Ölçme ve değerlendirme

1. 2014
kpss
ölçme ve
değerlendirme
akıcı
ayrıntılı
güncel
konu anlatımları
örnekler
yorumlar
uyarılar
pratik bilgiler
ösym tarzında özgün sorular
ve açıklamaları
yeni konularla
yeni sorularla
yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır
2013 kpss’d
e
soru
40

2. Komisyon
KPSS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ISBN 978-605-364-533-7
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ
SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir
kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da
kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi
Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
4. Baskı: Kasım 2013, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Özge Alpaslan
Dizgi-Grafik Tasarım: Yakup Çiçek
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7
Şaşmaz/ANKARA
(0312-278 34 84)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 16102
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: pegem@pegem.net

3. SUNU
Değerli Öğretmen Adayları,
Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan
“Ölçme ve Değerlendirme” kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz
amacıyla hazırlanmıştır.
Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar,
Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler,
Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları,
Test ve Madde İstatistikleri bölümlerinden oluşmaktadır.
Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alın-
masına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somut-
laştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.
Her ünitenin sonunda;
özet,
bulmaca,
doğru - yanlış testi,
boşluk doldurma,
çözümlü test,
cevaplı test ve
çıkmış sorulara;
yer verilmiştir.
Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza,
PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz.
Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerile-
riniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle
pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.
Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.
Komisyon

4. İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
Ölçme ve Değerlendirmede
Temel Kavramlar
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ
YERİ VE ÖNEMİ.................................................................................................. 4
EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................. 5
EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN
YARARLANILABİLİR?......................................................................................... 5
ÖLÇME ............................................................................................................... 6
Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar ................................................... 6
Ölçme İşlemi Ögeleri........................................................................................ 6
Değişken ......................................................................................................... 7
Özelliklerine Göre Değişkenler......................................................................... 7
Yapılarına Göre Değişkenler............................................................................ 8
Araştırmaya Konu Oluşlarına Göre Değişkenler ............................................. 8
Ölçme Kuralı ................................................................................................... 11
Birim ................................................................................................................ 11
Doğal Birim....................................................................................................... 11
Yapma / Standart birim..................................................................................... 12
Tanımlanmış/Türetilmiş Birim........................................................................... 12
Birimin Taşıması Gereken Nitelikler ................................................................ 13
Ölçme Türleri ................................................................................................... 13
Doğrudan Ölçme.............................................................................................. 13
Dolaylı Ölçme................................................................................................... 14
Türetilmiş Ölçme .............................................................................................. 14
Ölçmede Ölçek................................................................................................. 16
Sınıflama Ölçeği............................................................................................... 17
Sıralama Ölçeği................................................................................................ 18
Eşit Aralıklı Ölçekler......................................................................................... 19
Eşit Oranlı Ölçek ............................................................................................. 21
DEĞERLENDİRME ............................................................................................. 23
Değerlendirme Türleri ...................................................................................... 24
Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri.............................................................. 25
Mutlak Değerlendirme...................................................................................... 25
Bağıl Değerlendirme ........................................................................................ 25
Amacına Göre Değerlendirme Türleri ............................................................. 27

5. Tanıma Yerleştirme (Diagnastik) Değerlendirme.............................................. 28
Biçimlendirme Yetiştirme Değerlendirmesi
(İzleme, Formative Değerlendirme).................................................................. 28
Düzey Belirleme Değerlendirmesi (Değer Biçme Sonuç Ya Da Summative
Değerlendirme) ............................................................................................... 29
BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE ÖLÇME................................................................... 33
Bilimsel Araştırmalarda Evren Ve Örnekler...................................................... 34
Evren................................................................................................................ 34
Örneklem.......................................................................................................... 34
Korelasyon ....................................................................................................... 35
Korelasyon Grafikleri........................................................................................ 36
ÖZET................................................................................................................... 39
BULMACA ........................................................................................................... 41
DOĞRU - YANLIŞ TESTİ .................................................................................... 42
BOŞLUK DOLDURMA ........................................................................................ 43
ÇÖZÜMLÜ TEST................................................................................................. 44
ÇÖZÜMLER ........................................................................................................ 46
CEVAPLI TEST ................................................................................................... 47
ÇIKMIŞ SORULAR.............................................................................................. 51
2. BÖLÜM
Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken
Nitelikler
ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER....................... 62
GEÇERLİLİK ....................................................................................................... 62
GEÇERLİK TÜRLERİ.......................................................................................... 64
Kapsam Geçerliği ............................................................................................ 64
Kapsam geçerliğini belirleme yolları................................................................. 65
Görünüş Geçerliği ............................................................................................ 68
Ölçüt Geçerlikleri.............................................................................................. 69
Yordama Geçerliği ........................................................................................... 69
Uygunluk Geçerliği (Mevcut durum, eş zaman, zamandaş geçerlik) ............... 72
Yapı Geçerliği................................................................................................... 73
Sonuçsal Geçerlik ............................................................................................ 75
Geçerliği Etkileyen Faktörler ............................................................................ 75
GÜVENİRLİK....................................................................................................... 76
Ölçmede Hata ve Güvenirlik ............................................................................ 78
Ölçmede Hata Kaynakları ................................................................................ 79
Hata Türleri ...................................................................................................... 80
Güvenirlik Belirleme Yolları .............................................................................. 82

