1. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ
ΤΜΗΜΑ Β3 – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ Ι.Π.Αμπελάς
ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ-ΦΥΛΕΤΙΚΟΣ/ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ
(σελ. 119-126)
Ομιλείτε-γράφετε την … ισότητα
Της Αφροδίτης Πολίτη
(ελαφρώς διασκευασμένο)
«Αν τα υποκείμενα είναι διαφορετικού γένους, τότε το κατηγορούμενο εκφέρεται στο επικρατέστερο
γένος. Και επικρατέστερο γένος είναι το αρσενικό». (Αχιλλέας Τζάρτζανος, Νεοελληνική Σύνταξις)
Δον Κιχώτες της γλωσσικής ακρίβειας, ως επί το πλείστον αγγλόφωνοι, ξιφουλκούν 1 ενάντια στους
ανεμόμυλους της πατριαρχίας, προσπαθώντας να απελευθερώσουν τη γλώσσα από την πανταχού παρούσα
αρσενική σφραγίδα. Μπορεί αυτή η εκστρατεία «αποχαρακτηρισμού» της γλώσσας από τα πατριαρχικά
στερεότυπα να βοηθήσει τη γυναικεία υπόθεση; Το ότι στην Αμερική λένε πλέον «αφροαμερικανός» αντί για
το υποτιμητικό «νέγρος» δεν σημαίνει ότι η κοινωνία τους έχει πάψει να είναι ρατσιστική, ανάλογα το
εγχείρημα της «μη σεξιστικής γλώσσας» δεν καταργεί αυτόματα τις διακρίσεις μεταξύ φύλων, τουλάχιστον
όμως κινείται σε αυτή την κατεύθυνση. «Φέρσου σαν κυρία», «Μην κάνεις σαν γυναικούλα», «Δεν είναι
αντρίκεια πράγματα αυτά», «Στο στρατό γίνεσαι άντρας», «Θηλυκό μυαλό», «Αντρικό φιλότιμο». Πόσες
φορές έχουμε χρησιμοποιήσει ανάλογες εκφράσεις, χωρίς δεύτερη σκέψη; Πώς θα απαντούσαμε στην
παρατήρηση ότι οι παραπάνω χαρακτηρισμοί αναπαράγουν ξεπερασμένα και αντιδραστικά σεξιστικά
στερεότυπα ή, ακόμα χειρότερα, ότι έτσι συναινούμε έμμεσα στην ιδεολογία της ανισότητας;
Οι περισσότεροι (ας μην προσθέσουμε και το «περισσότερες») από εμάς είμαστε σε τέτοιο βαθμό
συμφιλιωμένοι με την πατριαρχική δομή της γλώσσας που τη θεωρούμε αδιαχώριστη και σύμφυτη με το
λόγο της καθημερινότητας. Για παράδειγμα, η γραμματική κυριαρχία του αρσενικού γένους επί εμψύχων
είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στη γλωσσική δομή, που μας φαίνεται κουραστικό, αν όχι αδιανόητο, να
προσθέτουμε κάθε φορά και το θηλυκό γένος όταν αναφερόμαστε στο σύνολο του πληθυσμού. Ο
θεατρινίστικος χαιρετισμός «κυρίες και κύριοι», το κομματικό «συντρόφισσες και σύντροφοι» ή το τόσο
πολιτικάντικο «Ελληνίδες και Έλληνες» μπορεί να ταιριάζουν στα προεκλογικά μπαλκόνια και στις αίθουσες
συνελεύσεων, σπάνια όμως θα τα δούμε στις σελίδες του Τύπου ή στις σχολικές εκθέσεις. Στο γραπτό λόγο
το σύνολο είναι σχεδόν πάντοτε γένους αρσενικού: «οι φοιτητές», «οι Έλληνες», «οι επιστήμονες» και πάει
λέγοντας.
