2nd Conference on Music Libraries and Archives, 27-28 April 2018, Athens Conservatoire

1. Επιστολές «Αρχείου Σόλωνος Μιχαηλίδη» στη Λεμεσό: ταξινόμηση, περιγραφή
κι εξαγωγή της μουσικής πληροφορίας.
Στο «Δημοτικό Μουσείο – Αρχείο Σόλωνα Μιχαηλίδη» στη Λεμεσό,
βρίσκεται μεγάλο μέρος του αρχειακού υλικού του Κύπριου μαέστρου, συνθέτη και
μουσικολόγου. Το εν λόγω αρχείο δόθηκε ως δωρεά από την οικογένεια του Σόλωνα
Μιχαηλίδη στο «Δήμο Λεμεσού» και μέχρι το 2014 δεν υπήρχε κάποια, συμβατικής ή
ηλεκτρονικής μορφής, ταξινόμηση ή καταγραφή του1
. Με το αρχείο του Σόλωνος
Μιχαηλίδη, ο γράφων, είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί στο πλαίσιο των
προπτυχιακών του σπουδών στο «Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιουνίου
Πανεπιστημίου», δημιουργώντας έναν κατάλογο – τον οποίον ολοκλήρωσε το 2015 -
με τα ευρισκόμενα στο χώρο του μουσείου αρχειακά τεκμήρια2
. Παράλληλα, από το
2016 ομάδα της βιβλιοθήκης του «Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου» προέβη
στην ψηφιοποίηση του αρχείου κι έτσι μεγάλο μέρος των αρχειακών τεκμηρίων
βρίσκονται πλέον αναρτημένα στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα «Υλάτης»3
. Στο
αρχείο του Σόλωνα Μιχαηλίδη, περιέχονται μουσικά έργα του, αλληλογραφία του,
περιοδικός τύπος με δημοσιεύσεις για την καλλιτεχνική του δραστηριότητα, υλικό
από το Βρετανικό Μουσείο και βιβλιοθήκες τις οποίες επισκεπτόταν, κείμενα από
ομιλίες του, καθώς και διάφορες εισηγήσεις του. Επίσης, προσωπικά του αντικείμενα,
φωτογραφίες και υλικό από τις διάφορες κριτικές επιτροπές διαγωνισμών στις οποίες
συμμετείχε4
.
Σημαντικές είναι όλες οι κατηγορίες που προέκυψαν από την καταγραφή του
αρχείου γιατί δίνουν το δικαίωμα να σχηματίσουμε μια συγκεκριμένη εικόνα της
ζωής και του έργου του Μιχαηλίδη. Από τις παρτιτούρες, αντλούμε πληροφορίες
για τη σύνθεση ενός έργου αλλά και την ιστορία του. Πληροφορούμαστε για την
καθαρά μουσική πληροφορία (διάταξη οργάνων, μουσικές φόρμες, μελωδικές
1
Το γεγονός αυτό ίσως να οφείλεται και στα διάφορα ζητήματα που προέκυπταν από τα πνευματικά
δικαιώματα.
2
Για την ολοκλήρωση της ταξινόμησης και της καταγραφής του αρχείου βλ. «Ηλεκτρονική
Καταλογογράφηση του Αρχείου Σόλωνος Μιχαηλίδη», στον ιστότοπο του Φιλελεύθερος
http://archive.philenews.com/el-gr/politismos-kypros/162/248304/ilektroniki-katalogografisi-tou-
archeiou-solonos-michailidi, ημερομηνία προσπέλασης: 04/04/2017. Με βάση αυτό, άστοχη
χαρακτηρίζεται η παρατήρηση της ανακοίνωσης «Ψηφιοποίηση, αρχειοθέτηση και ανάδειξη του
μουσικού αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη από τη βιβλιοθήκη του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου»
στο 1ο
Συνέδριο Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Κέντρων Τεκμηρίωσης για το μη καταγραμμένο
υλικό (διαφάνεια 22), αφού ο κατάλογος ολοκληρώθηκε ήδη από το 2015 και ανακοίνωσή του
πραγματοποιήθηκε στο συμπόσιο προς τιμήν του Μιχαηλίδη: Loizos Panayi, “Solon Michaelides: The
new information about his work, as appears in his archival”, paper in the Symposium of Solon
Michaelides – Life, Work and Legacy (Nicosia: 14 May 2016), υπό δημοσίευση.