6. viPEGEM AKADEMİ
Test - Tekrar Test Yöntemi (Kararlılık Katsayısı) .............................................. 82
Eş Değer Formlar Yöntemi (Paralel Testler Yöntemi - Eş Değerlik
Katsayısı ya da Tutarlılık Katsayısı)................................................................. 85
Eş Değer Yarılama (Testin iki yarıya bölünmesi) (İç Tutarlılık Katsayısı)
Yöntemi............................................................................................................ 86
İç Tutarlılık Katsayıları Yoluyla Güvenirliğin Belirlenmesi................................. 88
Standart Hata................................................................................................... 90
GÜVENİRLİĞİ ARTTIRMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER.......................... 93
GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ ...................................... 96
KULLANIŞLILIK................................................................................................... 98
ÖZET..................................................................................................................100
BULMACA ..........................................................................................................102
DOĞRU - YANLIŞ TESTİ ...................................................................................103
BOŞLUK DOLDURMA .......................................................................................104
ÇÖZÜMLÜ TEST................................................................................................105
ÇÖZÜMLER .......................................................................................................108
CEVAPLI TEST .................................................................................................. 110
ÇIKMIŞ SORULAR............................................................................................. 113
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ................................................................... 115
3. BÖLÜM
Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları
TESTLERİN SINIFLANMASI............................................................................. 120
**Ölçtükleri Özelliklere Göre Testlerin Sınıflanması ...................................... 120
Tipik Davranış Testleri ............................................................................... 120
Maksimum Performans Testleri ................................................................. 122
**Cevaplama Tepkisine Göre Testler.............................................................. 123
**Ayrılan Zamana Göre Testler ...................................................................... 123
Hız Testleri.................................................................................................. 123
Güç Testleri ................................................................................................ 123
**Puanlama Biçimine Göre Testler................................................................. 123
**Testi Alan Birey Sayısına Göre Testler........................................................ 123
Test Planı.................................................................................................... 124
KLASİK ÖLÇME ARAÇLARI ............................................................................. 126
Yazılı Yoklama................................................................................................ 126
Yazılı Yoklamalarda Geçerlik ve Güvenirlik.................................................... 132
Yazılı Yoklamalarda Puanlama....................................................................... 133
Kısa Cevaplı Testler ....................................................................................... 137
Kısa Cevaplı Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik ............................................... 140
Eşleştirmeli Testler ......................................................................................... 140
Doğru - Yanlış Testleri.................................................................................... 142
Çoktan Seçmeli Testler .................................................................................. 143
Çoktan Seçmeli Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik .......................................... 148
Çoktan Seçmeli Testlerin Puanlanması.......................................................... 150

7. vii PEGEM AKADEMİ
Sözlü Sınavlar................................................................................................ 151
Sözlü sınavlarda geçerlik, güvenirlik ve kullanışlılık....................................... 152
TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞI.................................................................... 154
Kavram Haritaları ........................................................................................... 155
Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) ................................................................... 157
Kelime İlişkilendirme Tablosu (KİT)................................................................ 158
Yapılandırılmış Grid........................................................................................ 159
Performans Değerlendirme............................................................................ 161
Performans Ödevleri ..................................................................................... 162
Proje Ödevleri ................................................................................................ 164
Ürün Seçki Dosyası (Portfolyo)...................................................................... 164
Portfolyo Türleri.............................................................................................. 165
Portfolyoların Sınırlılıklarını Ortadan Kaldırmak İçin Yapılması Gerekenler... 169
TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞINDA PERFORMANSI PUANLAMA
ARAÇLARI......................................................................................................... 171
Kontrol Listesi................................................................................................. 171
Dereceli Puanlama Ölçeği (Rubric)................................................................ 173
Gözlem Formları ............................................................................................ 178
Anekdot Kayıtları............................................................................................ 179
Görüşmeler (Mülakatlar) ................................................................................ 179
ÖĞRENCİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİNE KATILIMINI SAĞLAMA
ARAÇLARI......................................................................................................... 180
Öz Değerlendirme Formları............................................................................ 180
Akran Değerlendirme Formu.......................................................................... 182
Grup Değerlendirme Formu ........................................................................... 183
ÖZET................................................................................................................. 184
BULMACA ......................................................................................................... 186
DOĞRU - YANLIŞ TESTİ .................................................................................. 187
BOŞLUK DOLDURMA ...................................................................................... 188
ÇÖZÜMLÜ TEST............................................................................................... 189
ÇÖZÜMLER ...................................................................................................... 192
CEVAPLI TEST ................................................................................................. 193
ÇIKMIŞ SORULAR............................................................................................ 196
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ.................................................................. 201

