmë me dy thënie
të poleve të kundërta.Sipas krishtërimit femra e nxorri njeriun nga
parajsa kurse sipas Islamit parajsa është tek respekti ndaj nënës.“Kjo
botë është pasuri kurse pasuria më e madhe është gruaja e mirë.”
Përhapja e Islamit në Ballkan dhe në Shqipëri
Lindja dhe përhapja e Islamit ka qenë një nga revolucionet më të
rëndësishme që vendosi një frymë të re dhe të përhershme tek të
gjtihë popujt e botës.(E Gibboni)
Jetshkrimi objektiv i Islamit nga histografia shqiptare është sot, një
detyrë imperative.Shumë pyetje kërkojnë përgjigje të sakta nga ana
profesionale si :Kur u shfaqa për herë të parë Islami në vendin tonë
nga kush dhe nga cdrejtim; si dhe pse ai u përhap shpejt në mynyrë
masive, cilat ishin mjetet dhe format që u përdorën, shkaqet dhe
pasojat etj.Nuk mund të pretendojmë për përgjigje të drejtë të cdo
pyetje nëqoftëse më parë nuk do ti referohemi kushteve historike e
politike të kohës, faktorëve politikë, gjeostrategjikë, teologjik, të cilët
përbëjnë busullën orientuese drejt së vërtetës historike të periudhës së
errët të mesjetës për shkak të mos eksplorimit, të dokumentacionit të
varfër ekzistues.Bazuar në mendimin e kollosit të rilindjes tonë
kombëtare Sami Frashëri kur thotë se : “Përhapja e fesë Islame ka
edhe një të vërtetë të rëndësishme të cilën e kanë fshirë historianët,
përhapja e fesë islame vëtevetiu, pa shpatë dhe ushtarë.Qëllimi i këtij
realiteti ishte mësimi, kultura, civilizimi islam shtriheshin në viset e
pushtuara “ Argumentat tona rreth kësaj çështjeje janë më të

23. pranueshme dhe shumë bindëse.Në mesjetë islami nuk ka qenë i
panjohur për Europën.Ajo kishte rënë në kontakt me të herët në
shekullin VIII kur Spanja u pushtua nga arabët, madje edhe shumë më
parë.Në shek VII-VIII situate etnike në Ballkan pothuajse u stabilizua
me përfundimin e dyndjeve barbare-sllave si dhe të lëvizjeve të
popujve të cilat u bënë sporadike.Kontakti i Europës me arabët ishte
një sfidë e madhe për nga përmbajtja dhe forma.Ishte përplasja apo
ballafaqimi i dy kulturave lindje-perendim, jug-veri.Muslimanët
prezantuan dhe transmetuan tek Europa një fe monoteiste që
rrezatonte dritë hyjnore të paparë e të paimagjinueshme deri atë kohë
dhe kjo ishte feja islame.Kontigjentët muslimanë që depërtuan dhe u
ngulën në ballkan dhe në Shqipëri, demonstruan përpara autoktonëve
epërsinë e padiskutueshme jo vetëm të fesë Islame ndaj asaj të
krishterë por edhe një kulturë, civilizim të pakrahasueshëm me atë
mesjetar europian.Shkëlqimi i Islam ishte i gjithanshëm, nga pastërtia
personale e morale, shkolla islame e deri në botëkuptimin filozofik e
teologjik.Ashtu si në Spanjë edhe në Sicili të Italisë, arabët ndërtuan
kohën e artë të qytetërimit islam.Nga dyndjet normane në drejtim të
brigjeve të Epirit të udhëhequra nga Robert Guiskardi e djemtë e tij
Bohemondi e Roxheri II , mësojmë se për luftëtarët arabë muslimanë
ata kishin konsiderata të larta për trimërinë, dijeninë dhe civilizimin e
tyre.Mbas fushatave pushtuese shumë trupa kanë mbetur vende vende
në trojet tona dhe më pas të ngelurit muslimanë kanë sjellë familjet e
tyre ku kanë krijuar për herë të parë një komunitet të tyre.Këtë koloni
muslimane sipas të dhënave historike datojnë në shek IX-të.Ka gjasa
sipas historianit Millan Shuflaj, që muslimanët arabë(saracenët) të
jenë shfaqur në bregdetin Adriatik, shumë kohë më parë.Pozita
gjeografike strategjike dhe kushtet e favorshme natyrore-klimatike
kanë qenë faktorë vendimtarë për bashkëjetesën ndërmjet
muslimanëve dhe popullsisë vendase.Nga kontaktet e para e të
qëndrueshme midis popullsisë ballkanase e shqiptare me mysafirët e
rinj muslimanë feja Islame gjeti një shtrat të ngrohtë në përhapjen e
shpejtë masive të saj edhe për një fakt tjetër stimulues sepse në gjirin
e fesë së krishterë, katolikë e ortodoksë, kontradiktat antigoniste,
midis tyre ashpërsoheshin e thelloheshin vazhdimisht.Kjo situatë e
brendshme e vështirë e kristianizmit ndikoi pozitivisht në përhapjen e
fesë islame në ballkan dhe në Shqipëri.

24. Dukja në Ballkan dhe në trojet iliro-shqipëtare e peçenegëve për disa
shekuj si një forcë dominuese ushtarake,solli me vete edhe fenë
islame në këto ana në mënyrë masive dhe të qëndrueshme në
shek.VIII e në vazhdim.Peçenegët muslimanë ishin bartësit e kulturës
arabe islame.Si rrjedhojë marrëdhëniet e tyre reciproke dhe ndikimi
në fushën e besimit kanë qënë të ngjizura natyrshëm.Një burim tjetër i
pastër që dëshmon për praninë e popullsisë muslimane në Ballkan
gjatë periudhës paraosmane vjen nga Bullgaria.Sipas historianëve
A.K.Bogdani,M.Gjukanoviç,F.Raçki,Taller,M.Haxhijah iq,etj. në
Bullgarinë mesjetare ka pasur shumë muslimanë,ashtu siç ka pasur
edhe në Hungari e Poloni.Theksojmë se në këto vende edhe me
popullsi muslimane nga pushteti politik e teologjik kristian është
mbajtur një qëndrim i egër denigrues dhe madje asgjësues.Si rezultat i
masave shtrënguese numri i muslimaneve pakësohej dita-ditës.Kështu
në vitin 1340 mbreti i Hungarisë Karlo Roberti i detyroi muslimanët e
mbetur,që të pranonin krishtërimin ose të shpërnguleshin nga
territoret e tij.Lufta polike,teologjike kundër islamit dhe muslimanëve
ka filluar në Ballkan më herët se gjysma e e parë e shek.XIV.Në vitin
1077 mbreti Ladisllav urdhëroi me ligj që muslimanët të
pagëzoheshin.Mbretër të tjerë nxorrën ligje dhe urdhëresa anti-islame
të cilat shtriheshin deri tek martesat dhe menyja e guzhinës.Shfaqja e
herezisë në Shqipëri,e cila mbështetej fort në mbeturinat e besimit
pagan e të tjera kotësira dëshmojnë për krizën e kristianizmit.Në
lëvizjet heretike është me interes të dihet edhe për herezinë
bogomile,në fillim të shek.VII.Kjo lëvizje heretike e mori këtë emër
nga prifti bogomil Teofili(Ezemir).Ky sekt fetar u përndoq nga
mbretër,carë dhe vetë Papa Inocenti III.Bogomilët u shpërngulën me
forcë dhe një pjesë e madhe e tyre zunë vënd në Bosnjë.Bogomilizmi
u bë religjion kombëtar, të cilin e adaptoi edhe kryetari i shtetit.Në
esencë bogomilizmi përmbante një doktrinë të re s.p.sh. demaskimi i
të pasurve, urrenin carin, sarkazonin eprorët e tyre, mohonin
adhurimin e kryqit, ikonat,etj.Bogomilizmi kundërshtonte
katolicizmin dhe ortodoksizmin dhe qëndronte më afër
monoteizmit.Bogomilizmi mori edhe ngjyrime politike e sociale.Ai
predikonte hapur mosbindje ndaj shtetit.Me fillimin e sulmeve
osmane në Ballkan me pushtimin e Bullgarisë e të Serbisë në fund te
shek.XIV iu dha fund edhe herezisë në Ballkan.Kështu bogomilët

