Drenthe doet het anders!! Anders denken over ruimte kan in Drenthe. Met rust, ruimte, natuur en landschap als kroonjuwelen ontwikkelt Drenthe nieuwe ruimtelijke kwaliteiten door als provincie vanaf het voorstadium samen te werken met partners, waarbij gelijkwaardigheid voorop staat. Bij ruimtelijke ontwikkeling gaat het om het leggen van verbindingen tussen provinciale doelen en de doelen die partners hebben.

1. Drentse bijdrage aan Manifest Ruimte
Drenthe doet het anders!! Anders denken over ruimte kan in Drenthe. Met rust, ruimte, natuur
en landschap als kroonjuwelen ontwikkelt Drenthe nieuwe ruimtelijke kwaliteiten door als
provincie vanaf het voorstadium samen te werken met partners, waarbij gelijkwaardigheid
voorop staat. Bij ruimtelijke ontwikkeling gaat het om het leggen van verbindingen tussen
provinciale doelen en de doelen die partners hebben.
Van oudsher speelt de provincie bij het behartigen van bovenlokale belangen een prominente rol.
Drenthe hanteert sinds een aantal jaren het principe ‘Decentraal wat kan, centraal wat moet’.
Elke bestuurslaag moet de ruimte krijgen om datgene te kunnen doen waar ze het beste in zijn.
Het is belangrijk elkaar de verantwoordelijkheden te gunnen. Dit werkt efficiënt, maar is zeker
ook goed voor de relatie tussen partijen, en is daarmee tevens bevorderend voor het proces.
Drenthe heeft succes met haar ruimtelijk beleid en het beperkte aantal reactieve aanwijzingen is
daarvan het bewijs. Drenthe zet dit juridische instrument nauwelijks in. In bijna alle gevallen is
de provincie Drenthe altijd in staat geweest om zoveel mogelijk in vooroverleg de provinciale
belangen goed in de plannen van gemeenten weerspiegeld te krijgen. Dit werkt zeer plezierig op
zowel de korte als lange termijn.
Ambtelijk en bestuurlijk werken we integraal. In voorfase van ruimtelijke projecten worden alle
beleidsthema’s meegenomen en getoetst aan de Drentse kernwaarden en kernkwaliteiten uit
onze Omgevingsvisie. Insteek daarbij is kaderstellend te zijn met voldoende ruimte voor initiatief
en mogelijkheden.

2. Expeditie Drenthe
Dag van de Ruimte
Met de Expeditie Drenthe op 15 juni 2015 heeft
provincie Drenthe haar invulling gegeven met haar
partners aan het Jaar van de Ruimte. Een dag door,
voor en met ons netwerk van partijen en externe
organisaties. Het resultaat van de dag is een
betrokken netwerk en een blik vol inspiratie en
ideeën voor de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling
van Drenthe. De meest interessante en leerzame
input hebben we in deze Drentse bijdrage
samengevat. We vinden het van groot belang dat
deze meegenomen wordt in het creatieve proces
van het Manifest Ruimte ten behoeve van de
toekomstige inrichting van heel Nederland. Iedere
provincie en regio heeft zijn karakteristieke
kenmerken en van elkaar kunnen we heel veel leren
wat ten goede komt aan ons gezamenlijke
Nederland.
Bijgaand bieden wij de organisatie van het Jaar van
de Ruimte - als aanvulling op het gezamenlijke
Manifest Ruimte versie oktober 2015 - onze Drentse
bijdrage aan.

3. Drentse sturingsfilosofie: samenwerking
Binnen de provincie Drenthe is ervaring opgedaan
met het ontwikkelen van omgevingsbeleid op een
interactieve wijze, in gesprek met de samenleving.
Omdat het begrip ruimtelijke kwaliteit geen
scherpe definitie kent, een optelsom is van
gebruikswaarde, belevingswaarde en
toekomstwaarde, en integraal benaderd moet
worden, hebben we als Drenthe kernwaarden en
kernkwaliteiten benoemd, waarmee we provinciale
ambities een plek geven in complexe ruimtelijke
ontwikkelingen.
We gaan terughoudend om met de inzet van de
juridische instrumenten van de Wro voor
ruimtelijke plannen/ontwikkelingen. Het formele
instrumentarium leidt in onze ogen tot een
hiërarchische relatie tussen provincie en partners
en staat daarmee een aanpak op basis van
gelijkwaardigheid in de weg. In principe kiezen we
alleen voor de inzet van meer dwingende
instrumenten wanneer blijkt dat samenwerking tot
onvoldoende resultaat leidt.