8. viiiPEGEM AKADEMİ
4. BÖLÜM
Test ve Madde İstatistikleri
TEST VE MADDE İSTATİSTİKLERİ................................................................. 206
MERKEZİ YIĞILMA - TOPLANMA - MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ................ 206
Aritmetik ortalama ......................................................................................... 206
Medyan ......................................................................................................... 213
Mod (tepe değer) .......................................................................................... 216
MERKEZİ YAYILIM (DEĞİŞİM, FARKLILAŞMA, DAĞILIM) ÖLÇÜLERİ.......... 222
Ranj............................................................................................................... 223
Çeyrek Sapma ............................................................................................. 225
Standart sapma............................................................................................. 227
Varyans (Değişkenlik) ................................................................................... 229
Bağıl Değişkenlik Katsayısı........................................................................... 230
Çarpıklık Katsayısı ........................................................................................ 231
Normal ya da Simetrik Dağılım ..................................................................... 231
Sağa Çarpık Pozitif Kayışlı Dağılım ............................................................. 233
Sola Çarpık Negatif Kayışlı Dağılımlar.......................................................... 233
STANDART PUANLAR (Z VE T PUANI) ......................................................... 236
Z - Puanı ....................................................................................................... 237
T-Puanı.......................................................................................................... 238
MADDE İSTATİSTİKLERİ ................................................................................ 245
Basit Yöntemle Madde Analizi ...................................................................... 249
Madde Güçlük İndeksi................................................................................... 249
Madde Ayırt Edicilik İndeksi .......................................................................... 250
Korelasyon Yöntemi ile Madde Ayırt Ediciliğinin Hesaplanması................... 258
Diğer Madde İstatistikleri............................................................................... 260
Madde Varyansı ve Madde Standart Sapması.............................................. 260
Madde Güvenirlik Katsayısı .......................................................................... 263
ÖZET................................................................................................................ 267
BULMACA ........................................................................................................ 270
DOĞRU - YANLIŞ TESTİ ................................................................................. 271
BOŞLUK DOLDURMA ..................................................................................... 272
ÇÖZÜMLÜ TEST.............................................................................................. 273
ÇÖZÜMLER ..................................................................................................... 276
CEVAPLI TEST ................................................................................................ 278
ÇIKMIŞ SORULAR........................................................................................... 281
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ................................................................. 285
BULMACA CEVAPLARI ................................................................................... 287
DOĞRU - YANLIŞ TESTİ CEVAPLARI ............................................................ 288
BOŞLUK DOLDURMA CEVAPLARI ................................................................ 289
KAYNAKÇA ...................................................................................................... 290

9. Eğitim Bilimleri’nde
40

10. PEGEM AKADEMİ SORULARIÖSYM SORULARI
2013
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
29. Aşağıdakilerden hangisi dolaylı ölçmedir?
A) Bir arabanın bir yolculuktaki ortalama hızının
belirlenmesi
B) Bir öğrencinin bir dakikada okuduğu kelime sayı-
sının belirlenmesi
C) Bir öğrencinin, zekâ düzeyinin belirlenmesi
D) Bir ülkenin, nüfus yoğunluğunun hesaplanması
E) Bir öğrencinin yazdığı metinde kaç yazım hatası
yaptığının belirlenmesi
31. Bir öğretmen, dönem sonu sınavını hazırlarken
soruları; dersin dönem içindeki tüm kritik kazanımla-
rını konu ve bilişsel beceri boyutuyla temsil eden bir
örneklem oluşturacak biçimde seçmiştir.
Öğretmenin bu uygulaması, sınavın en çok hangi
özelliğini iyileştirir?
A) İç tutarlılığını B) Yapı geçerliğini
C) Kararlılığını D) Kapsam geçerliğini
E) Yordama geçerliğini
4. Aşağıdaki işlemlerin hangisinde dolaylı ölçme
işlemi yapılmıştır?
A) Ölçütüne göre Oya kompozisyon yazılısında 8
tane yazım yanlışı yapmıştır.
B) Candan bir dönem için okuma listesinde yer
alan 10 kitaptan 6’sını okumuştur.
C) Cemil hızlı okuma yarışmasında dakikada 95
kelime okumuştur.
D) Olcay ilgi envanterinde en yüksek puanı açık
hava etkinlikleri ile ilgili bölümden almıştır.
E) Yeşilay kulübü bir dönemde okulda en fazla
etkinlik yapan kulüp olmuştur.
Konu Anlatımlı Kitap Ölçme ve Değerlendirme
Çözümlü Test / 44. Sayfa / 4. Soru
7. Öğrenci başarısının ölçülmesi amacıyla kullanılan
ölçme araçlarının öğretim esnasında işlenen tüm
konuları dengeli bir şekilde kapsaması ancak daha
ileride işlenecek konuları dâhil etmemesi gerekir.
Yukarıdaki ilke göz önünde bulundurularak hazır-
lanan sınavların hangi özelliğinin yüksek düzeyde
olması beklenir?
A) İç tutarlık
B) Görünüş geçerliği
C) Yordama geçerliği
D) Kapsam geçerliği
E) Puanlama güvenirliği
Ezberbozan KPSS Eğitim Bilimleri Soru Bankası
Ölçme ve Değerlendirme / Test - 6 / 7. Soru
6. Bir öğretmen ölçme aracı geliştirirken hazırladığı so-
ruların hedeflerle uyumlu olmasına özen göstermiştir.
Öğretmenin yapmaya çalıştığı ölçme aracının
hangi niteliğini artırmaya yöneliktir?
A) Duyarlık B) Objektiflik C) Güvenirlik
D) Yapı geçerliği E) Kapsam geçerliği
Efsane 5000 Tamamı Çözümlü Modüler Soru Bankası
Ölçme ve Değerlendirme / Test - 10 / 6. Soru