25. përqafuan fenë islame dhe e predikonin dhe e praktikonin atë me
vetëdije.Kulmi i urrejtjes ndaj kishës ishte kur bogomilët filluan t’i
quanin këmbanat e kishës “bori satanike”.Gojëdhënat për Sari
Salltëkun nuk janë objekt i këtij shkrimi.E rëndësishme është se: feja
islame nuk u shfaq dhe nuk u përhap për herë të parë në vendin tonë
në kohën e ardhjes së osmanëve.Fakti që familja fisnike e Shpatajve
kishte adoptuar fenë islame kohë para ardhjes së turqve,dëshmon
qartë për depërtimin e fesë islame në Shqipëri para periudhës
osmane.Herezia,lëvizjet heretike,inkuizicioni kanë qënë fenomene
politiko-teologjike,sociale e psikologjike të kishës politike.Feja
islame nuk ka organizuar ndonjëherë fushata të tipit “kryqëzata” apo
turra me dru qe djegin njerez.Nga institucionet islame nuk janë djegur
libra të shenjtë të fesë së krishtere,nuk janë botuar në revista e gazeta
karikatura që prekin thellë ndjenjat e besimtarëve siç qe skandali
kristian i Amsterdamit në botimin e karikaturës së profetit Muhamed
a.s. apo protesta e elementëve të krishterë në Bruksel,Zvicer etj të
organizuar dhe të frymëzuar nga kisha politike me parrulla “Stop-
Islamit”(!).Në fenë islame nuk kanë ndodhur shfaqe skandaloze e
imoralitetit si ai i priftërinjëve me të mitur.Kontrasti i imoralitetit
islam-kristian është sita e seleksionimit të majasë së miellit me
krundet.Pa dashur të dalë nga tema, rrugët e përhapjes së islamit në
Ballkan dhe në Shqipëri apo aktorët kryesorë të këtij fenomeni ishin:-
tregëtarët muslimanë, arabët, misionarë të fesë islame, ushtarakë,
udhëtarë siç pohojnë udhëpërshkruesit Ibn Haukali dhe historiani dhe
gjeografi El-Idrizi, apo lidhjet e ndërsjellta politike,ushtarake dhe
dipllomatike,të cilat kanë qënë më të dëndura me Brindizin e Barin.
ARSYET e përqafimit të fesë islame nga populli vëndas ishin të
shumta.
SË PARI feja monoteiste Islame pasqyronte të vërtetën,e cila ose
nuk njihej nga njerzit ose njihej,por e deformuar qëllimisht.
SË DYTI Islami si fe e pastër në përmbajtje dhe në formë
qëndronte shumë më lartë se fetë e tjera.
SË TRETI në botëkuptimin islam sundon paqja, vëllazërimi
midis njerëzve,të barabartë përpara Zotit,padallime
politike,gjeografike,sensi pasurie,race,etj.Feja islame nuk e njeh

26. dhunën,përkundrazi ajo e dënon ashpër përdorimin e dhunës në
shoqëri e midis tyre.
SË KATËRTI feja islame shërben si mburojë ,si çlirimtare e
shqipëtarëve nga rreziku i pushtuesit të huaj i shtypjes dhe i
shfrytëzimit si dhe nga rreziku i copëtimit të vendit tonë nga
shovinistët greko-serbë .
SË PESTI feja islame shquhej dhe shquhet për tolerancën.
SË GJASHTI ajo qëndronte më pranë karakterit dhe vetëdijes së
shqipëtarëve se kushdo fe tjetër.
SË SHTATI feja islame u përqafua me vetëdije edhe për arsye
psikologjike.
SË TETI faktori ekonomik(taksa) dhe faktori ushtarak(sigurimi)
për periudhën osmane kanë qënë shumë determinantë.
SË FUNDI feja islame ishte një dhuratë nga ALLAHU xh.sh. për
njerzimin.
Mbi një miliardë muslimanë falenderojnë në të gjithë rruzullin
Allahun xh.sh.Kjo vërteton katërcipërisht se lindja dhe përhapja e fesë
islame ishte një revulucion në mendimin filozofik e teologjik botëror.
MJETET e përhapjes së islamit kanë qënë kryesisht:
a) Nëpërmjet predikimit verbal nga misionarët musliman
b) Me ana të literaturës fetare islame,Kurani,etj.
c) Nëpërmjet praktikimit të islamit në xhami.
d) Me anë të trasmetimit nga brezi në brez të edukatës islame.
e) Nga modeli i ri i mënyrës së jetesës dhe i riteve fetare të
muslimanëve etj.
Proçesi i islamizimit ndërshqiptarët edhe pse u krye me shpejtësi në
kohë dhe në hapësirë pati baticat dhe zbaticat e saj për arsye
politike,teologjike dhe morale.Fillimisht islami u përqafua nga
aristokracia e shoqërisë e asaj kohe dhe mëvonë nga popullsia e

27. thjeshtë qytetare dhe pak më vonë e më ngadalë nga ajo fshatare e
malore.Islamizimi u krye në një kohë kur kontradiktat e pazgjithshme
ndërmjet kishës katolike e ortodokse ishin të pashmangshme për
çuarjen e tyre në ndarjen e madhe.Në këto momente historike,të luftës
për hegjemoni botërore,popullsia besimtare përqafoi fenë islame.Ky
plus i kushtoi shtrenjtë kristianizmit. Konvertimi i vullnetshëm,
padhunë i popullsisë së krishterë në muslimanë u bë papagëzime dhe
ndërrimit të emrave.Faktor tjetër i rritjes me shpejtësi të proçesit
islamizues ka qënë edhe lidhja martesore(djali musliman me vajzën
kristiane).Gjithashtu nuk mohohet edhe faktori i trashëgimnisë së fesë
islame nga brezi në brez ndër familjet muslimane.Konvertimi i
robërve të luftës apo i të burgosurve ordinerë në muslimanë ishte
tipike dhe e zakonshme.Konvertimi në islam për shqiptarët nuk do të
thoshte ndryshim i kombësisë, ashtu siç bënë serbët dhe grekët në
Camëri dhe në Kosovë e Mal të Zi.Feja islame duke qënë më afër
karakterit, zakoneve, traditave, kulturës, moralit dhe psikologjisë së
shqipëtarëve, nuk cënoi aspak kombësinë shqiptare, përkundrazi feja
dhe kombi bashkëjetuan, u zhvilluan dhe u lartësuan edhe më tej në
unitet midis tyre.Ky konkluzion i referohet mësëmiri periudhës së
Rilindjes sonë kombëtare.Një rol kryesor të arritjes të suksesit për
përhapjen e fesë islame kudo në botë sigurisht ka luajtur edhe metoda
islame si pjesë përbërëse e filozofosë islame: “Islami nuk u është
ofruar njerëzve me metodën konservatore, revolucionare dhe
reformiste.Islami ka ofruar metodën e Muhamedit a.s..Kjo metodë
bazohet në fjalën e tij, në ligjet që ka miratuar, sjelljen e tij personale
dhe rekomandimeve të tij.I dërguari ruan formën, thesarin e traditave
të shoqërisë nga brezi në brez, ai ndryshon përbërjen, shpirtin,
qëllimin dhe përdorimin praktitk të kësaj tradite në mënyrë
kategorike, revolucionare dhe imediate.
SHQIPËRIA NËN ADMINISTRIMIN OSMAN
“Dashuria për Atdheun është pjesë e natyrshmërisë njerzore.”
Historia botërore na mëson se ç’do perandori antike e mesjetare apo
moderne ka patur : fillimin,lulëzimin dhe fundin e saj.Ky është ligj
absolut i Zotit,që u “respektua” nga të gjithë perandoritë: romake,
bizantë, kinez, osmanë, francezë, gjermanë, austrohungarezë, rusë,etj.

