İnternette Nefret Söylemi-INTERNET LAW (2)

İNTERNET’TE NEFRET SÖYLEMİ
Hazırlayan: Zeynep Hızıroğlu
0992790

1
1. GİRİŞ
Bu araştırmada nefret söylemi ve internetteki nefret ifadeleri gelişimleri ile
incelenecektir. Nefret söylemi kavramını incelemeden önce ve nefret söyleminin
internet ortamındaki durumunu incelemeden önce, ifade özgürlüğünün incelenmesi
gereklidir. Çünkü nefret söylemi bir düşüncenin ifadesidir, ancak ifade özgürlüğü
kapsamında korunmamaktadır. Bu nedenle bahsedilen kavramların daha iyi
anlaşılabilmesi için öncelikle ifade özgürlüğü bu araştırmada incelenecek, daha
sonraki aşamalarda ise nefret söylemi ve İnternet’teki nefret ifadeleri ile ilgili olarak
hukuksal durumu incelenecektir.
2. İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ
1.1 İfade Özgürlüğü: Tarihsel ve Felsefi Gelişimi
İfade özgürlüğünün tarihsel gelişimine bakıldığında, ilk sorunların ve ifade
özgürlüğünü kısıtlayan uygulamaların sosyal normlara aykırı bulunan yazıların ve
çalışmaların yasaklanması ile ortaya çıktığı görülmektedir. İlk ifade özgürlüğü
sınırlaması uygulamalarına örnek olarak Antik Roma ve Yunan’da Ovid ve
Socrates’in çalışmalarının yasaklanması ile veya Çin’de Konfüçyus’un yazılarının
yasaklanıp, imparator tarafından yaktırılması gösterilebilir.1
1559 yılında Papa 5.Paul; Index Librorum Prohibitorum’u yani yasaklanmış
kitaplar listesini yayınlayarak, Roma Katolik Kilisesi’nin ideolojisiyle ters düşen
kitapları, dinin ve ahlaki değerlerin korunması amacı ile yasaklamıştır.2 Yasaklanmış
kitaplar listesinde Rene Descartes, Galileo Galilei, David Hume, John Locke, Daniel
1 Castillo, Anastasia (2010). Banned Books: Censorship in Eighteenth-Century England. GRIN
Verlag. s. 1. ISBN 9783640716883.
2 "Index Librorum Prohibitorum". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online.
Encyclopædia Britannica Inc., 2012. 20 Nisan. 2012
<http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285220/Index-Librorum-Prohibitorum>.

2
Defoe, Jean Jacque Rousseau, Voltaire gibi ünlü yazarlar ve bilim adamlarının
eserlerinin yer aldığı görülmektedir.3
1644 yılında İngiliz yazar John Milton, Areopagatica adlı eserinde, İngiltere’de
mevcut olan sansür uygulamalarına karşı çıkmış ve ifadenin sınırlanmaması
gerektiğini ve ifade özgürlüğünü savunmuştur.4 John Milton’ın ileri sürdüğü
düşünceler ifade özgürlüğünü savunan teorilerden instrumentalist teoriler içinde yer
almaktadır. Bu teorilere göre, ifade özgürlüğünün sınırlanması, toplumsal olarak
büyük kayıplara yol açmaktadır. 5 İfade özgürlüğünü savunan instrumentalist
teorilerden bahsederken es geçilemeyecek bir diğer kişi ise Stuart Mill’dir.6 Mill, On
Liberty adlı eserinde, insan özgürlüğünün değerinden ve devlet ile birey arasındaki
çatışmadan bahsetmektedir.7 Bir 19. yüzyıl düşünürü olan Mill, bu eserini kaleme
alırken başlangıcı düşünce ve düşünceyi ifade özgürlüğü konularını tartışarak
başlamıştır.8 Eserinde belirttiği üzere: “bir düşüncenin ifade edilmesini engellemek,
var olan insanları olduğu kadar gelecek nesilleri de soymaktır; düşünceye karşı
olanlar hala kabul edenlerden daha fazladır. Eğer düşünce doğru ise düşüncenin
ifadesi engellendiğinde, yanlış ile doğruyu değiştirme imkanından mahrum kalmış
olurlar: eğer düşünce yanlış ise, ifadenin engellenmesini savunanlar kaybederler,
3 Castillo, Anastasia (2010). Banned Books: Censorship in Eighteenth-Century England. GRIN
Verlag. s. 12. ISBN 9783640716883.
4 Hollander, Jieskje (2007). Hate Speech. http://www.montesquieu-
institute.eu/9353202/d/onderzoekspapers/jieskje%20hollander.pdf