11. PEGEM AKADEMİ SORULARIÖSYM SORULARI
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
2013
36. Yapılandırılmış grid uygulamasında öğrencilerin;
I. her cevap için uygun kutucukları bulma,
II. kutucuktaki cevabın doğru ya da yanlış olmasına
göre ilerleme,
III. kutucuklardaki anahtar kavramların çağrıştırdığı
kelimeleri yazma
işlemlerinden hangilerini yapmaları istenir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
6.
I. Öğrencilerin bilişsel yapısındaki yanlış kavram-
ları, bilgi ağındaki eksiklik ve aksaklıkları ortaya
koyacak yapı oluşturulması
II. Ana fikirden ya da kavramdan ayrıntılara doğru
giden bir sırada önermeler verilmesi
III. Öğrencinin seçebileceği 8 veya 16 seçimlik öner-
meler listesi oluşturulması
IV. Soru ve cevapların birbiri ile bağlantılı ve birbirini
etkileyen bir yapı ile sıralanması
V. Her bir sorunun birden fazla doğru cevabının bu-
lunmasına ve bunların mantıksal olarak sıralan-
masına dayalı yapı oluşturulması
Yukarıda verilen durumların hangisi ya da hangi-
leri yapılandırılmış grid ile ilgilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III
D) III, IV ve V E) IV ve V
Konu Anlatımlı Kitap Ölçme ve Değerlendirme
Çözümlü Test / 187. Sayfa / 6. Soru
2. Tülay Öğretmen, yazı tahtasına bir tablo çizerek eş
karelere ayırmış ve her kareye “Işık ve Ses” ünitesi ile
ilgili kavramlar ve özellikler yazmıştır. Tablonun altına
ise, “Hangileri ışığın özellikleridir?”, “Sesin yayıldığı
ortamlar hangileridir?” gibi tablodaki kavram ve özel-
likleri kapsayan sorular yazmıştır. Öğrencilerden bu
soruları cevaplamalarını istemiştir.
Tülay Öğretmen’in kullandığı öğretim tekniği aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Çalışma yaprağı
B) Yapılandırılmış grid
C) Kavram ağı
D) Tanılayıcı dallanmış ağaç
E) Anlam çözümleme tablosu
Konu Anlatımlı Kitap Ölçme ve Değerlendirme
5. Bölüm / Cevaplı Test / 2. Soru