4. Relatiebeheer en vooroverleg
In Drenthe zien we grote voordelen aan het samenwerken op grond van gelijkwaardigheid. We zijn in
2010 met een nieuwe vorm van relatiebeheer begonnen. We zijn daarbij niet de provincie die precies
weet wat goed is voor de ander. Daarbij positioneren we ons nadrukkelijk niet met het opgeheven
vingertje, maar juist met het geven van het signaal dat er een goed gesprek gevoerd moet worden.
Met argumenten zoeken naar een passende oplossing. Dat past bij een moderne relatie.
We zoeken partijen op in een vroeg stadium van planontwikkeling om samen te kijken wat we voor
elkaar kunnen betekenen. Met relatiebeheerders vanuit provincie en gemeenten lukt het om zaken
van de grond te krijgen die vroeger onmogelijk leken. Er is meer onderling vertrouwen en het blijkt
vaak helemaal niet meer nodig om als provincie op je strepen te staan.
Het succes van het Drentse ruimtelijk beleid is goed te illustreren aan de hand van de inzet van een
relatief zwaar juridisch instrument als de reactieve aanwijzing. In Drenthe wordt de reactieve
aanwijzing nauwelijks ingezet. Het is een bevestiging van het welslagen van het proactieve
ruimtelijk beleid.

5. Drenthe benut haar eigen kracht
Daarmee gebruik je de natuurlijke energie van burgers,
ondernemers en landschap passend binnen de cultuur,
normen en waarden van Drenthe. De kracht van Drenthe
is met name zichtbaar in:
Noaberschap
Vanuit kleinschaligheid worden in Drenthe zaken opgepakt
die je alleen niet zou kunnen. Voorbeeld is krimp (urgentie
van het vraagstuk is belangrijk). Zelf-organiserend
vermogen en onderlinge verbondenheid van de Drentse
gemeenschap is groot (voorbeeld van Boermarke).
Meervoudig gebruik van het waardevolle landschap
(cultuurhistorie)
Het is een levend en actief landschap (identiteit van de
plek is waardevol en belangrijk).
Korte lijnen
Drenthe bestaat uit 12 gemeenten. Dit werkt efficiënt en
overzichtelijk. Gemeenten weten elkaar en de provincie
snel te vinden, en op vele thema’s vindt regionale
afstemming plaats. De lijnen zijn kort. Dit komt de
samenwerking in ruimtelijke ontwikkeling ten goede.

6. Landelijke ruimtelijke opgaven
Inmiddels ligt de digitale versie oktober 2015 van het Manifest
Ruimte voor. Ons is gevraagd om daar vanuit de provincie
Drenthe een bijdrage aan te leveren. De volgende sheets gaan
per ruimtelijke opgave in op de Drentse werkwijze.
Provincie Drenthe geeft een bijdrage aan de onderstaande
landelijke ruimtelijke opgaven en principes uit het Manifest
Ruimte:
Opgave 1: Maak ruimte voor de energietransitie
Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving
Opgave 5: Anticipeer op nieuwe technologie
Opgave 6: Hergebruik vrijgekomen ruimtes
Principe 1: De maatschappelijke energie benutten
Principe 2: Opgaven verbinden (Water, energie, innovatie en
landschap)
Principe 5: Lerend ontwikkelen
Op de laatste sheet worden een aantal inspirerende aanvullende
voorbeelden uit Drenthe opgesomd, ten behoeve van het laatste
hoofdstuk in het Manifest Ruimte.

7. Commissie Leefomgeving als denktank
Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving
Principe 1: De maatschappelijke energie benutten
Sinds 2014 is door Provinciale Staten van
Drenthe de Commissie Leefomgeving (CieL)
opgericht. De ambitie, die daarbij is
waargemaakt, is de CieL naast haar
adviesfunctie, ook een ‘bron van inspiratie’ te
laten zijn voor complexe ruimtelijke
vraagstukken. Complexe vraagstukken tussen
overheid, bedrijfsleven, onderwijs en burgers,
worden lerend, transparant en kort cyclisch
aangepakt. Doelgericht met elkaar in gesprek op
basis van gelijkwaardigheid en grensverleggend
kansen verkennen. Het besef dat je zo naar de
problematiek kunt kijken pakt goed uit in
gemeenten De Wolden en Emmen.
Participatievraagstukken leveren met behulp van
de CieL in korte tijd een breed gedragen
oplossing. Barrières worden geslecht en de
vervolgstap kan snel weer zelfstandig gezet
worden.

