Bai giang da dang sinh hoc.pdf

1
Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp x· héi
Bμi gi¶ng
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Hμ Néi, 2002

2
Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp x· héi
Bμi gi¶ng
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Biªn tËp: Cao ThÞ Lý, TrÇn M¹nh §¹t
Nhãm t¸c gi¶:
Cao ThÞ Lý, NguyÔn ThÞ Mõng - §¹i Häc T©y Nguyªn
TrÇn M¹nh §¹t, §inh ThÞ H−¬ng Duyªn - §¹i häc N«ng L©m HuÕ
§ç Quang Huy, Ph¹m Quang Vinh - §¹i Häc L©m nghiÖp ViÖt Nam
La Quang §é - §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn
Hμ Néi, 2002
Môc lôc

3
Lêi nãi ®Çu 4
Lý do, môc ®Ých vμ vÞ trÝ m«n häc B¶o tån §DSH 6
Danh s¸ch çc tõ viÕt t¾t 7
Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ®a d¹ng sinh häc ..........................................................1
Bμi 1: Mét sè kh¸i niÖm........................................................................................... 2
1 Kh¸i niÖm ®a d¹ng sinh häc ................................................................................2
2 Mét sè vïng giμu tÝnh ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi...........................................6
Bμi 2: Gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc.........................................................................8
1 §Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc .................................................................. 8
2 Gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc.................................................................................8
Bμi 3: Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc.........................................................................12
1 Kh¸i niÖm suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc................................................................12
2 Nguyªn nh©n g©y suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc....................................................14
3 Thang bËc ph©n h¹ng møc ®e do¹ cña IUCN, 1994 .........................................15
Ch−¬ng 2: B¶o tån ®a d¹ng sinh häc....................................................................21
Bμi 4: Nguyªn lý cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc...................................................22
1 B¶o tån ®a d¹ng sinh häc...................................................................................22
2 Çc c¬ së cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.......................................................... 23
3 Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc......................................23
Bμi 5: Çc ph−¬ng thøc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc............................................. 26
1 Çc ph−¬ng thøc b¶o tån chÝnh......................................................................... 26
2 LuËt ph¸p liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc...........................................29
Bμi 6: Tæ chøc qu¶n lý b¶o tån ®a d¹ng sinh häc............................................... 33
1 Tæ chøc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc t¹i çc khu b¶o tån......................................33
2 Çc ho¹t ®éng phèi hîp, hç trî trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.......................39
Ch−¬ng 3: §a d¹ng sinh häc vμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam......... 43
Bμi 7: Giíi thiÖu ®a d¹ng sinh häc ë viÖt nam.................................................... 44
1 Cë së t¹o nªn ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam..................................................... 44
2 Møc ®é ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam.................................................................45
3 TÝnh ®a d¹ng trong çc vïng ®Þa lý sinh vËt ViÖt Nam.......................................53
Bμi 8: Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc ë viÖt nam......................................................58
1 Thùc tr¹ng suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam............................................58
2 Nguyªn nh©n g©y suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam.................................61
Bμi 9: B¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam........................................................66
1 LuËt ph¸p ViÖt Nam liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc........................... 66
2 Ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.................................................................68
3 §Þnh h−íng trong ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.....................................72
Ch−¬ng 4: Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc............................................ 76
Bμi 10: LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra, gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc................................77
1 Sù cÇn thiÕt cña gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc...................................... 77
2 Ph©n tÝch x¸c ®Þnh nhu cÇu gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc......................77
3 LËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc...........................................81
Bμi 11. Ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc.............................. 85
1 §iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng loμi ®éng vËt.............................................................85
2 §iÒu tra, gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ ®a d¹ng loμi thùc vËt............................................. 95
3 Gi¸m s¸t t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn khu b¶o tån..........................................103
Tμi liÖu tham kh¶o.................................................................................................106
Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng.....................................................110

4
Lêi nãi ®Çu
Sau héi th¶o lÇn 2 cña Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp x· héi (Social forestry
Support Programme, viÕt t¾c lμ SFSP) vÒ ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh cã sù tham gia (PCD)
®−îc tæ chøc t¹i Hμ Néi trong n¨m 2000, trªn c¬ së kÕt qu¶ ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh 4
m«n häc chÝnh liªn quan ®Õn L©m nghiÖp x· héi, mét sè tr−êng §¹i häc trong sè 7 ®èi
t¸c cña SFSP ®· ®Ò xuÊt vμ lËp kÕ ho¹ch cho viÖc tiÕp tôc ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh ®èi
víi mét sè m«n häc míi, trong ®ã cã m«n häc B¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Tham gia
ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh m«n häc nμy lμ nhãm gi¸o viªn chuyªn ngμnh L©m nghiÖp cña
4 tr−êng §¹i häc trong c¶ nuíc: L©m nghiÖp ViÖt Nam, N«ng l©m Th¸i Nguyªn, N«ng
l©m HuÕ vμ §¹i häc T©y Nguyªn.
Trªn thùc tÕ, m«n häc nμy hiÖn chØ cã Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam
(Xu©n Mai, Hμ T©y) tù biªn so¹n vμ gi¶ng d¹y cho sinh viªn chuyªn ngμnh Qu¶n lý
b¶o vÖ tμi nguyªn rõng. Trong khi ®ã çc tr−êng §¹i häc N«ng l©m kh¸c vÉn ch−a ®−a
m«n häc nμy vμo ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o chÝnh khãa, hoÆc nÕu cã th× ë d¹ng giíi thiÖu
kÕt hîp víi mét sè m«n häc liªn quan hoÆc çc chuyªn ®Ò. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh mét thùc
tÕ lμ nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng còng nh− th¸i ®é cÇn thiÕt vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
ch−a ®−îc trang bÞ mét çch ®Çy ®ñ vμ cã hÖ thèng trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s−
l©m nghiÖp cña tÊt c¶ çc tr−êng §¹i häc n«ng l©m trong c¶ n−íc. MÆc kh¸c qua kÕt
qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o ë mét sè ®Þa ph−¬ng cho thÊy hiÖn nay nhiÒu tæ chøc,
ç nh©n còng cã nhu cÇu ®μo t¹o vÒ §a d¹ng sinh häc (§DSH).
TËp bμi gi¶ng nμy lμ kÕt qu¶ hîp t¸c vμ lμm viÖc tËp thÓ cña nhãm gi¸o viªn ë 4
tr−êng §¹i häc, trªn c¬ së kÕ thõa nhòng kÕt qu¶ hiÖn cã cña mét sè tr−êng, tham kh¶o
nhiÒu tμi liÖu cã liªn quan kÕt hîp víi nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu tõ thùc tÕ, víi tinh thÇn
häc hái vμ cïng chia sÎ kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh tham gia PCD tõ viÖc thiÕt lËp
khung ch−¬ng tr×nh cho ®Õn viÖc s¾p xÕp néi dung cña çc ch−¬ng mét çch hîp lý.
§a d¹ng sinh häc lμ mét vÊn ®Ò lín trong nghiªn cøu còng nh− ®μo t¹o, do vËy lμm thÕ
nμo ®Ó cô thÓ hãa kiÕn thøc nμy trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp còng lμ
mét vÊn ®Ò ®−îc nhãm gi¸o viªn biªn so¹n quan t©m, th¶o luËn vμ c©n nh¾c trong qu¸
tr×nh biªn so¹n çc ch−¬ng. Cuèi cïng, néi dung bμi gi¶ng cña m«n häc còng ®· ®−îc
nhãm biªn so¹n thèng nhÊt gåm 4 ch−¬ng. ViÖc s¾p xÕp thø tù cña çc ch−¬ng bμi
gi¶ng ®i tõ kh¸i qu¸t ®Õn çc vÊn ®Ò cô thÓ vÒ ®a d¹ng sinh häc. Víi bè côc bμi gi¶ng
nμy, nhãm gi¸o viªn biªn so¹n hy väng r»ng khi ®−a vμo gi¶ng d¹y, sinh viªn sÏ tiÕp
cËn víi vÊn ®Ò mét çch logic, trªn c¬ së n¾m b¾t ®−îc çc kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm còng
nh− thùc tr¹ng chung cña §DSH trªn thÕ giíi, x¸c ®Þnh ®−îc çc nguyªn nh©n g©y suy
tho¸i, çc nguyªn lý cña b¶o tån §DSH nh»m lùa chän ®−îc çc ph−¬ng thøc b¶o tån
hîp lý còng nh− x¸c ®Þnh vμ vËn dông ®−îc çc néi dung vμ ph−¬ng ph¸p tæ chøc qu¶n
lý b¶o tån hiÖu qu¶. TiÕp theo lμ nh÷ng kiÕn thøc liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®Æc ®iÓm
§DSH vμ ho¹t ®éng b¶o tån §DSH ë ViÖt Nam. Mét vÊn ®Ò cô thÓ h¬n lμ x¸c ®Þnh nhu
cÇu, môc tiªu vμ lËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ §DSH trong çc khu b¶o tån. Néi
dung cô thÓ nμy g¾n liÒn víi phÇn thùc tËp trªn hiÖn tr−êng nh»m t¹o c¬ héi cho sinh
viªn kh¶ n¨ng ph©n tÝch, vËn dông phèi hîp víi mét sè m«n häc cã liªn quan vμ tham
gia vμo trong tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi mét phÇn kÕ ho¹ch trong tiÕn tr×nh gi¸m
s¸t, ®¸nh gi¸ §DSH trªn thùc tÕ.
§ång thêi víi viÖc biªn so¹n bμi gi¶ng nμy, viÖc lùa chän ph−¬ng ph¸p, kü thuËt
gi¶ng d¹y lÊy häc viªn lμm trung t©m còng ®· ®−îc nhãm gi¸o viªn biªn so¹n lång
ghÐp vμ vËn dông. ChÝnh v× thÕ, nhãm biªn so¹n còng ®· x¸c ®Þnh viÖc hßan tÊt vμ bæ
sung vËt liÖu gi¶ng d¹y cho bμi gi¶ng m«n häc lμ viÖc lμm cÇn thiÕt vμ th−êng xuyªn
trong suèt qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n häc nμy.

5
Tham gia ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh m«n häc nμy, chóng t«i xin çm ¬n «ng Pierre-
Yves Suter, cè vÊn tr−ëng SFSP ®· t¹o ®iÒu kiÖn vμ quan t©m ®Õn ho¹t ®éng chung
nμy, çc cè vÊn kü thuËt vμ t− vÊn ®μo t¹o ®· hç trî vμ cung cÊp cho chóng t«i vÒ
ph−¬ng ph¸p còng nh− nhiÒu ý kiÕn quý b¸u trong suèt tiÕn tr×nh. Chóng t«i còng xin
ch©n thμnh çm ¬n ®¬n vÞ hç trî (SU), ®Æc biÖt lμ çc trî lý kü thuËt phô tr¸ch phÇn
®μo t¹o, cô thÓ lμ c« Hμ TuyÕt Nhung ®· th−êng xuyªn theo dâi vμ thóc ®Èy viÖc thùc
hiÖn kÕ häach ph¸t triÓn m«n häc trong suèt tiÕn tr×nh. Chóng t«i thμnh thËt çm ¬n TS.
§Æng Huy Huúnh, TS. NguyÔn Hoμng NghÜa, ThÇy gi¸o tiÕng Anh: Mathew Parr ®· gãp
ý ph¶n håi cho b¶n th¶o ®Çu tiªn
Víi sù hîp t¸c vμ næ lùc trong vßng h¬n 1 n¨m, tËp thÓ nhãm gi¸o viªn tham gia
ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh m«n häc B¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®· cè g¾ng th¶o luËn, gãp ý
vμ tËp trung biªn so¹n bμi gi¶ng tõng ch−¬ng theo khung ch−¬ng tr×nh ®· thèng nhÊt
chung. Tuy nhiªn nhãm biªn so¹n còng x¸c ®Þnh r»ng nh÷ng thiÕu sãt trong bμi gi¶ng
nμy lμ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Do vËy, chóng t«i hy väng sÏ nhËn ®−îc nhiÒu ý
kiÕn gãp ý ch©n thμnh cho viÖc cËp nhËt vμ t¸i b¶n ®èi víi tËp bμi gi¶ng nμy.
Chóng t«i xin ch©n thμnh çm ¬n.
Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002
Nhãm biªn tËp bμi gi¶ng

6
Lý do, môc ®Ých vμ vÞ trÝ m«n häc B¶o tån §DSH
Lý do ph¸t triÓn m«n häc B¶o tån ®a d¹ng sinh häc
• §DSH cã vai trß quan träng trong cuéc sèng con ng−êi
• §DSH ®· vμ ®ang suy tho¸i nghiªm träng.
• B¶o tån §DSH lμ mét néi dung c¬ b¶n trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña mäi quèc gia.
• ViÖt Nam ®· cã chiÕn l−îc b¶o tån §DSH.
• KiÕn thøc, kü n¨ng vμ th¸i ®é vÒ b¶o tån §DSH ch−a ®−îc trang bÞ mét çch ®Çy ®ñ
vμ cã hÖ thèng trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp cña çc ®èi t¸c cña
SFSP.
• NhiÒu tæ chøc, ç nh©n cã nhu cÇu ®μo t¹o vÒ §DSH.
VÞ trÝ m«n häc :
• M«n häc liªn quan chÆt chÏ víi çc m«n häc c¬ së chuyªn ngμnh : Thùc vËt rõng,
§éng vËt rõng, Sinh th¸i häc, Di truyÒn, Gièng c©y rõng, C«n trïng, BÖnh c©y, L©m
sinh häc ...
• M«n häc nμy nªn bè trÝ sau khi sinh viªn häc xong çc m«n : Thùc vËt rõng, §éng
vËt rõng, Sinh th¸i häc, Di truyÒn.
• M«n häc gióp cho SV häc tèt çc m«n kh¸c nh− : L©m s¶n ngoμi gç, N«ng l©m kÕt
hîp, Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, C¶i thiÖn gièng c©y rõng.
• Sè tiÕt : 45 tiÕt lý thuyÕt (2 - 3 §VHT) + 1 tuÇn thùc tËp (1 §VHT)
Môc ®Ých cña m«n häc
Cung cÊp cho ng−êi häc hÖ thèng kiÕn thøc, kü n¨ng vμ th¸i ®é cÇn thiÕt vÒ ®a
d¹ng sinh häc vμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®Ó hä cã kh¶ n¨ng vËn dông vμo viÖc
qu¶n lý vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng.