3
Σταμάτιος Γιαννουλάκης - Γρηγορία Ευριπίδου - Μάριος Ζέρβας, «Ψηφιοποίηση, αρχειοθέτηση και
ανάδειξη του μουσικού αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη από τη βιβλιοθήκη του Τεχνολογικού
Πανεπιστημίου Κύπρου», ανακοίνωση στο 1ο
Συνέδριο Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Κέντρων
Τεκμηρίωσης, (Αθήνα: Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», 2017). Η παρουσίαση της
ανακοίνωσης βρίσκεται αναρτημένη στον ιστότοπο της IAML GRECCE
https://www.slideshare.net/VeraKriezi/ss-79207873, ημερομηνία προσπέλασης: 06/04/2018
4
Για τον κατάλογο αρχείου του Σόλωνος Μιχαηλίδη βλ. Λοΐζος Παναγή, «Αρχείο Σόλωνος
Μιχαηλίδη: Οι θεματικές Ενότητες και οι σημαντικές πληροφορίες που προέκυψαν από την
καταγραφή του», ανακοίνωση στο 1ο
Συνέδριο Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Κέντρων
Τεκμηρίωσης, (Αθήνα: Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», 2017). Το κείμενο της ανακοίνωσης
βρίσκεται αναρτημένο στον ιστότοπο της IAML GREECE https://www.slideshare.net/VeraKriezi/ss-
79207676, ημερομηνία προσπέλασης: 06/04/2018

2. γραμμές κ.τ.λ.) αλλά και για τους χώρους και τις ημερομηνίες προβολής τους5
. Ο
περιοδικός τύπος, μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε δημοσιεύσεις του
Σόλωνος Μιχαηλίδη (μουσικολογικές ή μη), αλλά και κείμενα αξιολόγησης της
δουλειάς του6
. Το υλικό από το «Βρετανικό Μουσείο» ή τις διάφορες βιβλιοθήκες
που επισκεπτόταν μας βοηθά να αντιληφθούμε τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα
αλλά και τα ζητήματα που έθετε προς επεξεργασία κι ανάλυση7
, ενώ τα τεκμήρια
που αφορούν εισηγήσεις του ή ομιλίες του μας εξυπηρετούν στην εξαγωγή
συμπερασμάτων σχετικά με τις απόψεις του πάνω σε διάφορα ζητήματα ή την
ηθική και πνευματική του κατάρτιση εν γένει8
. Η αλληλογραφία του, που
καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο μέρος του αρχειακού του υλικού με 864
εγγραφές από τις 1535 που είναι στο σύνολο, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες
πηγές πληροφόρησης για τη ζωή και το έργο του. Διάφορες πτυχές της
καλλιτεχνικής του δραστηριότητας περιγράφονται λεπτομερώς στις εισερχόμενες
και εξερχόμενες επιστολές με συντάκτες και παραλήπτες άλλοτε στην Κύπρο ή
στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο κι άλλοτε στο εξωτερικό.
Η ευρισκόμενη στο αρχείο αλληλογραφία του Μιχαηλίδη, καλύπτει μια
χρονολογική περίοδο 49 χρόνων, περίπου, καλλιτεχνικής και προσωπικής
δραστηριότητας. Οι παλαιότερες επιστολές που συναντούμε στο αρχείο του
χρονολογούνται από τον Ιούλιο του 1930 και αφορούν την περάτωση των σπουδών
του, συνεπώς και την αποφοίτησή του από το «Trinity College»9
, όπου σπούδαζε διά
αλληλογραφίας από το 192710
. Οι πιο σύγχρονες επιστολές που υπάρχουν στο αρχείο,
με ημερομηνία μεταγενέστερη του θανάτου του Μιχαηλίδη, έχουν παραλήπτη την
σύζυγό του Καλλιόπη Μιχαηλίδου. Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί η επιστολή του
Άλκη Μπαλτά στις 27 Μαρτίου 1984 κατά την οποία η Καλλιόπη Μιχαηλίδου
πληροφορείται για την εκτέλεση των δύο Συμφωνικών Σκίτσων του Σόλωνα
Μιχαηλίδη σε συναυλία της «Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης», καθώς και για το
ποσό που θα πληρωθεί στην Καλλιόπη Μιχαηλίδου για την εκτέλεση των έργων
αυτών11
. Η τελευταία επιστολή που συναντούμε με συντάκτη τον Σόλωνα Μιχαηλίδη
έχει ημερομηνία 20 Αυγούστου 1979, δηλαδή, 20 μέρες πριν τον θάνατό του αφού
πέθανε στις 9 Σεπτεμβρίου 197912
. Η εν λόγω επιστολή συντάχθηκε από τον Σόλωνα
5
Βλ.για παράδειγμα τηνπαρτιτούραΚοντσέρτογιαπιάνοκαιορχήστραμεαύξωναριθμό5στον κατάλογο του
αρχείου Σόλωνος Μιχαηλίδη
6
Βλ.γιαπαράδειγμαΜιχ.Ι.Τσιτσικλή,«Η13ηΣυναυλίατηςΣ.Ο.Β.Ε.»,Ελλην.ΒορράςΘεσ/νίκης
(05/03/1964)μεαύξωναριθμό232στονκατάλογοτου αρχείουΣόλωνοςΜιχαηλίδηήΣόλων Μιχαηλίδης,
«Οκ.ΣόλωνΜιχαηλίδηςαπαντάειςτονκ.Β.Θεοφάνους», Ελλην.ΒορράςΘεσ/νίκης (23/10/1964)με αύξων
αριθμό237στονκατάλογοτουαρχείουΣόλωνος Μιχαηλίδη.