28. Shkaqet e hyrjeve te osmaneve ne viset shqiptare.
Osmanet kane hyre ne trojet shqiptare rreth viti 1380 kur
Dhespoti i Janines, Thoma Preliubovici u kerkoi ndihme Turqve
per tiu kundervene shqiptareve qe ishin ne lufte me te (1)(Burime
tregimtare bizantine per historine e Shqiperise shek X-XV Tirane
1975 pergatitur per botim nga K.Bozhori dhe F.Lico f 246 (Kronika e
Janines) .Ardhja tjeter e turqve deshmohet te jete ajo e vitit 1382-
1383 kur trupat turke nen komanden e Timur Tashit pas marrjes se
Manastirit u futen ne zonen e Korces si dhe ne Shqiperine e Jugut
kurse ne vitin 1382 arriten te shtinin ne dore Drinopojen(2)(Per
zonen e Korces: Lufta Shqiptaro Turke ne burimet Osman, pergatitur
per botim nga S.Pulaha Tirane 1978 f 128 (Idris Bitlisi) Per
dirnopojen "Burime tregimtare bizantine per historine e Shqiperise
shek X-XV 247. .Me vone ne vitin 1385 nje ekspedite tjeter e ftuar nga
Karl Topia po nen urdherat e Timur Tashit futet ne fushen e
Savres(Lushnje) ku ndeshet me nje koalicion feudalesh shqiptare me
ne krye Balshen e II i cili virtet ne beteje(3)Per zonen e Korces: Lufta
Shqiptaro Turke ne burimet Osman, pergatitur per botim nga
S.Pulaha Tirane 1978 f 128 (Idris Bitlisi) Per dirnopojen "Burime
tregimtare bizantine per historine e Shqiperise shek X-XV 247.
PERANDORIA OSMANE
Ardhjet e para osmane në Ballkan dhe në Shqipëri.
Në fund të shek.XI osmanët të ardhur nga Azia Qëndrore u vendosën
në Anadoll.Në vitin 1071 ata i morën perandorisë Bizantine pjesën më
të madhe të zotërimeve të saj,në Azinë e Vogël.Osmani I i biri i
Ertogrullit,krijoi shtetin e pavarur “Emirate Osmane” (1290-
1323),formoi shpejtë ushtrinë e tij të përbërë nga spahij (sipah-
kalorës) feudalë të vegjël, të cilët ishin të detyruar të shkonin në luftë
sa herë që thirreshin nën armë nga eprorët e tyre.Në krye të
ushtrisë,Osmani, caktoi të birin e tij,Orhanin.Ky pushtoi Bursën dhe
shpalli kryeqytet.Krijoi aleancë me perandorin bizantin Johani VI
Kontakuzeni duke u martuar me të bijën e tij.Rreth viteve 1347-1352
trupat ushtarake të sultan Orhanit zbarkuan në Ballkan.Ai preu
monedhën e vet, krijoi repartin e jeniçerëve(jeniçer-ushtar i ri) dhe të
akënxhinjëve(reparte sulmuese kalorësish).Sulltan Murati I (1362-
1389) I biri i Orhanit pushtoi Adrianopojën e i vuri emrin Edrem dhe

29. e bëri kryeqytet.Në vitin 1371 pranë lumit Marica u bë beteja kundër
sundimtarëve sllavë,të cilët pësuan një disfatë të rëndë nga
turqit.Mbas fitores në Marica,ushtria osmane iu afrua kufinjve të
viseve shqipëtare.Përparimi i shpejtë dhe i pandalshëm i Osmaneve në
Ballkan e Shqipëri shpjegohet për dy arsye kryesore:nga njëra anë
kemi një perandori bizantine e cila ishte e mbarsur me shumë
kontradita që e brenin sistematikisht duke e shndërruar atë në një
kufomë të gjallë dhe nga ana tjetër, përballë perandorisë plakë të
bizantit,një forcë e re e madhe dhe e fuqishme po bëhej protagonist
kryesore të historisë.Kjo ishte Perandoria Osmane.Në këtë kohë në
Shqipëri, kontradiktat midis fisnikëve shqipëtar: topiajsve dhe
balshajve kishin arritur kulmin e tyre.Karl Topia,fton për
ndihmë,përkundër Gjergj Balshës II ushtrinë turke.(Në mesjetë ishte
bërë modë që të vegjlit në luftra midis tyre shpesh herë kërkonin
ndihma nga ndonjë fuqi e madhe ushtarake)
Ftesa e K.Topiasë shërbeu si pretekst që turqit të hynin në
Shqipëri.Në 18 shtator 1385 në betejën e Savrës,pranë
Lushnjes,balshajt thyhen dhe turqit pushtojnë Beratin,Krujën.Më 15
qershor 1389 zhvillohet beteja në Fush-Kosovë midis ushtrisë osmane
dhe atyre të kualicionit Ballkanik antiosman në këtë betejë ngeli i
vrarë sultan Murati I nga Millosh Kopiliqi e prijesi serb Car
Llazari.Zgjerimi i pushtimeve osmane në Shqipëri u ndërpre
përkohësisht pas betejës së Ankarasë(20 qershor 1402) ku ushtria
osmane pësoi disfatë nga Timurlengu i mongolëve.Në këtë betejë
sultan Bajaziti u zu rob.Kjo solli krizë politike, luftën për trashëgimin
e fronit nga tre djemtë e Bajazitit I, ku në fuqi erdhi me vonë Mehmeti
I (1413-1421).Në dhjetëvjeçarët e ardhshëm Ballkani do të bëhet baza
kryesore e perandorisë osmane.Zhvillimet historike-politike gjatë
kohës së sundimit sllav bullgaro-serb,krijuan kushte të favorshme për
princërit shqipëtarë qe të shkëputnin principatat e tyre nga pushtuesit
e huaj për të qënë më vete.Por për arsye objektive e subjective familje
feudale shqipëtare si:Tapiajt, Dukagjinët, Balshajt, Zakariajt,
Muzakajt, Arianitët, Zenekishët ranë nën vasiletin e perandorisë
osmane.Ato nuk mund të qëndronin në këmbë pa u mbështetur tek
ndonjë fuqi e madhe politiko-ushtarake prandaj edhe jeta e
principatave të vogla shqipëtare ishte e shkurtër.Në këtë mënyrë
depërtimi osman në Ballkan e Shqipëri ishte një argument i fortë i