7
Danh s¸ch çc tõ viÕt t¾t
BGCS : Ban th− kü b¶o tån çc v−ên thùc vËt/ Botanical Gardens Conservation
Secretariat
BTTN : B¶o tån thiªn nhiªn
CGIAR : Nhãm t− vÊn vÒ nghiªn cøu n«ng nghiÖp Quèc tÕ/ Consultative Group on
International Agricultural Research
CITES : C«ng −íc quèc tÕ vÒ bu«n b¸n çc loμi ®éng thùc vËt cã nguy c¬ bÞ tuyÖt
chñng/ Convention on International Trade in Endangered Srecies
§DSH : §a d¹ng sinh häc
§VCXS : §éng vËt cã x−¬ng sèng
§VHT : §¬n vÞ häc tr×nh
§VKXS : §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng
FAO : Tæ chøc n«ng l−¬ng thÕ giíi/
GDP : Tæng thu nhËp quèc d©n/ Gross Domestic Product
GEF : Quü m«i tr−êng toμn cÇu/ Global Environment Facility
HST : HÖ sinh th¸i
ICBP : Tæ chøc b¶o vÖ chim quèc tÕ/ The International Council for Bird Protection
IUCN : HiÖp héi b¶o tån thiªn nhiªn Quèc tÕ/ The World Conservation Union
KBT : Khu b¶o tån
KHH§§DS/
BAP
: KÕ ho¹ch hμnh ®éng ®a d¹ng sinh häc/ Biodiversity Activity Plan
MAB : Ch−¬ng tr×nh con ng−êi vμ sinh quyÓn (cña UNESCO)/ Man and the
Biosphere Program
NXB : Nhμ xuÊt b¶n
¤tc : ¤ tiªu chuÈn
PCD : Ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh cã sù tham gia/ Participatory Curriculum
Development
SFSP : Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp x· héi/ Social Forestry Support Programme
SU : §¬n vÞ hç trî cña SFSP t¹i Hμ Néi/ Support Unit
UNCED : Héi nghÞ Liªn hiÖp quèc vÒ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn/ Conference on
Environment and Development.
UNDP : Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc/ United Nations Development
Programme
UNEP : Ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng Liªn hiÖp quèc/ United Nations Enviromental
Programme.
UNESCO : Tæ chøc gi¸o dôc, khoa häc vμ v¨n hãa Liªn hiÖp quèc/ United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization.
VH-LS-MT : V¨n hãa lÞch sö m«i tr−êng
VQG : V−ên Quèc gia
WB : Ng©n hμng thÕ giíi/ World Bank
WRI : ViÖn tμi nguyªn thÕ giíi/ World Resources Institule
WWF : Quü Quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn/ World Wide Fund for Nature

8
Ch−¬ng 1
Tæng quan vÒ ®a d¹ng sinh häc
Môc ®Ých:
Ch−¬ng nμy nh»m cung cÊp cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc tæng quan vÒ ®a d¹ng
sinh häc.
Môc tiªu:
Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
• Tr×nh bμy ®−îc çc kh¸i niÖm vÒ ®a d¹ng sinh häc vμ çc gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh
häc
• Gi¶i thÝch ®−îc sù suy thãai vμ çc nguyªn nh©n chÝnh g©y suy tho¸i ®a d¹ng sinh
häc .
Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng:
Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi
gian
Gi¶i thÝch çc
kh¸i niÖm vÒ
§DSH
• Kh¸i niÖm §DSH
+ §a d¹ng di truyÒn
+ §a d¹ng lßai
+ §a d¹ng hÖ sinh th¸i
+ Tr×nh bμy
+ Gi¶ng cã minh häa
+ C©u hái më
+ OHP
+ Tμi liÖu ph¸t
tay
+ A0
Bμi 1:
Kh¸i
niÖm vÒ
®a d¹ng
sinh
häc
Nªu ®−îc mét
sè vïng giμu
tÝnh §DSH
• Mét sè vïng giμu tÝnh
§DSH trªn thÕ giíi
+ Gi¶ng cã minh häa + OHP
3
Bμi 2:
Gi¸ trÞ
cña
§DSH
M« t¶ ®−îc çc
gi¸ trÞ cña ®a
d¹ng sinh häc
• §Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña ®a
d¹ng sinh häc
• Gi¸ trÞ trùc tiÕp
• Gi¸ trÞ gi¸n tiÕp
+ Tr×nh bμy
+ Bμi giao nhiÖm vô
+ Tμi liÖu ph¸t
tay
+ OHP
2
Tr×nh bμy ®−îc
kh¸i niÖm vμ
qu¸ tr×nh suy
tho¸i §DSH
• Kh¸i niÖm suy tho¸i
§DSH
• Qu¸ tr×nh suy tho¸i
§DSH
+ Gi¶ng cã minh häa
+ §éng n·o
+ OHP, Slides
+ Tμi liÖu ph¸t
tay
+ Card mμu
Bμi 3:
Suy
tho¸i ®a
d¹ng
sinh
häc
Gi¶i thÝch ®−îc
çc nguyªn
nh©n g©y suy
tho¸i, thang bËc
ph©n h¹ng møc
®e däa §DSH
• Nguyªn nh©n suy
tho¸i §DSH
• Thang bËc ph©n h¹ng
møc ®e däa §DSH
+ Tr×nh bμy
+ Th¶o luËn nhãm
+ GiÊy A0
+ Tμi liÖu ph¸t
tay
4

9
Bμi 1: Mét sè kh¸i niÖm
Môc tiªu:
KÕt thóc bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
• Tr×nh bμy ®−îc çc kh¸i niÖm vÒ ®a d¹ng sinh häc
• M« t¶ ®−îc çc vïng giμu tÝnh ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi.
1 Kh¸i niÖm ®a d¹ng sinh häc
ThuËt ng÷ §a d¹ng sinh häc ®−îc dïng lÇn ®Çu tiªn vμo n¨m 1988 (Wilson, 1988)
vμ sau khi C«ng −íc §a d¹ng sinh häc ®−îc ký kÕt (1993), ®· ®−îc dïng phæ biÕn.
Theo Tõ ®iÓn §a d¹ng sinh häc vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña Bé Khoa häc C«ng nghÖ
vμ m«i tr−êng (NXB Khoa häc vμ kü thuËt, 2001): “§a d¹ng sinh häc lμ thuËt ng÷ dïng
®Ó m« t¶ sù phong phó vμ ®a d¹ng cña giíi tù nhiªn. §a d¹ng sinh häc lμ sù phong phó
cña mäi c¬ thÓ sèng tõ mäi nguån, trong çc hÖ sinh th¸i trªn ®Êt liÒn, d−íi biÓn vμ çc
hÖ sinh th¸i d−íi n−íc kh¸c vμ mäi tæ hîp sinh th¸i mμ chóng t¹o nªn.”
§a d¹ng sinh häc bao gåm c¶ çc nguån tμi nguyªn di truyÒn, çc c¬ thÓ hay çc
phÇn cña c¬ thÓ, çc quÇn thÓ hay çc hîp phÇn sinh häc kh¸c cña hÖ sinh th¸i, hiÖn
®ang cã gi¸ trÞ sö dông hay cã tiÒm n¨ng sö dông cho loμi ng−êi.
§a d¹ng sinh häc bao gåm sù ®a d¹ng trong loμi (®a d¹ng di truyÒn hay ®a d¹ng
gen), gi÷a çc lßai (®a d¹ng loμi) vμ çc hÖ sinh th¸i (®a d¹ng hÖ sinh th¸i). §ã còng
chÝnh lμ 3 ph¹m trï (cÊp ®é) mμ ®a d¹ng sinh häc thÓ hiÖn.
1.1 §a d¹ng di truyÒn
1.1.1 Kh¸i niÖm
§a d¹ng di truyÒn lμ ph¹m trï chØ møc ®é da d¹ng cña biÕn dÞ di truyÒn, sù kh¸c
biÖt vÒ di truyÒn gi÷a çc xuÊt xø, quÇn thÓ vμ gi÷a çc ç thÓ trong mét loμi hay mét
quÇn thÓ.
Sù ®a d¹ng vÒ di truyÒn trong loμi th−êng bÞ ¶nh h−ëng bëi nh÷ng tËp tÝnh sinh s¶n
cña çc ç thÓ trong quÇn thÓ. Mét quÇn thÓ cã thÓ chØ cã vμi ç thÓ ®Õn hμng triÖu ç
thÓ. Çc ç thÓ trong mét quÇn thÓ th−êng cã kiÓu gen kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau gi÷a çc
ç thÓ (kiÓu h×nh) lμ do t−¬ng t¸c gi÷a kiÓu gen vμ m«i tr−êng t¹o ra.
H×nh 1.1: KiÓu h×nh cña ç thÓ ®−îc quyÕt ®Þnh do kiÓu gen vμ m«i tr−êng
(Alcock, 1993), (nguån: C¬ së sinh häc b¶o tån, 1999)