7
Βλ.γιαπαράδειγμαΑρχείοΣόλωνοςΜιχαηλίδηΔήμουΛεμεσού,φάκελος:"BYAIRMAILPAR AVION",
645.
8
Βλ. για παράδειγμα Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, 710 και 516.
9
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 424 (4).
10
Λοΐζος, Παναγή. Σόλωνας Μιχαηλίδης: Ζωή και Δράση μέσα από το Αρχειακό Υλικό του «Δημοτικού
Μουσείου – Αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη». (Λευκωσία: Piastr Copy Center, 2016), σελ. 6
11
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 431.
12
Λοΐζος, Παναγή. Σόλωνας Μιχαηλίδης: Ζωή και Δράση μέσα από το Αρχειακό Υλικό του «Δημοτικού
Μουσείου – Αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη». (Λευκωσία: Piastr Copy Center, 2016), σελ. 6. Αξίζει να
σημειωθεί ότι θάνατος του Μιχαηλίδη διαγνώστηκε αφού πήγε στο νοσοκομείο τα ξημερώματα της
10ης
Σεπτεμβρίου 1979. Το γεγονός αυτό μας ωθεί να αναφέρουμε με ασφάλεια ότι ο θάνατός του
επήλθε από το βράδυ της 9ης Σεπτεμβρίου 1979. Η πληροφόρηση προκύπτει μετά από συνομιλία του
γράφοντος με τα ανίψια του Μίκη Μιχαηλίδη και Γεωργία Μιχαηλίδου.

3. Μιχαηλίδη ως ευχαριστήρια απάντηση προς τον τότε δήμαρχο Λεμεσού για την
απονομή του Μιχαηλίδη ως «Επίτιμου Δημότη» της Πόλης13
. Το γεγονός ότι ο
Μιχαηλίδης διατηρούσε αρχείο και για τις επιστολές που συνέτασσε ο ίδιος οφείλεται
στο χαρτί που χρησιμοποιούσε για τα δακτυλόγραφα κείμενά του που του έδινε το
δικαίωμα διατήρησης αντιγράφων14
. Από μουσικολογικής πλευράς, το στοιχείο αυτό
είναι εξαιρετικά σημαντικό και βοηθητικό στην ορθότερη προσέγγιση της
δραστηριότητας του Μιχαηλίδη αφού λαμβάνουμε ολοκληρωμένη πληροφόρηση για
κάθε θέμα.
Μέσα σε όλες τις επιστολές της προαναφερθείσας χρονολογικής περιόδου
περιγράφονται με σαφήνεια κι ακρίβεια πολλά από τα θέματα στα οποία ο
Μιχαηλίδης διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο, γεγονός που μας βοηθά να
περιγράψουμε τη ζωή και το έργο του τεκμηριωμένα και με ασφάλεια. Στο επίπεδο
ταξινόμησης και καταγραφής των επιστολών σημαντικό παράγοντα αποτέλεσε η
διατηρούμενη τάξη τους15
. Κατά την καταγραφή τους προσπαθήσαμε να
διατηρήσουμε την σειρά με την οποία συναντήσαμε τα τεκμήρια, αφενός για να μην
αλλάξουμε την αρχική διάταξη και ταξινόμηση του υλικού, αφετέρου να
κατηγοριοποιήσουμε τα αρχειακά τεκμήρια ανάλογα με το θέμα τους, έτσι ώστε να
γίνεται ευκολότερη η πρόσβαση και η μελέτη τους από τους ενδιαφερόμενους. Για να
μπορέσει να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, δίναμε έναν Αύξων Αριθμό σε κάθε θεματική
ενότητα κι εν συνεχεία σε παρένθεση () τον αριθμό της σειράς που διατηρούσε κάθε
τεκμήριο στο συγκεκριμένο θέμα16
. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η
κατηγοριοποίηση όλων των θεματικών ενοτήτων και παράλληλα όλων των
τεκμηρίων που αφορούν στην κάθε ενότητα ξεχωριστά. Για παράδειγμα, ο Αύξων
αριθμός 401 περιέχει τα αρχειακά τεκμήρια που αφορούν στη συναυλία του Γιώργου
Θυμή με τη «Συμφωνική Ορχήστρα του Gottingen της Δυτικής Γερμανίας» που
πραγματοποιήθηκε στις 26 Μαρτίου 198217
. Στην εν λόγω επιστολή, η Καλλιόπη
Μιχαηλίδου πληροφορείται για το πρόγραμμα της συναυλία που, μεταξύ άλλων,
περιλάμβανε και τις Δύο Συμφωνικές Εικόνες του Σόλωνα Μιχαηλίδη18
. Για το ίδιο
θέμα, συναντούμε στο αρχείο και το πρόγραμμα της συναυλίας το οποίο φέρει τον
Αύξων αριθμό 401 (1)19
. Με τον τρόπο αυτό, δείχνουμε ότι ο Αύξων αριθμός 401
αφορά στη συναυλία του Θυμή και ότι γι αυτή τη συναυλία υπάρχει και το
πρόγραμμα. Οπότε, ο ερευνητής – μελετητής στην προσπάθεια εξεύρεσης
πληροφορίας για το συγκεκριμένο θέμα βρίσκει στον αριθμό 401 δύο τεκμήρια.