30. Portës së Lartë, në zbatim të strategjisë së saj ushtarake të cilën e
shfrytëzoi me zgjuarsi.Nga ana tjetër depërtimi Osman në vendin tonë
i dha fund proçesit të sllavizimit bullgaro-serb te
popullsise.Perandoria osmane në fazën e parë të krijimit të saj
paraqitet si vepër e përbashkët për ngritjen e së cilës u munduan
pozitivisht ose negativisht përveç vetë turqve osmanë edhe të gjithë
popujt e tjerë nen administrimin Osman pa marrë parasysh as faktorin
fe,racë dhe gjuhë.
Vetem shqiptaret kishin mbi 35 Vezire(Kryeministra) ne Perandorine
Osmane .Veziri ishte posti me i larte mbas Sulltanit.Ja disa nga emrat
e tyre.
1. Zaganos Pasha
2. Gedik Ahmed Pasha
3. Davud Pasha
4. Dukakinzade Ahmed Pasha
5. Pargali Ibrahim Pasha
6. Ayas Mehmed Pasha
7. Çelebi Lutfi Pasha
8. Kara Ahmed Pasha
9. Lala Kara Mustafa Pasha
10. Koca Sinan Pasha
11. Serdar Ferhad Pasha
12. Yemisçi Hasan Pasha
13. Gumulcineli Damad Nasuh Pasha
14. Ohrili Huseyin Pasha
15. Mere Huseyin Pasha
16. Tabaniyassi Mehmed Pasha
17. Sultanzade Mehmed Pasha
18. Kara Dev Murad Pasha
19. Tarhoncu Ahmed Pasha
20. Zurnazen Mustafa Pasha
21. Koprulu Mehmed Pasha
22. Koprulu Fazıl Ahmed Pasha
23. Koprulu Fazıl Mustafa Pasha
24. Arabaci Ali Pasha
25. Amcazade Koprulu Huseyin Pasha
26. Koprulu Numan Pasha

31. 27. Hacı Halil Pasha
28. Ivaz Mehmed Pasha
29. Ivazzade Halil Pasha
30. Alemdar Mustafa Pasha
31. Çavusbasi Memis Pasha
32. Mustafa Naili Pasha
33. Avlonyali Mehmed Ferid Pasha
34. Said Halim Pasha
35. Ahmed Izzet Pasha
Pjesëmarrja e popujve të ndryshëm në jetën e përditshme të
perandorisë është cilësia e vëçantë shoqërore që karakterizon ç’do
fenomen historik në mekanizmin e funksionimit të perandorive kudo e
në ç’do periudhë të historisë botërore. Bazat e shumicës së
perandorive kanë qënë fetare,ku ka mbizotëruar ndjenja fetare e
krishterë,muslimane,etj.Por në perandorinë osmane dallohen dy lloj
grupimesh: 1. Grupimi fetar islam,pa asnjë dallim. 2. Grupimi fetar
kristian,që përmblidhej rreth Patriarkanës greke të Fanarit,po me të
njëjtën formë të brëndshme organizimin:raca të ndryshme,të drejta të
barabarta .
Boshti ideologjik i Perandorisë Osmane islami, ligji i shenjtë, parimet
e të cilit pasqyroheshin në Sheriat.Por,Perandoria Osmane nuk u bë
kurrë shteti i vërtetë klasik islam.Perandoria Osmane nga fillimi e deri
në fund ka respektuar me fanatizëm ajetin Kuranor (13;11):
“Allahu nuk e ndryshon gjëndjen e një populli,përderisa ai nuk e
ndryshon vetveten”.
Perandoria Osmane në dallim nga perandoria bizantine
karakterizohej nga:
*Stabiliteti politik
*Fuqia ekonomike dhe ushtarake
*Ideologjia sunduese islame që bazohej në Kuran dhe në
komponentët e tjera fetare si p.sh. toleranca ndërfetare etj ishin
faktorë kryesorë të jetës politike,ekonomike,sociale e fetare të
shoqërisë osmane, ndryshe nga parasunduesit e huaj, nuk kishte si
prioritet kryesor islamizimin e vendeve të pushtuara prej saj.Në fazën

32. fillestare të sundimit osman deri në fund të shek.XVI sistemi politik
ka qënë korrekt dhe i rreptë,kushtet e jetesës në të, mund të
krahasoheshin fare mirë në shumë aspekte me ato të pjesëve të tjera të
Europës së asaj kohe.Perandoria Osmane ruajti dhe zhvilloi shumë
karakteristika të jetës administrative,shoqërore,ceremoniale etj. ashtu
siç i kishte gjetur në vëndet e krishtera të pushtuara.Teza si:pushteti
politik perandorak osman ka shtypur identitetin kombëtar shqiptar në
mesjetën e hershme është krejtësisht absurde sepse nocioni modern i
“identitetit kombëtar” ende nuk ishte shfaqur në Shqipëri ai u shfaq ne
periudhen e rilindjes.Perandoria ndërkontinentale osmane mbështetej
në pronën feudale ushtarake,në sistemin e timarit.Kjo lloj prone u
vendos në Ballkan dhe në Shqipëri gradualisht qysh me pushtimet e
para osmane në shek.XIV.Përmasat e timareve ishin të ndryshme në
varësi të funksionit dhe influencës së spahijëve(kalorësve
ushtarak).Të gjitha tokat e
punueshme,arat,livadhet,kullotat,pyjet,konsiderohe shin pronë mirie
(shtetërore).Një pjesë e vogël u jepej komandantëve të shquar
ushtarakë(eraz-i mylk) si dhe i institucioneve fetare(erz-i vakëfe).Nga
ana formale juridike pronari i tokave mirie,konsiderohej administrator
por i vaur nga sulltani.Tokat e perandorisë osmane ndaheshin në tri
kategori:mrie,ziameti,hasi.Pronarët ishin ose të huaj ose
shqipëtarë,muslimanë dhe të krishterë.Fshatarët e krishterë(raja)
punonin tokat e muslimanëve në kushte më pak të rënda se sa kur
punonin tokat e feudalëve bizantinë.Shpesh here tokat dhe zona te
medha, qytete u jane dhene ne administrim te krishtereve. Nga hekja e
punës angari (pa shpërblim),e cila u shoqërua me propagandë
ideologjike në masën e fshatarësisë së krishterë,fituan privilegje në
tatime martallozët dhe dervenxhinjtë. Në aspektin e lehtësimit të
kushteve të punës së fshatarëve në kohën e sundimit osman mjafton
t’i referohemi njërit prej kundërshtarëve të fesë F.Engelsit i cili thote:
“Pozita e krishterë nën sundimin osman në pikëpamje materiale ishte
më e mirë se ajo fshatare të vëndeve të tyre (në Europë).Derisa taksa
paguhej me rregull pushteti osman këtë nuk e prekte dhe rrallë herë
dhunoheshin siç vuante fshatarsia në perëndim prej feudalëve te vet
gjatë tëre kohës së mesme”.
“Ithtarët e Librit” të krishterët,hebrenjtë etj. gëzonin të drejtën e
mbrojtjes së jetës dhe të pasurisë si dhe të drejtën e ushtrimit të lirë të