12. PEGEM AKADEMİ SORULARIÖSYM SORULARI
2013
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
7.
13. madde A B C *D E Boş Toplam
Üst Grup 2 18 10 60 10 0 100
Alt Grup 20 5 20 15 30 10 100
Tabloda bir testteki 13. maddenin seçeneklerine
düşen frekansın dağılımı verilmiştir.
Maddeyle ilgili olarak aşağıdaki söylenenlerden
hangisi doğru değildir?
A) Maddeye alt grupta 90 kişi cevap vermiştir.
B) En kötü çalışan çeldirici B çeldiricisidir.
C) En iyi çalışan çeldirici E çeldiricisidir.
D) Maddenin ayırıcılığı çok iyidir.
E) A çeldiricisi düzeltilmelidir.
Efsane 5000 Tamamı Çözümlü Modüler Soru Bankası
Ölçme ve Değerlendirme / Test - 20 / 7. Soru
11.
20. soru A B C *D E Boş Toplam
Üst Grup 2 3 - 27 8 10 50
Alt Grup 11 9 - 7 13 10 50
Toplam 13 12 0 34 21 20 100
Tabloda 40 soruluk bir testte bulunan 20. Sorunun
seçeneklerine frekansların dağılımı verilmiştir.
Maddeyle ilgili olarak aşağıda söylenenlerden
hangisi doğru değildir?
A) Maddenin ayırt ediciliği yüksektir.
B) Boş bırakanlar dikkate alınırsa zor bir sorudur.
C) En iyi çeldirici E çeldiricisidir.
D) C çeldiricisi işlememiştir.
E) C çeldiricisi şans başarısını artırmıştır.
Efsane 5000 Tamamı Çözümlü Modüler Soru Bankası
Ölçme ve Değerlendirme / Test - 22 / 11. Soru
39.
Yetenek
Grubu
Seçenekler (%)
a. b. c. d. e. Boş
Yüksek 30 5 50 15 0 0
Düşük 10 30 10 20 0 30
Yukarıdaki tabloda; yüksek ve düşük yetenek grubun-
daki öğrencilerin, sayısal yetenek testinde yer alan bir
maddenin seçeneklerini işaretleme veya boş bırakma
yüzdeleri verilmiştir.
Buna göre, maddeyle ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) a. seçeneği çeldirici ise kötü işleyen bir çeldiri-
cidir.
B) Doğru cevap c. seçeneği ise maddenin ayırt
ediciliği 0,25’tir.
C) Doğru cevap c. seçeneği ise maddenin doğru
cevaplanma oranı 0,30’dur.
D) Soru dört seçenekli olarak işlemiştir.
E) Doğru cevap d. seçeneği ise maddenin ayırt
ediciliği negatiftir.

13. 2005
2006
2007
2008
2009
2010
2010-2
2011
2012
2013
Çıkmış Soru Ağacı
3
7
4
5
3
3
3
3
3
2
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE
TEMEL KAVRAMLAR
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?
ÖLÇME
DEĞERLENDİRME
Ölçemediğinizi değerlendiremez, ölçüp değerlendiremediğinizi geliştiremezsiniz.

14. KAVRAM HARİTASI
Eğitim sistemine
Eğitim programına
Öğrenciye
Öğretmene
Doğrudan
Dolaylı
Türetilmiş
İşlem olarak
Ölçüm Değişken
Aldığı değere göreÖzelliklerine göre
Araştırmaya konu
oluşlarına
Bağıl
ÖlçekBirim
Aralıkları eşit
Genel
Kullanışlı
Doğal Yapma Türetilmiş
SüreksizNicel
Sınıflama
Sıralama
Eşit aralıklı
Eşit oranlı
Bağımlı
SürekliNitel
Bağımsız
Mutlak
Ölçütüne
göre
Amacına
göre
Tanıma
yerleştirme
Düzey
belirleme
Biçimlendirme
yetiştirme
Test
yönergelerinde
Ölçme
aracı
Değerlendirme
Ölçüm
Eğitim programı
sınama
durumları
Ölçüt
Karar
Türleri
Dönüttür.
Gözlemdir.
Sonucudur.
Üç türlüdür.
Dört türlüdür.
Ölçme
kuralı
bulunur.
İşlemlerinde
kullanılır.
Ölçmeye
konu olan
özelliklerdir.
Değerlendirme
işleminden önce
yapılır.
Ölçme
işleminden önce
yapılır.
Türleri
En küçük
parçasıdır.
Yapısındadır.
Olmalıdır.
Ögeleridir.
Ögesidir.
Gruplanır.
Ölçme
Ölçme ve Değerlendirme