Άλλωστε, θα ήταν άστοχο αν θέταμε σε διαφορετικό μέρος το πρόγραμμα της
13
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 372.
14
Με βάση αυτό, άστοχη μπορεί να χαρακτηρισθεί η παρατήρηση της ανακοίνωσης «Ψηφιοποίηση,
αρχειοθέτηση και ανάδειξη του μουσικού αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη από τη βιβλιοθήκη του
Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου» στο 1ο
Συνέδριο Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και
Κέντρων Τεκμηρίωσης για τα διπλά έγγραφα (διαφάνεια 22), αφού ο σκοπός του Μιχαηλίδη ήταν η
διατήρηση τέτοιου είδους αντιγράφων συνεπώς και συνάντησή τους στο αρχείο αναμενόμενη.
15
Με βάση αυτό, άστοχη χαρακτηρίζεται και η παρατήρηση της ανακοίνωσης «Ψηφιοποίηση,
αρχειοθέτηση και ανάδειξη του μουσικού αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη από τη βιβλιοθήκη του
Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου» στο 1ο
Συνέδριο Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και
Κέντρων Τεκμηρίωσης για το μη ταξινομημένο υλικό (διαφάνεια 22), αφού οι επιστολές ήταν
κατηγοριοποιημένες ανάλογα με τη θεματολογία τους.
16
Για τον τρόπο ταξινόμησης και καταγραφή του αρχείου Σόλωνος Μιχαηλίδη βλ. Λοΐζος Παναγή,
«Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη: Οι θεματικές Ενότητες και οι σημαντικές πληροφορίες που προέκυψαν
από την καταγραφή του», ανακοίνωση στο 1ο
Συνέδριο Μουσικών Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Κέντρων
Τεκμηρίωσης, (Αθήνα: Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», 2017).
17
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 401.
18
ό. π.
19
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 401 (1).

4. συναυλίας ή αν το ταξινομούσαμε με διαφορετικό αριθμό, από τη στιγμή που ο
Γιώργος Θυμής αναφέρει στην επιστολή ότι στέλνει και το πρόγραμμα της
συναυλίας20
. Με την ίδια μέθοδο καταγράψαμε όλο το αρχειακό υλικό συνεπώς και
τις επιστολές.
Μέσα από τις επιστολές ο ερευνητής – μελετητής έχει την ευκαιρία να λάβει
γνώση για ζητήματα που αφορούν στον Μιχαηλίδη, ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη,
από το 1930 έως το 1979. Ενδεικτικά, η προαναφερθείσα περίοδος περιλαμβάνει τις
σπουδές του Σόλωνα Μιχαηλίδη στη Γαλλία21
, την δραστηριότητά του ως καθηγητής
Μέσης Εκπαίδευσης στο «Ελληνικό Γυμνάσιο Λεμεσού»22
το μετέπειτα
«Λανίτειο»23
, τη συνθετική του δραστηριότητα καθώς και την προβολή αυτής24
, την
προσπάθειά του για την μουσική ανάπτυξη της Κύπρου μέσω διαφόρων μουσικών
οργανισμών όπως το «Royal Schools of Music»25
, πληροφορίες για δημοσιεύσεις του
στον περιοδικό τύπο26
, την απουσία του από τη Μέση Εκπαίδευση της Κύπρου για να
μεταβεί στη Θεσσαλονίκη έτσι ώστε να αναλάβει τα καθήκοντα του Καλλιτεχνικού
Διευθυντή του «Ωδείου Θεσσαλονίκης»27
, διάφορα ζητήματα της «Συμφωνικής
Ορχήστρας Βορείου Ελλάδος»28
αλλά και πληροφορίες για τη συνταξιοδότησή του29
.
Οι επιστολές ήταν ταξινομημένες με βάση τη θεματολογία τους σε χάρτινους
φακέλους. Οι εν λόγω φάκελοι έφεραν στο εξώφυλλο τους έναν γενικό τίτλο που
περιέγραφε το περιεχόμενο του κάθε φακέλου ξεχωριστά. Ο γενικός τίτλος ίσως να
δόθηκε από την κ. Έλενα Λαμάρη (πιανίστα, ερευνήτρια και γενική οργανώτρια της
έκθεσης αρχειακού υλικού του Σόλωνος Μιχαηλίδη στο «Δημοτικό Μουσείο –
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη») σε μια προσπάθεια περιγραφής του περιεχομένου κάθε
φακέλου. Μέσα στο φάκελο οι επιστολές διατηρούσαν μια σειρά ανάλογα με το
περιεχόμενό τους, πάντοτε. Για παράδειγμα, η επιστολή που έλαβε ο Σόλωνας
Μιχαηλίδης από την Helen Welch στις 7 Μαΐου 196530
, βρίσκεται αμέσως μπροστά
από την επιστολή που συντάχθηκε στις 20 Μαΐου 1965 από τον Μιχαηλίδη ως
απάντηση της προαναφερθείσας επιστολής31
. Το ίδιο συνέβαινε σε όλες τις
περιπτώσεις της αλληλογραφίας του.