3
doğrunun açık ve parlak izlenimi yanlış ile çakışması ile ortaya çıkar.”9 Mill’in bu
ifadesini açıklamak gerekirse, düşüncenin ifade edilmesini engellemek, engellenen
düşünce doğru da olsa yanlış da olsa, kayıplara yol açar. Çünkü eğer düşünce doğru
ise, mevcut olan yanlış düşünceyi düzeltme imkanından mahrum kalınmaktadır.
Ancak düşünce yanlış ise de, doğru olanın doğruluğu yanlış düşüncenin ifadesiyle
pekişeceğinden, yine bir kayıp söz konusudur. Mill tarafından ileri sürülen bu
argüman, Milton’ın ileri sürdüğü tezdeki argüman ile paralellik göstermektedir.10 İki
düşünür de, toplumda farklı düşüncelerin herhangi bir sansür olmadan tartışılmasına
bir olmazsa olmaz olarak önem vermişlerdir.11
Mill’e göre, ifade özgürlüğünün savunulmasının en önemli nedeni sadece
düşünce serbestisi ve düşünceyi ifade özgürlüğü bizleri elde edilebilen en yüksek
bilgi düzeyine getirebilecek olmasıdır.12 İnsan doğası gereği hata yapar, ve eğer
sorgulanamaz olarak nitelendirilen düşünceler, sorgulanmaz ise bu görüşlere
katılmayanların düşünceleri ifade etmeleri engellenir ise, insanlık doğru bilgiye ve
elde edilebilen en yüksek bilgi düzeyine ulaşması engellenir (Hollander, 2007).
Klasik instrumentalist ifade özgürlüğü teorisini savunan Mill ve Milton bugün
hala, ifade özgürlüğü konusunda başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir. Ancak
Frederick Schauer ve Eric Barendt 20. yüzyıl teorisyenleri, klasik bakış açısına yeni
9 “the perculiar evil of silencing the expression of an opinipn is, that it is robbing the human race;
posterity as well as the existing generation; those who dissent from the opinion, still more than those
who hold it. If the opinion is right, they are deprived of the opportunity of exchanging error for truth:
if wrong, they lose, what is almost as great a benefit, the clearer perception and livelier impression of
truth, produced by its collicion with error.”

4
bir anlayış getirmişlerdir.13 Schauer tarafından ileri sürülen görüşe göre, “doğru
argüman ancak bize düşünceyi yok etmeyi, resmi makamların değerlendirdiğinden
farklı değerlendirmek için bir neden vermesi durumunda faydalıdır. Bireyler hataya
düşmeye meyilli olduğu gibi resmi makamlar da hataya düşmeye meyillidir.”14
Yukarıda bahsedilen görüşler dışında ifade özgürlüğünü savunan başka
instrumentalist argümanlar da mevcuttur. Bunlara örnek olarak demokrasiyi temel
alan argüman gösterilebilir. Bu görüşe göre; İfade özgürlüğü demokratik düzenin
devamının teminatı için gereklidir.15
İnstrumentalist argümanları inceledikten sonra, ifade özgürlüğünü savunan diğer
görüşlere değinmek gerekir. Bu görüşlerde ileri sürülen argümanlar ifade
özgürlüğünün çıkış noktasını, instrumentalist argümanlarda olduğu gibi ifade
özgürlüğü ile ulaşılacak yüksek amaç olarak değil, ifade özgürlüğü kavramının esas
değerinin, ifade özgürlüğünün kendisinden kaynaklandığını belirtmektedirler.16
John Mill’in görüşlerine geri dönecek olursak, Mill’de ayrıca ifade özgürlüğünün
esas değerinin kişinin kendinde bulunduğunu bu nedenle, devlet vatandaşlarının
özgürlüklerini kısıtlamaktan uzak durmalıdır.17 Bunu eserinde; “eğer bir birey
toplum tarafından çok fazla kısıtlanırsa, insan mutluluğunun ana unsuru eksik

5
demektir” şeklinde ifade etmiştir.18 Bu laisser-faire argüman, ifade özgürlüğü
açısından bakıldığı zaman klasik liberal argüman olarak Mill’in liberal düşünce
yapısını yansıtmaktadır.19
3. NEFRET SÖYLEMİ: İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN İSTİSNASI
3.1. Genel Olarak
Schauer’de Mill ve Milton gibi, argümanının başlangıç noktasını doğruluk,
gerçek olarak almıştır. Bunun yanında argümanın zayıflığını çok az varsayımın bu
görüşün temelini oluşturduğunu göstererek altını çizmiştir. Örnek olarak, bu
argümanı onaylayabilmek, kabul edebilmek için, doğruyu bulma amacının önemli
olduğuna inanmak gereklidir. Ayrıca, doğrunun kendini yanlış ile yan yana
getirildiğinde kendini bilinir hale getirdiği kabul edilmiştir.20 Ancak tarih bize
göstermektedir ki, yanlış olmalarına rağmen, bu görüşler toplumlar tarafından kabul
edilebilmektedir. 1933 yılında Nazilerin Almanya’da güçlenmeleriyle meydana gelen
durumda, Weimar Cumhuriyeti’nde yürürlükte olan, mevcut bulunan, serbest siyasi
söylev ifade özgürlüğünün her zaman daha iyi toplumsal kararlara ya da toplumsal
ilerlemeye götürdüğü iddiası ile çelişmektedir.21
Milton, devlet tarafından ifade özgürlüğüne bir sınırlama getirildiğinde halk
içinde bir karışıklık, huzursuzluk olacağını belirtmiştir.22 Bu görüş doğru olabilmek