10
Sù kh¸c biÖt vÒ gen (®a d¹ng di truyÒn) cho phÐp çc loμi thÝch øng ®−îc víi sù
thay ®æi cña m«i tr−êng. Thùc tÕ cho thÊy, nh÷ng loμi quý hiÕm, ph©n bè hÑp th−êng
®¬n ®iÖu vÒ gen so víi çc loμi phæ biÕn, ph©n bè réng; do vËy chóng th−êng rÊt nh¹y
c¶m víi sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng vμ hËu qu¶ lμ dÔ bÞ tuyÖt chñng.
1.1.2 Mét sè nh©n tè lμm gi¶m hoÆc t¨ng ®a d¹ng di truyÒn:
• Nh÷ng nh©n tè lμm gi¶m ®a d¹ng di truyÒn bao gåm:
+ L¹c dßng gen (Genetic drift): th−êng xuÊt hiÖn trong çc quÇn thÓ nhá, cã thÓ
lμm gi¶m kÝch th−íc, tÝnh ®a d¹ng quÇn thÓ vμ sù suy tho¸i trong giao phèi gÇn
+ Chän läc tù nhiªn vμ nh©n t¹o (Natural and artificial selection)
• Nh÷ng nh©n tè lμm t¨ng ®a d¹ng di truyÒn bao gåm:
+ §ét biÕn gen (Genetic mutation)
+ Sù di tró (Migration)
1.2 §a d¹ng loμi
1.2.1 Kh¸i niÖm
§a d¹ng loμi lμ ph¹m trï chØ møc ®é phong phó vÒ sè l−îng loμi hoÆc sè l−îng çc
ph©n loμi (loμi phô) trªn qu¶ ®Êt, ë mét vïng ®Þa lý, trong mét quèc gia hay trong mét
sinh c¶nh nhÊt ®Þnh.
Loμi lμ nh÷ng nhãm ç thÓ kh¸c biÖt víi çc nhãm kh¸c vÒ mÆt sinh häc vμ sinh
th¸i. Çc ç thÓ trong loμi cã vËt chÊt di truyÒn gièng nhau vμ cã kh¶ n¨ng trao ®æi
th«ng tin di truyÒn (giao phèi, thô phÊn) víi nhau vμ cho çc thÕ hÖ con çi cã kh¶ n¨ng
tiÕp tôc sinh s¶n. Nh− vËy çc ç thÓ trong loμi chøa toμn bé th«ng tin di truyÒn cña loμi,
v× vËy tÝnh ®a d¹ng loμi hoμn toμn bao trïm tÝnh ®a d¹ng di truyÒn vμ nã ®−îc coi lμ
quan träng nhÊt khi ®Ò cËp ®Õn tÝnh ®a d¹ng sinh häc.
Sù ®a d¹ng vÒ loμi trªn thÕ giíi ®−îc thÓ hiÖn b»ng tæng sè loμi cã mÆt trªn toμn cÇu
trong çc nhãm ®¬n vÞ ph©n lo¹i. Theo dù ®o¸n cña çc nhμ ph©n lo¹i häc, cã thÓ cã tõ 5
- 30 triÖu loμi sinh vËt trªn qu¶ ®Êt vμ chiÕm phÇn lín lμ vi sinh vËt vμ c«n trïng. Thùc tÕ
hiÖn chØ cã kho¶ng trªn 1,4 triÖu lßai sinh vËt ®· ®−îc m« t¶ (Wilson, 1988), trong ®ã
tËp trung chñ yÕu lμ çc loμi ®éng thùc vËt cì lín, cã gi¸ trÞ vÒ nhiÒu mÆt (b¶ng 1.1).
B¶ng 1.1:Sè lßai sinh vËt ®· ®−îc m« t¶ trªn thÕ giíi (Wilson, 1988 - cã bæ sung)
Nhãm Sè lßai ®· m« t¶ Nhãm Sè lßai ®· m« t¶
Virus 1.000 §éng vËt ®¬n bμo 30.800
Thùc vËt ®¬n bμo 4.760 C«n trïng 751.000
NÊm 70.000 §VKXS kh¸c 238.761
T¶o 26.900 §VCXS bËc thÊp 1.273
§Þa y 18.000 Ç 19.056
Rªu 22.000 Õch nh¸i 4.184
D−¬ng xØ 12.000 Bß s¸t 6.300
H¹t trÇn 750 Chim 9.040
H¹t kÝn 250.000 Thó 4.629
405.410 lßai 1.065.043 lßai
1.470.453 loμi
(nguån:Ph¹m NhËt, 2002)

11
Trong nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc,viÖc m« t¶ quy m« cña ®a d¹ng loμi lμ rÊt quan
träng. Robert Whittaker ®· sö dông mét hÖ thèng 3 bËc ®¬n gi¶n m« t¶ quy m« cña ®a
d¹ng loμi gåm:
• §a d¹ng alpha (α): lμ tÝnh ®a d¹ng xuÊt hiÖn trong mét sinh c¶nh hay trong mét quÇn
x·. VÝ dô: Sù ®a d¹ng cña çc loμi c©y gç, çc loμi thó, chim... trong mét kiÓu rõng
®Æc tr−ng.
• §a d¹ng beta (β): lμ tÝnh ®a d¹ng tån t¹i trong vïng gi¸p ranh gi÷a çc sinh c¶nh
hoÆc quÇn x·. VÝ dô: Sù ®a d¹ng cña çc loμi c©y gç, çc loμi thó, chim... trong sinh
c¶nh chuyÓn tiÕp gi÷a 2 kiÓu rõng.
• §a d¹ng gama (γ):lμ tÝnh ®a d¹ng tån t¹i trong mét quy m« ®Þa lý. VÝ dô: Sù ®a
d¹ng cña çc loμi c©y gç, çc loμi thó, chim... trong nh÷ng sinh c¶nh kh¸c nhau, çch
xa nhau cña cïng mét vïng ®Þa lý.
Nghiªn cøu quy m« ®a d¹ng sinh häc theo hÖ thèng trªn cã ý nghÜa quan träng ®èi
víi viÖc xem xÐt quy m« khi thiÕt lËp çc −u tiªn trong c«ng t¸c b¶o tån.
Sù ®a d¹ng vÒ loμi ®· t¹o cho çc quÇn x· sinh vËt kh¶ n¨ng ph¶n øng vμ thÝch nghi
tèt h¬n ®èi víi nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Chøc n¨ng sinh th¸i cña mét
lßai cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn cÊu tróc cña quÇn x· sinh vËt vμ bao trïm h¬n lμ lªn c¶
hÖ sinh th¸i.
VÝ dô: Sù cã mÆt cña mét loμi c©y gç (Sung, Si, DÎ...) kh«ng chØ t¨ng thªm tÝnh ®a
d¹ng cña quÇn x· sinh vËt mμ cßn gãp phÇn t¨ng tÝnh æn ®Þnh cña chÝnh loμi ®ã th«ng
qua mèi quan hÖ kh¾ng khÝt gi÷a chóng víi çc loμi kh¸c. Çc lßai sinh vËt kh¸c phô
thuéc vμo loμi c©y nμy v× ®ã lμ nguån thøc ¨n cña chóng (KhØ, V−în, Sãc, CÇy vßi mèc,
Cu rèc, Hång hoμng...) hoÆc loμi c©y nμy ph¸t triÓn hay më réng vïng ph©n bè (thô
phÊn, ph¸t t¸n h¹t gièng...) nhê çc lßai kh¸c.
1.2.2 Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ®a d¹ng loμi
• Sù h×nh thμnh loμi míi
Mét loμi míi ®−îc h×nh thμnh th«ng qua qu¸ tr×nh tiÕn ho¸. Qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ liªn
quan ®Õn h×nh thμnh loμi míi tõ nh÷ng loμi ®ang tån t¹i v× chóng thÝch nghi víi nh÷ng
®iÒu kiÖn m«i tr−êng míi, hoÆc ®¬n gi¶n lμ t¸ch riªng ra tõ çc loμi gèc vμ dÇn dÇn thay
®æi th«ng qua chän läc tù nhiªn, ®ét biÕn vμ t¸i tæ hîp.
Lý thuyÕt tiÕn hãa hiÖn t¹i cho thÊy hÇu hÕt sinh vËt h×nh thμnh loμi míi th«ng qua
çch ly ®Þa lý, çch ly sinh s¶n vμ qu¸ tr×nh nμy ®−îc gäi lμ sù h×nh thμnh lßai kh¸c vïng
ph©n bè (Allopatric speciaton). VÝ dô: H¹t gièng cña mét loμi c©y tõ ®Êt liÒn ®−îc ph¸t
t¸n ra ®¶o th«ng qua giã, b·o hoÆc çc loμi chim, ... quÇn thÓ loμi c©y ®ã ®−îc t¹o thμnh
trªn ®¶o qua nhiÒu n¨m, nhiÒu thÕ hÖ cã thÓ sÏ kh¸c víi quÇn thÓ ë ®Êt liÒn.
Tuy nhiªn còng cã nh÷ng loμi míi ®−îc h×nh thμnh ngay trong cïng mét vïng ph©n
bè (Sympatric speciation) khi nh÷ng quÇn thÓ çch ly bëi mét hoÆc nhiÒu c¬ chÕ sinh
häc. VÝ dô: Nh÷ng quÇn thÓ ®éng vËt cã thÓ ph¸t triÓn ë nh÷ng kh«ng gian kh¸c nhau
n¬i mμ chóng giao phèi vμ do vËy trë nªn çch ly vÒ sinh s¶n. Cã quÇn thÓ giao phèi vμo
mïa xu©n vμ quÇn thÓ kh¸c l¹i giao phèi vμo mïa thu.
• Ph¸t t¸n thÝch nghi

12
Ph¸t t¸n thÝch nghi lμ sù h×nh thμnh çc loμi kh¸c tõ mét loμi bè mÑ, v× çc quÇn thÓ
ë nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau còng sÏ cã sù thÝch nghi kh¸c nhau.
1.3 §a d¹ng quÇn x· sinh vËt vμ hÖ sinh th¸i
1.3.1 Kh¸i niÖm
§a d¹ng hÖ sinh th¸i lμ ph¹m trï chØ sù phong phó cña m«i tr−êng trªn c¹n vμ d−íi
n−íc trªn qu¶ ®Êt t¹o lªn mét sè l−îng lín çc hÖ sinh th¸i kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng çc hÖ
sinh th¸i ®−îc ph¶n ¸nh bëi sù ®a d¹ng vÒ sinh c¶nh qua mèi quan hÖ gi÷a çc quÇn x·
sinh vËt vμ çc qu¸ tr×nh sinh th¸i trong sinh quyÓn (chu tr×nh vËt chÊt, çc quan hÖ vÒ
çch sèng, ...).
HÖ sinh th¸i lμ mét ®¬n vÞ cÊu tróc vμ chøc n¨ng cña sinh quyÓn gåm: Çc quÇn x·
thùc vËt, çc quÇn x· ®éng vËt, çc quÇn x· vi sinh vËt, ®Êt ®ai vμ çc yÕu tè khÝ hËu.
QuÇn x· sinh vËt ®−îc x¸c ®Þnh bëi çc loμi sinh vËt trong mét sinh c¶nh nhÊt ®Þnh
cïng víi çc quan hÖ qua l¹i gi÷a çc ç thÓ trong loμi vμ gi÷a çc loμi víi nhau. QuÇn
x· sinh vËt còng quan hÖ víi m«i tr−êng vËt lý t¹o thμnh mét hÖ sinh th¸i.
ViÖc x¸c ®Þnh hÖ sinh th¸i hay sinh c¶nh trªn thùc tÕ lμ rÊt khã kh¨n v× ranh giíi
cña chóng kh«ng râ rμng. Nh÷ng sinh c¶nh réng lín trªn qu¶ ®Êt bao gåm rõng nhiÖt
®íi, nh÷ng çnh ®ång cá, ®Êt ngËp n−íc, rõng ngËp mÆn... Nh÷ng hÖ sinh th¸i nhá còng
cã thÓ x¸c ®Þnh nh− lμ mét hå n−íc vμ thËm chÝ lμ mét gèc c©y.
Theo Miklos Udvardi (Walters and Hamilton, 1993) th× trªn thÕ giíi bao gåm nhiÒu
chØnh thÓ sinh vËt. Sù ph©n chia ®ã tuú thuéc vμo ®iÒu kiÖn khÝ hËu vμ çc sinh vËt sèng
trªn ®ã. Mét chØnh thÓ bao gåm nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau bao gåm:
1. Rõng m−a nhiÖt ®íi 8. §Çm rªu (Tundra) vμ sa m¹c
2. Rõng m−a ¸ nhiÖt ®íi - «n ®íi 9. Sa m¹c, b¸n sa m¹c l¹nh
3. Rõng l¸ kim «n ®íi 10. Tr¶ng cá vμ ®ång cá nhiÖt ®íi
4. Rõng kh« nhiÖt ®íi 11. §ång cá «n ®íi
5. Rõng l¸ réng «n ®íi 12. Th¶m thùc vËt vïng nói
6. Th¶m thùc vËt §Þa Trung H¶i 13. Th¶m thùc vËt vïng ®¶o
7. Sa m¹c vμ b¸n sa m¹c Èm 14. Th¶m thùc vËt vïng hå
1.3.2 Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng
M«i tr−êng vËt lý cã ¶nh h−ëng ®Õn cÊu tróc vμ tÝnh chÊt cña quÇn x· sinh vËt,
ng−îc l¹i quÇn x· sinh vËt còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng tíi tÝnh chÊt vËt lý cña hÖ sinh th¸i.
VÝ dô ë çc hÖ sinh th¸i trªn c¹n, tèc ®é giã, ®é Èm, nhiÖt ®é ë mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh
cã thÓ bÞ chi phèi bëi th¶m thùc vËt, hÖ ®éng vËt cã mÆt ë ®ã. Trong hÖ sinh th¸i thuû
vùc, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña n−íc nh− ®é trong, ®é ®ôc, ®é muèi vμ çc lo¹i ho¸ chÊt kh¸c,
®é n«ng s©u ®· chi phèi ®Õn çc loμi sinh vËt vμ cÊu tróc quÇn x· sinh vËt. Nh−ng ng−îc
l¹i, çc quÇn x· sinh vËt nh− quÇn x· t¶o, r¹n san h« ®· cã ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng
vËt lý.
Trong nh÷ng quÇn x· sinh häc, cã mét sè loμi cã vai trß quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng tån
t¹i, ph¸t triÓn cña mét sè lín çc loμi kh¸c, ng−êi ta gäi ®ã lμ nh÷ng loμi −u thÕ. Nh÷ng
loμi −u thÕ (chñ yÕu) nμy cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn cÊu tróc quÇn x· nhiÒu h¬n so
víi tæng sè ç thÓ cña çc loμi hay sinh khèi cña chóng (Terborgh, 1976).