Οι φάκελοι που υπάρχουν στο Αρχείο του Σόλωνος Μιχαηλίδη στη Λεμεσό έχουν
ως εξής:
1. ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1: 108 τεκμήρια
2. ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2: 143 τεκμήρια
3. ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 3: 286 τεκμήρια
4. Dr. Solon Michaelides - International Folk Music Council: 57 τεκμήρια
20
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 401.
21
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 424 έως 424
(2).
22
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΕΛΛ. ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΛΕΜΕΣΟΥ», 688.
23
Λοΐζος, Παναγή. Σόλωνας Μιχαηλίδης: Ζωή και Δράση μέσα από το Αρχειακό Υλικό του «Δημοτικού
Μουσείου – Αρχείου Σόλωνα Μιχαηλίδη». (Λευκωσία: Piastr Copy Center, 2016), σελ. 22.
24
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 3», 352.
25
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 492 και 492
(1).
26
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 488.
27
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΕΛΛ. ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΛΕΜΕΣΟΥ», 672
και φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 435 (2), 438 (1), 438 (2) και 438 (3).
28
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «Υπηρεσιακά του Ωδείου Θεσσαλονίκης»,
782
29
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «Πρακτικά Συμβουλίου - Εισηγήσεις
Κ.Ο.Θ. - Μουσική Ακαδημίας κ.λ.π.», 624
30
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 3», 364.
31
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος: «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 3», 364 (1).

5. 5. Υπηρεσιακά του Ωδείου Θεσσαλονίκης: 63 τεκμήρια
6. Επί του Θέματος Ιδρύσεως Κρατικής Ορχήστρας κλπ: 18 τεκμήρια
7. Σ.Ο.Β.Ε. - Κ.Ο.Θ.: Δραστηριότης - Απολογισμοί - Ανακοινώσεις -
Δημοσιεύματα κλ. 1959-1969, 1970-71: 91 τεκμήρια
8. Πρακτικά Συμβουλίου - Εισηγήσεις Κ.Ο.Θ. - Μουσική Ακαδημίας κλπ:
79 τεκμήρια
9. Llangollen International Musical Eistaddfod - Διαλέξεις από το British
Broadcasting Corporation: 20 Τεκμήρια
10. ΕΛΛ. ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΛΕΜΕΣΟΥ: 60 τεκμήρια
11. Ίδρυσις Κρατικής Ορχήστρας εις Κύπρον: 3 τεκμήρια
Οι έως άνω παρατιθέμενοι φάκελοι περιέχουν συνολικά 928 τεκμήρια. Μέσα σους
φακέλους, όμως, δεν υπάρχουν μόνο επιστολές. Υπάρχουν και αποκόμματα του
περιοδικού τύπου, σε δύο περιπτώσεις πάρτες ενώ σε μια άλλη παρτιτούρα, αλλά και
μια συνέντευξη του Σόλωνα Μιχαηλίδη για το B.B.C. Τα τεκμήρια αυτά, υπάρχουν
στους συγκεκριμένους φακέλους λόγω της άμεσης σχέσης τους με την
αλληλογραφία. Ειδικότερα, στο φάκελο «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1» συναντούμε
μόνο επιστολές, ενώ στο φάκελο «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2» υπάρχουν και 3
αποκόμματα από τον περιοδικό τύπο32
. Στο φάκελο «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 3»
υπάρχουν 2 αποκόμματα από τον περιοδικό τύπο33
ενώ στο φάκελο «Dr. Solon
Michaelides - International Folk Music Council» υπάρχουν 3 αποκόμματα από τον
περιοδικό τύπο34
, αλλά και πάρτα με μέρος μελωδίας και στίχους κάποιου
παραδοσιακού τραγουδιού35
. Στο φάκελο «Υπηρεσιακά του Ωδείου Θεσσαλονίκης»
υπάρχει δεκάφυλλη πάρτα με τα τραγούδια: "ΣΑΡΑΝΤΑ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΑ" - "Η
ΠΕΡΔΙΚΙΤΣΑ" - "ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΟΓΓΟΥ" - "ΠΕΝΤΟΖΑΛΗΣ" - "ΚΟΙΜΑΤΑΙ
ΤΟ ΜΩΡΟΥΤΣΚΟ ΜΟΥ" και το κυπριακό "ΠΚΙΑΣΤΕ ΚΟΠΕΛΛΕΣ ΣΤΟ ΧΟΡΟ"
καθώς και τους στίχους των εν λόγω τραγουδιών στην αγγλική και ελληνική
γλώσσα36
, ενώ στο φάκελο «Επί του Θέματος Ιδρύσεως Κρατικής Ορχήστρας κλπ»
συναντούμε μόνο επιστολές. Στο φάκελο «Σ.Ο.Β.Ε. - Κ.Ο.Θ.: Δραστηριότης -
Απολογισμοί - Ανακοινώσεις - Δημοσιεύματα κλ. 1959-1969, 1970-71» υπάρχουν 65
αποκόμματα από τον περιοδικό τύπο37
, στο φάκελο «Πρακτικά Συμβουλίου -
Εισηγήσεις Κ.Ο.Θ. - Μουσική Ακαδημίας κλπ» υπάρχουν 2 αποκόμματα από τον
περιοδικό τύπο38
, ενώ στο φάκελο «Llangollen International Musical Eistaddfod -
Διαλέξεις από το British Broadcasting Corporation» υπάρχει η συνέντευξη του
Σόλωνα Μιχαηλίδη για το B.B.C. με θέμα το «Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής του
Llangollen» σε 2 αρχειακά τεκμήρια39
και η παρτιτούρα χορωδιακής μουσικής με τα
32
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 2», 397, 428 και
429.