8. Toepassen proceskunst
Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving
Principe 1: De maatschappelijke energie benutten
Provincie Drenthe, commissie Leefomgeving (CieL)
en vele gemeenten in Drenthe hanteren
uitgangspunten uit de proceskunst, namelijk:
•Urgentie en het hebben van een gezamenlijk doel is
belangrijk.
•Je moet niet alles samen willen doen. Samenwerken
alleen daar waar het toegevoegde waarde heeft.
•Elkaar iets gunnen is belangrijk – wetende dat
iedereen profiteert.
•Goed voorbeeld doet goed volgen.
•Besef van onderlinge afhankelijkheid.
•Vertrouwen is belangrijk. Neem je eigen
verantwoordelijkheid.
•Rolperceptie: Wees je bewust van je rol en ben
realistisch in verwachtingen.
•Burgerparticipatie mag niet leiden tot ‘over de
schutting gooien’.
•Creatief, oplossingsgericht, energie.
•Flexibiliteit – kunnen inspelen op veranderingen.

9. Verbinden van diverse thema’s
Opgave 3: Zorg voor een goede leefomgeving
Principe 5: Lerend ontwikkelen
Principe 1: De maatschappelijke energie benutten
Living Lab Luchthaven Eelde verbindt de thema’s duurzame
mobiliteit, transitie leefomgeving en maatschappelijk
vastgoed.
Leegstand en negatieve sentimenten krijgen zonder een
adequate toekomstvisie de overhand en jagen onbedoeld
potentiele investeerders weg. Slimme combinaties en
innovatieve experimenten kunnen de kansen keren. Sinds
2014 werken en leren provincie Drenthe, Hanzehogeschool,
academie voor bouwkunst, bedrijven, kunstenaars aan
nieuwe invalshoeken.
De uitdaging verbinden aan energie en kunst
(zonneakkers), vrije ruimte en architectuur (entree
luchthaven en luchtvaartschool), economie en mobiliteit
(transferium, smartparking, hub voor stadsdistributie).
Via dat vernieuwende denken, leren en ontwikkelen, en de
leefomgeving aantrekkelijk maken voor bewoners en
nieuwe marktpartijen.

10. Omgevingsbeleid 3D (LxBxD)
Suggestie: neem diepe ondergrond mee!
Opgave 1: Maak ruimte voor de energietransitie
Ondergrondse activiteiten kennen vaak bovengronds
consequenties. Drenthe is de eerste provincie die, als
onderdeel van haar Omgevingsbeleid een visie heeft
gemaakt op het gebruik van haar diepe ondergrond:
Omgevingsbeleid 3D! In de Structuurvisie ondergrond
worden keuzes voor het gebruik van de ondergrond
beleidsmatig vastgelegd.
Duurzaam gebruik van de ondergrond levert een
belangrijke bijdrage aan provinciale en nationale energie-
doelstellingen en heeft grote invloed op de kwaliteit van de
Drentse leefomgeving.
Het is dan ook logisch dat de scope van de landelijke
Omgevingsvisie beleidsmatig wordt verbreed en verdiept
met de derde dimensie van de Ondergrond.

11. Vanuit het ontwerp zonne-energie inpassen
Opgave 1: Maak ruimte voor de energietransitie
Opgave 5: Anticipeer op nieuwe technologie
Provincie Drenthe en de gemeente Tynaarlo hebben de
ambitie om op het terrein van Groningen Airport Eelde
een grootschalige zonne-akker aan te leggen als
onderdeel van een energielandgoed. Tussen de mooie
landgoederen die de omgeving van Eelde al rijk is, is
vanuit het ontwerp onderzocht of er een modern
energielandgoed als verbindende schakel mogelijk is. Het
energielandgoed kan ontstaan door op termijn het
voorterrein, de gebouwen en het achterliggende veld in
het ontwerp te betrekken, zoals een gebruikelijk landgoed
ook van oudsher opgebouwd is. Het idee is rondom de
start- en landingsbanen een landschapspark te maken
gericht op allerlei vormen van groene energieproducten.
Provincie en gemeente zijn van mening dat het zonne-
park een voorbeeldproject moet worden en dat het de
omgeving een kwaliteitsimpuls moet geven. Noord-
Nederland profileert zich als koploper op het gebied van
duurzame energie en dit project kan daar een belangrijke
bijdrage aan leveren.