13
Trong mét quÇn x· sinh vËt, mçi loμi cÇn vμ t¹o cho m×nh mét tËp hîp nhÊt ®Þnh
çc loμi sinh vËt kh¸c quanh nã, ®ã chÝnh lμ æ sinh th¸i cña loμi. æ sinh th¸i cña mét loμi
lμ kho¶ng kh«ng gian n¬i mμ loμi tån t¹i trong tù nhiªn vμ kh«ng bÞ c¹nh tranh gay g¾t
bëi çc loμi kh¸c. æ sinh th¸i cña mét loμi thùc vËt cã thÓ gåm mét d¹ng ®Êt cïng víi
çc ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nh− n¨ng l−îng ¸nh s¸nh nhËn ®−îc, ®é Èm cÇn thiÕt, hÖ thèng
giao phÊn vμ c¬ chÕ ph¸t t¸n h¹t gièng. æ sinh th¸i cña mét loμi ®éng vËt cã thÓ bao
gåm kho¶ng kh«ng gian chiÕm cø, çc lo¹i thøc ¨n ®−îc sö dông trong n¨m, n−íc uèng
vμ nhu cÇu hang hèc tró Èn.
æ sinh th¸i cña mét loμi th−êng bao gåm c¶ giai ®o¹n diÔn thÕ mμ loμi chiÕm gi÷
(diÔn thÕ lμ qu¸ tr×nh thay ®æi dÇn dÇn vÒ thμnh phÇn loμi, cÊu tróc quÇn x· vμ tÝnh chÊt
vËt lý ®−îc xuÊt hiÖn kÕ tiÕp nhau, do nh÷ng biÕn ®æi tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o ®èi víi
quÇn x·). Nh− vËy sè l−îng loμi cña mét hÖ sinh th¸i nμo ®ã còng th−êng xuyªn biÕn ®æi
theo thêi gian. Nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc còng ®−îc tiÕn hμnh ë çc møc ®é kh¸c
nhau, tõ mét hÖ sinh th¸i ®Õn toμn bé khu vùc chøa nhiÒu hÖ sinh th¸i. Çc khu vùc chøa
®ùng nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau th−êng giμu cã vÒ ®a d¹ng sinh häc nh−ng nh÷ng hÖ
sinh th¸i riªng biÖt th−êng chøa ®ùng nhiÒu loμi ®Æc h÷u.
2 Mét sè vïng giμu tÝnh ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi
Giμu tÝnh ®a d¹ng sinh häc nhÊt lμ vïng nhiÖt ®íi vμ tËp trung chñ yÕu lμ çc çnh
rõng nhiÖt ®íi, çc r¹n san h« nhiÖt ®íi. Rõng nhiÖt ®íi tuy chØ chiÕm 7% diÖn tÝch bÒ
mÆt tr¸i ®Êt, nh−ng chóng chøa Ýt nhÊt lμ 50%, thËm chÝ cã thÓ ®Õn 90% tæng sè loμi
®éng, thùc vËt cña tr¸i ®Êt (McNeely et al,1990).
VÒ thùc vËt, ®Õn nay ®· thèng kª ®−îc kho¶ng 90.000 loμi cã mÆt ë vïng nhiÖt ®íi.
Vïng nhiÖt ®íi Nam Mü lμ n¬i giμu loμi nhÊt, chiÕm 1/3 tæng sè loμi: Braxin cã 55.000
loμi; Colombia cã 35.000 loμi; Venezuela cã 15.000 - 25.000 loμi. Vïng ch©u Phi kÐm
®a d¹ng h¬n Nam Mü: Tanzania 10.000 loμi, Cam¬run 8.000 loμi. Trong khi ®ã, toμn bé
vïng B¾c Mü, ¢u, ¸ chØ cã 50.000 loμi.
Vïng §«ng Nam ¸ cã tÝnh ®a d¹ng kh¸ cao, theo Van Steenis, 1971 vμ Yap, 1994,
cã tíi 25.000 loμi, chiÕm 10% sè loμi thùc vËt cã hoa trªn thÕ giíi, trong ®ã cã 40% lμ
loμi ®Æc h÷u. Indonesia 20.000 loμi, Malaysia vμ Th¸i Lan cã 12.000 loμi, §«ng D−¬ng
cã 15.000 loμi.
Tuy nhiªn chóng ta míi chØ −íc l−îng sè l−îng t−¬ng ®èi çc loμi sinh vËt trong
çc hÖ sinh th¸i, vμ cã kho¶ng 80% sè loμi ë c¹n. Con sè nμy hoμn toμn ch−a chÝnh x¸c,
cã thÓ ë ®¹i d−¬ng vμ çc vïng bê biÓn l¹i cã møc ®a d¹ng cao h¬n.
B¶ng 1.2: §a d¹ng loμi thùc vËt ë mét sè vïng ®Þa lý kh¸c nhau
Vïng Sè loμi thùc vËt Sè loμi thùc vËt ®Æc h÷u
Madagasca 6.000 4.900
Rõng §¹i T©y D−¬ng, Braxin 10.000 5.000
T©y Ecuador 10.000 2.500
Colombia 10.000 2.500
Amazon (vïng ®Êt cao) 20.000 5.000
§«ng Himalaya 9.000 3.500

14
Malaysia 8.500 2.400
B¾c Borneo 9.000 3.500
Philipin 8.500 3.700
New Cledonia 1.580 1.400
(Theo N. Myers, "Threatened Biotas")

15
Bμi 2: Gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc
Môc tiªu:
• Tr×nh bμy ®−îc çc gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc
1. §Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc
NhiÒu nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn nh− kh«ng khÝ, n−íc, ®Êt, nh÷ng loμi ®éng thùc
vËt, vi sinh vËt quý hiÕm, c¶nh quan thiªn nhiªn... ®−îc coi lμ nh÷ng nguån tμi nguyªn
chung, thuéc quyÒn së h÷u cña toμn x· héi. Nh÷ng nguån tμi nguyªn nμy th−êng kh«ng
quy ®æi thμnh tiÒn ®−îc. Con ng−êi víi çc ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh, khi sö dông ®·
v« t×nh hoÆc cè ý hñy ho¹i nh÷ng nguån tμi nguyªn nμy mμ kh«ng bao giê hoμn tr¶ l¹i.
ë nhiÒu quèc gia, sù suy gi¶m tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ sù xuèng cÊp cña m«i tr−êng
®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu do nguyªn nh©n kinh tÕ, nªn çc gi¶i ph¸p ng¨n chÆn ph¶i dùa
trªn çc nguyªn t¾c kinh tÕ. ViÖc ®Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ®a d¹ng
sinh häc lμ mét viÖc rÊt khã nh−ng cÇn thiÕt.
ViÖc ®Þnh gi¸ gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc ph¶i dùa trªn sù kÕt hîp çc m«n khoa
häc vÒ kinh tÕ, ph©n tÝch kinh tÕ, khoa häc m«i tr−êng vμ chÝnh s¸ch chung. HiÖn nay ®Ó
cã thÓ −íc l−îng ®−îc sù mÊt m¸t tæng sè vÒ tμi nguyªn, ng−êi ta c¨n cø vμo viÖc tÝnh
to¸n tæng thu nhËp quèc d©n (GDP) cïng mét sè chØ sè ®Þnh gi¸ chÊt l−îng cuéc sèng
con ng−êi. §Ó diÔn t¶ vμ ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc, ng−êi ta th−êng ph¶i sö
dông hμng lo¹t tiªu chÝ vÒ kinh tÕ còng nh− vÒ gi¸ trÞ ®¹o ®øc kh¸c nhau.
MÆt kh¸c còng cÇn ph¶i thÊy r»ng tÊt c¶ çc loμi sinh vËt ®Òu cã mét chøc n¨ng
nhÊt ®Þnh trªn tr¸i ®Êt, do ®ã ®a d¹ng sinh häc cã nh÷ng gi¸ trÞ kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc.
Ph−¬ng ph¸p th«ng dông nhÊt do Mc Neely (1988); Mc Neely vμ ®ång nghiÖp
(1990) sö dông. Trong ®ã gi¸ trÞ ®a d¹ng sinh häc ®−îc ph©n chia thμnh gi¸ trÞ kinh tÕ
trùc tiÕp vμ gi¸ trÞ kinh tÕ gi¸n tiÕp.
2. Gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc
Gi¸ trÞ kinh tÕ trùc tiÕp
Gi¸ trÞ kinh tÕ trùc tiÕp lμ nh÷ng gi¸ trÞ cña çc s¶n phÈm sinh vËt ®−îc con ng−êi
trùc tiÕp khai th¸c vμ sö dông. Çc gi¸ trÞ nμy th−êng ®−îc tÝnh to¸n dùa trªn sè liÖu ®iÒu
tra ë nh÷ng ®iÓm khai th¸c vμ ®èi chiÕu víi sè liÖu thèng kª viÖc xuÊt nhËp khÈu cña c¶
n−íc. Gi¸ trÞ kinh tÕ trùc tiÕp ®−îc chia thμnh gi¸ trÞ sö dông cho tiªu thô vμ gi¸ trÞ sö
dông cho s¶n xuÊt.
2.1.1 Gi¸ trÞ sö dông cho tiªu thô
Gi¸ trÞ sö dông cho tiªu thô ®−îc ®¸nh gi¸ bao gåm çc s¶n phÈm tiªu dïng cho
cuéc sèng hμng ngμy nh−: cñi ®èt vμ çc lo¹i s¶n phÈm kh¸c cho tiªu dïng cho gia ®×nh.
Çc s¶n ph¶m nμy kh«ng xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng nªn hÇu nh− chóng kh«ng ®ãng gãp
g× vμo tæng thu nhËp quèc d©n (GDP), nh−ng nÕu kh«ng cã nh÷ng nguån tμi nguyªn nμy
th× cuéc sèng con ng−êi sÏ gÆp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Sù tån t¹i cña con ng−êi
kh«ng thÓ t¸ch rêi çc loμi sinh vËt. ThÕ giíi sinh vËt mang l¹i cho con ng−êi nhiÒu s¶n
phÈm mμ con ng−êi ®·, ®ang vμ sÏ sö dông nh−: thøc ¨n, n−íc uèng, gç, cñi, nguyªn
liÖu, d−îc liÖu...

