Euskal Herriko iáuterietako pertsonai nagusiak, non ateratzen dira, zer egiten dute eta noiz zehaztuta

1. ARANTXA EGURZA
Primera edición
EUSKAL
HERRIKO
IÑAUTERIAK
UMEENTZAT

2. 1
Inauteriak edo inauteak
bereziki Europan eta
Amerikako hiri eta herrietan
neguaren bukaera aldera
jendeak mozorroturik
ospatzen dituen jaiak dira,
desfileak eginez edota
besterik gabe jai-giroan
murgilduz, kantuz, dantzan
eta zarata eginez.
[informazioa]
IÑAUTERIAK

3. 2
Inauteriak, ihauteak, ihoteak edo haratusteak mundu
osoan zehar neguaren bukaera aldera ospatzen diren
jaiak dira.
Haratuste hitzaren sortitza "haragi uztea" da eta ,
mendebaldeko euskaraz erabiltzen da, nahiz eta gaur
egun 2 hitzak euskalki hartan ohikoenak ez izan.
Mundu osoan zehar erabiltzen den carnaval edo
carnivalen parekoena da, hauek latinetik baitatoz: carne
(haragi) eta levare (utzi).
Hala ere Euskal Herrian iñauteri, ihauteri, haratuste eta
iyote gehiagotan erabiltzen dira. ("Inausi" zuhaitzen
adarrak moztu udaberrirako prestatzeko)
Ihauterietan dena libre baitzen, gizarte molde guztiak
aldatzen ziren: eskalea aberats bilakatzen zen,
gizonezkoa emakume, apeza apezpiku ...
Guzti hau ez zen agintarien gustokoa. Horregatik behin
eta berriro debekatzen saiatzen ziren,
[ìnformazioa]

4. 2
Iñauteriak data finkorik ez
duten jaiak dira, Aste
Santuaren daten menpe
daude
Finkatuta dagoenean azken
hauek 40 egun aurrerago
kokatu izaten dira
EGUTEGIA

5. 4
Urtarrilak 30, larunbata
! ! Tolosa,Irun, Donostia : Kaldereroak
Urtarrilak 31, igandea
! ! Irun, Donostia; Iñudeak eta artzaiak
Otsailak 1 eta 2, astelehena, asteartea :
! ! Ituren, Aurtitz eta Zubieta: Joaldunak
Otsailak 4, Ostegun gizena
Otsailak 5, Ostiral mehea
Otsailak 6, Inaute Larunbata
Otsailak 7, Inaute igandea
! ! Zalduondo: Markitos
! ! Lesaka: Goitarrak, Zakuzarrak
! ! Mundaka: Atorrak
! ! Uztaritze: Errobiko Kaskarotak
! ! Maule-Lextarre: Maskaradak
Otsailak 8, Inaute astelehena
! ! Lantz: Miel-Otxin, Ziripot!
Otsailak 9, Inaute Asteratea
! ! Arizkun: Hartza
! ! Lantz: Miel-Otxin, Ziripot,
! ! Unanua: Mamoxarro

6. 5
Liburu hau antolatzeko unean, Iñauterietako
pertsonaiak kokatu nahi nituen, ez bakarrik beraien
tokian,Iñauterietako egutegian ere bai
Horregatik ; pertsonaien kapituluek hiru kolore
ezberdinak dituzte
Iñauteri aurrekoak eta informazioa
! ! Igande iñauteriakoak
! ! Astelehen eta Astearte Iñautekoak

7. 3
Kaldereroak Euskal Herriko
zenbait herrietako inauterien
pertsonaiak dira. Kaldereroen
eguna ospatzeko, kaleetan
zehar mozorroturik ibiliz,
musika joz eta abestuz,
[informazioa]
KALDEREROAK

8. 7
Kalderero Hungariarren konpartsa 1891eko otsailaren
8an inauguratu zen.
Geroago, Irun'go Atsegiña Elkarteak berriro burutu zuen.
Gaur egun, urtero, Inauterien aurreko larunbatean
antolatzen dugu, eta ohiko ekintza bilakatu da.
Hauek osatzen dute kaldereroen taldea:
• erregina bat,
• bi dama ederrez lagunduta;
• ezkongaiak;
• hartza eta hezlea,
• musikari banda eta
• gainerako kideak.
Mozorroa; arropa koloretsua, urre koloreko lepokoak,
txanponak apainduta eta eskuetan neskak pandereta
eta mutilak sartaginak eta mailuak

9. 8
!
[informazioa]!!
! ! !
[kanta]
KALDEREROAK

10. 9
ZEIN EDERRA,
ZEIN XARMANTA
IRUNGO LURRA ETA HIRIA
HERRI JATOR IRUNDARRA
AGURTUZ DUGU ATSEGINA
HUNGARIAKO KALDERERO GARA
ETORRIRIK GAUR IRUNERA
LASTER MOMOK ARGITUKO DIGU
NAHIZ EGUNA, NAHIZ ETA GABA.
INAUTERI ALAIAREN
IRAGARLE GU GARA
BAI! ATSEGINA ETA ALGARA. (bis)
AIZAK • •
JO ZAK • • (bis)
JO ZAK • • • •
ZEIN EDERRA, ZEIN XARMANTA
IRUNGO LURRA ETA HIRIA
HERRI JATOR IRUNDARRA
AGURTUZ DUGU ATSEGINA

11. 10
[argazkiak] [kaldereroak kalean]

12. 4
Iñude eta Artzaien eguna
Donostian, Kaldereroen
jaiaren hurrengo igandean
ospatzen da. Garai batean
menditik jaisten ziren
artzainek eta hiriko inudeek
elkarren artean nola egiten
zuten irudikatzen du
ospakizun horrek.
[informazioa]
IÑUDEAK ETA
ARTZAIAK

13. 12
Donostian, Artzainen eta Inudeen Konpartsa inauteri
tradizionalaren parte izanik, gure egunera arte iristea
lortu zuen, kaldereroen konpartsarekin batera.
Konpartsako pertsonaia nagusiez gain (Iñudeak-ume
txikiak zaintzen dituzten neska/eta Artzaiak).
Guztira, 180-200 lagunek hartzen dugu parte; postuak
finkoak izan ohi dira, eta parte-hartzaileek baja eman
ahala berritzen dira.
Gerora, Iñude eta Artzainen beste konpartsa batzuk
sortuz joan dira probintziako hainbat herritan, bai eta
Nafarroako herrietan ere.
[informazioa]
[iñudeak eta artzaiak]

14. 5
Joalduna (joareak dituena)
Nafarroa Garaiko iparraldeko
Ituren eta Zubieta herrietan
sorturiko euskal kulturako
pertsonaia tradizionala da,
joareak astinduzinauterien
heldueraren berri ematen
duena.
[informazioa]
JOALDUNAK

15. 14
Ituren eta Zubietako Inauterietan agertzen dira
Joaldunak. Urtarrileko azken asteko edo otsaileko
lehenengo asteko astelehen eta asteartean ospatzen
dituzte Inauteriak.
Astelehen eguerdian Zubietako Joaldunak joaten dira
Itureneraino, hogei, hogeita hamar edo gehiago ere,
beren dantzarekin zintzarrotsa sortzen.
Asteartean Iturengoak joaten dira Zubietara.
Bide erdian egoten zaizkie zain Zubietakoak, eta,
honela, elkarrekin egiten dute hortik aurrerako bidea.
Ordu biak bueltan heltzen dira Joaldunak eta hango
kaleak eta enparantza korritzen dituzte, beren dantzan
kontzentraturik, serio-serio.
Guztiek eramaten dute isipua eskuineko eskuan eta
kapela dotorea buruan. Txano honi "Ttuntturroa"
esaten zaio; horregatik dute joaldunek “Ttuntturroak”
izena.
Joaldunen janzkera desberdina da;
• Iturengoek ardi-larru doblea eta painelu gorriak
• Zubietakoek, ordea, ardi-larru bakarra eta zapi
urdina.

16. 15
[informazioa]

17. 6
Zaldundoko Iñauteriak
Zalduondon (Araba)
ospatzen diren inauteriak
dira.
Markitos alegiazko
pertsonaiaren inguruan
ospatzen dira,
[informazioa]
MARKITOS

18. 17
Zalduondoko (Araba) Inauterietako pertsonaia Marquitos
traje beltzez jantzitako “panpina” da, gorbata darama eta
lorea botoi-zuloan. Arrautza-oskolez egindako idunekoa
darama. Pertsonaia berezi eta misteriotsua da.
Igande Inauteri goizean, goizeko hamaikak eta erdietan
agertzen da herriko kale nagusian, asto baten gainean.
Herriko mutil edo gizon bat joaten da asto gainean,
Marquitosen atzean, berari eutsiz, jausi ez dadin.
Astoa gidatzen dute, jauregi baten aurreraino, eta, han,
Marquitos astotik jaitsi eta sei metroko luzerako makila
baten puntan jartzen dute.
Makila zutik jartzen da, lurrean sartuta, eta han goian
geratzen da Marquitos hainbat orduz.
Arratsaldean prozesio zaratatsua abiatzen da Marquitos
dagoen tokiraino,
Predikadorea izenekoa da buru, Kale-garbitzailea eta
errauts-zabaltzailea doaz beltzez jantzita,
[informazioa]
Marquitos jaitsi eta gurdian jartzen dute.
Frontoira heltzen direnean epaia irakurtzen dio
Predikadoreak Marquitosi: hil egin behar du,lurrean jarri
eta su ematen diote. Taldeko guztiek egiten dute dantza
haren inguruan.

19. 18

20. 7
Mundakako benetako
mozorroa atorra zen.
[informazioa].
ATORRAK

21. 20
Mundakan, Igande Inauterian, gizon eta mutil talde
handi bat kaleratzen da, musika jo eta abesten.
Atorrak dira hauek. Zuri-zuri jantzita joaten dira guztiak,
musika bandaren zuzendaria izan ezik; frak beltza eta
kolore bereko kapela eramaten ditu soinean.
Musikariek, batzuetan aurpegia bistan daramate eta
beste batzuetan aurpegia estalita; bistan daramatenek
bibote eta papilote handiak pintatzen dituzte beren
aurpegietan.
Mozorroa;
2 gona daramate soinean. Bata ohi bezala jarrita, eta,
bestea, burutik sartuta, atorra balitz legez. Horrexegatik
esaten diete atorrak.
Ekitaldia;
kaleetan ibili ondoren, kantatu eta kantatu, portura
abiatzen dira zuzendariaren gidaritzapean.
Portuan, petril gainera igo eta ilaran jartzen dira guztiak.
Urtean-urtean kantu berri bat asmatzen dute egun
honetarako, eta, kantatzeko orduan, kantu berri honetaz
gainera aurreko urteetako abestiak ere izaten dituzte
kantatzeko gai. Abesti zahar gehienen letra bitxia da;
zatitxo bat, adibide gisa:
"Moja budi tajua
Artatxorio lakua
Samurri rhudiantar
O cualquier txori zantar".
Azken urteotan ohitura berria sortu da: lamiena.
Lamia jantzita kaleratzen da neska koadrila bat egun
berean. Gutxika-gutxika ohiturak aldatuz doaz
[informazioa]

22. 21

23. 8
Zaku-zaharrak aurpegia
zapiz estalita eta lastoz
beteriko zakuez jantzitako
pertsonaiak dira, iluntzean
karriketan barna dabilen
jendea jotzeko asmotan
puztutako maskuriak
daramatzatenak.
[informazioa]
ZAKU ZAHARRAK

24. 23
Lesakako Inauterietan Zakuzaharrak. Igande Inauterian,
arratsaldeko zazpietan kaleratzen dira (20 edo 25)
Mozorroa;
Gizon hauek gorputza zakukiz (zakuzko oihalez) izaten
dute estalita, honen azpian lasto ugari eramaten dute,
Aurpegia zapi batez dute estalita, begi eta ahoaren
tokientan zuloak dituzten zapiak.
Puxika bana daramate eskuan.Banan-banan joaten
ilaran, le, ie, ie oihuka.
Herriko kale guztiak korritzen dituzte honela.
Gaueko hamarretan heltzen dira herriko enparantzara
Zakuzaharrak. Enparantza erdian burdinazko barra bat
dago albo batetik bestera, eta hari eusten diote.
Une hortantxe herriko ume eta neska-mutikoek gainera
egiten diete salto, zakuzaharrok lurrera botatzeko.
Zakuetatik ere tira egiten diete eta hauetariko askok eta
askok beren zaku jantziak galtzen dituzte, eta, ondorioz,
saralea zabaltzen da alderdi guztietara. Umeak, orduan,
hasten dira saraleaz jolasten, elkarri botatzen diotela.
[informazioa]

25. 24
[fraindarrak]

26. 9
Uztaritzeko Inauteriak
Lapurdiko herri horretan
egiten diren inauteriak dira.
Antzina, bi motatakoak ziren
inauteri horietan parte
hartzen zuten pertsonaiak:
itxura zikin eta itxura
dotoreko kotilungorriak,.
[informazioa]
KOTILUNGORRIAK

27. 26
Lau egunetan ospatzen dituzte Uztaritzen Inauteriak.
Lehenengo hiruretan eskaerak egiten dira.
Hiru egun hauek Igande Inauteria orduko Igandea,
Igande Inauteria bera eta egun honen bezpera izaten
dira. Astearte Inautean, Zanpantzar paseatzen dute, eta
ondoren, erre..
Aipatutako lehen hiru egunotan dantzariak desfilean
joaten dira batetik bestera.
Desfile honetan Kaskarot, Ponpiera eta Kotilungorrek
hartzen dute parte.
Mutilak izaten dira.
Talde hau joaten da lehen martxan, musikariak dituztela
atzean.
Ondoren Ponpiera eta Kotilungarriak doaz.
Kotilungorriak dira guztien artean ikusgarrienak, bi
izaten dira.
Mozorroa;
• gona gorria dute soinean, praka zurien
gainetik
• artilezko jaka zuria
• koloreetako amantala, poltsikoan errautsa
dute, airera eta jendeari botatzeko
• eskuan, makila daramate, bertatik zintzilik
behi-buztana buruan kapela luze piramidala
• gerrian zintzarri ugari eskegita
• aurpegia ehun gorrizko maskara batez
estalia, aho eta begiak bistan dituztela.
Pertsonaia hauek umeak izutzen ibiltzen dira. Honez
gain, etxekoek emandako eskudirua batzen dute. Sei
edo zazpi orduz etxez etxe ibili ondoren, guztiak batera
abiatzen dira txokoren batera, jatera.
[informazioa]

28. 27

29. 10
Zamalzain Zuberoako
maskaradako aitzindari edo
dantzari nagusietako bat da.
Gerrian parpailazko kota
batez beztitutako zaldi baten
itxura darama.
[informazioa].
ZAMALTZAIN

30. 29
Zuberoako Maskarada -hala da deitua- urtearen
hasieratik Astearte Inaute arte ospatzen da.
Ez du data zehatzik izaten. Maskaradetan dantza
izaten da elementu nagusia.
Astearte Inauterian egiten den "antzezpena" izan ohi
da maskaradetako azkena.
Maskaradako pertsonaiak bi taldetan daude
banatuta: gorriak eta beltzak. Lehenengoak, gorriak,
garbi eta dotore jantzita daude, eta, jakina, gorria
nagusitzen da haien arropetan.
Talde horretakoa Zamaltzain da
Gorrien ondoren musikariak doaz, eta, hurrengo,
maskarada beltza.
Antzezpena hasteko, herrira heltzean, barrikadak
aurkitu eta gainditu behar dituzte gure pertsonaiok,
gorriek dantzatzen, eta, beltzek, berriz, batere
ordenarik gabe. Herriko kaleetan zehar ibili ohi dira
Bitartean, beltzak Zamaltzain izorratzen ari dira;
Zikiratzaileek ere harrapatu nahi dute Zamaltzain,
baina ez dute lortzen.
[informazioa]

31. 30

32. 11
Kabalkadan parte hartzen
duten pertsonaia gehiago ere
badago. Erraldoitxoak ,…
Erraldoitxoak bi izaten dira,
emakume argal, luze eta fin
bi itxuratzen dituzten
panpinak dira,
[informazioa]
ERRAILDOTXOAK

33. 32
Nafarroa Beherean Inauteriek Maiatzaren amaiera arte
irauten dute, eta ez dira herri bakar batetan ospatzen,
gehiagotan baino. Inauteri hauetan egiten den desfileari
Kabalkada esaten zaio.
Erraldoitxoak bi izaten dira, emakume argal, luze eta fin
bi errepresentatzen duten panpinak dira eta dantzari
bik eramaten dituzte sorbalda gainean. Gorriak
dantzarietariko bi izaten dira; apur bat desberdin
jantzita, besteen nagusi edo gidari dira
Dantza dugu Kabalkadan elementu nagusia.
Enparantzara heldutakoan dantza nagusiak hasi ohi
dira. Gorriak dira dantzan egiten dutenak.
Dantzaren ondoren datoz "funtzioak" izenekoak. Zati
honetan, pertsonaia bakoitzak bere lanbide edo ofizioa
antzezten du: Ferratzaileek Zamaltzain eta Txerrero
ferratzen dituzte.Antzezpena amaitzeko, dantza egin ohi
dute denek batera.

34. 33
[informazioa]

35. 12
Ohitura errotu-errotuak
daude Arizkunen, eta,
esaterako, behinolako
inauteriak mantentzen dira
oraindik, hartza pertsonaia
nagusia delarik.
[informazioa]
HARTZA

36. 35
Arizkungo Inauterietako pertsonaia nagusia dugu
Hartza. Herri honetan Korpus egunean bi damuñ
(etxazain) nagusi eta beste bi damuñ laguntzaile
aukeratu ohi dituzte. Baita beste damuñ etxekoandre bi
ere.
Igande Inauterian, gazteak herriko ostatuan gosaldu eta
"puska biltzera", etxez etxe eskatzera joaten ziren eta
dira. Arratsaldeko lauretan bildutakoa jaten zuten osta-
tuan, eta gero, enparantzara joan ohi ziren, dantzara.
Astelehen Inauteri gauean.Astelehen Inauterian aurreko
egunekoa errepikatzen zen, pausuz pausu.
Asteartean, ostera,egun honetako ardatz nagusia, gaur
egun ere, Hartza da. Gizon edo mutilen batek egiten du
hartzarena, gorputz osoa artilez estalita.
Batera eta bestera mugitzen da hartza, ihes egin eta
jendea izutzen du. Hartz-zaintzaileak darama lotuta,
bere ondoan edukitzea asko kostatzen bazaio ere. Taket
handia darama eskuan zaintzaileak, hartza
menderatzen laguntzeko. Inauterietan, egun honetan
baino ez dute dantzatzen Sagar-dantza hemen, mutilek
dantzatzen dute.
[informazioa]

37. 36

38. 13
Lantzeko Inauteria Nafarroa
Garaiko eta Euskal Herriko
inauteririk ezagunena da.
[informazioa]
MIEL OTXIN ETA
ZIRIPOT

39. 38
Astelehen eta Astearte Inauterian izaten da festa
Lantzen.
Pertsonaia nagusiak Miel Otxin, Ziripot, Zaldiko,
Txatxoak..dira.
Miel Otxin lastoz egindako hiru bat metroko panpina da,
txantxo batek eramaten du sorbalda gainean festak
dirauen bitartean.
Ziripot Lesakako Zakuzaharren antzerakoa da itxuraz.
Zaldiko zentauroa da, gizon batek, armazoi bat jarrita,
zaldiaren itxura hartzen du.. Txatxoek hainbat eratako
janzkera daukate, baina, hori bai, guztiena da oso
koloretsua. Eskuan erratza edo makila daramate.
Aurpegia estalita eta buruan kapela konikoak, kolore
askotakoak horiek ere.
Astelehenean hasten da festa. Miel Otxin doa
jendetzaren buruan. Ziripot traketsa, oinez egin ezinik
dabil. Makila baten laguntza du oinez egiteko. Txatxoek
oihu eta dantza egiten dute.Txatxoek defenditu egiten
dute gure gizon Zaldiko, eta Ziripot lurrera botatzen
saiatzen da.
Astearte Inautean Miel Otxin da egun honetan nagusi.
Enparantzara eramaten dute Txatxoez inguraturik, eta
han epaitu egiten dute.
Tiroz hil eta sua egiten dute haren gorpuarekin.
[bideoa]
[ipuina]

40. 39
[informazioa]

41. 40

42. 14
Unanu herriko inauteriak,
mamoxarro eta muttu
izeneko pertsonaiekin,
Nafarroan ospatzen diren
inauteri tradizional ikusgarri
eta ospetsuenetakoak dira.
[informazioa]
MAMOXARROAK

43. 42
Unanuako Inauterietako pertsonaia nagusiak dira
Mamoxarroak. Herri honetan, Igande eta Astearte
Inauterian ospatzen dira "Ijoteak".
Igande Inauteria Mamoxarro txikien eguna da: herriko
hamabost-hamazazpi urte bitarteko mutil guztiak
kaleratzen dira mozorratuta.
Mozorroa; kamiseta eta galtza luze zuriak daramatzate
soinean. Buruan zetazko koloreetako zapia eta gerrian
gerriko gorri edo beltza. Kaskabiloz jositako larruzko
zinta gurutzatzen dute paparrean. Eta mozorroa are
ikusgarriago egiteko, elementu harrigarriena: burdinazko
karatula jartzen dute aurpegia estaltzeko. Ez daki inork
noiz eginak diren karatulok.
Etxez-etxe ibiltzen dira oles eginez eskuan daramaten
makilaren puntan lukainka eta urdai zatitxo bat jarrita.
Etxeetan arrautza, urdai eta abarrak oparitzen dizkiete,
eta zortziak herriko tabernan afaltzen dute bildutakoa.
Hamazazpi urtetik gorakoen eguna Astearte Inauteria
da, Mamoxarro handien eguna. Txikien moduan
mozorrotzen dira, eta arratsaldean oles egitera joaten
dira, musikarien laguntzarekink.
Mamoxarro handien atzetik beste gazte batzuk doaz ,
"Muttuak" dira, -. Abestu bai baina hitzik ezin dute egin,
horregatik dute Muttuak izena.
Batera eta bestera ibiltzen dira Mamoxarroak, beti
harrapakinen baten bila..
[informazioa]

44. 43

45. 15
Iñauteriei buruz asko irakurri,
ikusi eta entzun dugu, orain
ikusiko dugu zertaz
gogoratzen gara
JOLASTERA

46. 45
EUSKAL IÑAUTERIAK JOLASTERA!
Comprobar
respuesta
Pregunta 1 de 4
Nortzuk iragartzen dute Iñauterien
etorrera?
A. Kaldereroak
B. Momo
C. Olentzero

47. 16
Bukatzeko liburua osatzeko
erabili ditudan web helbideen
zerrenda
BALIABIDEAK

48. 47
iñudeak eta artzaiak
kresala dantza taldea (iñude eta artzaiak)
irungo atsegina (caldereros)
kaldereroen marrazkiak
donostiako iñudeak eta artzaiak
irungo artxibategia kaldereroen argazkiak
iñauteriei buruzko marrazkiak
euskal iñauterietako pertsonaiak
euskal iñauterietako pertsonaiak margotzeko
miel otxin eta ziripot;ipuina
iñauteriei buruzko eskema
dantzan euskal herrian
frandiarren bideoa
Mielotxin eta txatxu marrazkiak
wikipedia

49. 48
Liburu honetan koloreekin kode bat egitea egokia iruditu
zait;
• estekak [linkak] internetetik hartutako materiala
adierazteko
• Iñauteri aurretik, Iñauteri igandean eta Iñauteri
astelehen eta asteartean ateratzen diren pertsonaiak
Bi helburu bete nahi izan ditut,
• orain arte Iñauteriei buruzko lanak egiteko nik erabili
ditudan baliabideak elkartu eta egokitu ,(webguneak,
bideoak)
• ibook author aplikazioa erabili material guztiak era !
interaktiboan erabili ahal izateko
Arantxa Egurza 2016-otsaila