33. fesë së tyre, zakoneve të veta, pasi të kishin shlyer xhizjen, taksën e
sigurisë, të mbrojtjes së tyre nga ana e shtetit osman.Familjet jo
muslimane paguanin 45 akçe në vit.Rajat e krishtera i duheshin
perandorisë osmane si popullsi prodhuese dhe taksapaguese.Për këtë
arsye në përhapjen e fesë islame nuk u përdor dhuna.Gjithashtu
aktivizimi i elementëve të krishterë nga klasa sunduese shtoi si
detyrë:krijimi e statusit të besimtarëve jo muslimanë.Praktikimi i
xhizjes për popullsitë e krishtera përbënte një alternativë që e
lehtësonte jetën ekonomike të të krishterëve,e krahasuar kjo me kohën
e sundimit politiko-ekonomik të perandorisë bizantine dhe të
mbretërve sllavo-ortodoksë.Në atë kohë kisha i taksonte me 10% e
prodhimit dhe me shumë taksa të tjera gjë që i bënte fshatarët edhe më
të varfër nga ç’ishin,ndërsa taksa e vëna nga ana e perandorisë
osmane ishte me e vogel se ajo e kishes, vetëm 2.5% e pasurise. Nga
kjo pikëpamje ishte një shans i mirë për vetë jetën e tyre dhe një
pasaportë për të kaluar nga i krishterë në musliman.Praktikimi i
xhizjes dhe devirshme (familjet e krishtera nën sundimin osman
jepnin periodikisht djem për repartin jeniçerë (12-15 vjeç) nuk
përbënin aspak dhunë ekonomike siç duan të interpretojnë disa
pseudo-historianë.Ajo me shume praktikohej si nje investim arsimor
per gjeneratat e reja te kaskes udheheqese ne vendet e tyre.Ndoshta
ketu e ka vjedhur idene edhe politika sorosiane. Në këtë kuadër
islamizimi apo inkuadrimi i shqipëtarëve në proçesin intergrues të
perandorisë osmane duke ruajtur relativisht pozitat e tyre ekonomike e
politike u krye duke respektuar sentencën Kuranore se:”Në fenë
islame nuk ka dhunë”.Pikërisht këtu qëndron edhe zgjuarsia e
politikës elastike gjithëpërfshirëse osmane. Sipas N.Malcolmit: “Në
perandorinë Osmane popullsia ndahet në dy kategori:ata që merrin
pjesë në luftë dhe ata që kishin detyrime ndaj luftës,pra në muslimanë
dhe në jomuslimanë”.Zbatimi i sistemit Gulam,dërgimi i djemvë
prane oborrit sulltanor krijoi kushte për krijimin e kuadrit të shtetit
osman,ku pjesa më e madhe e tyre emëroheshin në poste të larta sipas
meritokracisë, besnikërisë, trimërisë duke gëzuar ofiqe si sanxhak-
bej,subashe dhe më vonë si pashallarë, gjeneralë, deputetë,
ambasadorë, ministra e kryeministra.Kjo ishte një faktor stimulues për
islamizimin e kontigjentëve të para të popullsisë shqipëtare në
dekadat e para të sundimit osman në Shqipëri.Kështu mund të

34. përmendim dy kryeministra (shqipëtar) të shtetit osman:Gedik Ahmet
Pasha dhe Dant Pasha. Nga viti 1453-1623 nga 47 vezirët e këtij
shteti,37 ishin me origjinë të krishterë te islamizuar. Në fillimet e para
të sundimit osman shumë bujkrobër të krishterë me t’u kthyer në
muslimanë u bënë fshatarë të lirë,po kështu rritja sasiore në fenë
islame u bë edhe nga tregëtia me sllevërit apo me robërit e
luftës.Kontradiktat e brëndshme ndërmjet kishës politike ortodokse
dhe katolike ishin tregues kuptimplotë se feja e krishterë nuk e kishte
konsoliduar pushtetin e saj ndër popullsinë shqipëtare,e cila që në
kontaktin e parë ballafaques të islamit si një fe e re ne keto
troje,kishte epërsi absolute dhe si e tillë ajo u përqafua në përgjithësi
me ndërgjegje.Po kështu rrudhosja numerike e të krishterëve ndodhi
edhe për shkak të lidhjeve të dobta që ata kishin me kishën politike.
Dihet se proçesi i kalimit në islam ka ndodhur para ardhjes së
osmanëve në Shqipëri,nga shek.XIV, Kështu nga familja feudale e
Shpatajve në Gjirokastër kaluan në fenë islame Muriq e Jakup
Shpata.Më vonë u konvetruan në islam edhe familje fisnike të tjera
shqipëtare.Islamizimi i popullsisë shqipëtare gjatë sundimit osman
ishte një proçes i gjatë dhe i ndërlikuar.Ai ishte vazhdim i
drejtpërdrejtë i periudhës paraosmane. Ky revolucion ideologjik,në
perandorinë osmane,arriti kulmin e lulëzimit në shek.XVIII.Pas kësaj
kohe kemi destabilizimin dhe dekadencën e saj si dhe nënshtrimin e
religjionit nga politika,pra dobësimi gradual i institucioneve islame
dhe përpjekja për zëvëndësimin e tyre me modelin perëndimor nga
ndikimi i ideve nga revolucioni francez.(1789-1794) Islamizimi i
popujve të perandorisë osmane nuk ishte osmanizim,që do të thotë
se,në politikën e jashtme dhe në strategjinë e portës së Lartë nuk ishte
qëllimi prioritar islamizimi,pra si qëllim në vetvete,dhe aq më tepër
turqizimi ashtu siç u përpoqën kolonët grekë e romakë. Në këtë
pikëpamje islamizimi ndryshon diametralisht me fenomenet
paraislame sepse islami para së gjithash ishte fe monoteiste dhe si e
tillë ajo u përqafua dhe u praktikua pa përdorimin e dhunës fizike dhe
psiqike sepse kjo binte në kundërshtim të plotë me dogmën
fetare.Pranimi masiv i fesë islame në bazë familjeje,fisi e fshati nuk i
mohoi banorëve vëndas:gjuhën,traditat dhe zakonet e tyre,përkundrazi
ajo i la të lira dhe nuk i cënoi ato.Revista e pare shqipe u botua ne
Janine nga vete administrata shteterore osmane.Feja islame tashmë

35. ishte bërë një fe popullore. Gjatë periudhës së islamizimit,kur feja
islame u bë e dashur dhe dominuese ndër shqipëtarët,toleranca
ndërfetare u demostrua në mënyrë perfekte si një model i shkëlqyer i
bashkëjetesës paqësore ndërmjet komuniteteve fetare.Kjo,përbënte
çelsin e suksesit të përhapjes së shpejtë dhe në mënyrë masive të
islamit në popullsinë shqipëtare jomuslimane,që kjo e fundit rrudhosej
sistematikisht e kërrusej nga pesha e besimit në shumë zota,si dhe nga
bestytnitë e kota. Përqafimi i islamit nga popullsia vëndase bëri të
mundur zhdukjen e stresit dhe çoroditjes së intelektit të krijuar nga
feja e krishterë duke krijuar kështu një situatë të re
psikologjike,morale e fetare dhe një fizionomi antropometrike
normale,një vizion të ri në realitetin e shoqërisë shqipëtare.Dihet fare
mirë se përhapja e fesë islame në territorin e perandorisë osmane u
ndesh edhe me faktorë kundërshtues nga ana teologjike nga kishat
politike katolike e ortodokse. Fakti se në kohën e sulltan Mehmeti II u
lejuan zyrtarisht komunitetet fetare jomuslimane:ortodokse
greke,hebraike,armeno-grekoriane etj. forcon argumentin se feja
islame respekton parimin e tolerancës ndërfetare.Edhe kur ka patur
orvajtje për shkelje të këtij parimi siç ka ndodhur me sulltan Selimi I
në fillim të shek.XVI,kur projektoi të islamizoi me dhunë të gjithë
kristianët që jetonin në kufinjtë perandorake,plani i tij dështoi nga
kontestimi që iu bë në rradhë të parë nga përfaqësuesit të qarqeve të
larta akdemike te dijetareve muslimane ,të cilët ,kërkonin respektimin
e ajetit kuranor,urdhërin kuranor: “Nuk ka dhunë në fe”.Të njëjtën
disfatë pësoi edhe sulltan Murati IV. “Drejtuesit osmanë,-sipas
prof.Robert Matrau,nuk kanë pas vullnet asimilimin e popullsive të
pushtuara,nuk kryen as osmanizimin dhe as islamizim të detyruar ;
përndryshe si do të mund të shpjegonim ruajtjen e gjuhës
greke,serbe,bullgare,shqipëtare,të feve të krishtera,të parisë
lokale,elemente që fuqitë e mëdha i kanë përdorur,duke u nisur nga
fundi i shek.XVIII dhe sidomos gjatë shek.XIX,nën pretekstin e
parimit të kombësive dhe të mbrojtjes së minoriteteve etnike dhe
fetare”. Është e pa kontestueshme teza se proçesi e islamizimit,pa
dhunë,në Gadishullin e Ballkanit dhe sidomos në Shqipëri bëri të
mundur mos asimilimin e shqipëtarëve nga fqinjët dhe të huajt.
Shqipëria dhe shqipëtarët kanë luajtur një rol ekuilibri në Ballkan,të
cilën e luajnë edhe sot. Ideologu i shquar i Rilindjes Kombëtare Sami