6
ile beraber, ancak diğer taraftan toplumdaki belirli bir grup insanın şereflerini
lekeleyen öyle bazı ifadeler olabilir ki bunun sonucunca çok daha büyük toplumsal
karışıklıklar meydana gelebilir.23 Uluslararası platformda tanınmış hukuk sosyolojisi
ve felsefesi alanında çalışan Joel Feinberg’e göre, “zarar verici nitelik taşıyan
düşünce ifadeleri dinleyicileri, hedef kitleyi şiddete yöneltmesi nedeniyle bir zarar
vermektedir. Söylenen sözler paniğe neden olduğunda, suça teşvik edildiğinde ve
bunun gibi durumlarda bireysel ve toplumsal olarak zararlar ortaya çıkmaktadır. Bu
nedenle de, bu tip düşünce ifadeleri ceza hukuku tarafından yasaklanmıştır.” 24
Bu durumda ise, hangi tip düşüncelerin ifadesinin sınırlanması gerektiği sorunu,
dolayısıyla ifade özgürlüğünün sınırlandığı bir kavram olan nefret söyleminin
tanımlanması sorunu karşımıza çıkmaktadır.
3.2. Tanım
Nefret söyleminin uluslararası olarak kabul edilmiş bir tanımı
bulunmamaktadır.25 Ancak 1997 yılında Avrupa Konseyi Bakanları Komitesi
tarafından; “ırkçı nefreti, zenofobi*, anti-Semitizm ya da hoşgörüsüzlüğe,
tahammülsüzlüğe dayanan diğer tür nefret türlerini; aşırı milliyetçilik ve
etnosenterizm*, ayrımcılık ve azınlıklara, göçmenlere ve göçmen kökenli kişilere
karşı düşmanlık da dahil olmak üzere, bu hususları içeren her tip ifade biçimi” nefret
söylemi olarak tanımlanmıştır.26 AİHM dava hukuku, nefret söyleminin
25 European Court of Human Rights (2012). Hate Speech-Fact Sheet.
*yabancıdüşmanlığı, yabancı korkusu
*kendi ırkının üstünlüğüne inanış
26 Hate Speech Fact Sheet. European Council.2008. 20.04.2012.
<www.coe.int/t/DC/Files/.../FS_hate_en.doc>.

7
tanımlanabilmesini mümkün kılan bazı parametreler belirlemiştir. Bu parametreler
ışığında nefret söylemi olarak tanımlanan ifadeler, Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesinde bulunan ifade özgürlüğü (md.10) ve dernek kurma ve toplantı
özgürlüğü hakkının (md.11) kapsamı dışında bırakılabilmektedir.27
AİHM, Erbakan v. Türkiye(no.59405/00, 56, 6.07.2006) kararında “... bütüm
bireyler eşit itibara sahiptirler ve tüm bireyler demokratik, çoğulcu toplumun
temellerini teşkil etmektedirler. Buna göre de bazı demokratik toplumlarda
hoşgörüsüzlükten kaynaklanan; nefreti teşvik eden, destekleyen ya da haklı gösteren
ifade biçimlerinin yaptırımının olması hatta yasaklanması gerekli olarak
görülebilir...”28 ifadesiyle, bazı toplumlarda ifade özgürlüğünün kıstılanabileceğini
belirtmiştir.
3.3. Nefret Söylemi Türleri
Bu bölümde nefret söyleminin türleri, AİHM kararlarından örnekler ile
açıklanacaktır.
a. Irkçı Nefret Söylemi
Aksu v. Türkiye (no. 4149/04 ve 41029/04)- askıda dava
27 Hate Speech-Fact Sheet. European Court of Human Rights (2012).20.04.2012.
<http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/D5D909DE-CDAB-4392-A8A0-
867A77699169/0/FICHES_Discours_de_haine_EN.pdf >.