12. Nieuwe bestemming voor historische plekken
Opgave 6: Hergebruik vrijgekomen ruimtes
In 2017 worden de Koloniën van Weldadigheid in
Vlaanderen en Nederland voordragen aan het
Werelderfgoedcomité van UNESCO. Dit is de
eerstvolgende werelderfgoednominatie die Nederland,
mede namens België, zal doen.
De Koloniën van Weldadigheid in
Frederiksoord/Wilhelminaoord, Boschoord,
Willemsoord en Westvierdeparten, Ommerschans,
Veenhuizen, Wortel en Merksplas hebben aan de wieg
gestaan van het moderne denken over het verbeteren
van de leefomstandigheden van mensen en het geloof
in de maakbaarheid van de samenleving. De koloniën
vertegenwoordigen de traditie en het gedachtegoed
van de Verlichting. Ze laten het geloof in de
maakbaarheid van de mens en de samenleving zien.
Het ideaal van armoedebestrijding met
landbouwontginning en landbouw bleef niet bij een
idee. Het is daadwerkelijk en heel grootschalig
uitgevoerd. Dat is uniek in de wereld. Net als het feit
dat de werkwijze tot op de dag van vandaag nog
zichtbaar is in het landschap. Tot slot waren de
koloniën geheel zelfvoorzienend. Ook dat was zeer
uitzonderlijk.

13. Doorpakken in Drenthe – meervoudige
functiecombinatie met grondwaterwinning (1)
Principe 2: Opgaven verbinden (Water, energie, innovatie en landschap)
De ontwikkeling van de nieuwe en de te verplaatsen dierentuin
van Emmen, te weten ‘Wildlands Adventure Zoo’ vindt plaats in
een grondwaterbeschermingsgebied. Wildlands Adventure Zoo is
onderdeel van het project ‘Centrum Vernieuwing
Emmen/Atalanta’. De uitvoering van dit project is een stimulans
voor de Drentse economie.
Grondwaterbeschermingsgebieden beperken in de meeste
gevallen de economische en toeristische
ontwikkelingsmogelijkheden. Ook is het in
grondwaterbeschermingsgebieden niet toegestaan om
bodemenergie in de vorm van WKO (warmte-koude-opslag) toe te
passen.
In Emmen is in samenwerking tussen Waterleidingmaatschappij
Drenthe, Provincie Drenthe, gemeente Emmen en Dierenpark
Emmen op een open, creatieve, innovatieve manier gekomen tot
een nieuwe invulling:
•In het grondwaterbeschermingsgebied is ruimte gekomen voor de
vestiging van een nieuw dierenpark (Wildlands Adventure Zoo);
•Op dit terrein en in de directe omgeving is een duurzame
bodemenergieoplossing ontwikkeld door warmte en koude te
benutten uit het grondwater dat wordt gewonnen voor de
drinkwaterproductie.

14. Doorpakken in Drenthe – meervoudige
functiecombinatie met grondwaterwinning (2)
Principe 2: Opgaven verbinden (Water, energie, innovatie en landschap)
In korte tijd hebben partijen hier elkaar
gevonden en is het ook daadwerkelijk tot
realisatie gekomen. Wildlands Adventure Zoo
staat aan de vooravond van de opening in maart
2016. Het drinkwaterstation op de
Noordbargeres in Emmen levert warmte aan
Wildlands Adventure Zoo en op termijn aan het
nieuwe theater, het gemeentehuis en
woonzorgcentrum Holdert.
De mogelijkheden zijn ontstaan door duurzame
innovatieve ontwikkelingen direct te benutten.
Hierbij wordt en is op alle fronten rekening
gehouden met de beschermingsaspecten van de
kwetsbaarheid van de ondergrond. Niets meer
en niets minder.

15. Drenthe heeft ruimte voor uitzonderlijke projecten
Inspirerende aanvullende voorbeelden uit Drenthe (laatste hoofdstuk Manifest Ruimte)
Drenthe biedt ruimte voor LOFAR, Low Frequency
Array of te wel lage frequentie telescopen. LOFAR
bestaat uit ongeveer 7.000 kleine antennes, die
worden verdeeld over 18 velden (stations) in een
groot centraal gedeelte van ongeveer 400 hectare.
Doordat Drenthe relatief dunbevolkt is, is er voor
dit soort uitzonderlijke projecten juist plaats. Ook
zien voor buitentheater (in het landschap) vele
culturele organisaties in Drenthe volop
mogelijkheden. Drenthe doet het anders!!