36. Frashëri në gazetën “Terçumani Shark” (Zëdhënësi i lindjes) janar
1878,theksonte: “Qëllimi i Rusisë është të grabisë viset turko dhe
shqipëtare dhe t’ua dhurojë bullgarëve,serbëve e grekëve dhe kështu
të fshijë nga harta –Shqipërinë iliriane…Mirëpo shqipëtarët kanë
mbetur vetëm,kërkojnë bashkpunim me turqit në Ballkan kundër
armiqve të përbashkët,edhe Turqia ka nevojë për ndihmën e
shqipëtarëve”.Kurse Gjergj Fishta në “Lahutën e Malësisë” ka shkruar
: “Por,pse na të vegjël jemi Pse kend fis e vëlla nuk kemi Ne sot
shkjaut s’mund t’i bëjmë ballë, Qi po dot’ma përpijë gjallë, Prandaj
them se e lyp e mara, Qi edhe sot na,si përpara, Të rrim njit me mbret
të Stambollit, Përme i bamun ballë Nikollit”.
Shqipëtarët e pranuan Islamin,sepse e kuptuan se ai nuk ishte në asnjë
mënyrë mohim i vlerave që përmbanin besimet e
mëparshme,por,përkundrazi këto vlera i ngrinin në një etapë të re
emancipimi e zhvillimi.Ata e kuptuan se islami nuk kishte të bënte
fare me ritet e paganizmit,me idolatrinë dhe idhujtarinë,me injorancën
e shprehur në klerin që deri atëherë u kishte shërbyer atyre nga ana
shpirtërore. Në fenë islame njeriu ishte i lirë të të zgjedhë besimin…
askush nuk mund të jetë ndërmjetës ndërmjet Zotit dhe njeriut.Islami
nuk shenjtëron askënd.Këto mësime të islamit stimulonin alternativën
e re kudo tek njerzit.Përhapja e shpejtë dhe në masë e islamit nuk
ishte vëtëm rrjedhojë e padiskutueshme e epërsisë ndaj kristianizmit
por edhe si rezultat i punës së dobët të kishës dhe të krijimit të një
vakumi moral. Në vitin 1517,Perandoria Osmane mori përsipër edhe
detyrën e përgjegjësisë së Khalifatit.Ajo u bë lidership i islamit.Në
këtë mënyrë ajo nën influencën e vet të drejpërdrejtë apo të tërthortë
tërësinë e vëndeve muslimane veçanërisht vëndet e shenjta i inkuadroi
nën juridiksionin islam. Kur sulltan Mehmeti II pushtoi
Kostandinopojën,29 maj 1453,(perandoria bizantine pushoi së jetuari)
dhe urdhër që Patriarkana jo vetëm të mos prekej,por të respektohej
dhe të lihej e lirë që të zhvillonte lirisht veprimtarinë e saj jo vetëm në
Turqi,por kudo ku jetonin ortodoksë.shume prej shqiptareve
muslimane moren pjese ne luften kunder bizanteve dhe qendreses se
tyre ne Konstandinopje.Ne shenimet historike thuhet se i pari qe ngriti
flamurin ne bedenat e kalase ishte shqiptari nga Mati, Ballaban
Pasha.Stambolli ka qënë kryeqytet për disa shekuj i Patiarkanës dhe i
Khalifatit.Toleranca vazhdon dhe sot.

37. Në librat e historisë se Shqipërisë permenden luftrat e popullit
shqiptar kundër osmanëve,nën udhëheqjen e Skëndërbeut.Historia e
luftes të rajoneve si ato te Mirdites,,Krujes malesise kundër
superfuqisë botërore osmane ne ate kohe është e pamundur të
përshkruhet në këtë shkrim me hollësi.Me parakalim të shpejtë do të
ndalemi në momentet më kryesore historike. Historia e luftrave
shqiptaro-osmane nisi me kryengritjen e Gjon Kastriotit (1429-1430)
dhe të Gjergj Arianitit (1432-1435)të cilat u thyen nga osmanet për
shkak të karakterit spontan të tyre dhe fuqisë së madhe ushtarake
osmane.Familja e Kastriotëve (Gjoni dhe Vojsava kishin katër djem :
Stanishin,Reposhin,Kostandinin dhe Gjergjin,si dhe pesë vajza
Mara,Jella,Angjelina,Vlajka dhe Mamica).E ema e Skenderbeut
Vojsava kishte nje prejardhje sllave prej familjes se Brankoviceve .
Mbas kthimit në Shqipërinë vitin 1443 nga beteja kundër Janosh
Huniadit të Hungarisë,Skenderbeu merr Krujën duke vrare timarliun e
saj dhe më 28 nëntor 1443 me një fjalim u drejtohet shqipëtarëve:
“Armët nuk ua solla unë,por ju gjeta të armatosur! Lirinë e pashë se e
keni kudo: në kraharor,në ballë,në shpatat e në ushtat tuaja”. Më 2
mars 1444 mblidhet kuvendi i Lezhës në të cilin u arrit bashkimi i
shqipëtarëve dhe organizimi i veprimeve luftarake.Fitoret e para të
Skënderbeut e detyruan Portën e Lartë të nisë fushata ndëshkuese për
marrjen e Krujës.U bene disa rrethime ne kohe te ndryshme te cilat
paten jehone dhe ne dhe ne Europë sepse deri dje ishin keto shqiptare
qe kishin marre pjese ne pushtimin e Konstandinopojes perkrah
Osmaneve.Biles kur Sulltan Mehmeti kishte rene moralisht per te
pushtuar Konstandinopojen nje shqiptar me emrin Zognush Pasha u
kishte folur per moralin luftarak te ulet te bizantinve duke ngjallur
shpresat tek Osmanet per te vazhduar luften e tyre.Edhe sot e kesaj
dite emir tij eshte ne muret e kullave te kalase. Për heroizmin e
shqipëtarëve në luftrat e ndryshme flet historiani turk Idris Bitlisim :
“Shqipëtarët janë nga natyra trima e guximtarë sa nuk ka ku të vejë
më.Në sulm e në qëndresë janë shumë të rrëmbyeshëm e të
patundshëm. Shigjetat e shiut të vuajtjeve e të fatkeqësive ata i presin
me kraharorët e tyre të hapur dhe nuk vënë kurrë para armikut
mburojën e dobësisë e të përuljes”. Edhe fjala arrnaut ka kete kuptim
qe “nuk kthehet mbrapsh” nga lufta. Në këtë luftë,Skenderbeu në krye
të luftëtarëve shqipëtar luftoi jo si kampion i mbrojtjes së

