Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου Σενάριο διδασκαλίας

1. Τα αίτια και οι
συνέπειες της
προκατάληψης και
του ρατσισμού
Κοινωνιολογία Γ’ Λυκείου
(Ανθρωπιστικές Σπουδές και
Οικονομίας και Πληροφορικής)
Κριπαροπούλου Αντιγόνη

2. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τα
αίτια της προκατάληψης και του
ρατσισμού.

3. Κοινωνικά αίτια
Μέσω της διαδικασίας της
κοινωνικοποίησης στερεότυπα και
προκαταλήψεις περνούν από γενιά
σε γενιά .
Οι θεσμοί και οι φορείς
κοινωνικοποίησης έχουν καθοριστικό
ρόλο: π.χ. κράτος, οικογένεια,
εκπαιδευτικό σύστημα, Μ.Μ.Ε.,
ομάδες συνομηλίκων κ.λπ.
Μέσα από τα παραμύθια, τις
ιστορίες, τους συμβολισμούς, τα
πρότυπα και τα νοήματα το άτομο
σχηματίζει τις πρώτες ιδέες για τον
άλλον.

4.  Τα παραμύθι αντανακλούν την κυρίαρχη ιδεολογία και τις κυρίαρχες αξίες/αντιλήψεις για
το τί σημαίνει να είναι κανείς άντρας ή γυναίκα, διαφορετικός, ξένος ή ανάπηρος . Επίσης,
περιγράφουν πώς αναμένεται αυτοί να συμπεριφέρονται και τί ρόλους πρέπει να παίζουν.
Οι ήρωες των παραμυθιών διαμορφώνουν πρότυπα συμπεριφοράς, που ασκούν
επίδραση στο παιδί.
 Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα παραμύθια αποτελούν κατάλληλο πεδίο για να διερευνήσει κανείς
τα στερεότυπα που επικρατούν σε διάφορες εποχές, πολιτισμούς και κοινωνίες. Κάποιες
μελέτες που έγιναν τα τελευταία χρόνια υποστηρίζουν ότι η γυναίκα στο παραμύθι
παρουσιάζεται να έχει πιο παθητική θέση και ρόλο συγκριτικά με τον άντρα. Ως θετικά
χαρακτηριστικά της προβάλλονται κυρίως η καλοσύνη, η υπακοή, η ευαισθησία της ∙ είναι
ευάλωτη, εύθραυστη και έχει ανάγκη έναν άντρα για να την προστατεύει. Ονειρεύεται να
ερωτευθεί και να κάνει οικογένεια. Στοιχείο που την κάνει να ξεχωρίζει είναι η ομορφιά
της, ενώ σπάνια γίνεται λόγος για τις πνευματικές της ικανότητες ή την ευφυΐα της. Οι δε
μητριές εμφανίζονται να είναι φθονερές, πανούργες γυναίκες- συχνά και μάγισσες- που
θέλουν το κακό της ηρωίδας- θετής τους κόρης.
 Οι άντρες, αντίθετα, προβάλλονται κυρίως ως ανεξάρτητοι, έξυπνοι, δραστήριοι,
δυναμικοί, θαρραλέοι, γενναίοι. Είναι η δική τους παρέμβαση που θα φέρει τη λύση του
προβλήματος, είναι εκείνοι που θα σώσουν την κοπέλα που βρίσκεται σε κίνδυνο.
 Τα άτομα με αναπηρία πολύ συχνά παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε προκαλούν την
αποστροφή ή και το φόβο στα μικρά παιδιά. Η όψη τους είναι αποκρουστική, τρομακτική,
και οι υπόλοιποι άνθρωποι δεν τα αποδέχονται, γι’ αυτό και εμφανίζονται να ζουν στο
περιθώριο ή ακόμα και σε πλήρη απομόνωση, κάπου κλεισμένα ή φυλακισμένα.
 Πολύς λόγος έχει γίνει και για τον τρόπο που προβάλλονται άγρια ζώα όπως ο λύκος, ο
οποίος κατέχει σε πάρα πολλά παραμύθια το ρόλο του κακού, καλλιεργώντας έτσι τον
υπέρμετρο φόβο.
Χαρά-Ιφιγένεια Τόμπρα, Ψυχολόγος

5. Το παραμύθι της
κοκκινοσκουφίτσας είναι γνωστό
σε όλους..
Τι θα γινόταν όμως αν φτιάχναμε
ένα παραμύθι από την ανάποδη;;
Αν δηλαδή η Κοκκινοσκουφίτσα
είναι κακό κορίτσι και ο λύκος
καλός;

6. Οικονομικά αίτια
 Όταν ο αποικιοκράτης ήθελε να
εκμεταλλευτεί τον φυσικό
πλούτο άλλων χωρών και τους
κατοίκους ως φτηνό εργατικό
δυναμικό μιλούσε για
«εκπολιτισμό των βαρβάρων» -
Υποτίμηση των «άλλων» με
κριτήρια του δικού μας
πολιτισμού (εθνοκεντρισμός).
Αυτό φυσικά ήταν η
πρόφαση…
 Με το ίδιο σκεπτικό (περί
κατωτερότητας των φυλών)
έγινε και η υποδούλωση και η
μεταφορά των μαύρων στις
Νότιες Πολιτείες της Αμερικής.