8
Mustafa Aksu 1931 doğumlu Ankara'da yaşayan Türk vatandaşıdır. Roma
kökenli ve anti-Roma duygularını yansıtan ifadeleri ve işaretleri içeren hükümet
tarafından finanse edilmiş iki tane basını şikâyet etmiştir.29
Türk Çingene Derneği adına, Kültür Bakanlığıyla bir dilekçe yayımlayan Sayın
Aksu, başlığı 'Türkiye'nin Çingeneleri' olan ve Çingeneleri aşağılayan ve bakanlık
tarafından yayımlanan kitabı şikâyet etmiştir. Özellikle, Çingenelerin suç işleyen
aktivitelerde örneğin; hırsızlık, yankesicilik, dolandırıcılık, silahlı soygunlarda
bulunmak, tefecilik, dilencilik, uyuşturucu satıcılığı, kiralık kadın satmak,
kerhanecilik gibi suçlarda bulunduğunu vurgulamıştır. Bundan dolayı Sayın Aksu bu
kitabın satışının durdurulmasını ve tüm kopyalarının ortadan kaldırılmasını talep
etmiştir.30
Başvuran, iki ayrı başvuruda, iki basımda da bulunan belirli pasajların ve
ifadelerin açık bir şekilde anti-Roma duygularını ve Roma'ya karşı olan önyargıyı
gösteren tazminat kararı için yerel mahkemelerin yansıttığına dair şikâyette
bulunmuştur.31
Mahkeme bu somut olayla ilgili olarak, akademik çalışmanın Roma kökenli
kişileri aşağılamadığını, fakat toplumda mevcut bulunan önyargıyı vurguladığını, ve
sözlükte bulunan ifadelerin ve tanımların mecazi olarak kullanıldığı yönünde bir

9
görüş belirtmiştir.32 Mahkeme ayrıca Sayın Aksu’nun Roma kökenli olmasından
kaynaklanan herhangi bir ayrımcı uygulamaya da maruz kalmadığı gerekçesiyle
madde 14(ayrımcılık yasağı) ihlali bulunmadığına karar vermiştir.33
Leroy v. Fransa (no. 36109/03)
Denis Leroy bir karikatüristtir ve çizdiği bir karikatüründe “Hepimizin hayalleri
buydu... Hamas yaptı” şeklinde bir ifade bulunması ve bu karikatürün Basque
haftalık gazetesinde yayınlanması üzerine, Leroy “teröre göz yummak” nedeniyle
tazminat ödemeye mahkum edilmiştir.34 Leroy ise ifade özgürlüğünün ihlal edildiğini
savunmuştur.35
Mahkeme, karikatürü vasıtasıyla başvuranın Amerikan emperyalizminin
yıkılışını övdüğünü, 11 Eylül faillerine manevi destek verdiğini, binlerce sivilin
ölümüne onay verdiğini ve çiziminin basılmasının Basque ülkesinde bir kamusal
şiddet eylemlerine yol açtığı nedeniyle bu somut olayda madde 10(ifade özgürlüğü)
ihlalinin bulunmadığına karar vermiştir.36
b. Cinsel Tercih Nefret Söylemi
Vejdeland ve diğerleri v. İsveç (no.1813/07)

10
Bu somut olayda, orta okul öğrencilerinin dolaplarına bırakılan,
homoseksüelliği anormal cinsel yaklaşım olarak nitelendiren ve toplum ahlakı
üzerinde olumsuz etkileri olduğu belirtilen bunun yanısıra HIV ve AIDS
yayılmasının nedeninin homoseksüellik olduğu yönünde ifadeler içeren 100 civarı
broşür söz konusudur.37
Mahkeme burada, söz konusu ifadelerin ırk, köken ve renk ayrımcılığı kadar
ciddi olduğunun ancak doğrudan nefret eylemlerine çağrıda bulunmadığı gerekçesi
ile, herhangi bir ihlal olmadığına karar vermiştir.38
c. Dini Nefret Söylemi
Gündüz v. Türkiye (no. 35071/97)
İslami cemaatin üyesi olan Müslüm Gündüz, bir televizyon yayınında modern
laik kurumların dine karşı olduğunu dile getirmiş ve laik-demokratik düzeni
şiddetlice eleştirerek, açıkça Şeriat’ın getirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Gündüz
bu ifadeleri nedeniyle, açıkça halkı mezhebe ve dine mensup olma temeline dayanan
nefret ve düşmanlığa teşvik etmekten dolayı mahkum edilmiştir. Gündüz ise burada
ifade özgürlüğünün ihlal edildiğini savunmuştur.39
Mahkeme, Gündüz’ün dile getirdiği fikirlere haklın zaten aşina olduğu ve,
aktif olarak bu düşüncenin parçası olduğunu belirtmiştir. Somut olayda Gündüz’ün