16
Mét trong nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt cña con ng−êi ®èi víi tμi nguyªn sinh vËt lμ
nguån ®¹m ®éng vËt. Ngoμi nguån tõ vËt nu«i, ë nhiÒu vïng miÒn nói hμng n¨m cßn thu
®−îc mét l−îng thÞt ®éng vËt rõng kh«ng nhá. ë nhiÒu vïng ch©u Phi, thÞt ®éng vËt
hoang d· chiÕm mét tû lÖ lín trong b÷a ¨n hμng ngμy, vÝ dô nh− ë Botswana kho¶ng
40%; Nigeria 20%; Zaire 75% (Myers 1988). ë Zaire kho¶ng 1 triÖu tÊn thÞt chuét ®−îc
tiªu thô hμng n¨m. ë Botswana kho¶ng 3 triÖu tÊn thÞt thá bÞ b¾n hμng n¨m. Ç còng lμ
nguån ®¹m quan träng, hμng n¨m trªn thÕ giíi tiªu thô kho¶ng 100 triÖu tÊn ç (FAO
1988). PhÇn lín sè ç ®¸nh b¾t nμy ®−îc sö dông ngay t¹i ®Þa ph−¬ng.
ë ViÖt Nam theo thèng kª ban ®Çu cã kho¶ng 73 loμi thó, 130 loμi chim vμ h¬n 50
loμi bß s¸t cã gi¸ trÞ s¨n b¾t. Ç biÓn còng lμ nguån thùc phÈm quan träng, hμng n¨m
n−íc ta khai th¸c kho¶ng 1,2 - 1,3 triÖu tÊn ç (Ph¹m Th−îc 1993). Ngoμi ra, con ng−êi
cßn sö dông hμng ngμn loμi c©y lμm thøc ¨n, thøc ¨n gia sóc, lÊy gç, chiÕt xuÊt tinh dÇu
vμ phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c n÷a.
Gi¸ trÞ tiªu thô cña tõng s¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng çch kh¶o s¸t xem ph¶i
cÇn bao nhiªu tiÒn ®Ó mua mét s¶n phÈm t−¬ng tù trªn thÞ tr−êng khi céng ®ång kh«ng
cßn khai th¸c tμi nguyªn thiªn nhiªn xung quanh. Theo Mayr (1988): nÕu qu¶n lý tèt
1ha rõng nhiÖt ®íi th× hμng n¨m nã cã thÓ cung cÊp cho con ng−êi mét l−îng s¶n phÈm
sinh vËt hoang d· lμ 200 ®« la Mü.
2.1.2 Gi¸ trÞ sö dông cho s¶n xuÊt
Gi¸ trÞ sö dông cho s¶n xuÊt lμ gi¸ trÞ thu ®−îc th«ng qua viÖc b¸n çc s¶n phÈm thu
h¸i, khai th¸c ®−îc tõ thiªn nhiªn trªn thÞ tr−êng nh− cñi, gç, song m©y, c©y d−îc liÖu,
hoa qu¶, thÞt vμ da ®éng vËt hoang d·...
Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña çc nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn lμ rÊt lín ngay c¶ ë nh÷ng
n−íc c«ng nghiÖp. T¹i Mü hμng n¨m cã kho¶ng 4,5% gi¸ trÞ GDP t−¬ng ®−¬ng 87 tû ®«
la thu ®−îc b»ng çch nμy hay çch kh¸c tõ çc loμi hoang d· (Perscott 1986). ë çc
n−íc ®ang ph¸t triÓn do ho¹t ®éng c«ng nghiÖp cßn Ýt, ®Æc biÖt lμ vïng n«ng th«n miÒn
nói th× gi¸ trÞ nμy cßn cao h¬n nhiÒu.
Gi¸ trÞ s¶n xuÊt lín nhÊt cña nhiÒu loμi lμ kh¶ n¨ng cung cÊp nguån nguyªn vËt liÖu
cho c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vμ lμ c¬ së ®Ó c¶i tiÕn gièng vËt nu«i, c©y trång trong s¶n
xuÊt n«ng l©m nghiÖp. §Æc biÖt quan träng lμ nguån gen lÊy tõ çc loμi hoang d· cã kh¶
n¨ng kh¸ng bÖnh cao vμ chèng chÞu ®−îc ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi tèt h¬n.
Çc loμi hoang d· cßn cung cÊp nguån d−îc liÖu quan träng. ë Mü cã tíi 25% çc
®¬n thuèc sö dông çc chÕ phÈm ®iÒu chÕ tõ c©y, cá, nÊm vμ çc loμi vi sinh vËt (Fam
Sworth 1988, Eisner 1991)... ë ViÖt Nam qua ®iÒu tra s¬ bé cã kho¶ng 3.200 loμi c©y vμ
64 loμi ®éng vËt ®· ®−îc con ng−êi sö dông lμm d−îc liÖu, ch÷a bÖnh (Vâ V¨n Chi,
1997).
2.2 Gi¸ trÞ gi¸n tiÕp
Gi¸ trÞ kinh tÕ gi¸n tiÕp lμ lîi Ých do ®a d¹ng sinh häc mang l¹i cho c¶ céng ®ång.
Nh− vËy gi¸ trÞ kinh tÕ gi¸n tiÕp cña ®a d¹ng sinh häc bao gåm c¶ chÊt l−îng n−íc, b¶o
vÖ ®Êt, dÞch vô nghØ m¸t, thÈm mü, phôc vô gi¸o dôc, nghiªn cøu khoa häc, ®iÒu hoμ khÝ
hËu vμ tÝch lòy cho x· héi t−¬ng lai.
Gi¸ trÞ gi¸n tiÕp ®−îc hiÓu theo mét khÝa c¹nh kh¸c bao gåm çc qu¸ tr×nh x¶y ra
trong m«i tr−êng vμ çc chøc n¨ng b¶o vÖ cña hÖ sinh th¸i. §ã lμ nh÷ng mèi lîi kh«ng
®o ®Õm ®−îc vμ nhiÒu khi lμ v« gi¸. V× nh÷ng lîi Ých nμy kh«ng ph¶i lμ hμng ho¸ nªn

17
th−êng kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh tÝnh GDP cña quèc gia. Tuy nhiªn chóng l¹i
®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc duy tr× nh÷ng s¶n phÈm tù nhiªn mμ nÒn kinh tÕ
quèc gia phô thuéc.
Gi¸ trÞ kinh tÕ gi¸n tiÕp cã thÓ kÓ ®Õn gåm:
• Gi¸ trÞ sinh th¸i:
Çc hÖ sinh th¸i lμ c¬ së sinh tån cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt trong ®ã cã loμi ng−êi.
HÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi ®−îc xem nh− lμ l¸ phæi xanh cña thÕ giíi. §a d¹ng sinh häc
lμ nh©n tè quan träng ®Ó duy tr× çc qu¸ tr×nh sinh th¸i c¬ b¶n nh−: quang hîp cña thùc
vËt, mèi quan hÖ gi÷a çc lßai, ®iÒu hßa nguån n−íc, ®iÒu hßa khÝ hËu, b¶o vÖ vμ lμm
t¨ng ®é ph× ®Êt, h¹n chÕ sù xãi mßn cña ®Êt vμ bê biÓn,... t¹o m«i tr−êng sèng æn ®Þnh vμ
bÒn v÷ng cho con ng−êi. Con ng−êi kh«ng thÓ sèng ®−îc nÕu thiÕu kh«ng khÝ, chÝnh hÖ
thùc vËt ®· vμ ®ang cung cÊp miÔn phÝ l−îng oxy khæng lå cho cuéc sèng cña hμng tû
ng−êi trªn tr¸i ®Êt trong suèt cuéc ®êi cña m×nh. §a d¹ng sinh häc cßn gãp phÇn t¹o ra
çc dÞch vô nghØ ng¬i vμ du lÞch sinh th¸i
Du lÞch sinh th¸i cã thÓ lμ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®èi víi viÖc b¶o vÖ
da d¹ng sinh häc, nhÊt lμ khi chóng ®−îc tæ chøc, phèi hîp chÆt chÏ víi ch−¬ng tr×nh
qu¶n lý vμ b¶o tån tæng hîp (Munn, 1992). Tuy vËy, cÇn chó ý ®Õn viÖc tæ chøc cho du
kh¸ch quan s¸t nh÷ng vÊn ®Ò cÇn thiÕt liªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng, tμi nguyªn;
tr¸nh nh÷ng hμnh ®éng tiªu cùc hay viÖc x©y dùng nh÷ng c¬ së h¹ tÇng qu¸ khang
trang, hiÖn ®¹i cã thÓ sÏ trë thμnh mèi ®e däa ®èi víi ®a d¹ng sinh häc.
• Gi¸ trÞ gi¸o dôc vμ khoa häc:
NhiÒu s¸ch gi¸o khoa ®uîc biªn so¹n, nhiÒu ch−¬ng tr×nh v« tuyÕn vμ phim ¶nh ®−îc
x©y dùng vÒ chñ ®Ò b¶o tån thiªn nhiªn víi môc ®Ých gi¸o dôc vμ gi¶i trÝ. Thªm vμo ®ã
nh÷ng tμi liÖu vÒ lÞch sö tù nhiªn còng ®−îc ®−a vμo gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y trong çc
tr−êng häc (Hair vμ Pomerantz, 1987).
Mét sè l−îng lín çc nhμ khoa häc chuyªn ngμnh vμ nh÷ng ng−êi yªu thÝch sinh th¸i
häc ®· t×m hiÓu hÖ sinh th¸i mμ kh«ng ph¶i tiªu tèn nhiÒu tiÒn vμ kh«ng ®ßi hái nhiÒu
lo¹i dÞch vô cao cÊp. Nh÷ng ho¹t ®éng khoa häc nμy mang l¹i lîi nhuËn kinh tÕ cho
nh÷ng khu vùc n¬i hä tiÕn hμnh quan s¸t nghiªn cøu. Gi¸ trÞ thùc sù cßn lμ kh¶ n¨ng
n©ng cao kiÕn thøc, t¨ng c−êng tÝnh gi¸o dôc vμ t¨ng vèn sèng cho con ng−êi.
Ng−îc l¹i th«ng qua çc ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc vμ gi¸o dôc con ng−êi hiÓu
râ h¬n vÒ gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc. Sù ®a d¹ng cña çc loμi trªn thÕ giíi cã thÓ ®−îc
coi nh− lμ cÈm nang ®Ó gi÷ cho qu¶ ®Êt cña chóng ta vËn hμnh mét çch h÷u hiÖu. Sù
mÊt m¸t cña çc lßai cã thÓ vÝ nh− sù mÊt ®i nh÷ng trang s¸ch cña cuèn cÈm nang cÇn
thiÕt. NÕu nh− mét lóc nμo ®ã, chóng ta cÇn ®Õn nh÷ng th«ng tin cña cuèn cÈm nang nμy
®Ó b¶o vÖ chóng ta vμ nh÷ng loμi kh¸c trªn thÕ giíi th× chóng ta kh«ng t×m ®©u ra ®−îc
n÷a.
• Gi¸ trÞ v¨n hãa vμ d©n téc häc:
Ngoμi nh÷ng gi¸ trÞ nªu trªn, ®a d¹ng sinh häc cßn cã nhiÒu gi¸ trÞ vÒ v¨n hãa vμ d©n
téc häc mμ nã dùa trªn çc nÒn t¶ng vÒ ®¹o ®øc còng nh− kinh tÕ. HÖ thèng gi¸ trÞ cña
hÇu hÕt çc t«n gi¸o, triÕt häc vμ v¨n hãa cung cÊp nh÷ng nguyªn t¾c vμ ®¹o lý cho viÖc
b¶o tån loμi. Nh÷ng nguyªn t¾c, triÕt lý nμy ®−îc con ng−êi hiÓu vμ qu¸n triÖt mét çch
dÔ dμng, gióp cho loμi ng−êi biÕt b¶o vÖ c¶ nh÷ng loμi kh«ng mang l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ
lín.

18
Mét trong nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc lín lμ mçi loμi sinh vËt sinh ra ®Òu cã quyÒn ®Ó
tån t¹i. Con ng−êi hoμn toμn kh«ng cã quyÒn tiªu diÖt c¸c loμi mμ ng−îc l¹i ph¶i nç lùc
hμnh ®éng nh»m h¹n chÕ sù tuyÖt chñng cña loμi.
Sù t«n träng cuéc sèng con ng−êi vμ ®a d¹ng v¨n hãa ph¶i ®−îc ®Æt ngang hμng víi
sù t«n träng ®a d¹ng sinh häc. Con ng−êi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tr¸i ®Êt, nÕu nh−
chóng ta lμm tæn h¹i nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn trªn tr¸i ®Êt vμ lμm cho nhiÒu loμi bÞ
®e däa tuyÖt chñng, th× nh÷ng thÕ hÖ tiÕp sau sÏ ph¶i tr¶ gi¸ trong cuéc sèng bëi sù mÊt
m¸t nμy.