Μας είναι μάλιστα δύσκολο να συμφιλιωθούμε με προτάσεις του τύπου «Καθεμιά/καθένας ανάλογα με
τα δικαιώματά της/του», θεωρώντας τις ανοικονόμητες και ακαλαίσθητες. Συνήθως δυσφορούμε ή
συγκρατούμε ένα ειρωνικό γελάκι όταν μία πρόταση παραθέτει και τα δύο γένη με τη συνήθη διαχωριστική
παύλα και θεωρούμε ότι αυτές οι επεξηγήσεις κρύβουν κάτι το συμπλεγματικό. Είναι όμως έτσι;
Στο εξωτερικό, και ιδιαίτερα σε προστατευόμενους θώκους 2 της ακαδημαϊκής κοινότητας, η λεγόμενη «μη
σεξιστική γλώσσα», η γλώσσα που περιορίζει τις αναφορές στο φύλο ή προσπαθεί να μειώσει την κυριαρχία
του αρσενικού γένους σε αναφορές επί του συνόλου, είναι αρκετά συνηθισμένη και δεν ξενίζει σχεδόν
κανέναν. Ιδιαίτερα στις αγγλόφωνες χώρες υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία για το θέμα της «ουδέτερης ως
προς το φύλο γλώσσας», κυκλοφορούν εγχειρίδια «μη σεξιστικού λεξιλογίου», ενώ τα πανεπιστήμια δίνουν
ιδιαίτερο βάρος στην καθιέρωση ορολογίας που δεν θα κάνει διακρίσεις μεταξύ αντρών και γυναικών.
Υπάρχουν αρκετές μελέτες, ιστορικές και γλωσσολογικές, για το πώς η σημασία των λέξεων «άντρας» και
«άνθρωπος» υπήρξε κατά καιρούς ταυτόσημη στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες: man, homme, uomo,
hombre, man3. Δεν είναι λίγοι σήμερα αυτοί που θεωρούν ότι η γλώσσα πρέπει να αλλάξει, έστω και με
κάποιες τεχνητές μετατροπές, για να μην αντανακλά διακρίσεις που οι δημοκρατικές κοινωνίες αγωνίζονται
1
ξιφουλκώ [ksifulkó] P10.9α : 1.τραβώ το σπαθί από τη θήκη του. 2. (μτφ.) αντιπαρατίθεμαι έντονα με κπ., κάνω έναν
οξύ διάλογο. [λόγ. < αρχ. ξιφουλκ(ός) `που τραβάει το ξίφος΄ -ώ μτφρδ. γαλλ. tirer l΄épée]
2
θώκος ο [θókos] O18 : 1. (επίσ.) ειδικό κάθισμα σε περίοπτη θέση, το οποίο προορίζεται για ανώτατο αξιωματούχο. 2.
το αντίστοιχο αξίωμα: Yπουργικός / πρωθυπουργικός ~. [λόγ. < αρχ. (ιωνική διάλ.) θῶκος]
3
Η ετυμολογία της λέξης άνθρωπος στα ελληνικά είναι αβέβαιη. Πιθανότερη εκδοχή είναι η εξής άνθρωπος < ἄνθρωπος
<ἄνδρ-ωπος <ἀνήρ, ἀνδρός + -ωπός<-ωπ πβ. ὅπωπα του ὅρῶ: αυτός που έχει την όψη άνδρα.
1

2. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ
ΤΜΗΜΑ Β3 – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ Ι.Π.Αμπελάς
να εξαλείψουν. Για παράδειγμα, σε ιστοσελίδα του Χάρβαντ δίνονται πρακτικές οδηγίες για την αποφυγή των
σεξιστικών προκαταλήψεων όπως για παράδειγμα ποτέ μη χρησιμοποιείτε εκφράσεις της καθομιλουμένης,
όπως "κλαίει σαν γυναικούλα" ή "αυτό είναι αντρική δουλειά". Βέβαια, ορισμένα στερεότυπα βασισμένα στο
φύλο είναι ριζωμένα στη γλώσσα και δεν μπορούν να αλλάξουν διά μιας.
Θα πει κανείς ότι όλα αυτά μάς είναι λίγο-πολύ ξένα και ανοίκεια. Εξάλλου εμάς (των Ελλήνων, οι
Ελληνίδες εννοούνται) ποτέ δεν ίδρωσε τ' αυτί μας με τέτοια γλωσσικά τερτίπια. Ακόμα και εκείνο το
ανεκδιήγητο «έχει ένα παιδί και δύο κορίτσια» που λένε ακόμα στα χωριά το πολύ πολύ να το θεωρήσουμε
ένα άγαρμπο αστείο, ενώ παρόμοιοι γλωσσικοί χαριεντισμοί και γηπεδικές εκφράσεις (όπου οι μάνες έχουν
την τιμητική τους) θεωρούνται στη χειρότερη περίπτωση «σχήματα λόγου».