33
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 3», 317 και 317
(1).
34
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Dr. Solon Michaelides - International Folk
Music Council», 712, 717 και 724
35
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Dr. Solon Michaelides - International Folk
Music Council», 760.
36
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Υπηρεσιακά του Ωδείου Θεσσαλονίκης»,
777.
37
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Σ.Ο.Β.Ε. - Κ.Ο.Θ.: Δραστηριότης -
Απολογισμοί - Ανακοινώσεις - Δημοσιεύματα κλ. 1959-1969, 1970-71»
38
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Πρακτικά Συμβουλίου - Εισηγήσεις Κ.Ο.Θ.
- Μουσική Ακαδημίας κλπ», 610 και 626 (1)
39
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Llangollen International Musical Eistaddfod
- Διαλέξεις από το British Broadcasting Corporation», 666 (1) και 666 (4).

6. μέρη των φωνών και τους στίχους δυσανάγνωστου έργου40
. Στο φάκελο «ΕΛΛ.
ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΛΕΜΕΣΟΥ» περιέχονται μόνο επιστολές όπως και στο φάκελο
«Ίδρυσις Κρατικής Ορχήστρας εις Κύπρον». Τέλος, στο αρχείο υπάρχουν και 16
επιστολές οι οποίες δεν περιέχονται σε κάποιο φάκελο αλλά βρίσκονται
ομαδοποιημένες, ανάλογα με τη θεματολογία τους, στο υπόλοιπο αρχείο41
.
Όλες οι προαναφερθείσες επιστολές, όπως και ολόκληρο το ευρισκόμενο
αρχειακό υλικό στο «Δημοτικό Μουσείο – Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη» στη Λεμεσό,
περιγράφουν με ακρίβεια και σαφήνεια πολλά από τα θέματα την καλλιτεχνικής και
προσωπικής δραστηριότητας του Σόλωνος Μιχαηλίδη παρέχοντάς μας την ευκαιρία
να καταγράψουμε τεκμηριωμένα και με ασφάλεια τη ζωή και το έργο του. Πολλές
επιστολές του αρχείου περιγράφουν λεπτομερώς την ιστορία διαφόρων
δημοσιευμάτων του κι έτσι μπορούμε ευκολότερα να διαπιστώσουμε αφενός το πώς
προέκυπτε μια δημοσίευσή του, αφετέρου τα οφέλη που θα μπορούσε να έχει από
αυτήν αλλά και τις δυσκολίες που τυχόν αντιμετώπιζε έως ότου δημοσιευθεί. Μια
τέτοια περίπτωση αποτελεί η πληροφόρηση που λαμβάνουμε από την αλληλογραφία
που διατηρούσε με τον Eric Blom42
σχετικά με τη δημοσίευση άρθρων του Σόλωνα
Μιχαηλίδη στην 5η
έκδοση του Grove με θέματα που αφορούσαν στην ελληνική
μουσική και στους Έλληνες συνθέτες43
. Ειδικότερα, ο Σόλωνας Μιχαηλίδης συνέταξε
άρθρο σχετικά με τη μουσική στη σύγχρονη Ελλάδα στις διάφορες πόλεις και
περιοχές της, όπως: Αθήνα – Θεσσαλονίκη κ.τ.λ.44
, καθώς επίσης και άρθρο περί της
Βυζαντινής Μουσικής45
. Επίσης, είχε την εποπτεία και για τα άρθρα που αφορούσαν
στην παραδοσιακή μουσική (Folk Music) για τα οποία έλαβε το ποσό των 20.5 λιρών
ως πληρωμή για την συγγραφή των άρθρων αυτών.46
Τέλος, όπως ήδη αναφέραμε, ο
Σόλωνας Μιχαηλίδης έγραψε και για τους Έλληνες συνθέτες. Σε μια περίοδο που τα
μέσα πληροφόρησης είναι περιορισμένα αλλά και οι ευνοϊκές συνθήκες για
καταγραφή βιογραφικών στοιχείων συνθετών ελάχιστες, ο Σόλωνας Μιχαηλίδης
κατάφερε να οργανώσει και να παρουσιάσει τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες
της Νεοελληνικής Μουσικής μέσα από τα άρθρα του στο Grove Dictionary of Music
and Musicians. Η δυσκολία αυτή προκύπτει από τα γραφόμενα του στην επιστολή
προς τον Eric Blom στις 20 Ιανουαρίου 1949 στην οποία περιγράφονται οι συνθήκες
που είχε να αντιμετωπίσει στη σύνταξη του άρθρου για τον Σπύρο Σαμάρα47
.