19
Bμi 3: Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc
Môc tiªu:
• Tr×nh bμy kh¸i niÖm vμ qu¸ tr×nh suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc
• Gi¶i thÝch ®−îc çc nguyªn nh©n chÝnh g©y suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc
• Tr×nh bμy ®−îc thang bËc ph©n h¹ng møc ®e däa ®a d¹ng sinh häc.
Kh¸i niÖm suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc
2.3 Kh¸i niÖm
Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc cã thÓ hiÓu lμ sù suy gi¶m tÝnh ®a d¹ng, bao gåm sù suy
gi¶m loμi, nguån gen vμ hÖ sinh th¸i, tõ ®ã lμm suy gi¶m gi¸ trÞ, chøc n¨ng cña ®a d¹ng
sinh häc. Sù suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc ®−îc thÓ hiÖn ë çc mÆt:
• HÖ sinh th¸i bÞ biÕn ®æi
• MÊt loμi
• MÊt ®a d¹ng di truyÒn
MÊt loμi, sù xãi mßn di truyÒn, sù du nhËp x©m lÊn cña çc loμi sinh vËt l¹, sù suy
tho¸i çc hÖ sinh th¸i tù nhiªn, nhÊt lμ rõng nhiÖt ®íi ®ang diÔn ra mét çch nhanh
chãng ch−a tõng cã mμ nguyªn nh©n chñ yÕu lμ do t¸c ®éng cña con ng−êi.
Mét quÇn x· sinh vËt, hÖ sinh th¸i cã thÓ bÞ suy tho¸i trong mét vïng, song nÕu tÊt
c¶ çc loμi nguyªn b¶n vÉn cßn sèng sãt th× quÇn x· vμ hÖ sinh th¸i ®ã vÉn cßn tiÒm
n¨ng phôc håi. T−¬ng tù, ®a d¹ng di truyÒn sÏ gi¶m khi kÝch th−íc quÇn thÓ bÞ gi¶m,
nh−ng loμi vÉn cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o l¹i sù ®a d¹ng di truyÒn nhê ®ét biÕn, t¸i tæ hîp. Loμi
bÞ tuyÖt chñng th× nh÷ng th«ng tin di truyÒn chøa trong bé m¸y di truyÒn cña loμi sÏ mÊt
®i, loμi ®ã khã cã kh¶ n¨ng ®Ó phôc håi vμ con ng−êi sÏ khã cßn c¬ héi ®Ó nhËn biÕt
tiÒm n¨ng cña loμi ®ã.
2.4 Qu¸ tr×nh suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc
Cïng víi nh÷ng biÕn cè vÒ lÞch sö, vÒ kinh tÕ x· héi, ®a d¹ng sinh häc trªn tßan
cÇu ®· vμ ®ang bÞ suy tho¸i nghiªm träng. Mét trong nh÷ng dÊu hiÖu quan träng nhÊt
cña sù suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc lμ sù tuyÖt chñng loμi do m«i tr−êng sèng bÞ tæn h¹i.
Kh¸i niÖm tuyÖt chñng cã nhiÒu nghÜa kh¸c nhau. Mét loμi bÞ coi lμ tuyÖt chñng
khi kh«ng cßn mét ç thÓ nμo cña loμi ®ã cßn sèng sãt ë bÊt kú ®©u trªn thÕ giíi. VÝ dô:
loμi chim Vermivora bachmanii, ç thÓ cuèi cïng cña loμi nμy ®−îc nh×n thÊy trong
nh÷ng n¨m cña thËp kû 60. Loμi mμ chØ cßn mét sè ç thÓ cßn sãt l¹i nhê sù ch¨m sãc,
nu«i trång cña con ng−êi th× ®−îc coi lμ ®· bÞ tuyÖt chñng trong hoang d·, vÝ dô loμi
H−¬u sao (Cervus nippon) ë ViÖt Nam. Mét loμi ®−îc coi lμ tuyÖt chñng côc bé nÕu
nh− nã kh«ng cßn sèng sãt t¹i nh÷ng n¬i chóng ®· tõng sèng, nh−ng ng−êi ta vÉn t×m
thÊy chóng t¹i nh÷ng n¬i kh¸c trong thiªn nhiªn.
Mét sè nhμ sinh th¸i häc sö dông côm tõ “loμi bÞ tuyÖt chñng vÒ ph−¬ng diÖn
sinh th¸i häc”, ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ sè l−îng loμi cßn l¹i Ýt ®Õn møc ¶nh h−ëng cña nã
kh«ng cßn ý nghÜa ®Õn nh÷ng loμi kh¸c trong quÇn x·. VÝ dô: Loμi Hæ (Panthera tigris)

20
hiÖn nay bÞ tuyÖt chñng vÒ ph−¬ng diÖn sinh th¸i häc, ®iÒu nμy cã nghÜa lμ sè l−îng Hæ
hiÖn cßn trong thiªn nhiªn rÊt Ýt vμ t¸c ®éng cña chóng ®Õn quÇn thÓ ®éng vËt måi lμ
kh«ng ®¸ng kÓ.
Ngoμi ra, trong nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc cßn gäi mét hiÖn t−êng kh¸c, ®ã lμ
"çi chÕt ®ang sèng". Khi quÇn thÓ cña loμi cã sè l−îng ç thÓ d−íi møc b¸o ®éng,
nhiÒu kh¶ n¨ng loμi sÏ bÞ tuyÖt chñng. §èi víi mét sè quÇn thÓ trong tù nhiªn, mét vμi
ç thÓ vÉn cßn cã thÓ sèng sãt dai d½ng vμi n¨m, vμi chôc n¨m; chóng cã thÓ vÉn sinh
s¶n nh−ng sè phËn cuèi cïng cña chóng vÉn lμ sù tuyÖt chñng (nÕu kh«ng cã sù can
thiÖp cña c«ng nghÖ sinh häc). C©y lÊy gç lμ mét vÝ dô ®iÓn h×nh, mét c©y sèng t¸ch
biÖt, kh«ng sinh s¶n cã thÓ sèng ®Õn hμng tr¨m n¨m. Nh÷ng loμi nμy ®−îc coi lμ hiÖn
th©n cña “çi chÕt ®ang sèng”, mÆc dï vÒ ph−¬ng diÖn chuyªn m«n nã ch−a bÞ tuyÖt
chñng nÕu nh− mét vμi ç thÓ cña loμi vÉn sèng, nh−ng lóc nμy quÇn thÓ kh«ng thÓ tån
t¹i vμ sinh s¶n mét çch kháe m¹nh, sung søc n÷a. Dï muèn hay kh«ng t−¬ng lai cña
loμi còng chØ giíi h¹n trong vßng ®êi cña nh÷ng ç thÓ cßn sèng sãt ®ã (Gentry, 1986;
Janzen, 1986b).
Sù sèng xuÊt hiÖn çch ®©y 3 - 4 tû n¨m vμ tÝnh phøc t¹p cña sù sèng b¾t ®Çu t¨ng
dÇn tõ ®Çu thÕ kû Cambrian (çch ngμy nay kho¶ng 600 triÖu n¨m). Cïng víi sù t¨ng
tÝnh ®a d¹ng sinh häc lμ sù tuyÖt chñng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Trong giai ®o¹n tõ kû
Cambrian ®Õn nay, çc nhμ cæ sinh häc cho r»ng cã Ýt nhÊt 5 lÇn bÞ tuyÖt chñng hμng
lo¹t :
• TuyÖt chñng lÇn thø nhÊt diÔn ra vμo cuèi kû Ordovican (çch ®©y kho¶ng 450 triÖu
n¨m ), kho¶ng 12% çc hä ®éng vËt biÓn vμ 60% sè loμi ®éng thùc vËt bÞ tuyÖt
chñng.
• TuyÖt chñng lÇn thø hai diÔn ra vμo cuèi kû Devon (çch ®©y kho¶ng 365 triÖu n¨m)
vμ kÐo dμi kho¶ng 7 triÖu n¨m ®· g©y lªn sù biÕn mÊt cña 60% tæng sè loμi cßn l¹i
sau lÇn tuyÖt chñng lÇn thø nhÊt.
• TuyÖt chñng lÇn thø ba lμ nghiªm träng nhÊt kÐo dμi kho¶ng 1 triÖu n¨m diÔn ra vμo
kû Permian (çch ®©y kho¶ng 245 triÖu n¨m) ®· xo¸ sæ 54% sè hä vμ kho¶ng 77 -
96% sè loμi ®éng vËt biÓn, 2/3 sè loμi bß s¸t, Õch nh¸i vμ 30% sè bé c«n trïng.
• TuyÖt chñng lÇn thø t− xÈy ra vμo cuèi kû Triassic (çch ®©y kho¶ng 210 triÖu n¨m)
víi kho¶ng 20% sè loμi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt bÞ tiªu diÖt. Hai ®ît tuyÖt chñng ba vμ
bèn qu¸ gÇn nhau v× vËy qu¸ tr×nh phôc håi l¹i hoμn toμn ph¶i mÊt 100 triÖu n¨m
(Wilson, 1992).
• TuyÖt chñng lÇn thø n¨m diÔn ra vμo cuèi kû Cretacis vμ ®Çu kû Tertiary (çch ®©y
kho¶ng 65 triÖu n¨m). §©y ®−îc coi lμ lÇn tuyÖt chñng næi tiÕng nhÊt. Ngoμi çc loμi
th»n l»n khæng lå, h¬n mét nöa loμi bß s¸t vμ mét nöa loμi sèng ë biÓn ®· bÞ tuyÖt
chñng.
Theo Wilson (1992) th× ngoμi nguyªn nh©n do thiªn th¹ch ë lÇn tuyÖt chñng thø n¨m
vμ mét phÇn do nói löa phun trμo ë lÇn thø ba, sù tuyÖt chñng cßn l¹i lμ do hiÖn t−îng
b¨ng hμ toμn cÇu.
Theo çch tÝnh cña çc nhμ khoa häc th× tèc ®é tuyÖt chñng trung b×nh trong qu¸
khø vμo kho¶ng 9% trªn mét triÖu n¨m (Rauf, 1998), tøc kho¶ng 0,000009% trong mét
n¨m. Nh− vËy cø 5 n¨m mÊt kho¶ng mét loμi trong 2 triÖu loμi cã trong qu¸ khø. §iÒu
nμy cã thÓ thÊp h¬n so víi thùc tÕ v× çc nhμ khoa häc ®· kh«ng tÝnh ®−îc sù mÊt ®i cña
çc loμi ®Æc h÷u. NÕu vËy tèc ®é tuyÖt chñng cao nhÊt chØ cã thÓ lμ 2 loμi mçi n¨m.

21
MÆc dï sè l−îng loμi ®· bÞ tuyÖt chñng chØ lμ nh÷ng con sè −íc l−îng vμ chim, thó
lμ nh÷ng loμi ®−îc biÕt ®Õn nhiÒu nhÊt song trªn c¬ së b»ng chøng cô thÓ, çc nhμ khoa
häc ®· nªu r»ng cã kho¶ng 85 loμi thó vμ 113 loμi chim ®· bÞ tuyÖt chñng tõ nh÷ng n¨m
1600, t−¬ng øng 2,1% çc loμi thó vμ 1,3% çc loμi chim ( Reid & Miller, 1989 ; Smith
et al, 1993 ). Tèc ®é tuyÖt chñng ®Æc biÖt t¨ng nhanh tõ khi xuÊt hiÖn x· héi loμi ng−êi,
®Æc biÖt trong vßng 150 n¨m trë l¹i ®©y. Tèc ®é tuyÖt chñng ®èi víi çc loμi thó vμ chim
lμ kho¶ng 1 loμi trong 10 n¨m t¹i thêi ®iÓm 1600 - 1700 vμ t¨ng lªn 1 loμi/ n¨m trong
kho¶ng1850 - 1950. Tèc ®é tuyÖt chñng t¨ng ®· cho thÊy nh÷ng mèi ®e do¹ víi ®a d¹ng
sinh häc ®· trë nªn nghiªm träng.
Tèc ®é tuyÖt chñng ®Æc biÖt lín ë çc ®¶o v× ®¶o kh«ng nh÷ng lμ n¬i tËp trung çc
loμi ®Æc h÷u mμ nã cßn bÞ khèng chÕ vÒ mÆt kh«ng gian. HÇu hÕt sù tuyÖt chñng cña çc
loμi thó, chim, bß s¸t vμ Õch nh¸i ®−îc biÕt ®Õn trong vßng 350 n¨m trë l¹i ®©y hÇu hÕt
lμ sèng trªn ®¶o vμ h¬n 80% çc loμi thùc vËt ®Æc h÷u trªn çc ®¶o hiÖn nay ®Òu ®ang bÞ
®e d¹ng tuyÖt chñng.
Tèc ®é tuyÖt chñng ë ®¶o th−êng lín h¬n çc n¬i kh¸c. Çc nghiªn cøu vÒ nh÷ng
quÇn x· sèng trªn ®¶o ®· ®−a mét quy luËt chung vÒ ph©n bè ®a d¹ng sinh häc vμ nã
®−îc gäi lμ M« h×nh ®Þa lý sinh häc ®¶o cña Mc Arthur vμ Wilson (1967). M« h×nh nμy
nãi lªn mèi quan hÖ gi÷a sè loμi víi diÖn tÝch vμ th−êng tu©n theo qui luËt: Nh÷ng ®¶o
cã diÖn tÝch réng sÏ cã nhiÒu loμi h¬n ®¶o cã diÖn tÝch hÑp. Çc ®¶o lín còng cho phÐp
çc loμi çch biÖt vÒ ®Þa lý tån t¹i quÇn thÓ cã kÝch th−íc lín h¬n vμ lμm t¨ng tÝnh ®Æc
thï cña loμi vμ lμm gi¶m x¸c suÊt tuyÖt chñng cña çc loμi míi h×nh thμnh qua tiÕn hãa.
M« h×nh ®Þa lý sinh häc ®¶o ®−îc sö dông ®Ó dù tÝnh, dù b¸o sè l−îng vμ tû lÖ loμi
cã thÓ bÞ tuyÖt chñng mét khi n¬i c− tró cña chóng bÞ hñy ho¹i (Simberloff, 1986). DiÖn
tÝch n¬i c− tró bÞ thu hÑp lμm gi¶m kh¶ n¨ng cung cÊp cña n¬i sèng. M« h×nh nμy còng
®−îc më réng sù ¸p dông ®èi víi çc khu b¶o tån, n¬i ®−îc bao bäc bëi çc hÖ sinh th¸i
bÞ tæn th−¬ng vμ n¬i c− tró bÞ huû ho¹i. Çc khu nμy còng ®−îc coi nh− nh÷ng hßn ®¶o
trªn biÓn vμ ®ang bÞ khai th¸c lμm cho n¬i c− tró cña çc loμi bÞ thu hÑp. M« h×nh nμy
cho biÕt r»ng nÕu 50% diÖn tÝch cña ®¶o (vμ çc khu b¶o tån) bÞ huû ho¹i th× kho¶ng
10% sè loμi trªn ®¶o sÏ bÞ tuyÖt chñng. NÕu 90% n¬i c− tró bÞ ph¸ ho¹i th× 50% sè loμi
bÞ mÊt vμ khi 99% n¬i c− tró bÞ mÊt th× 75% sè loμi sÏ bÞ mÊt.
Do rõng nhiÖt ®íi lμ n¬i sinh sèng cña phÇn lín çc loμi sinh vËt trªn thÕ giíi nªn
sù gi¶m sót nhanh chãng diÖn tÝch rõng vμ n¹n ph¸ rõng cßn tiÕp tôc cho ®Õn khi chØ cßn
l¹i çc Khu b¶o tån th× kho¶ng 2/3 sè loμi thùc vËt vμ chim sÏ bÞ tuyÖt chñng
(Simberloff. 1986). NhiÒu nhμ khoa häc dù ®o¸n r»ng sÏ mÊt 5-10% sè loμi vμo nh÷ng
n¨m 1990-2020, b×nh qu©n mçi ngμy mÊt ®i 40-140 loμi. Cã thÓ sÏ bÞ mÊt kho¶ng 25%
sè loμi vμo n¨m 2050.
3 Nguyªn nh©n g©y suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc
§a d¹ng sinh häc suy tho¸i do 2 nhãm nguyªn nh©n chÝnh lμ : hiÓm häa tù nhiªn vμ
t¸c ®éng cña con ng−êi.
Çc hiÓm häa tù nhiªn g©y ra nh÷ng tæn h¹i nÆng nÒ cho ®a d¹ng sinh häc trong
nh÷ng kû nguyªn çch ®©y h¬n 60 triÖu n¨m, cßn ¶nh h−ëng cña çc ho¹t ®éng do con
ng−êi g©y nªn ®Æc biÖt nghiªm träng tõ gi÷a thÕ kû XIX ®Õn nay.
Nh÷ng ¶nh h−ëng do t¸c ®éng cña con ng−êi g©y ra chñ yÕu lμm thay ®æi, suy tho¸i
vμ hñy ho¹i c¶nh quan trªn diÖn réng. §iÒu ®ã ®Èy loμi vμ çc quÇn x· vμo n¹n diÖt
chñng. Mèi nguy h¹i do con ng−êi g©y ra ®èi víi ®a d¹ng sinh häc lμ viÖc ph¸ hñy, chia