Όπως η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, δεν θα ήταν άτοπο να πούμε ότι η γλώσσα
διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τους κυρίαρχους κάθε εποχής. Δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς
γλωσσολόγος για να καταλάβει ότι η ομιλία μας είναι «φορτωμένη» από συμβολισμούς και κλισέ που
αντανακλούν ιστορικές διακρίσεις όχι μόνο μεταξύ των φύλων, αλλά και μεταξύ εθνών, φυλών, τάξεων,
ακόμα και ηλικιακών ομάδων. Βέβαια μια γλώσσα λιγότερο «πατριαρχική» ή λιγότερο «εξουσιαστική» δεν
λύνει από μόνη της το πρόβλημα της ανισότητας, ούτε οι γλωσσικές αλλαγές συμπίπτουν με τις αλλαγές που
γίνονται στα χρονικά πλαίσια μιας γενιάς. Η σχέση μας με τη γλώσσα είναι κατ' εξοχήν διαλεκτική, σχέση
αλληλοκαθορισμού και αλληλεπίδρασης, και δεν εξαντλείται με μερικές ρυθμιστικές διατάξεις. Ωστόσο
μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και μελέτες δεν μπορούν να διαγραφούν μονοκοντυλιά ως «κανονιστικές» ή
«τεχνητές», στο βαθμό που αντανακλούν ένα ώριμο αίτημα των καιρών.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ: ΑΦΙΕΡΩΜΑ - 06/03/2001
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
1. Στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου η αρθρογράφος διατυπώνει μία θέση και προσπαθεί να την
τεκμηριώσει. Ποια είναι η θέση της και με ποιο τρόπο την επαληθεύει;
2. Ποια αντίφαση επισημαίνει κατά τη χρήση της νεοελληνικής γλώσσας και τι θέλει να αποδείξει με
αυτήν;
3. Ποια τάση επικρατεί τα τελευταία χρόνια στο εξωτερικό ως προς την “ορθή” χρήση της γλώσσας;
4. Τι δείχνει η ταύτιση των εννοιών “άνδρας” και “άνθρωπος” με την ίδια λέξη σε αρκετές γλώσσες;
5. Στην Ελλάδα πιστεύετε ότι υπάρχει ανάλογη τάση για αποχαρακτηρισμό της γλώσσας από εκφράσεις
που αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με παραδείγματα.
6. Ποια είναι τελική θέση της αρθρογράφου; Με τι είδους συλλογισμό την αναδεικνύει;
2

3. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ
ΤΜΗΜΑ Β3 – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ Ι.Π.Αμπελάς
7. Προσέξτε τις παρακάτω εικόνες που προέρχονται από το Εικονογραφημένο Λεξικό των τριών πρώτων
τάξεων του Δημοτικού και συνοδεύουν τα αντίστοιχα λήμματα. (απλώνω, καίω, διευθυντής/τρια,
κάθομαι, διαβάζω). Διαβάστε επίσης τα λεκτικά παραδείγματα από το ίδιο λεξικό καθώς και τον
σχετικό πίνακα. Τι συμπεράσματα βγάζετε;
o Μετά το φαγητό η κυρία Μαργαρίτα άρχισε ν' απλώνει τα ρούχα στο μπαλκόνι.
o Τι κρίμα η μαμά ξέχασε το σίδερο πάνω στο ρούχο και αυτό κάηκε, σκέφτηκε η Αθηνά.
o Ο διευθυντής αποφάσισε να δώσει αύξηση στην κυρία Μαργαρίτα.
Πίνακας
(από τη δημοσίευση της Μαρίας Καδιανάκη, Άρτα 2008)
Κατανομή εικόνων που απεικονίζουν ένα πρόσωπο στο συγκεκριμένο λεξικό
ΦΥΛΟ Ν %
Εικόνες με γυναίκες ή κορίτσια 62 31,15
Εικόνες με άνδρες ή αγόρια 137 68,85
Σύνολο 199 100
8. Ποιοι παράγοντες συντελούν στη δημιουργία στερεότυπων αντιλήψεων; Να τους καταγράψετε.