38. krishtërimit.Karakteri i luftës së tij nuk qe fetar por atdhetar dhe
personal.Në këto luftra, për 25 vjet,edhe pse i vetëm,ai dilte fitues në
dy fronte në atë antiturk dhe kundër Venedikut e Papatit. E
rëndësishme është fakti se në këto luftra ai nuk luftoi si i krishterë
kundër gjysmëhanzës dhe as si musliman kundër kryqit,por vetëm si
ushtarak i rritur dhe edukuar me mitologjine e luftes ne sarajet e
sulltanit.
Gjithashtu duke përmendur se shumë historian të vëndeve të
ndryshme dhe të feve të ndryshme kanë dashur t’a
“privatizojnë”Skenderbeun,por në këtë aspekt ata kanë dalë të humbur
dhe të turpëruar përpara së vërtetës historike. Pretendimet e kishës
katolike dhe të papatit për të argumentuar se ata kanë qënë forca
kryesore që mbante në këmbë luftën e shqipëtarëve kundër turqve nuk
janë gjë tjetër veçse një spekullim e një abuzim i paskrupullt. Kjo
dokumentohet nga qëndrimi hipokrit dhe armiqësor i papa Piut II që u
tregua tepër krenar ndaj Skëndërbeut. Po kështu,papa Pali II u përpoq
me anë të justifikimeve bashke dhe pas ceremonive fetare,të fshehtë
qëndrimin e tij të vërtetë dhe të largonte sa më parë Skëndërbeun nga
Roma. Në përfundim të kësaj vizite dhe pritjeje të akullt Skenderbeu
do të thoshte: “Më parë të bëja luftë me kishën se sa me turqit” dhe
se: “nuk besoja se mund të gjendej mizori më e madhe në botë se sa
këta priftërinj”! Më 17 janar 1468 vdes Skëndërbeu.Emri dhe vepra e
tij u bë legjendë, ne periudhen e rilindjes dhe u mitizua ne periudhen e
sistemit komunist ne Shqiperi per te qene nje alibi e diktatorit per
izolimin qe i beri shqiperise dhe armiqesine qe i shpalli gjithe botes.
Skenderbeu nuk e nderroi fene e tij Islame perkundrazi dhe mbas
luftes me turqit ai ne vulen e tij shteterore perdorte emrin Skenderbe.
Në shekujt pasardhës perandoria osmane u fuqizua nga ana
politike,ekonomike dhe ushtarake. Njëkohësisht feja islame ne
perandorinë osmane pothuajse u shtri me një intensitet të lartë në
drejtim të përqafimit të vetëdijshëm të saj nga ana e popullsisë
perandorake nëpërmjet punës së palodhur të predikuesve të fesë
islame-dhe ndërtimit të xhamive,të infrastrukturës islame dhe të
superstrukturës së saj.Zhvillimet e mëvonshme politike u
kondicionuan pazgjidhshmërisht nga faktorët ekonimik,të cilët
ndikuan në marrëdhëniet ekonomike,në strukturën dhe
superstrukturën e perandorisë osmane. Pavarësisht nga veçoritë

39. politiko-historike,ekonomike dhe ushtarake feja islame vazhdon të
përhapet në vëndet e pushtuara ndonëse jo me itensitetin e lartë të
mëparshëm. . Shekulli XVII ishte shekulli i lulëzimit të perandorisë
osmane.Feja islame në Shqipëri me një shtrirje
mbarëshqipëtare,konsolidohej vazhdimisht duke u bërë mbisunduese.
Në fund të shek.XIX e fillim të shek.XX perandoria osmane për
shkaqe objektive dhe subjektive,të brëndshme e të jashtme,po shkonte
drejt mplakjes e rënies së saj nga ana politike,ekonomike e ushtarake.
Pavarësisht nga reformat që u ndërmorën,renia e saj ishte e
pashmangshme. Këto ndryshime dhe zhvillime historike nuk ndikuan
fare çështjen e besimit te shqiptareve. Ritmet e ulta në kalimin në
islam nuk e dobësuan supremacinë e fesë islame ndaj të tjerave.
Ngjarjet historike,në shekullin e fundit të ekzistencës dhe sundimit
osman,si revolucion borgjez francez i shek.XVIII (1789-
1794).Perandoria e N.Bonapartit, Lufta Ruso-Turke, Kongresi i
Berlinit 13 qershor 1878,etj. Kriza Lindore ishte e pashmangshme dhe
me pasoja të mëdha në jetën e perandorisë osmane. Në këto kushte
historike,të dobësimit të pushtetit osman edhe në Shqipëri, para
shqiptarëve dilnin detyra tepër të vështira,të cilat duheshin zgjidhur sa
më shpejt e sa më mirë. Kërkesa për autonomi dhe lufta për pavarësi
ishte rruga e vetme për të shpëtuar Shqipërinë nga rreziku i copëtimit
të saj nga vëndet fqinj,Greqia,Serbia si dhe nga fuqitë e mëdha. Idetë
e rilindasve tonë kombëtar,Abdyl,Sami,Naim Frashëri , Vaso Pasha,
,A.Z.çajupi N.Mjeda ,GJ.Fishta u bënë ushqim kryesor ideologjik në
zgjimin e vetëdijes kombëtare. Kështu veprat e S.Frashërit “Shqipëria
ç’ka qënë,çështë dhe ç’do të bëhet”,Vaso Pashës “O moj Shqypni” e
K.Kristoforidhit “Gjaku i malësorëve”e N.Frashërit “Bagëti e buqësi”
etj. përbënin fondin patriotiko-atdhetar të krijimtarisë së tyre në dobi
të shqiptarizmës. Në atë periudhe historike, ç’do njeri, u fokusua tek
rreziku i copetimit kombetar. Kjo dukuri nuk ndodhi në vendet fqinjë.
Nocioni fe-atdhe përbën binomin historik të shqipëtarëve.Thirrja e
V.Pashës: “Mos shikoni kisha e xhamia,feja e shqipëtarit është
shqiptaria” kishte një përmbajtje të thellë atdhetare por kurrësesi
afetare me të cilët kanë abuzuar ideologët dhe shteti marksisto-
leninist.Vaso Pasha nuk therriste ne fe te re as na nacionalizem por ne
nje sfide bashkimi kundrejt rrezikut te copetimit te
Shqiperise.Filozofia e tyre kerkonte bashkimin e Muslimaneve e