22
c¾t, lμm suy tho¸i sinh c¶nh (n¬i sèng). ViÖc khai th¸c qu¸ møc çc loμi phôc vô cho
nhu cÇu cña con ng−êi, viÖc du nhËp çc loμi vμ gia t¨ng bÖnh dÞch còng lμ nh÷ng
nguyªn nh©n quan träng lμm suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc. Çc mèi ®e däa trªn cã liªn
quan mËt thiÕt ®Õn sù gia t¨ng d©n sè cña toμn thÕ giíi.
ViÖc ph¸ hñy çc quÇn x· sinh häc x¶y ra nhiÒu nhÊt trong vßng 150 n¨m trë l¹i
®©y vμ liªn quan ®Õn d©n sè thÕ giíi: 1 tû ng−êi n¨m 1850, 2 tû ng−êi n¨m 1930 vμ 5,9
tû ng−êi vμo n¨m 1995, hiÖn nay ®· cã trªn 6 tû ng−êi. Tèc ®é t¨ng d©n sè thÊp ë çc
n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh−ng cßn cao ë çc n−íc kÐm ph¸t triÓn ë Ch©u ¸, Ch©u
Phi vμ Mü La Tinh mμ ®©y l¹i lμ nh÷ng n¬i giμu tÝnh ®a d¹ng sinh häc
(WRI/UNEP/UNDP, 1994)
4 Thang bËc ph©n h¹ng møc ®e do¹ cña IUCN, 1994 (IUCN Red
List Categorles).
Thang bËc ph©n h¹ng møc ®e do¹ n¨m 1994 cña IUCN hiÖn ®ang ®−îc sö dông cã
cÊu tróc çc thang bËc ph©n h¹ng møc ®e däa ®−îc m« t¶ tãm l−îc qua s¬ ®å sau:
S¬ ®å 3.1: CÊu tróc çc cÊp ®e däa (IUCN, 1994)
• Thang bËc ph©n h¹ng møc ®e däa cô thÓ:
+ Çc bËc ph©n h¹ng chÝnh:
- BÞ tuyÖt chñng - EX (Extinct):
Mét ®¬n vÞ ph©n lo¹i ®−îc coi lμ tuyÖt chñng khi ch¾c ch¾n ç thÓ cuèi cïng cña
®¬n vÞ ph©n lo¹i ®ã ®· bÞ tiªu diÖt.
- TuyÖt chñng trong hoang d· - EW (Extinct in the wild) :
Mét loμi ®−îc coi lμ tuyÖt chñng trong hoang d· khi biÕt ®−îc loμi ®ã chØ tån t¹i
trong ®iÒu kiÖn nu«i trång n»m ngoμi ph¹m vi ph©n bè lÞch sö cña loμi ®ã. Loμi ®−îc coi
lμ tuyÖt chñng trong hoang d· khi nh÷ng nç lùc ®iÒu tra t¹i nh÷ng vïng sèng cña loμi ®·
biÕt hoÆc nh÷ng sinh c¶nh cã hi väng gÆp ®−îc, vμo nh÷ng thêi ®iÓm thÝch hîp (theo
ngμy, mïa, n¨m) kh¾p çc vïng ph©n bè lÞch sö cña nã, mμ vÉn kh«ng t×m ra mét ç thÓ
Nguy cÊp cao (CR)
BÞ tuyÖt chñng (EX)
§ñ d÷ liÖu
HÇu nh− kh«ng bÞ ®e däa
GÇn bÞ ®e däa
BÞ tuyÖt chñng trong hoang d· (EW)
Phô thuéc b¶o tån
Nguy cÊp (EN)
S¾p nguy cÊp (VU)
ThiÕu d÷ liÖu (DD)
BÞ ®e däa
§e däa thÊp
§−îc ®¸nh gi¸
Ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ (NE)

23
nμo. Çc cuéc ®iÒu tra v−ît qu¸ khung thêi gian cña mét vßng ®êi hoÆc tuæi thä cña
chóng.
- Nguy cÊp cao/ RÊt nguy cÊp - CR (Critical Endangered):
Mét loμi ®−îc coi lμ rÊt nguy cÊp khi nã ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mèi ®e do¹ tuyÖt
chñng tù nhiªn rÊt lín trong mét t−¬ng lai gÇn, theo ®Þnh nghÜa tõ môc A ®Õn E d−íi
®©y:
A. QuÇn thÓ ®ang bÞ suy gi¶m theo mét trong çc h×nh thøc sau:
1. Çc −íc l−îng chØ ra r»ng quÇn ®· bÞ/ cã xu thÕ hoÆc nghi cã sù suy gi¶m Ýt nhÊt
80% trong vßng 10 n¨m hoÆc trong 3 thÕ hÖ võa qua, ®−îc x¸c ®Þnh bëi:
(a) quan s¸t trùc tiÕp
(b) chØ sè cña ®é phong phó s¸t thùcvíi ®¬nvÞ ph©n lo¹i ®ã
(c) sù suy gi¶m trong vïng chiÕm cø, ph¹m vi xuÊt hiÖn hay chÊt l−îng cña sinh
c¶nh .
(d) møc ®é khai th¸c hiÖn t¹i hoÆc xu h−íng khai th¸c.
(e) hËu qu¶ cña du nhËp loμi míi, t¹p lai, bÖnh dÞch, « nhiÔm hay ký sinh.
2. Sù suy gi¶m Ýt nhÊt 80%, cã xu h−íng hoÆc nghi sÏ cã thÓ gÆp ph¶i trong 10 n¨m
tíi hoÆc trong 3thÕ hÖ dùa trªn c¬ së x¸c ®Þnh cña bÊt kú ®iÓm (b), (c), (d) hoÆc (e)
ë trªn
B. Ph¹m vi xuÊt hiÖn −íc l−îng nhá thua 100 km2
hoÆc vïng chiÕm cø nhá thua 10 km2
,
vμ ®−îc chØ ra bëi çc −íc l−îng sau :
1. BÞ ph©n çch nghiªm träng hay ®−îc biÕt chØ tån t¹i trong mét diÓm duy nhÊt.
2. TiÕp tôc suy gi¶m qua quan s¸t hoÆc cã thÓ gÆp ph¶i trong çc tr−êng hîp sau:
(a) ph¹m vi xuÊt hiÖn
(b) diÖn tÝch chiÕm cø
(c) diÖn tÝch, ph¹m vi hay chÊt l−îng sinh c¶nh
(d) sè l−îng ç thÓ tr−ëng thμnh
3. Nh÷ng thay ®æi cùc kú bÊt th−êng theo çc ®iÓm sau:
(c) sè ®Þa ®iÓm ph©n bè hay sè l−îng çc quÇn thÓ phô
C. Sè l−îng quÇn thÓ ®−îc −íc l−îng cßn Ýt thua 250 ç thÓ tr−ëng thμnh vμ :
1. Sè l−îng ®ã vÉn tiÕp tôc suy gi¶m Ýt nhÊt 25% trong 3 n¨m tíi ë 1 thÕ hÖ hoÆc
nhiÒu h¬n.
2. QuÇn thÓ vÉn tiÕp tôc gi¶m qua quan s¸t hoÆc cã thÓ gÆp ph¶i vÒ sè l−îng çc ç
thÓ tr−ëng thμnh vμ cÊu tróc quÇn thÓ n»m trong çc d¹ng:
(a) bÞ chia c¾t nghiªm träng
(b) tÊt c¶ çc ç thÓ ®Òu n»m trong mét quÇn thÓ phô duy nhÊt.

24
D. QuÇn thÓ cã sè l−îng d−íi 50 ç thÓ tr−ëng thμnh.
E. Çc ph©n tÝch khèi l−îng chØ ra r»ng kh¶ n¨ng tuyÖt chñng trong tù nhiªn Ýt nhÊt lμ
d−íi 50% trong vßng 10 n¨m hoÆc lμ 3 thÕ hÖ hay bÊt cø khi nμo dμi h¬n.
- Nguy cÊp - EN (Endangered):
Mét loμi ®−îc coi lμ nguy cÊp khi nã ch−a ph¶i lμ nguy cÊp cao nh−ng nã ®ang ph¶i
®èi mÆt víi nh÷ng mèi ®e do¹ tuyÖt chñng tù nhiªn rÊt lín trong mét t−¬ng lai gÇn theo
®Þnh nghÜa tõ môc A ®Õn E d−íi ®©y:
A. QuÇn thÓ ®ang bÞ suy gi¶m theo mét trong çc h×nh thøc sau:
1. Çc quan s¸t, −íc l−îng chØ ra r»ng quÇn ®· bÞ/ cã xu thÕ hoÆc nghi cã sù suy
gi¶m Ýt nhÊt 50% trong vßng 10 n¨m hoÆc trong 3 thÕ hÖ võa qua hoÆc l©u h¬n,
®−îc x¸c ®Þnh bëi:
(b) mét chØ sè cña ®é phong phó s¸t thùc víi ®¬nvÞ ph©n lo¹i ®ã
(c) suy gi¶m trong vïng chiÕm cø
(d) møc ®é khai th¸c hiÖn t¹i hoÆc cã xu h−íng khai th¸c.
tíi hoÆc trong 3 thÕ hÖ tíi hoÆc l©u h¬n dùa trªn c¬ së x¸c ®Þnh cña bÊt kú ®iÓm (b),
(c), (d) hoÆc (e) ë trªn
B. Ph¹m vi xuÊt hiÖn −íc l−îng nhá thua 5000 km2
hoÆc vïng chiÕm cø nhá thua 500
km2
, vμ ®−îc chØ ra bëi çc −íc l−îng sau :
1. BÞ ph©n çch nghiªm träng hay ®−îc biÕt chØ tån t¹i trong 5 ®iÓm.
(d) sè ®Þa ®iÓm ph©n bè hay sè l−îng quÇn thÓ phô
(e) sè l−îng ç thÓ tr−ëng thμnh
C. Sè l−îng quÇn thÓ ®−îc −íc l−îng cßn Ýt thua 2500 ç thÓ tr−ëng thμnh vμ :
nhiÒu h¬n.