9. Τι εξυπηρετεί η δημιουργία και η διατήρηση των κοινωνικών στερεοτύπων;
10. Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε με αφορμή το εξώφυλλο του περιοδικού Focus. Ποια στερεότυπη
αντίληψη επικαλείται για να αντιπαρέλθει τις απόψεις του γερμανικού περιοδικού; Να εντοπίσετε τις
σχετικές λεκτικές διατυπώσεις.
«Το ΙΝΚΑ (Ινστιτούτο Καταναλωτών) σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πρωτοφανή στην μεταπολεμική
περίοδο της Ευρώπης που φροντίσαμε όλοι να ξεχάσουμε τις θηριωδίες και τις εκατόμβες των 100δων
εκατομμυρίων νεκρών από την λαίλαπα της Γερμανικής σβάστικας, που ήθελε να ενώσει τον κόσμο
3

4. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ
ΤΜΗΜΑ Β3 – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ Ι.Π.Αμπελάς
με την βία, για το δημοσίευμα του Focus με όρθιο το δάκτυλο της Αφροδίτης και υπότιτλοι Έλληνες
κλέφτες, επειδή δεν είναι όλοι οι Έλληνες κλέφτες, αλλά μόνο μια συγκεκριμένη γνωστή ομάδα.
Καλεί όλους τους πολίτες της χώρας σε μποϊκοτάζ όλων των γερμανικών προϊόντων και
καταστημάτων. Ακόμα και εάν ζητήσουν συγνώμη μικρή ή μεγάλη. Η παραποίηση μορφής αγάλματος
Ελληνικής ιστορίας κάλλους και πολιτισμού, της περιόδου που εκεί τρώγανε μπανάνες πάνω στα
δέντρα, είναι ανεπίτρεπτο και ασυγχώρητο από τους μετά εξανθρωπισμένους».
Αναζητώντας τις αιτίες του ρατσισμού (φυλετικού – κοινωνικού)
… ως γνωστόν (Ν. Δήμου)
Διαβάστε τώρα προσεκτικά το κείμενο του Ν. Δήμου από το σχολικό σας βιβλίο (σσ. 125-126) και
προσπαθήστε να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:
1. Ποια συμπεριφορά θεωρείται από τον αρθρογράφο ως απαρχή του ρατσισμού;
2. Γιατί τα φαινόμενα διάκρισης αφορούν και την Ελλάδα; Πώς τεκμηριώνει ο Ν. Δήμου τις απόψεις
του;
3. Συμφωνείτε με την άποψη ότι «οι ρίζες του ρατσισμού υπάρχουν σε όλους μας»;
Ένα παράδειγμα από την Ελληνική Ιστορία:
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήρθαν στην Ελλάδα πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Ας δούμε τι
έγραφαν εφημερίδες της εποχής.
«Ότι εφ’ όσον ψηφίζουν (οι πρόσφυγες) Βενιζέλον, ψηφίζουν (οι βενιζελικοί πολιτικοί) κατ’ ανάγκην
πρόσφυγας και εφ’ όσον ψηφίζουν πρόσφυγας ψηφίζουν την αρπαγήν και την απώλειαν της αγροτικής χθες,
της κτηματικής σήμερον, της αστικής αύριον περιουσίας των. Οι ατυχείς πρόσφυγες κατά τούτο δεν πταίουν.
Διότι κατεστράφησαν και θέλουν να ζήσουν, οπωσδήποτε, είτε εις βάρος του ενός είτε εις βάρος του άλλου.