11
ifadelerinin nefret söylemi ya da şiddete yönlendirme olarak nitelendirilemeyeceğini
dolasıyıla burada ifade özgürlüğünün ihlali olduğuna karar vermiştir. 40
d. Totaliter Doktrine Dayalı Söylem
Refah Partisi ve diğerleri v. Türkiye (no. 41340/98, 41342/98, 41343/98 ve
41344/98)
1998 yılında, Refah Partisi laiklik karşıtı eylemlerin merkezi haline geldiği ve
partinin amaçlarından bazılarının, demokratik toplumun gereklerine aykırı olarak,
Şeriat ve teokratik rejimi getirme yönünde olduğu belirtilmiştir, parti kapatılmıştır.
Bazı parti üyeleri de bunun dernek kurma ve toplantı özgürlüklerini ihlal ettiğini
belirtmiştir.41
Mahkeme, partinin eylemlerini uzun vadede değerlendirdiğinde eylemlerin
demokratik rejimi ortadan kaldırıp Şeriat temelli bir rejim getirmeye yönelik
olduğunu tespit etmiştir. Eylemler fiiliyata geçtiğinde ise bunun demokrasi için
önemli bir tehlike olacağını belirterek burada partinin kapatılmasının madde
11(dernek kurma ve toplantı özgürlüğü) ihlali olmadığını belirtmiştir.42
e. Politik Söylem
Faruk Temel v. Türkiye (no. 16853/05)

12
Milletvekili Faruk Temel, parti toplantısında Amerika Birleşik Devletleri’nin
Irak’a yaptığı müdahaleyi ve terör örgütü başkanının hücre hapsinde tutulmasını
eleştirmiştir. Bunların yanında polis tarafından gözaltına alınan kişilerin ortadan
kaybolması da Temel’in eleştirileri arasındadır. Bu söylemi sebebiyle, ayrımcılık
propagandası yaptığı ve terörü savunduğu gerekçesiyle mahkum edilmiştir.43
Mahkemeye göre Temel, muhalefet partisi üyesi olarak kendi partisinin
konular üzerindejki görüşlerini belirtmektedir. Bu nedenle yaptığı söylemin insanları
şiddete teşvik etmediği ve nefret söylemi seviyesine ulaşmadığı görüşündedir. Bu
nedenle de, ifade özgürlüğü hakkının ihlali söz konusudur.44
f. Anayasa Karşıtı/ Milliyetçi Nefret Söylemi
Dink v. Türkiye (no. 2668/07, 6102/08, 7072/09 ve 7124/09)
Hrant Dink, Ermeni kökenli Türk gazeteci, Ermeni kökenli Türk vatandaşları
hakkında bir kaç makale yayınlamıştır. Makalelerinden birinde Ermenilerin 1951
soykırımı mağdurları statüsünde olmalarından tedirgin olduklarını ancak Türklerin
buna kayıtsız kaldığını belirtmiştir. Ermenilerin yaşadıkları travmanın sebebini
bunun teşkil ettiğini açıklamıştır. Bunun yanında Ermeni diasporanın ülke ile
bağlarının daha kuvvetlendirilmesinin daha sağlıklı bir Ermeni neslinin oluşturulması
için gerekli olduğunu ifade etmiştir. Dink’in görüşleri aşırı milliyetçiler arasında çok
şiddetli tepkilere yol açmıştır. Dink Türklüğü karalamaktan mahkum edilmiştir.
Aşağı yukarı 6 ay sonra da, aşırı milliyetçiler tarafından öldürülmüştür. Ölümünden

13
sonra ailesi bir çok şey ile beraber, Dink’in ifade özgürlüğünün ihlal edildiğini ileri
sürmüştür.45
Mahkemenin görüşüne göre Türk makamları, Dink’in yaşamını korumayı
başaramamıştır. Gazeteci olarak da kendi çabasıyla tarihi gerçeği ortaya çıkarmak
amacı ile görüşlerini yazılarında dile getirmiştir. Mahkemeye göre, dolaylı yoldan
Türk makamları, Dink’i Türk Devleti’nin Ermeni soykırımını inkar etmesini
eleştirdiği için kendisine yaptırım uygulamışlardır ve bu da ifade özgürlüğünün
ihlalidir.46
4. İNTERNET’TE NEFRET SÖYLEMİ
4.1. Genel Olarak
Son yıllar içinde İnternet ile ilgili düzenlemeler hakkında bir ikilem
mevcuttur. İnternet’in oluşumu dikkate alındığında, interneti tabula rasa olarak
kabul edemeyiz.47 Yani interneti hukuk düzenlemeleri bakımından boş bir levha
olarak kabul edemeyiz dolayısıyla bu alan için de geleneksel hukuk kuralları
uygulanabilmektedir. Ancak geleneksel hukukun uygulanması konusunda sorunlar
ortaya çıkmaktadır.48 Oluşumundan itibaren zamanla internet, devlet yaptırımının,
*multijurisdictionality
47 Christopher D. Van Blarcum, Internet Hate Speech: The European Framework and the Emerging
American Haven, 62 Wash.& Lee L. Rev.781,
http://scholarlycommons.law.wlu.edu/wlulr/vol62/ iss2/9
http://scholarlycommons.law.wlu.edu/wlulr/vol62/iss2/9