Διαβάζοντας την αλληλογραφία των Σόλωνα Μιχαηλίδη και Eric Blom, μπορούμε να
διαπιστώσουμε τη βαρύτητα που έδιναν στην ποιότητα της εργασίας του. Στα
γραφόμενα των επιστολών τους, ευδιάκριτη είναι η συζήτηση που γίνεται μεταξύ των
δύο σχετικά με τη λεπτομερή διόρθωση των διαφόρων λαθών που υπάρχουν στα
άρθρα (συλλαβές, λέξεις κ.τ.λ.)48
. Ακόμα, μας δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε
τα προνόμια που είχε ένας αρθρογράφος της εποχής που συνεργαζόταν με την έκδοση
40
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «Llangollen International Musical Eistaddfod
- Διαλέξεις από το British Broadcasting Corporation», 663. Η κακή κατάσταση του τεκμηρίου δεν μας
επέτρεψε να καταλάβουμε τον ακριβή τίτλο του έργου.
41
Αρχείο Σόλωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, 4 (3), 176, 474, 645, 648, 649, 650, 651, 652, 653,
654, 655, 656, 657, 658 και 659
42
Ελβετός Μουσικολόγος και επιβλέπων της 5ης
έκδοσης του Grove Dictionary of Music and
Musicians.
43
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 έως 467
(18).
44
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (8).
45
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (10).
46
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (13).
47
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (4).
48
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (5), 467
(8) και 467 (9) και 467 (11).

7. του Grove Dictionary of Music and Musicians. Σε επιστολή προς τον Σόλωνα
Μιχαηλίδη στις 27 Απριλίου 1954, αφότου κυκλοφόρησε η 5η
έκδοση, αναγράφεται
ενημέρωση προς τον παραλήπτη σχετικά με την έκπτωση που δικαιούται στην
περίπτωση που αποφασίσει να αγοράσει το λεξικό49
. Επίσης, σε επιστολή του Eric
Blom στις 11 Φεβρουαρίου 1949 αναφέρεται το ποσό που μεταφέρθηκε στον
τραπεζικό λογαριασμό του Σόλωνα Μιχαηλίδη για τα άρθρα που έγραψε50
. Ο
Σόλωνας Μιχαηλίδης είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση με τον Eric Blom κατά τη
διάρκεια της συνεργασίας τους κι έτσι στην αλληλογραφία τους παρουσιάζεται και η
συζήτηση που είχαν πραγματοποιήσει σχετικά με τη δημοσίευση της εργασίας του
Σόλωνα Μιχαηλίδη «The Neo-Hellenic Folk Music» στο περιοδικό Music and
Letters51
. Η εργασία του Μιχαηλίδη The Neo-Hellenic Folk Music, αναφέρεται και
στην αλληλογραφία του μ’ έναν από τους εκδότες των Κυπριακών Γραμμάτων52
, τον
Νίκο Κρανιδιώτη53
. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέρος της εν λόγω εργασίας
μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα και δημοσιεύθηκε στο 3ο
τεύχος των
Κυπριακών Γραμμάτων τον Μάρτιο του 194954
. Ειδικότερα, το κείμενο της ελληνικής
γλώσσας περιγράφει περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου της αγγλικής
γλώσσας. Σε υποσημείωση της εν λόγω μελέτης στα Κυπριακά Γράμματα, αναφέρεται
ότι το κείμενο αποτελεί μετάφραση των κυριότερων μερών της εισαγωγής του
βιβλίου του Σόλωνα Μιχαηλίδη με τίτλο The Neohellenic Folk Music55
. Πράγματι,
αυτό διαπιστώνεται κι από την επιστολή του Νίκου Κρανιδιώτη στις 19 Οκτωβρίου
194856
. Στην εν λόγω επιστολή ο Κρανιδιώτης ευχαριστεί τον Σόλωνα Μιχαηλίδη για
την αποστολή της συγκεκριμένης μελέτης και του ζητά όπως μεταγράψει την
εισαγωγή της στην ελληνική γλώσσα για ένα προσεχές τεύχος των Κυπριακών
Γραμμάτων57
. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, αυτό πραγματοποιήθηκε 5 μήνες
αργότερα αφού η επιθυμία του Κρανιδιώτη υλοποιήθηκε στο τεύχος Μαρτίου 194958
.