7. Στόχος του ρατσισμού /φασισμού
είναι να στηρίξει σχέσεις ανισότητας
και εκμετάλλευσης (π.χ. ο Χίτλερ, αν
και θεωρούσε τους Ασιάτες
κατώτερους, εξαιρούσε τους
Ιάπωνες, επειδή τους χρειαζόταν ως
συμμάχους στον πόλεμο!).
Η προκατάληψη ενδυναμώνει τον
κοινωνικοοικονομικό αποκλεισμό
των ομάδων που μειονεκτούν, ιδίως
σε περιόδους οικονομικής ύφεσης
και οικονομικού ανταγωνισμού.
Έτσι, για παράδειγμα, η
προκατάληψη έναντι του οικονομικού
μετανάστη εντείνεται σε περιόδους
οικονομικής κρίσης και αύξησης της
ανεργίας, κατά τις οποίες κρίνεται
«ανεπιθύμητος». γιατί υποτίθεται ότι
«παίρνει τις δουλειές» από τους
ντόπιους εργαζόμενους.

8. Ψυχοδυναμικά αίτια
Ο ρατσισμός ξεκινά, ως ιδεολογικό
φαινόμενο, από την αντίληψη του
«διαφορετικού άλλου», του «ξένου».
Στο πλαίσιο αυτό, κατατάσσουμε τους
ανθρώπους σε κατηγορίες. Επίσης,
χαρακτηριστικό είναι σ’ αυτές τις
περιπτώσεις η θετικότερη αξιολόγηση της
κατηγορίας-ομάδας στην οποία
συμμετέχουμε κι εμείς σε σχέση με την
όποια κατηγορία-ομάδα που θεωρούμε ότι
είναι «έξω» από εμάς.
Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά είναι οι
βάσεις για τη δημιουργία προκαταλήψεων
και στερεοτύπων, τα οποία καθιστούν
αυθαίρετες πεποιθήσεις που συνδέουν
χαρακτηριστικά ή ιδιότητες με ομάδες
ανθρώπων.
Στην ουσία βέβαια αυτή η πραγματικότητα
βοηθάει να διατηρείται η ιεραρχική
κατάταξη της κάθε ομάδας εξυπηρετώντας
οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα που
διατηρούν την ανισότητα μεταξύ ομάδων
και ατόμων μέσα σε κάθε κοινωνία.

9. Συχνά οι διαφορετικοί «άλλοι»
χρησιμοποιούνται ως εξιλαστήρια
θύματα («αποδιοπομπαίοι
τράγοι»).
Κάποιες κοινωνικές ομάδες
στρέφουν την επιθετικότητά τους
προς άλλες οι οποίες δεν έχουν
σχέση με τα βαθύτερα αίτια της
επιθετικότητας αυτής.
Ενεργοποιούμε δηλ. έναν
μηχανισμό άμυνας, την μετάθεση,
και έτσι ασυνείδητα φορτώνουμε
όλα τα δεινά της ζωής μας σε μια
ομάδα που βρίσκεται σε
δυσμενέστερη κατάσταση από τη
δικιά μας (τα στερεότυπα
εμποδίζουν την λειτουργία της
λογικής και της κρίσης και έτσι
διαστρεβλώνεται η
πραγματικότητα).

10. «...ο αποδιοπομπαίος τράγος δεν είναι ένα
πραγματικό πρόσωπο αλλά ένας τύπος ή,
όπως θα ήθελε ένας ψυχαναλυτής, μια
μεταβιβαστική φιγούρα στην οποία
προβάλλει ο παρατηρητής τους δικούς του
φόβους (ή ελπίδες)..»
(Τ. Szasz, 1983:121).

12.  Διατηρούνται, αναπαράγονται και διευρύνονται οι
ανισότητες μέσα στην κοινωνία. Η δυσμενής
διάκριση έναντι ατόμων ή ομάδων, η οποία
εκδηλώνεται με τον άνισο τρόπο μεταχείρισης
ενός ατόμου από κάποιο άλλο εξαιτίας της
διαφορετικότητάς του.
 Εκμετάλλευση και υποδούλωση ατόμων ή λαών.
 Η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός
των «διαφορετικών» κοινωνικών ομάδων.
 Οι βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες.