Digitalisatie van de historische grammofoonplatencollectie van het NR INR
1. Christine Fettweis
Hoofd Archivering & Research VRT
Digitalisatie van de
historische
grammofoonplatencollect
ie van het NIR/INR tussen
1930 – 1960
Klaas Janssens
Projectleider 78rpm VRT
2. Digitalisatie van de historische grammofoonplatencollectie van het NIR/INR tussen 1930
– 1960
1. Aanzet
2. Realisatie
3. Opportuniteiten
4. Bedreigingen
5. Lessen voor de toekomst
4. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
1. Californische Ballade
• Oktober 2014: Steffi und Hanns Eisler Stiftung is op zoek
naar opname van première van dit radioluisterspel
• Californische Ballade: hoorspel op muziek van Eisler,
gezongen door Ernst Busch en opgenomen door NIR, 1935 in
Brussel
5. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
2. Platen gevonden !
• Zwaar beschadigd
• Jürgen Schebera brengt ons in contact met de
gespecialiseerde geluidstechnicus Christian Zwarg in Berlijn
6. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
2. Platen gevonden !
• Zwaar beschadigd
• Jürgen Schebera brengt ons in contact met de
gespecialiseerde geluidstechnicus Christian Zwarg in Berlijn
7. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
3. Project met VIAA
• Digitaliseringsgolf 5 wordt vervroegd, vanaf 2016:
• Overkoepelend project: lak/ shellac uit erfgoedsector
• Concretiseren proces
• Opstellen tender
• Digitalisering zelf start in de loop van 2017
10. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
1. Scopebepaling
• NIR/INR collectie, volgens VIAA Golf 5
• Selectie en registratie van dat deel van de collectie
• VRT digitaliseert de eigen NIR/INR opnamen op
lakplaat (+/- 11.000 plaatkanten)
• Franse firma GECKO staat in voor de commerciële
shellac (+/- 28.000 plaatkanten)
12. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
2. Documenteren, uitrusten en opstart
• Verzamelen van documentatie en uitrusting
• Opleiding geluidstechnici:
• kuisen en restaureren van de plaat
• specifieke opnametechnieken
• keuze van de naald
• correctiecurve
14. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
1. Vervolledigen en ontsluiten van het archief
• Archivering:
• vervolledigen van de metadata
• identificatie en montage van de delen van één werk
• audiorestauratie
19. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
2. Versnippering
• De NIR/INR collectie en de kennis ervan zijn ten gevolge van
oorlog, decennialang ontoereikend archiefbeheer en
besparingen versnipperd of zelfs verloren gegaan
22. Digitalisatie historische grammofoonplatencollectie NIR/INR
Lessen voor de toekomst
• Een eenduidige scopebepaling van een organisch gegroeide
collectie is moeilijk
• Een uiterst flexibele flow is noodzakelijk
• Hou rekening met voortdurende technische evoluties
K: Het verloop van het digitalisatieproject: van de aanzet over realisatie, de opportuniteiten en bedreigingen die we zijn tegengekomen tot de lessen voor de toekomst die we hieruit trekken.
C:
C: Oktober 2014: brief Steffi und Hanns Eisler Stiftung: opname van de première van de Californische Ballade? Hoorspel uit 1932 – 1934, Ernst Ottwald, Hanns Eisler. Verboden in Nazi-Duitsland. Ging 7 december 1934 bij NIR in première.
Première niet opgenomen. Wel herneming 12 april 1935, in bewerking door Gust De Muynck (Nederlandse tekst), met NIR orkest + Hanns Eisler Ernst Busch.
De ballade is één van de allereerste (luisterspel)opnames op lakplaat en tot nog toe de oudste studioplaatopname die wij in ons archief zijn tegengekomen.
C: De opname bestaat uit 6 plaatkanten, eerste is zwaar beschadigd: de lak is op verschillende plaatsen gebarsten en losgekomen. Er zijn zelfs reeds stukjes van verloren gegaan.
De gespecialiseerde geluidstechnicus Chris Zwarg herstelde de plaat en digitaliseerde ze voortreffelijk. Ze is intussen op CD uitgebracht.
(geluidsfragment start bij volgende slide)
C: Zorgen over toestand volledige collectie. Digitalistie partner VIAA bereid om te vervroegen.
Vanaf 2016: overkoepelend project voor oude lakplaten en shellacplaten uit de erfgoedsector: +/- 40.000 plaatkanten, waarvan 85% NIR eigendom.
Samen concretiseren we het project. Door omvang en kwetsbaarheid NIR collectie vindt digitalisering in het omroepgebouw plaats. Deze beslissing ligt voor de hand, VRT beschikt over noodzakelijke apparatuur en kennis.
VIAA stelt tender op en publiceert de openbare aanbesteding. Opdracht gaat naar Gecko, gespecialiseerde firma uit Parijs.
De digitalisering start in zomer 2017.
K:
K: De omroepcollectie is gigantisch groot. Het is onmogelijk alles te digitaliseren. We moesten een scope definiëren. Belangrijkste zijn de radio-opnames, zowel studio als veldopnames die door de NIR gemaakt zijn. Dit zijn allemaal unieke, originele opnames die per definitie bewaard moeten worden.
Van de aangekochte platen beperken we ons tot het Belgische erfgoed waar de openbare omroep een taak heeft om dit voor de toekomst duurzaam te bewaren.
K: De digitalisatie van de collectie wordt als volgt verdeeld:
VRT digitaliseert de eigen NIR/INR opnamen op lakplaat (ong. 11.000 plaatkanten)
De Franse firma GECKO staat in voor de digitalisering van de aangekochte shellac (ong. 28.000 plaatkanten)
K: Er volgt dan een fase van verzamelen van documentatie en uitrusting.
De ontbrekende apparatuur wordt aangekocht.
K: Samen met Chris Zwarg opleiding voor de geluidstechnici.
In de loop van de tijd: de capaciteit van een plaat steeds vergroot . …door de groeven steeds smaller … meer audio op eenzelfde plaat gesneden => dikte van de naald veranderde.
Ook de slijtage van de groef vraagt aandacht. Met een dunnere naald kan een locatie in de groef benaderd worden die minder onderhevig is aan slijtage.
Om de geluidskwaliteit verder te verbeteren werden er elektronische oplossingen ontworpen. Lage frequenties nemen veel plaats in een groef in. Als deze beperkt kunnen worden bij het maken van de plaat wint men snel aan geluidskwaliteit. Maar dit houdt in dat bij weergave van de plaat er eenzelfde hoeveelheid lage frequenties opnieuw moet toegevoegd worden om het origineel weer te reproduceren. Voor de hoge frequenties geldt het tegenovergestelde.
Dit gebeurt door dan het invoeren van een elektronische filter: de correctiecurve. Ook deze is in de loop van de tijd sterk geëvolueerd en pas later gestandaardiseerd. Voor elke plaat moet een gepaste curve gekozen worden.
Voor de maken van deze keuzes kunnen we ons in eerste instantie beroepen op historische gegevens, maar ze moeten steeds auditief bevestigd worden.
C:
C: Opportuniteit van dit project: het archief vervolledigen en ontsluiten: Verloren deelcollecties terugvinden en metadata vervolledigen. NU
Daarna: identificatie en montage van de verschillende delen van één productie (typisch voor langere klassieke muziekopnames):
Identificatie:
Beperkte capaciteit van een plaat opnames moesten over verschillende plaatkanten verdeeld worden.
Plaatkanten hebben specifieke volgorde om de opname op uitzending te brengen. Het vervolg van eenzelfde muziekwerk kon niet op de achterkant van eenzelfde plaat gesneden en weergegeven worden.
Montage:
Plaatkanten per werk in de juiste volgorde monteren = titanenwerk.
Digitale audiorestauratie: de geluidsfiles worden ontdaan van typische stoorgeluiden.
C: Dit project biedt kansen om de historische verzameling te verkennen en in de kijker te zetten. Als archief van een openbare omroep zitten we aan de bron om het omroepverleden uit te dragen.
(geluidsfragment start bij volgende slide)
Geluidsfragment stoppen kan op 1’12” (lw: …uitademen volgens behoefte.) – zo niet duurtijd = 2’30”
U hoorde: vermoedelijk stemtest (op verloren plaatkant) voor (nieuwe) presentator radioturnlessen, sinds ‘35 live door Lea Daan gepresenteerd.
Bron : omroepmuseum.be
C:
C: VRT zit nog steeds in een besparingsfase. De archieven moeten het met 25% personeel minder doen+ beperkte werkingsbudgetten. Veel van de mooie plannen stuiten op beperkingen waardoor we dan met de middelen creatief moeten omspringen. We werken met stagiairs, en zetten collega’s uit mobiliteitstrajecten in. Op materieel vlak zoeken we goedkope alternatieven voor dure producten.
C: De NIR/INR collectie en de kennis ervan zijn ten gevolge van oorlog, decennialang ontoereikend archiefbeheer en besparingen versnipperd of zelfs deels verloren gegaan.
Reconstructie is hierdoor extra bemoeilijkt.
C: Veel platen zijn in slechte staat. Delaminatie, aanslag, schimmel, krassen, barsten en breuken bemoeilijken en vertragen de flow. In het slechtste geval komen we aan de grenzen van dit lopende project.
K:
K: Een eenduidige scopebepaling van een organisch gegroeide collectie is moeilijk . We worden voortdurend met verrassingen geconfronteerd. Inconsekwente labels/referenties, ontbrekende delen, afwijkende formaten,…
Een uiterst flexibele flow is noodzakelijk.
Hou rekening met voortdurende technische evoluties: Digitale audiorestauratie evolueert constant.
Zware beschadigingen kunnen uiteindelijk de digitalisatie vandaag onmogelijk maken. Maar technische evoluties maken dit later misschien wel mogelijk.
Bvb optische leestechnieken dmv laserstralen die typische lichtbreking genereren in een groef…