Αξιοσημείωτη είναι και η επιθυμία του Κρανιδιώτη, που αναφέρεται στην ίδια
επιστολή, να δημοσιεύσει το κείμενο του Μιχαηλίδη για το συνέδριο Λαϊκής
Μουσικής59
. Όπως και η προηγούμενη, έτσι κι αυτή η επιθυμία του Νίκου
Κρανιδιώτη πραγματοποιήθηκε αφού στο τεύχος Δεκεμβρίου 1948 (1,5 μήνα μετά
την ημερομηνία σύνταξης της επιστολής) συναντούμε στα Κυπριακά Γράμματα
49
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467.
50
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (1).
51
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 467 (4), 467
(6) και 467 (7).
52
Λογοτεχνικό περιοδικό που εκδιδόταν στην Κύπρο από το 1934 έως το 1956. Βλ. Λοΐζος Παναγή,
«Μεταπτυχιακή Εργασία: Το περιοδικό Κυπριακά Γράμματα (1934-1956) ως πηγή μουσικής
πληροφόρησης», (Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Φεβρουάριος 2017).
53
1911-1977, απόφοιτος φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Κέντρου Διεθνών
Υποθέσεων του Χάρβαρντ, εργάστηκε ως καθηγητής της μέσης εκπαίδευσης στην Κύπρο και
διετέλεσε Γενικός Γραμματέας της Εθναρχίας της Κύπρου. Βλ. Κύπρος Χρυσάνθης, «Κρανιδιώτης
Νίκος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, (Αθήνα: Χάρης Πάτσης, 1968), 20
τόμοι, 9ος
τόμος
54
Σόλων Μιχαηλίδης, «Η Νεοελληνική Λαϊκή Μουσική», Κυπριακά Γράμματα 3 (Μάρτιος 1949), σελ.
90 – 91
55
ό. π. σελ. 90
56
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 488
57
ό. π.
58
Σόλων Μιχαηλίδης, «Η Νεοελληνική Λαϊκή Μουσική», Κυπριακά Γράμματα 3 (Μάρτιος 1949), σελ.
90 – 91 και Λοΐζος Παναγή, «Μεταπτυχιακή Εργασία: Το περιοδικό Κυπριακά Γράμματα (1934-1956)
ως πηγή μουσικής πληροφόρησης», (Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Φεβρουάριος 2017), σελ. 41
59
Αρχείο Σολωνος Μιχαηλίδη Δήμου Λεμεσού, φάκελος «ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Σ.Μ. 1», 488

8. κείμενο του Σόλωνα Μιχαηλίδη με τίτλο «Το διεθνές Συνέδριο Λαϊκής Μουσικής»60
.
Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να περιγράψουμε με ασφάλεια το πώς προέκυψαν οι
έως άνω παρατιθέμενες δημοσιεύσεις του Σόλωνα Μιχαηλίδη στο περιοδικό
Κυπριακά Γράμματα.
Όπως πολύ εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, η αλληλογραφία ή οι
επιστολές, εν γένει, αποτελούν σημαντικά τεκμήρια στην περιγραφή θεμάτων ή
ζητημάτων, αφού προσφέρουν πληροφόρηση που άλλες πηγές (π.χ. περιοδικός τύπος
ή παρτιτούρες) δεν μπορούν ένεκα της φύσης τους να περιλάβουν στο περιεχόμενό
τους. Για το λόγο αυτό, τείνουμε να διαπιστώσουμε ότι η ταξινόμηση και η
καταγραφή τους πρέπει να γίνεται με τρόπο ώστε για ένα συγκεκριμένο θέμα να
υπάρχουν όλα τα τεκμήρια που το αφορούν. Οπότε, είναι φρονιμότερο η
αλληλογραφία να κατηγοριοποιείται κατά βάση θέματος, όπως άλλωστε
εφαρμόστηκε και στην ταξινόμηση των επιστολών του Μιχαηλίδη, για να
επιτυγχάνεται ευκολότερα η μελέτη. Παράλληλα, με την κατηγοριοποίηση των
επιστολών ανά θέμα δημιουργείται ευκολότερη συνοχή στην πληροφόρηση που
λαμβάνει ο ερευνητής – μελετητής. Ευελπιστούμε πως η ταξινόμηση και η
καταγραφή των επιστολών του Σόλωνος Μιχαηλίδη που ακολούθησε την πιο πάνω
πρακτική, κάνει ευκολότερο το έργο κάθε ενδιαφερόμενου για την προβολή της ζωής
και του έργου του συγκεκριμένου καλλιτέχνη.
60
Σόλων Μιχαηλίδης, «Το Διεθνές Συνέδριο Λαϊκής Μουσικής», Κυπριακά Γράμματα 9 (Δεκέμβριος
1948), σελ. 378 – 380 και Λοΐζος Παναγή, «Μεταπτυχιακή Εργασία: Το περιοδικό Κυπριακά
Γράμματα (1934-1956) ως πηγή μουσικής πληροφόρησης», (Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο,
Φεβρουάριος 2017), σελ. 40