14
sınırlamalarının bulunmadığı bir ortam olaral düşünülmeye başlanmıştır.49 Yaptırım
uyulanması önündeki en büyük engel ise, internetin anonimliği ve çok yargısal* bir
yapıda olmasıdır.50 Anonimlik, yerel savcıların ve mağdurların hukuka aykırı içeriği
bulunduran kişi ya da kişilerin kimiliğinin belirlenmesini zorlaştırmaktadır.51 Kimlik
belirlenebilse dahi, çok yargısal yapıda bulunması nedeniyle kimliği belirlenen
kişinin yargılanma yetkisi bulunmayabilir ya da bu kişiye yaptırım uygulanmasının
önünde engeller olabilir.52 Klasik hukuk kurallarının internete uygulanmasında
ortaya çıkan problemler, İnternet’in yapısından kaynaklanmaktadır. 53 Bunun bir
sonucu olarak ülkelerin tek taraflı olarak interneti düzenlemek için interneti
engelleme, sitelere erişim yasakları uygulama mantıklı bir durum değildir.54
İnternet ortamında bilgiye global olarak ulaşılabilir olmasının bir sonucu
olarak, yaptırımla karşılaşmak istemeyen ya da mevcut yaptırımı kendi menfaatine
uygun bulmayan birey ya da şirketler, daha hafif yaptırımların bulunduğu yargı
yetkisinde olan kaynaklardan internet sitelerini yayınlamaktadırlar.55 Bu da kendi
*Council of Europe’s Convention on Cybercrime.

15
sitelerine erişim ile ilgili bir sorun meydana getirmemektedir çünkü, internette
bilgiye dünyanın her yerinden ulaşılması mümkündür.
İnternet suçları ile ilgili olarak yapılan ilk büyük girişim, Avrupa Konseyi
Sibersuçlar Sözleşmesi*’dir.56 Kongrede, internet suçlarına karşı toplumu korumak
ve ilgili mevzuatı düzenleyerek uluslararası işbirliği sağlamak amaçlanmıştır.57
Avrupa Konseyi Sibersuçlar Sözleşmesi’nde, temel olarak telif hakları ihlallerine,
bilgisayarlar aracılığıyla yapılan dolandırıcılıklara, çocuk pornosuna ve ağ
güvenliğine değinilmiştir. Bu kongreye ek olarak Avrupa Konseyi internet nefret
söylemini düzenelyen Ek Protokol yayınlamıştır.58
4.2. Ek Protokol’e Göre Nefret Söylemi Düzenlemeleri
a. Ek Protokol’ün Hükümleri
Ek protokolün hükümleri cezalandırlması öngörülen davranışlara göre, beş
bölüme ayrılarak incelenebilir.59
Öncelikle her taraf için de “ırkçı ve zenofobik materyalin bilgisayar
aracılığıyla kamuya açık olan internet alanında dağıtımı, ya da imkan sağlama”
59 Christopher D. Van Blarcum, Internet Hate Speech:The European Framework and the Emerging

16
cezalandırılmıştır.60 Protokolün kapsam alanı, kamuya açık olan internettir çünkü
özel kurulan ağlar, özel iletişimler Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin koruması
altındadır.61
İkinci olarak, Ek protokol tüm ülkelerden “İntenet üzerinden bir kimseyi
sadece mensubu olduğu ırktan dolayı, etnik kökeninden dolayı ya da dini inancından
dolayı tehdit etmeyi” suç olarak düzenlemelerini öngörmüştür.62
Üçüncü olarak, tüm ülkelerden “bilgisayar sistemleri aracılığıyla aleni olarak
bir kimseyi ırkından dolayı, etnik kökeninden dolayı ya da dini inancından dolayı
aşağılama” eylemini suç olarak düzenlemelerini öngörmüştür.63 Bununla birlikte
taraf, mağdurun söz konusu eylemden dolayı küçümsemeye, ya da alaya maruz
kalması zorunluluğunu kararlaştırabilir ve bu maddeyi uygulamaktan kaçınabilir.64
Dördüncü olarak, protokolü imzalamış olan her taraf devlet “insanlığa karşı
suçları ve soykırım oluşturan fiilleri inkar eden, onaylayan ya da haklı gösteren
materyalleri İnternet ortamında dağıtmak veya ulaşılabilir halde bulundurmak”
eylemini suç olarak düzenleyen yasayı, yasama organlarından geçirmek
zorundadırlar. Bu hüküm sadece Holocaust için değil, bunun dışında diğer