40. Krishtereve per te ruajtur intergritetin territorial nga copetime sllavo-
helen.Perdorimi i kesaj fraze me pas nga sistemi komunist kishte
qellime nacionaliste per ta bere ate slogan ne luften kunder fese.Vaso
Pasha ishte zyrtar i Perandorise Osmane ne Liban. Idetë progresiste të
rilindasve tanë u materializuan në jetë me qëndresën kundër zbatimit
të vendimeve të Kongresit të Berlinit (13 qershor 1878) nën
udhëheqjen e Lidhjes Shqipëtare të Prizrenit (10 qershor 1878) Këto
kryengritje të brëndshme si dhe faktori diplomatiko-politik i jashtëm
përgatitën kushtet historike për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë
me 28 nëntor1912 nga patrioti i flaktë Ismail Qemali i cili
prezemuhohet se ishte i derguari i Stambollit si deputet perfaqesues i
Shqiperise qe u mundua per ruajtjen e copetimit te shtetit shqiptar nga
greket dhe serbet duke shpallur pavarsine.
LUFTA E DIKTATURËS KOMUNISTE KUNDËR FESË
Ne vitin 1967 diktatori Enver Hoxha, edhe pse mbante mbiemrin
Hoxha, me mësimet e komunizmit i shkatërroi xhamitë në Shqipëri
dhe ndërtoi bunkerë, piramida faraonësh dhe ngriti kultin e individit.
Me ndihmën e Zotit, në vitin 1990 shqiptarët u hakmorën, duke ia
rrëzuar bustin e idhujtarisë dhe ndërtuan sërish shtëpitë ku adhurohet
vetëm Zoti Madhështor.
Në historinë e lavdishme të popullit shqiptar, lufta e komunizmit
kundër fesë përbën një faqe të zezë, një krim çnjerëzor, që do të ruhet
gjatë në kujtesën e shoqërisë. Lufta e diktaturës së proletariatit kundër
fesë ishte një luftë doktrinore, ideologjike, politike, sociale,
ekonomike, morale dhe psikologjike. Në histori, çdo luftë ka shkaqet,
pretekstin dhe pasojat e saj.
Në analizën historike të luftës së komunizmit ndaj fesë është e
domosdoshme të trajtojmë shkurtimisht se:
*Çfare ishte diktatura komuniste, çfarë shpreh dhe mbron ajo? *Cila
ishte filozofia dhe metodologjia sunduese e saj? *Karakteri i luftës së
saj kundër fesë, shkaqet e pasojat. *Strategjia dhe taktikat, format dhe
mjetet. *Forcat drejtuese dhe lëvizëse. *Qëndresa e shqiptarëve
besimtarë dhe reagimi ndërkombëtar etj.

41. Diktatura e proletariatit apo komuniste është dhuna e partisë-shtet
(PPSH), që ushtroi në të gjitha fushat e jetës shoqërore. Ajo shprehu
dhe mbrojti interesat e bllokmenëve dhe të aparatçikëve të saj.
Pretendimi se ajo përfaqësonte pushtetin e shumicës ndaj pakicës
ishte një blof, një demagogji trashanike e mbuluar me vellon e
demokracisë! Sllogani enverist: “Ç’thotë Partia bën populli, ç’do
populli bën Partia” kishte të vërtetë vetëm gjysmën e parë të parrullës,
ndërsa pjesa e dytë ishte një hipokrizi në katror. Vetë nocioni marksist
‘diktaturë’ do të thotë ‘dhunë’. Nuk ka paqe në diktaturë! Nga dhuna
nuk buron paqja dhe nga paqja nuk buron dhuna! Ato përjashtojnë
njëra-tjetrën.
Filozofia e diktaturës komuniste është filozofia e materializmit
dialektik dhe historik. Kjo filozofi e gatuar nga Marksi dhe Engelsi,
dhe më vonë e “pasuruar” nga Lenini, Stalini, Mao, Enveri etj., duke
u mbështetur shkencërisht në teorinë e Darvinit, pati tre shtylla
kryesore: ateizmin, revolucionin dhe evolucionin. Ligjet kryesore të
materializmit historik, që ushqenin diktaturën e proletariatit ishin:
- Ligji i unitetit dhe i luftës së të kundërtave; - Ligji i mohimit të
mohimit; - Ligji i kalimit të ndryshimeve sasiore në ndryshime
cilësore (HOPI); - Ligji i luftës së klasave dhe revolucionit etj.
Në esencë të filozofisë marksiste-leniniste ekzistonte dhe lëvizte si një
qenie e gjallë DHUNA. Marksi thoshte: “Revolucionet janë
lokomotivat e historisë”, kurse Lenini: “Revolucionet janë festat e të
shtypurve, të proletariatit”, ose: “Të mendojmë, të punojmë dhe të
jetojmë si revolucionar”! Fjala ‘revolucion’ ishte bërë refreni metalik
i kohës. Ligji i luftës së klasave, - forca kryesore lëvizëse edhe në
socializëm, - përshkonte e pushtonte çdo qelizë të PPSH. Revolucioni,
forma më re e luftës së klasave, sipas teorisë marksiste-leniniste-
enveriste zhvillohej në dy mënyra:
a) Me ‘gjakderdhje’ (marrja e pushtetit politik, që frymëzohej nga
teza leniniste: “Po nuk e shtymë, nuk rrëzohet nga kolltuku” ose
“Pushteti buron nga gryka e pushkës”. b) Pa gjakderdhje, në mënyrë
paqësore, si:(revolucioni ideologjik, kulturor e shkencor).
Koha tregoi se të gjithë ata që mendonin ndryshe dhe i shprehën
ndryshe pikëpamjet e tyre, përfunduan nëpër burgje ose u eliminuan

42. fizikisht nga gryka e pushkës, si armiq të Partisë dhe të socializmit.
Ashtu si mulliri që ha gurët e vet, kur s’ka më bereqet, ashtu si
ulkonja e uritur ha këlyshët e vet, po ashtu edhe diktatori i ha kokën
njeriut të vet, shokut besnik të armëve dhe idealit! Historia botërore
ka dëshmuar së diktatorë të antikitetit apo modernë kanë pasur të
gjithë një turi: atë të kanibalit. Kujtojmë Jul Cezarin, Kornel Jula (në
Romë), N.Bonapartin (Francë), V.I.Lenin, J.V.Stalin (Rusi), A.Hitler
(Gjermani), B.Musolini (Itali), Mao Ce Duni (Kinë), Pinoçeti (Kili),
Pol Poti (Kamboxhia), Franko (Spanjë) etj.
Në kryelistën e diktatorëve veçojmë për babëzinë e tij
“kokëngrënësin” shqiptar, diktatorin E.Hoxha. Përmendim disa nga
viktimat kryesore të tij: Q.Stafa, I.Maleshova, Y.Dishnica,
M.Gjinishi, B.Omari (kunatë), B.Spahiu, L.Berishova, L.Gega
(pushkatuar shtatëzënë), L.Lubonja, F.Paçrami, A.Këllezi,
K.Theodhori, B.Balluku, P.Dume, K.Hazbiu, Ll.Peçini, M.Shehu,etj.
"Komandanti” dhe “strategu i luftës", diktatori i ardhshëm E.Hoxha
nuk ia drejtoi asnjëherë revolen e tij pushtuesit të huaj! Fishekët i
zbrazi vetëm kundër “armiqve të brendshëm”, që ishin rivalët e tij.
Gështenjat nga zjarri i nxirrte me duart e të tjerëve. Në oborrin e kuq
vepronte ligji i xhunglës: “O me atë, o mbi të”! Latini thotë : “Homo
hominis-lupus est”!
Klasikët marksisto-leninistë, bazuar në teorinë darviniste, varrosën
“socializmin utopik” të H.Sen Simonit, Sh.Furies dhe të R.Ovenit dhe
mbi kufomën e filozofisë së vjetër klonuan teorinë e socializmit
shkencor. Sipas pikpamjes M-L: “Idealizmi është fe e rafinuar dhe
feja është idealizëm trashanik”! Në të vërtetë, ky krahasim i shkonte
për shtat marksisto-leninistëve dhe diktaturës komuniste.
Ajo në dukje ishte e kuqe dhe e ëmbël, por e zezë, e kalbur dhe helm
përbrenda. Sa njerëzore në pamje, aq mizore në thelb. Diktatura
komuniste ishte karikaturë e historisë. Tautologjia me slloganet
enveriste shënonte kulmin e lulëzimit të artit të hipokrizisë së
trafikantëve demagogë ideologjikë të sistemit raketik socialist.
Sa qesharake të tingëllojnë sot slloganet idiote të asaj kohe, të cilën
historia e dënoi me harresë dhe Zoti i dënoi me vdekje! Ja disa prej
tyre: “Ndërtojmë socializmin me njërën dorë kazmën e me tjetrën