15. 1. BÖLÜM
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRMEDE
TEMEL KAVRAMLAR
Bölüm Öncesi
Bu bölüm ölçme ve değerlendirme iki ana kav-
ramının anlaşılmasına dönük olan temel kavram-
lardan oluşmaktadır. Bu bölümde öncelikle ölçme,
ölçmenin öğeleri, türleri üzerinde durulacaktır.
Ölçme işlemi tanımlandıktan sonra ölçülen özel-
lik (değişken), ölçek, ölçme aracı, birim, ölçek
kavramları incelenecektir. Daha sonra değer-
lendirme, değerlendirmenin öğeleri ve değerlen-
dirmenin türleri ele alınacaktır. Değerlendirme
öğeleri ölçüm, ölçüt, karar öğeleri üzerinde du-
rulduktan sonra, ölçütüne göre mutlak ve bağıl
değerlendirme, amacına göre tanıma yerleştir-
me, biçimlendirme yetiştirme ve düzey belirleme
değerlendirme yaklaşımları incelenecektir. Bu
bölümde ayrıca bilimsel araştırma yöntemleri ve
korelasyon konusu da ele alınacaktır. Bu bölü-
mün anlaşılması diğer bölümlerin anlaşılmasına
temel oluşturacaktır. Bu bölümden her yıl orta-
lama 4 soru gelmektedir.
Hayatta bütün kararlarımız (değerlendirmelerimiz) ölçme sonuçlarına dayanır. Verile-
cek kararların doğruluğu, ölçme işleminin doğruluğu ve ölçütlerin uygunluğu ile doğru
orantılıdır. “Ne güzel kadın” dediğimizde ya da “90-60-90 manken gibi” dediğimizde
önce bir gözlem yani ölçme sonra bir karar verip değerlendirme yapmış oluruz. Ve-
receğimiz kararlarla;
İş bulur çalışır ya da işi bırakırız…
Evlenir çocuk sahibi olur ya da boşanırız…
Normal ölçütlerin dışında kalanlara aşık olur, O’ nu kendi ölçütlerimize uygun hale
getirmeye çalışırız…
Ev, araba vb. alır, satar, şehir değiştiririz…
Peki, bütün kararlarımız doğru mudur? Bazen yanlış ölçeriz… Bazen doğru ölçer,
yanlış ölçüt kullanırız… Sonuçta kararlarımız bunlardan etkilenir. Bazen ölçme de
doğrudur, ölçütler de uygundur… Ama zaman yanlıştır. Sonuçta verdiğimiz her karar
bir değerlendirmedir. Her değerlendirme de ölçme işlemine dayalıdır. Hayatın kendisi
de bir sınav bir değerlendirme değil midir? Mutlak ölçütlere dayalı… Bir o kadar da
bağıl değil midir hayat, herkesin kendi “Güzel”ini aradığı… Hayat bir ölçmedir. Ben
O’nu yazdıkça anladım… Sonuç olarak diyorum ki: Doğru ölçümler, uygun ölçütlerle
verdiğiniz kararlara bağlı olarak “Hayat”ınız “Güzel” olsun….
Kaynak: Erkuş, 2006:4 ten esinlenerek oluşturulmuştur.
YAŞAMDAN

16. 4PEGEM AKADEMİ
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM
SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
Eğitim belli uzak, genel ve özel amaçlara ulaşmak üzere oluşmuş bir sistemdir.
Eğitim sistemi girdiler, işlemler, çıktılar ve dönüt ögelerinden oluşmaktadır. Eğitim
sisteminin belli noktalarında dönütleri olan ve başka sistemlerle de ilişkileri olan
açık bir sistemdir.
Öğrenci özellikleri
Öğretmen nitelikleri
Öğretim programı
Eğitim amaçları
Bilgi ve kültürel birikim
Eğitim felsefesi
GİRDİLER İŞLEMLER
DÖNÜT
Ölçme ve Değerlendirme
ÇIKTILAR
Öğrenme-öğretme
uygulama, iş ve
işlemleri
Öğrenme – öğretme
yaşantıları
Öğretim etkinlik,
yöntem ve teknikleri
Bilişsel, duyuşsal
davranış değişiklikleri
Öğrenme ürünleri
İstenilen davranış de-
ğişikleri ile donanmış
bireyler
Ulaşılan yeterlikler
Ölçme ve değerlendirme;
Girdilerin niteliklerinin belirlenmesi,
İşlemlerin, etkinlikle ve yöntemlerin etkileri ve eksiklerinin belirlenmesi
Hedeflere ve belirlenen yeterliklere ulaşma düzeyinin belirlenmesi yolu ile eği-
tim sistemine dönüt sağlamaktadır.
Ölçme ve değerlendirmeden dönüt alan unsurlar ve aldıkları dönütün niteliği aşa-
ğıdaki gibi tablolaştırılabilir:
ÖĞRENCİYE
Hazır oluş ve ön öğrenme düzeyi,
İlgi ve yetenekleri,
Öğrenme eksiklikleri,
Güçlü ve zayıf yönleri,
Hedef ve yeterliklere ulaşma düzeyi hakkında dönüt sağlar.
ÖĞRETMENE
Öğrencilerin gelişimi ve nitelikleri,
Öğrencilerini tanıma, gelişimlerini izleme ve öğrenme düzeylerini
belirleme,
Kendi mesleki yeterlikleri,
Öğretimi planlama, uygulama ve değerlendirme konusundaki ye-
terlikleri hakkında dönüt sağlar.
ÖĞRETİM YÖNTEM-TEKNİK, ARAÇ
GEREÇ VE ORTAMINA
Etkili öğrenme sağlayıp sağlamadığı,
Aksayan, eksik kalan yönleri olup olmadığı,
Biçimlendirilmesi ve değiştirilmesi gereken yönlerinin olup olma-
dığı yönünde dönüt sağlar.
ÖĞRETİM PROGRAMINA
İstenilen öğrenmeleri saptamadaki araçsal ve yapısal değeri hak-
kında dönüt sağlar.