17
uluslararası mahkemeler tarafından sabit kabul edilmiş, eski Yugoslavya’daki ve
Rwanda’dakiler gibi, diğer soykırım ve suçlar için de geçerlidir.65 Protokol
devletlerin, bu hükmü uygulamama haklarını saklı tutmalarına imkan sağlamaktadır.
Bunun yanısıra ülkeler söz konusu fiil hakkında failde “nefreti, ayrımcılığı, birey
yada gruba yönelik ırklarından, renklerinden, ulusal ya da etnik kökenlerinden, dini
inançlarından dolayı şiddet uygulanmasını teşvik etme” amacının bulunması
gerekmesi gerektiğini de düzenlemelerinde bulundurabilirler.66
Son olarak da, taraf devletler; Protokol ile belirlenmiş olan her türlü
“saldırıya yardımcı olmak veya saldırıyı özendirmek” eylemini de iç hukuklarında
suç olarak düzenlemelidirler.67
Belirli eylemlerin cezalandırılmasının yanısıra; Protokol saldırganların
takibini taraf devletler arasındaki suçluların iadesi müessesesinin kapsamını
genişleterek, kolaylaştırmaktadır.68
İnternet’te nefret söyleminde bulunmanın da sibersuçlar yani internet suçları
kapsamında olduğu Ek Protokol ile belirlenmiştir.69

18
b. Protokol’e göre Ceza Sorumluluğu: İnternet Kullanıcıları ve İnternet
Servis Sağlayıcıları (IPS)
Protokol temel olarak İnternet’e ırkçı içeriği koyan bireyleri sorumlu
tutmuştur ve İnternet servis sağlayıcılarının sorumluluğunu sınırlamıştır.70
Protokol’de sayılmış olan tüm suçların bir sorumluluk doğurabilmesi için “kasten”
işlenmesi zorunludur. Bu bağlamda suça konu içeriği İnternet’e yükleyen kişinin
kastı olduğu genel olarak kabul edilebilir. Bunun bir sonucu olarak İnternet servis
sağlayıcılarının sorumluluğu sınırlı olacaktır.71 Ancak Protokol “kasıtlı” kavramının
tanımlamasını yapmamış olmakla, bu tanımı yapmayı taraf devletlere bırakmıştır.72
Protokol’ün internet servis sağlayıcılarının sorumluluğunu kısıtlı tutmuş
olmasına rağmen; kasıt kavramını geniş olarak tanımlamış olan ülkelerde internet
servis sağlayıcılarının da sorumlu tutulması mümkün olabilir.73 Fakat Protokol taraf
devletlere “kast”ın tanımının yapılması yönünde bir yükümlülük yüklememiştir.74
Protokolü imzalayan Avrupa Birliği üyesi devletler Protokol’ü Avrupa Birliği’nin
Elektronik İnternet Yönergesi’ne göre uygulamak zorundadırlar ve söz konusu
yönergenin 12.maddesinde İnternet servis sağlayıcılarının kullanıcıların yüklediği

19
içerikten sorumlu olmayacakları hüküm altına alınmıştır.75 Buna ek olarak da
yönergede; internet servis sağlayıcılarının içerik kontrolü yapma gibi bir
yükümlülüğünün de olmadığı düzenlenmiştir.76 Her şeye rağmen İnternet servis
sağlayıcılarının tamamen sorumsuz oldukları söylenemez. Yönergenin 14.maddesine
göre; İnternet servis sağlayıcıları, ancak depoladıkları içeriğin hukuka aykırı
olduğunu, suç konusu olduğunu bilmemeleri şartı ile, suç teşkil eden depoladıkları
içerik nedeniyle sorumlu tutulamazlar.77
İnternet servis sağlayıcılarının sınırlı sorumluluğu, devletlerin Protokol’ü
“yardım etme ve özendirme” suçuna nasıl uygulayacaklarına göre de
değişmektedir.78 Açıklayıcı Rapor’a göre, “ırkçı ve zenofobik materyalin İnternet
ortamında aktarılması kanal olarak İnternet servis sağlayıcılarının desteğini
gerektirmektedir, fakat İnternet servis sağlayıcısında suç işleme kastı bulunmuyorsa
bu materyalleri aktarma eyleminden dolayı bir sorumluluğa maruz bırakılamaz”.79
Dolayısıyla suç içeriği taşıyan materyallerin aktarılmasında bu suça iştirak etme
iradesi bulunmuyosa, materyallerdeki suçu işleme kastı bulunmuyorsa, İnternet
servis sağlayıcısının eylemi “yardım etmek” suçu kapsamında sayılmayacaktır.
c. Protokol’e göre Hukuk Sorumluluğu

