4. Sado qe ne momentin e pare duket sikur
problematika e historise eshte e qarte dhe e
njohur gati per secilin njeri, prapseprap kjo nuk
eshte keshtu, Perkundrazi, problematikat e
historise,jo vetem si shkence, por edhe si nje
rrjedhje objektive e ngjarjeve eshte mjaft e
nderlikuar dhe paraqet njeren nga qeshtjet me
te rendesishme te filozofis.
5. Nje nder qeshtjet e lidhura me historine eshte
qeshtja se a ekziston ndonje qellim dhe ndonje
kuptim I caktuar I historise apo, ndoshta ajo
rrjedh dhe zhvillohet ne menyre te verber qofte
te domsodoshme apo te rastesishme.
Lidhur me kete ekzistojne pikepamje te
ndryshme.
Shume mendimtare – shkenctare e filozofe kan
qene dhe jan te mendimit se historia, qofte ajo si
tersi, qofte ndonje nensistem I saj, sic eshte, bie
fjala, kultura, feja etj.
6. • Shen Agustini ishte I mendimit se qellimi I
historise eshte sendersimi “shtetit tokesor” si
shtet kalimtare perplot me te keqija e vuajteje.
• Hegeli ishte I mendimit se historia eshte
procesi I sendertimit te idese absolute; qellimi
I historise boterore eshte perparimi I vetedijes
per lirine
• Ogyst Konti konsideron se qellimi I historise
eshte arritja deri te “shoqeria pozitive”, ne te
cilen do mbizoterojne shkencat pozitive, te
cilat sigurojne lumturi etj.
7. Filozofia e historisë është degë e filozofisë e cila
merret me studimin e thelbit, kuptimit, vlerës,
zhvillimit, kaheve dhe qëllimit të historisë të shoqërisë
njerëzore. Ajo është refleksion filozofik mbi historisë
njerëzore; shtron pyetje mbi atë se a ka një kuptim
historia njerëzore ? a ka ndonjë qëllim kjo histori e
njerëzimit? Në cilët kahje shkon? A është e
determinuar (e përcaktuar), apo kahjet e sajë janë të
papërcaktuara, dhe zhvillohet në mënyrë të verbër e
pyetje të tjera, të cilat mendimtarët përpiqen t’ju
japin përgjigje.
8. Themelues i Filozofisë së Historisë është Shën
Augustini, i cili në veprën “De civitates Dei (Shteti i
Zotit)” iu qas historisë nga një kënd filozofik. Por
Augustini nuk e përmendi sintagmën (fjalën)
“filozofi e historisë”. Këtë sintagmë I pari e përdori
filozofi iluminist Volteri në shekullin XVIII. Mirëpo
problematika e historisë ka qenë e njohur qysh në
kohët e lashta, por jo në atë mënyrën filozofike siç
iu qas Shën Augustini dhe mendimtarët pas tij.
9. Shumë mendimtarë janë të mendimit së historia lëvizë në
drejtim të arritjes së një qëllimi dhe si e tillë ka një
kuptim të cilën filozofi dhe shkencëtari ka për detyrë ta
kërkoje dhe ta shpjegojë. Sipas ithtarëve të këtyre
pikëpamjeve, në histori zotërojnë ligjësoritë (ligjet) e
caktuara, ligjësori këto të cilat janë ose produkte
objektive të vetë shoqërisë njerëzore (instanca
imanente), ose të dhëna nga Zoti (instanca
transcendente) si krijues i çdo gjëje, pra edhe i njeriut,
shoqërisë dhe historisë. Përfaqësuesit e kësaj pikëpamje
se historia si tërësi ose dhe pjesët e sajë si nënsisteme,
kanë kuptim dhe qëllim të caktuar janë : Shën Augustini,
Hegeli, Ogyst Konti, Krl Marksi etj.
10. Por këta mendimtarë dallojnë në konceptimin e
qëllimit të historisë, psh. Augustini mendon se
historia ka një qëllim që është i përcaktuar nga
instanca transcendente (nga Zoti), ndërsa p.sh.
Karl Marksi është I mendimit se historia njerëzore
është e përcaktuar nga instanca imanente (nga
lufta e klasave, pra ne shkaqe oblektive). Të gjitha
këto pikëpamje sipas të cilave shoqëria e historisë
njerëzore zhvillohet sipas një qëllimi dhe ka një
kuptim të caktuar, quhen pikëpamje teleologjike
11. Zaratustra: Historia eshte nje lufte e pareshtur midis
te mires dhe te keqes, e cila do te perfundoje me
ngadhenjimin e te mires mbi te keqen
Shen Augustini: Historia eshte rruga e krijimit te
shtetit te Zotit si bashkesi e njeriut me Zotin.
Hegeli: Historia eshte vetedijsimi I mendjes
boterore per veten e vet: perparimi I vetedijes mbi
lirine.
Tejar de Shardeni: Historia eshte procesi I vitalizimit
humanizmit dhe spiritualizmit, proces I zhvillimit te
domsodoshem te njerezise ne drejtim te Pikes-
omega, perkatesisht ne drejtim te Zotit.
12. Karl Marksi: perveq komunitetit te pare, e tere histoirse e
deritashme ka qene nje lufte e pareshtur midis klasave
antagoniste lidhur me interesat ekonomike. Cfare ka qene apo
cfare eshte ekonomia e tille eshte edhe vetedija. Nuk
percakton vetedija qeniem shoqerore, por kjo e fundit e
percakton vetedijen
13. Shpengler Osvald: Kulturat zhvillohen sikurse
organizmat: ato kan lindjen, djalerine, pjekurine,
pleqerine, dhe vdekjen.
14. Fridrih Nice: te gjitha gjerat kthehen perseri ne gjendjen
e mepareshme. Njeriu duhet patjeter ta kapercej
vetveten e vet ne menyre qe ne vend te tij te vije
mbinjeriun, njeriu fisnik I te ardhmes.
15. Arnold Tonjobi: Kulturat zene fill dhe zhvillohen ne baze te
pergjigjjeve te qelluara te elites se nje shoqerie ne sifdat qe I
paraqet natyra.
16. Ogyst Konti: Njerezoa, sikurse edhe individi, zhvillohet ne
tri faza: nga faza religjioze mitike ne fazen metafizike dhe
nga kjo ne fazen pozitive, ne te cilen zoterojne shkencat
pozitive; qellimi I njerezise eshte arritja e kesaj faze te
fundit, te fazes pozitive-shkencore.
17. Historiciteti eshte njera nder kategorite dhe termat
me te reja ne filozofine e historise. Megjithse per
historicitetin ka bere fjale qysh Hegeli ne gjysmen e
pare te shekullit XIX, fjalen historicitet per here te
pare e hasim ne leterkembimin midis Vilhelm Diltajt
dhe Jorkut nga Wartenburgut.
18. Historiciteti si tipar thelbesore I ekzistences se njeriut,
si ekzistence historike ka te beje me faktin se historia e
njeriut, sikurse eshte vet njeriu, jane vepra te vete
njeriut: njeriu eshte I vetedijshem per kete dhe
pikerisht per kete arsyje dallon nga qeniet e tjera te
jashtme dhe nga e tere natyra. Kete tipar te njeriut dhe
te historise se tij e kane theksuar dy filozof te medhenj
te shekullit XIX – idealisti I madh gjerman Hegeli dhe
matrealisti I shquar gjerman Karl Marksi.