Ημείς όμως, οι γηγενείς, τι πταίομεν;… Διατί να υφιστάμεθα την υπέρ των προσφύγων καθολικήν αυτήν
απαλλοτρίωσιν της Ελλάδος;» Καθημερινή, 20-7-1928
«Αλλά τα συμφέροντα των προσφύγων, κατά μοιραίαν τραγικήν δυσμένειαν, είναι ως γνωστόν
τελείως αντίθετα προς τα συμφέροντα των γηγενών. Το Κράτος αφ’ ενός μεν βρίσκεται εις αθλιεστάτην
κατάστασιν, την οποίαν γνωρίζομεν -φευ- πάντες, και αφ’ ετέρου η ανάγκη της αποκαταστάσεως και
αποζημιώσεως των προσφύγων καθίσταται ημέρα τη ημέρα μάλλον επιτακτική. Τι θα συμβή άρα; Ο
Βενιζελισμός, ευρισκόμενος προ τραγικού διλήμματος, θα στραφή κατά της περιουσίας των γηγενών και
θέτων επ’ αυτής βαρείαν την χείραν, θα διαμοιράση αυτήν εις τους πρόσφυγας. Αι οικίαι και τα αστικά εν
γένει κτήματα των γηγενών θα καταστούν βορά των προσφύγων.» (…) «Συμπονούμεν και συμπαθούμεν
τους πρόσφυγας ως ανθρώπους και αδελφούς δυστυχήσαντας και παθόντας, αλλά δεν τους θέλομεν ούτε ως
ψηφοφόρους, ούτε ως εκλογείς, ούτε ως εκλεξίμους, ούτε ως πολίτας δικαιουμένους να κυβερνήσουν την
Ελλάδα» Καθημερινή, 30.7.1928
4. Ποια ήταν η στάση των γηγενών Ελλήνων απέναντι στους πρόσφυγες; Ποιες ομοιότητες βλέπετε
ανάμεσα σε εκείνη την εποχή με τη σημερινή;
Μία είδηση από το σήμερα:
Προκλητική πρόταση που θυμίζει εποχές φυλετικού διαχωρισμού του παρελθόντος έκανε το κόμμα
της Λέγκας του Βορρά, του κύριου σύμμαχου στον κυβερνητικό συνασπισμό του Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Ο
Ματέο Σαλβίνι, ο γενικός γραμματέας του κόμματος στο Μιλάνο, πρότεινε να «κρατούνται» θέσεις σε τραμ,
λεωφορεία και τρένα του Μιλάνου για τους «βέρους» Μιλανέζους έναντι των μεταναστών, που έχουν
κατακλύσει την πόλη. Ο Σαλβίνι έκανε την παραπάνω πρόταση κατά τη διάρκεια ομιλίας για την προεκλογική
4

5. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ
ΤΜΗΜΑ Β3 – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ Ι.Π.Αμπελάς
εκστρατεία του κόμματός του εν όψει των ευρωεκλογών. «Ζητώ θέσεις ρεζερβέ για τους Μιλανέζους στα
Μέσα Μαζικής Μεταφοράς», είπε χαρακτηριστικά.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ 29-5-2009
5. Πώς σχολιάζετε την παραπάνω είδηση;
ΜΜΕ και ρατσιστικές αντιλήψεις
«Για να κατανοήσει κανείς εντελώς τους λόγους που τα ΜΜΕ προβάλλουν τους ακροδεξιούς είναι
ωστόσο σημαντικό να συνυπολογίσει την εθνικιστική φύση του λόγου τους. Τα μέσα ενημέρωσης, και
ιδιαίτερα όσα επιδιώκουν μεγάλη ακροαματικότητα, αξιοποιούν την υψηλή δημόσια απήχηση και τη
συναισθηματική φύση του πολιτισμικού πλαισίου που χρησιμοποιούν οι ακροδεξιοί, μαζί με την
απλουστευτική αναπαράσταση του πολιτικού κόσμου. Όπως το έθεσε ένας βετεράνος έλληνας ρεπόρτερ: "Ο
φόβος, η ανασφάλεια και η μισαλλοδοξία πουλάνε καλά! Προσωποποιώντας τον φόβο και ενοχοποιώντας
συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, τα ακραία επιχειρήματα αποκτούν πλατιά απήχηση. Η πλατιά απήχηση
αυτών των επιχειρημάτων τους δίνει χώρο στα βραδινά δελτία...4»
6. Με ποιο τρόπο τα ΜΜΕ ενισχύουν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις;
7. Για ποιους λόγους ενισχύονται τέτοιου είδους απόψεις;
Παράδοση και Ρατσισμός
Γκρεμίζοντας τον τοίχο των διακρίσεων
Tης Navi Pillay*
Δέχτηκα πρόσφατα την επίσκεψη μιας ομάδας ανθρώπων από περιοχές της Ασίας, περιοχές στις
οποίες ισχύει το σύστημα της κάστας. Μου έδωσαν ένα τούβλο από μια γκρεμισμένη τουαλέτα, σύμβολο του
παγκόσμιου αγώνα κατά της εξευτελιστικής πρακτικής που αναγκάζει τα μέλη της «κατώτερης κάστας» να
καθαρίζουν τις δημόσιες τουαλέτες με γυμνά χέρια.