20
Ek Protokol temel olarak, yasaklanmış olan davranışlar sebebiyle ceza
sorumluluğu üzerinde durmuştur. Ancak bu demek değildir ki, faillerin Protokol’ün
bir sonucu olarak hukuk sorumluluğu doğmasın.80
Protokol’ü imzalamış devletlerden biri olan Fransa’nın iç hukuk sistemi bir
suç işlenmesi halinde, mağdur tarafa faile karşı hukuk davası(action civile) açma
imkanını vermektedir.81 Bu hukuk davasının sonucunda da mağdurun zararı ve
yapmış olduğu dava masrafları fail tarafından karşılanmaktadır.82 Action civile genel
olarak suçtan doğrudan kişisel olarak mağdur olanlara tanınmış bir dava hakkıdır.83
5. SONUÇ
Tarihsel gelişmeler bize göstermiştir ki, kontrolsüz nefret söylemi telafisi
mümkün olmayan zararlar meydana getirebilmektedir. Bu nedenle bu tür acıların
tekrardan yaşanmaması için, insanın temel hak ve özgürlüklerinden olan ifade
özgürlüğüne bir sınırlama getirmek gerekmektedir. Ancak bu sınırlamanın da ölçüsü
çok önemlidir, çünkü nefret söylemi niteliğinde bulunmayan ifadelere de sınırlama
getirildiği zaman Mill’in de görüşüne uygun olarak bireyin kendini geliştirmesi
beklenemez.

21
İnternet’in ortaya çıkması ile, kişiler düşüncelerini eskiden olduğu gibi sadece
basılı materyal üzerinde değil İnternet üzerinde de ifade etmeye başladılar, ve bu
ifadelerin nefret söylemi niteliği taşıması halinde ise geleneksel yöntemlerle olduğu
gibi kitapları yasaklama, ya da sansürleme gibi uygulamalar yetersiz kalmıştır.
Çünkü internet yapısı gereği kişilerin kimliklerini belirtmeden faaliyette
bulunabildikleri ve dünya ile iletişime geçebildikleri bir alandır, bu nedenle de
kişileri şiddete yönelten, nefreti teşvikleyen ifadelerin tespitinde bir sorun olmasa
dahi bu kişilere yaptırım uygulanması bakımından sorunlar meydana gelmektedir.
İnternet’te bulunan bir nefret içerikli site, en başta çok önemsiz gibi kulağa gelse de,
kitap gibi basılı materyallerden hatta ve hatta konuşmadan dahi daha etkili olabilir.
Çünkü internete bir bilgi koyulduğunda tüm dünya o bilgiye ulaşabilmektedir ve
bilgiye ulaşbilme ihtimali olan kişi sayısı çok fazla olduğu için, sistematik bir
biçimde düzenlenmiş nefret söylemi İnternet üzerinden bile insanlar üzerinde etkiler
doğurabilir. Benim görüşüme göre insanlar üzerinde meydana gelen etkinin derhal
şiddet eylemleri şeklinde de ortaya çıkması gerekmemektedir, çünkü nefret sitelerine
bir yaptırım uygulanmadığı takdirde; bu sitelerdeki bilgiye ulaşan çocuklar nefret
söylemlerinden etkilenebilirler.
Hiç şüphesiz günümüzde çocukların internete erişimi çok kolaydır. Çocukların
nefret kitapları alıp okumaları aileler tarafından daha kolay farkedilebilir ve
engellenebilir ancak İnternet genel olarak yapı itibariyle denetimin çok mümkün
olmadığı bir alan olduğu için, çocukların sürekli bu sitelere girmeleri aileleri
tarafından farkedilmeyebilir ve sürekli bu nefret bilgileriyle kendini besleyen
çocuklar ile, ileride farklılıklara karşı tahammülsüz bir “nefret nesli” ortaya çıkabilir.

22
Bu nedenden dolayı, İnternet üzerinde yapılan nefret söylemlerinin yaptırıma
bağlanması gereklidir.

23
6. KAYNAKÇA
1. Castillo, Anastasia (2010). Banned Books: Censorship in Eighteenth-Century
England. GRIN Verlag. s. 1. ISBN 9783640716883.
2. Christopher D. Van Blarcum, Internet Hate Speech: The European Framework
and the Emerging American Haven, 62 Wash.& Lee L. Rev.781,
3. Hate Speech-Fact Sheet. European Court of Human Rights (2012).20.04.2012.
4. Hate Speech Fact Sheet. European Council.2008. 20.04.2012.
<www.coe.int/t/DC/Files/.../FS_hate_en.doc>.
5. Hollander, Jieskje (2007). Hate Speech. European Court of Human Rights (2012).
Hate Speech-Fact Sheet.
6. "Index Librorum Prohibitorum". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia
Britannica Online.
Encyclopædia Britannica Inc., 2012. 20 Nisan. 2012
<http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285220/Index-Librorum-
Prohibitorum>.

İnternette Nefret Söylemi-INTERNET LAW (2)

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (7)

Semelhante a İnternette Nefret Söylemi-INTERNET LAW (2)

Semelhante a İnternette Nefret Söylemi-INTERNET LAW (2) (20)

İnternette Nefret Söylemi-INTERNET LAW (2)