17. 5 PEGEM AKADEMİ
EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Ölçme ve değerlendirme (sınama durumları) eğitim programları ögelerinden biri-
dir. “Ne kadar öğrettik?” sorusu temelinde desenlenir. Ölçme ve değerlendirmenin
hangi ölçme araçları ile nasıl yapılacağı programların sınama durumları ögesinde
uygulayıcılara açıklanır.
Eğitim programı ögeleri
Hedefler / Kazanımlar
İçerik
Eğitim Durumları
Sınama Durumları
Uzun Cevaplı ve Kısa Cevaplı Testler Performans Ödevleri
Sözlü sınavlar Öğrenci Ürün Dosyaları
(Portfolyo)
Rubric, Gözlem Formları,
Akran Değerlendirme Form-
ları, Grup Değerlendirme
Formları, vs.
Çoktan Seçmeli, Doğru Yanlış,
Eşleştirme Tipi Testler
Proje Ödevleri
Tamamlayıcı Ölçme Anlayışı
Ölçme Araçları
Klasik Ölçme Araçları
EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ
AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?
Eğitim gereksinimlerinin saptanması,
Belli bir dersle ilgili davranışları kazanabilmeleri için gerekli olan davranışlara
önceden sahip olup olmadıklarının belirlenmesi,
Öğretme- öğrenme sürecinde oluşan eksikliklerin belirlenmesi, sürecin biçim-
lendirilmesi ve iyileştirilmesi,
Öğrencilerin kazanımlara ulaşma düzeylerinin belirlenmesi,
Öğretim programlarının değerlendirilmesi,
Rehberlik ve yönlendirme amacıyla (ilgi ve yeteneklerin değerlendirilmesi) ya-
rarlanılabilir.
ÖLÇME
DEĞERLENDİRME
Ölçme değerlendirmeden;
Tanıma,
Seçme,
Yöneltme,
Yerleştirme,
İzleme,
Düzey belirleme,
Dönüt alma,
Program değerlendirme,
İhtiyaç saptama
Rehberlik ve yönlendirme
amacıyla yararlanılmaktadır.
hoca notu

18. 6PEGEM AKADEMİ
ÖLÇME
Ölçme, en geniş anlamı ile “belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe
sahip olup olmadığının gözlenerek sonuçlarının sayılarla ya da başka sembollerle
gösterilmesidir.”
Ölçme tanımı aşağıdaki gibi şemalaştırılabilir:
Ölçmeye konu olan
özellikler (Değişken)
Gözlem
Ölçme İşlemi
Gözlem sonucu ortaya
çıkan sayı ya da
sembol (Ölçüm)
Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar
Ölçme işlemine en az bir özellik konu edilir. Ölçmeye konu edilen bu özelliklere
değişken denir.
Ölçme işlemi bir gözlemdir.
Ölçme işleminin sonucu gözlenilenlerin sayı ve sembolle ifade edilmesi gerekir.
Sayı ve sembolle ifade edilen bu sonuca ölçüm denir.
Ölçme ne kadar sorusuna yanıt aramaktadır.
Ölçme İşlemi Ögeleri
Ölçülen özellik (Değişken),
Ölçme kuralı,
Ölçme aracı,
Birim,
Ölçen (gözlemi yapan),
Ölçüm.
Ölçmenin ögeleri aşağıdaki tablodaki gibi örneklenebilir:
Ölçülen Özellik
(Değişken)
Ölçme Kuralı Ölçme Aracı Birim
Gözlemi
Yapan
Ölçüm
Akademik Başarı
(matematik dersi için)
Testte 25 soru vardır.
Her soru 4 puandır.
Çoktan Seçmeli
Matematik Testi
4 puan
Matematik
öğretmeni
Ali 80 aldı.
80 puan
Ölçme işlemine örnekler
Deniz bu dönem 8 gün devamsızlık yaptı.
Çağdaş, Türkçe dersinde 4 kez söz aldı.
Kaan’ın yazdığı kompozisyonda 6 yerde yazım yanlışı var.
Matematik testinde en yüksek puanı Zeynep aldı.
Kız öğrencilerin en uzunu Merve’dir.
Feyza’nın göz rengi kahverengidir.
Fark kavramı ölçme için temeldir.
Çünkü ölçme farktan doğmuştur.
Ölçmenin yapılış gerekçesini aynı
varlıkların farklı derecelerde özellik-
lere sahip olmasıyla açıklayabiliriz.
Ölçme işlemi bu farklılıkları;
miktara dönüştürme,
puanlama,
sayma,
sıralama,
niteleme,
adlandırma,
gruplama
şeklinde yapılabilir.
hoca notu