Η πρακτική αυτή, που αν και απαγορευμένη εξακολουθεί να ισχύει, δεν αποτελεί επιλογή αυτών των
ανθρώπων. Είναι μια υποχρέωση που κληρονομούν εξαιτίας της κοινωνικής προέλευσης και καταγωγής τους.
Η εργασία αυτή τους «μολύνει» ακόμη περισσότερο, παγιδεύοντάς τους σε έναν φαύλο κύκλο κοινωνικού
αποκλεισμού και περιθωριοποίησης.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Υπάρχει πραγματική ανάγκη για στοχευμένες κοινωνικές πολιτικές και προγράμματα. Είναι επιτακτική
ανάγκη να υλοποιήσουμε εκπαιδευτικά προγράμματα που μπορούν να αλλάξουν τις βαθιά ριζωμένες
συστηματικές, πολιτιστικές και κοινωνικές προκαταλήψεις, τα έθιμα, τις πεποιθήσεις και τις παραδόσεις που
βασίζονται στην καταγωγή, τη δύναμη και τον πλούτο. Πάνω απ’ όλα, οι πληγείσες από το σύστημα της
κάστας κοινότητες πρέπει να αποκτήσουν φωνή και να συμμετάσχουν πλήρως στην ανάπτυξη, την
υλοποίηση και την αξιολόγηση των στρατηγικών που έχουν ως στόχο την ενίσχυσή τους. Η διεθνής
κοινότητα πρέπει να στηρίξει ενωμένη αυτές τις προσπάθειες, όπως έπραξε όταν συνέβαλε στο να τεθεί τέλος
στο απαρτχάιντ.
Ήρθε η ώρα για την εξάλειψη της επαίσχυντης κάστας. Άλλα φαινομενικά ανυπέρβλητα τείχη, όπως η
δουλεία και το απαρτχάιντ, έχουν καταργηθεί. Μπορούμε και πρέπει να γκρεμίσουμε επίσης τους φραγμούς
της κάστας.
* Η κ. Navi Pillay είναι υπάτη αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 13-12-09
4
Antonis Α. Ellinas «The Media and the Far Right in Western Europe. Playing the Nationalistic Card»
(Cambridge University Press, Νέα Υόρκη) Περισσότερα στο http://www.iospress.gr. ή στο www.enet.gr
5

6. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ
ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ
ΤΜΗΜΑ Β3 – ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ Ι.Π.Αμπελάς
8. Ποια παράμετρος που συντηρεί τις κοινωνικές διακρίσεις, αναδεικνύεται στο κείμενο;
9. Με ποιους τρόπους μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα κατά την αρθρογράφο;
Επιστήμη και Ρατσισμός
Δείτε το σχετικό βίντεο και προσπαθήστε να καταγράψετε παραδείγματα από την ανθρώπινη ιστορία που
επιβεβαιώνουν τη σχέση επιστήμης και ρατσισμού.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
στερεότυπος -η -ο : που γίνεται ή που εμφανίζεται πάντα με την ίδια μορφή, που επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο:
Στερεότυπη ερώτηση / απάντηση / φράση / ενέργεια / συμπεριφορά. Στερεότυπα περιστατικά / συναισθήματα. || (ως
ουσ.) το στερεότυπο: α. στερεότυπη ενέργεια, συμπεριφορά ή στερεότυπο περιστατικό: Mελέτη / ανάλυση των
στερεοτύπων. Kοινωνικά / ατομικά στερεότυπα. β. η στερεοτυπία [λόγ. < γαλλ. stéréotype (δες στερεότυπος 1)]
ρατσισμός ο [ratsizmós] O17 : η αντίληψη εκείνων που πιστεύουν ότι η δική τους φυλή είναι ανώτερη από τις άλλες
που η φύση τις έχει καταδικάσει σε κληρονομική κατωτερότητα· (πρβ. φυλετικές διακρίσεις): O ~, παρόλο που είναι
επιστημονικά αστήρικτος, αποτελεί σημαντικό παράγοντα πολιτικού ανταγωνισμού. H ιδεολογία του ρατσισμού μόνο
μίσος και φανατισμό εμπνέει. || Kοινωνικός ~, για ανάλογη αντίληψη και συμπεριφορά σε βάρος κοινωνικών ομάδων
που μειονεκτούν ή διαφέρουν. [λόγ. < ιταλ. razz(ismo) -ισμός]
απαρτχάιντ το [apartxáid] O (άκλ.) : η πολιτική των φυλετικών διακρίσεων. [λόγ. < αγγλ. apartheid < ολλανδ.