19. 7 PEGEM AKADEMİ
Aşağıdakilerden hangisi ölçmenin ögelerinden biri değildir?
A) Ölçülecek nitelik
B) Birim
C) Ölçme aracı
D) Ölçüt
E) Ölçen kişi ya da makine
Çözüm: Ölçme ögeleri arasında ölçüt, yorum ve karar bulunmaz. Bunlar değerlendirme ile
ilgili kavramlardır.
Cevap D
Değişken
Bir ölçümden diğerine farklılık gösterirler.
Gözlemden gözleme farklı değer alabilirler.
Ölçmeye konu olan özelliklerdir.
Cinsiyet, yaş, boy uzunluğu, akademik başarı, zekâ, yetenek puanları bir birey-
den diğerine farklılık gösterdiğinden her biri bir değişkendir.
Değişkenleri aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz:
Değişken
Aldıkları değere
göre
Araştırmaya konu
oluşlarına göre
Özelliklerine göre
Nitel Sürekli Bağımlı
Nicel Süreksiz Bağımsız
Özelliklerine göre değişkenler
Nitel değişken
Kalite, kategori, adlandırma ve çeşit yönünden ifade edilebilirler (Cinsiyet, kan
grubu, medeni durum, meslek, doğum yeri, ilgi, öğrenme stili gibi).
Sembol ve sıfatlarla gösterilirler.
Gruplama (kategorilendirme), sıralama ve derecelemeye uygun düşerler.
Nicel değişken
Sayısal olarak gösterilen değişkenlerdir. (Boy uzunluğu, kilo, sınav puanı, sınıf-
taki öğrenci sayısı vb.)
Bu değişkenleri göstermede kullanılan sayılar matematiksel olarak miktar be-
lirtir.
Eşit aralıklı ve eşit oranlı ölçekle elde edilen değişkenlerdir.
HOCA SORUSU

20. 8PEGEM AKADEMİ
Nicel olarak ifade edilen bir değişken nitel olarak da ifadelendirilebilir.
Deniz’in boyu 187 cm’dir.
Bunun tersi de söz konusu olabilir. Nitel bir değişken uygun bir ölçme aracı ile göz-
lenerek sayısallaştırılıp nicel değişken haline getirilebilir. Ancak bu durum her nitel
değişken için söz konusu değildir. Örneğin bir anketin kişisel bilgiler bölümünde;
Cinsiyetiniz:
(1) Erkek (2) Kadın
biçiminde 1 ve 2 ile adlandırılsa da bu cinsiyet nitel değişkenini nicel hale getirmez.
Burada 1 ve 2 rakamları miktar belirtmek için değil adlandırmak için kullanılmıştır.
Ölçülen özellik (değişken) boy uzunluğudur.
Sayısal (187 cm) olarak ifade edildiği için
değişken niceldir.
Ölçülen özellik yine boy uzunluğudur. Ancak
sonuç sıfatla ifade edildiği için değişken nitel-
dir.
Deniz uzun boyludur.
Deniz uzun boyludur. Ölçülen özellik yine boy uzunluğudur. Ancak sonuç sıfatla
ifade edildiği için değişken niteldir.
Yapılarına göre değişkenler
Sürekli (kesiksiz) değişkenler
İki ayrı ölçüm arası kuramsal olarak sonsuz parçaya bölünebilir.
Değişken değerleri her zaman tam değeri almayabilir. Örneğin boy uzunluğu
180 cm olabileceği gibi, 177,5 cm de olabilir.
Boy uzunluğu, akademik başarı, zekâ, yetenek puanları sürekli değişkendir.
Süreksiz (kesikli) değişkenler
Miktar yönünden değişiklik yerine tür yönünden değişiklik gösterir.
Dolayısıyla bir obje ya da birey bir özelliğe sahiptir ya da değildir.
Yani kesin değerler alırlar. Nitel değişkenlerin hemen hepsi süreksiz değişkendir.
Cinsiyet, medeni durum ölçüldüğünde birinin diğerine göre daha çok veya az
olması mümkün değildir.
Temel saymaya dayalı ölçmelerde de sadece tam sayılı değer alınabileceği için
(kardeş sayısı, sahip olunan kitap sayısı vb. değişkenler 1.5 kardeş, 44.2 kitap
şeklinde belirlenemeyeceği için süreksiz değişkenlerdir.)
Araştırmaya konu oluşlarına göre değişkenler
Bazı değişkenler başka hiçbir değişkene bağlı olmadan değişebilirken bazıları baş-
ka bir veya birkaç değişkene bağlı değerler alabilirler. Başka bir değişkene bağlı
olmadan değerler alabilen değişkenlere bağımsız, başka bir değişkene veya de-
ğişkenlere bağlı olarak değerler alabilen değişkenlere de bağımlı değişken denir
(Baykul, 2000:11).