apartheid (apart < γαλλ. à part `κατά μέρος, χωριστά΄)]
φασισμός ο [fasizmós] O17 : 1. πολιτικοκοινωνικό σύστημα της άκρας δεξιάς, με έντονα αυταρχικό και εθνικιστικό
χαρακτήρα, που καταργεί τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία και βασίζεται στο μονοκομματισμό και στον
ολοκληρωτισμό: O ~ αιματοκύλησε την Eυρώπη. Δε θα περάσει ο ~! 2. (ιστ.) δικτατορικό καθεστώς που, με αρχηγό το
Mουσολίνι, επικράτησε στην Iταλία: O ιταλικός ~ κράτησε από το 1922 ως το 1943. 3. χαρακτηρισμός αυταρχικής
ενέργειας, πράξης ή καταπιεστικής, δεσποτικής συμπεριφοράς: O κοινωνικός / καθημερινός ~ του άντρα απέναντι στη
γυναίκα / των γονιών απέναντι στο παιδί. [λόγ. < ιταλ. fascismo (-ismo = -ισμός)]
εθνικισμός ο [eθni<k>izmós] O17 : 1. η απόλυτη και με πάθος προσήλωση των ατόμων στο έθνος τους, η οποία
φτάνει ως την περιφρόνηση και την εχθρότητα προς άλλα έθνη· (πρβ. σοβινισμός): Aκραίος / επιθετικός ~. Φαινόμενα /
εκδηλώσεις εθνικισμού. H έξαρση του εθνικισμού στις γειτονικές χώρες απειλεί την ασφάλεια και την ειρήνη της
περιοχής. 2. η άποψη που ενθαρρύνει την έκφραση και την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης· η αφοσίωση των
ατόμων στο έθνος στο οποίο ανήκουν, χωρίς όμως καμία διάθεση υποτίμησης ή περιφρόνησης άλλου έθνους· εθνισμός,
πατριωτισμός. 3. (ιστ.) η πολιτική άποψη και κίνηση, που εκδηλώθηκε κατά το 19ο κυρίως αι. και αναγνώριζε και
αποδεχόταν τις εθνικές διαφορές και ιδιομορφίες ως βάση για τη σύσταση και λειτουργία των πολιτικών κοινοτήτων: Στα
τέλη του 19ου αι., το κίνημα του εθνικισμού άρχισε να χάνει το φιλελεύθερο και διεθνιστικό του χαρακτήρα, και να
γίνεται συντηρητικότερο ακόμη και αντιδραστικό. [λόγ. εθνικ(ός) -ισμός μτφρδ. αγγλ. nationalism ή γαλλ. nationalisme]
σοβινισμός ο [sovinizmós] O17 : άκρατος εθνικισμός, υπερβολική μέχρι φανατισμού προσήλωση στην ιδέα της
πατρίδας, που συνοδεύεται από μίσος και περιφρόνηση για τους άλλους λαούς και που συχνά εκδηλώνεται με
επιθετικότητα εναντίον τους. [λόγ. < γαλλ. chauvinisme < ανθρώπων. N. Chauvin (πρόσωπο σε θεατρικό έργο του 1831
με βάση το όν. ενός απλοϊκά ενθουσιώδους στρατιώτη του Ναπολέοντα) -isme = -ισμός]
ΚΑΙ ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ «ΙΣΟΚΡΑΤΗ»! [ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ §50]
τοσοῦτον δ' ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ' οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν
ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασι, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ
μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.
6