25
D. Sè l−îng quÇn thÓ ®−îc −íc l−îng Ýt d−íi 250 ç thÓ tr−ëng thμnh.
E. Çc ph©n tÝch sè l−îng chØ ra r»ng kh¶ n¨ng tuyÖt chñng trong tù nhiªn Ýt nhÊt lμ d−íi
20% trong vßng 20 n¨m hoÆc 5 thÕ hÖ.
- S¾p nguy cÊp - VU (Vulnerable):
Mét loμi ®−îc coi lμ s¾p nguy cÊp khi nã ch−a ph¶i nguy cÊp cao hay nguy cÊp
nh−ng ®ang ph¶i ®èi mÆt nh−ng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mèi ®e do¹ tuyÖt chñng tù
nhiªn rÊt lín trong mét t−¬ng lai theo ®Þnh nghÜa tõ môc A ®Õn D d−íi ®©y:
A. QuÇn thÓ ®ang bÞ suy gi¶m theo mét trong çc h×nh thøc sau :
1. Çc quan s¸t, −íc l−îng chØ ra r»ng quÇn ®· bÞ/ cã xu thÕ hoÆc nghi cã sù suy
gi¶m Ýt nhÊt 20% trong vßng 10 n¨m hoÆc trong 3 thÕ hÖ võa qua hoÆc l©u h¬n,
®−îc x¸c ®Þnh bëi:
(b) mét chØ sè cña ®é phong phó s¸t thùc víi ®¬nvÞ ph©n lo¹i ®ã
(c) suy gi¶m trong vïng chiÕm cø
(d) møc ®é khai th¸c hiÖn t¹i hoÆc cã xu h−íng khai th¸c.
tíi hoÆc trong 3 thÕ hÖ tíi hoÆc l©u h¬n dùa trªn c¬ së x¸c ®Þnh cña bÊt kú ®iÓm (b),
(c), (d) hoÆc (e) ë trªn
B. Ph¹m vi xuÊt hiÖn −íc l−îng nhá thua 20.000 km2
hoÆc vïng chiÕm cø nhá thua
2000 km2
, vμ ®−îc chØ ra bëi çc −íc l−îng sau :
1. BÞ ph©n çch nghiªm träng hay ®−îc biÕt chØ tån t¹i trong d−íi 10 ®iÓm duy
nhÊt.
(d) sè ®Þa ®iÓm ph©n bè hay sè l−îng quÇn thÓ phô
(e) sè l−îng ç thÓ tr−ëng thμnh
C. Sè l−îng quÇn thÓ ®−îc −íc l−îng cßn Ýt thua 10.000 ç thÓ tr−ëng thμnh vμ :

26
nhiÒu h¬n.
D. QuÇn thÓ lμ rÊt nhá hoÆc sè l−îng quÇn thÓ giíi h¹n d−íi 1000 ç thÓ tr−ëng thμnh.
E. Çc ph©n tÝch sè l−îng chØ ra r»ng kh¶ n¨ng tuyÖt chñng trong tù nhiªn Ýt nhÊt lμ 10%
trong vßng 100 n¨m.
- §e do¹ thÊp - LR (Lower Risk):
Mét loμi ®e do¹ thÊp khi nã ®· ®−îc ®¸nh gi¸, kh«ng tho¶ m·n çc tiªu chuÈn ®¸nh
gi¸ cña møc nguy cÊp cao, nguy cÊp hay s¾p nguy cÊp. Loμi ®−îc coi lμ ®e do¹ thÊp cã
thÓ chia ra ba møc phô sau :
A. Phô thuéc b¶o tån - cd (Conservation Dependent): Loμi lμ träng t©m cña ch−¬ng
tr×nh b¶o tån riªng cho loμi hoÆc ch−¬ng tr×nh b¶o tån vïng sèng, h−íng tíi loμi ®ang
®−îc quan t©m mμ nÕu ch−¬ng tr×nh b¶o tån ngõng th× loμi sÏ r¬i vμo mét trong nh÷ng
møc ®é ®e däa trªn trong vßng 5 n¨m tíi.
B. GÇn bÞ ®e däa - nt (Near Theatened): Loμi kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh ë møc ®é phô thuéc
b¶o tån, song gÇn víi møc s¾p nguy cÊp.
C. Ýt quan t©m - lc (Least Concem): Loμi ch−a ®−îc xÕp vμo phô thuéc b¶o tån hoÆc gÇn
bÞ ®e do¹.
+ Çc nhãm ch−a ®−îc xÕp h¹ng:
- ThiÕu sè liÖu - DD (Data Deficient):
Loμi thiÕu sè liÖu lμ loμi kh«ng ®ñ th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp hiÓm
häa tuyÖt chñng dùa vμo ph©n bè hoÆc t×nh tr¹ng quÇn thÓ. Loμi ®−îc xÕp vμo møc nμy
cã thÓ ®−îc nghiªn cøu rÊt nhiÒu vμ cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ sinh häc cña chóng, song l¹i
thiÕu nh÷ng sè liÖu ®¸ng tin cËy vÒ møc ®é phong phó hay ph©n bè. V× vËy, thiÕu sè liÖu
kh«ng ph¶i lμ thø h¹ng bÞ ®e do¹ hay ®e do¹ thÊp. Loμi ®−îc liÖt kª vμo nhãm nμy cÇn
cã thªm nhiÒu th«ng tin ®Ó trong t−¬ng lai cã thÓ xÕp nã vμo mét møc ®e do¹ nμo ®ã
trong sè çc møc ®e do¹ ®· ®−a ra.
- Ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ - NE (Not Evaluated):
Loμi ch−a ®¸nh gi¸ theo bÊt cø tiªu chuÈn nμo mμ IUCN ®· ®−a ra.
• CÇn l−u ý: trong S¸ch §á ViÖt Nam, phÇn §éng vËt (1992) vμ phÇn Thùc vËt (1996)
®· sö dông çc cÊp ®¸nh gi¸ cò cña IUCN (1978) vμ cã mét sè ®iÓm kh¸c nh− sau:
+ HiÕm - R (Rare): Gåm nh÷ng taxon cã ph©n bè hÑp, nhÊt lμ nh÷ng chi, gièng ®¬n
loμi, cã sè l−îng Ýt, tuy hiÖn nay ch−a ph¶i lμ dèi t−îng ®ang hoÆc sÏ bÞ ®e do¹
nh−ng sù tån t¹i l©u dμi cña chóng lμ rÊt máng manh.
+ BÞ ®e do¹ - T (Threatened): Lμ nh÷ng taxon thuéc mét trong nh÷ng cÊp ®e do¹
trªn nh−ng ch−a ®ñ t− liÖu ®Ó xÕp chóng vμo cÊp cô thÓ nμo.

27
+ Kh«ng biÕt chÝnh x¸c - K (Insufficiently Known): Lμ nh÷ng taxon nghi ngê vμ
kh«ng biÕt ch¾c ch¾n chóng thuéc lo¹i nμo trong c¸c cÊp trªn v× thiÕu th«ng tin.
CÇn nghiªn cøu thªm ®Ó x¸c ®Þnh cô thÓ møc ®e do¹ cña chóng.

28
Ch−¬ng 2
B¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Môc ®Ých:
Cung cÊp cho sinh viªn kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tham gia vËn
®éng vμ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng
+ Gi¶i thÝch ®−îc çc nguyªn lý cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
+ Tr×nh bμy vμ ph©n biÖt ®−îc çc ph−¬ng thøc b¶o tån vμ c¬ së luËt ph¸p liªn quan
®Õn b¶o tån §DSH .
+ X¸c ®Þnh vμ cã thÓ vËn dông ®−îc çch tæ chøc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc.
Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng:
Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi
gian
Bμi 4:
Nguyªn lý
cña b¶o tån
§DSH
+ Tr×nh bμy ®−îc
kh¸i niÖm, çc
c¬ së vμ
nguyªn t¾c cña
b¶o tån §DSH .
+ B¶o tån §DSH
+ Çc c¬ së cña
b¶o tån §DSH
+ Çc nguyªn t¾c
c¬ b¶n cña b¶o
tån §DSH
+ Tr×nh bμy
+ §éng n·o.
+ Th¶o luËn nhãm
+ OHP
+ Tμi liÖu ph¸t tay
+ A0, bót l«ng
dÇu
+ ThÎ mμu, b¶ng
ghim/ kÑp
2
Bμi 5:
Çc
ph−¬ng
thøc b¶o
tån §DSH
+ Ph©n biÖt ®−îc
çc ph−¬ng
thøc vμ c¬ së
ph¸p lý trong
b¶o tån §DSH
+ Çc ph−¬ng
thøc b¶o tån
chÝnh
+ LuËt ph¸p liªn
quan ®Õn ho¹t
®éng b¶o tån
+ Tr×nh bμy
+ Th¶o luËn nhãm
+ Bμi tËp t×nh
huèng
+ OHP, Slides
+ ThÎ mμu, b¶ng
+ Tμi liÖu ph¸t
tay.
5
Bμi 6:
Tæ chøc,
qu¶n lý b¶o
tån ®a d¹ng
sinh häc
+ X¸c ®Þnh ®−îc
çch tæ chøc
qu¶n lý §DSH
t¹i çc KBT
+ Gi¶i thÝch ®−îc
sù cÇn thiÕt cña
çc ho¹t ®éng
phèi hîp/hç trî
trong b¶o tån
+ Tæ chøc qu¶n lý
®a d¹ng sinh
häc t¹i çc
KBT
+ Çc ho¹t ®éng
phèi hîp, hç trî
trong b¶o tån
§DSH
+ §éng n·o.
+ Tr×nh bμy
+ Bμi tËp t×nh
huèng/ Bμi giao
nhiÖm vô.
+ ChiÕu
Video/h×nh ¶nh
+ Tμi liÖu ph¸t tay.
+ OHP, slides
+ B¶n ®å
+ B¨ng video
+ ThÎ mμu/b¶ng
5

29
Bμi 4: Nguyªn lý cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Môc tiªu:
Sau khi häc xong phÇn nμy sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
- Tr×nh bμy ®−îc kh¸i niÖm vμ çc nguyªn t¾c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
- Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
5 B¶o tån ®a d¹ng sinh häc
5.1 Kh¸i niÖm
B¶o tån ®a d¹ng sinh häc (Conservation of biodiversity) lμ viÖc qu¶n lý mèi t¸c ®éng
qua l¹i gi÷a con ng−êi víi çc gen, çc loμi vμ çc hÖ sinh th¸i nh»m mang l¹i lîi Ých lín
nhÊt cho thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ vÉn duy tr× tiÒm n¨ng cña chóng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vμ
nguyÖn väng cña çc thÕ hÖ t−¬ng lai (Tõ ®iÓn §a d¹ng sinh häc vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng,
2001).
Nguyªn lý khoa häc cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc chÝnh lμ sinh häc b¶o tån. Theo
Soule (1985): Sinh häc b¶o tån lμ mét khoa häc ®a ngμnh ®−îc x©y dùng nh»m h¹n chÕ
çc mèi ®e däa ®èi víi ®a d¹ng sinh häc víi hai môc ®Ých - mét lμ t×m hiÓu nh÷ng t¸c
®éng tiªu cùc do con ng−êi g©y ra ®èi víi çc loμi, çc hÖ sinh th¸i; hai lμ x©y dùng çc
ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó h¹n chÕ sù tuyÖt diÖt cña çc loμi.
5.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc trªn ph¹m vi toμn cÇu ®· vμ ®ang suy tho¸i nghiªm
träng. Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc sÏ ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ to lín vμ kh«ng l−êng tr−íc
®−îc ®èi víi sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi. §a d¹ng sinh häc cã gi¸ trÞ rÊt
lín nh− ®· nªu ë phÇn tr−íc, chÝnh v× thÕ b¶o tån ®a d¹ng lμ viÖc lμm cÇn thiÕt vμ khÈn
cÊp hiÖn nay cña nh©n lo¹i. Nh×n chung cã mét sè lý do kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o
tån ®a d¹ng sinh häc lμ:
• Lý do kinh tÕ: lý do nμy tr−íc hÕt ®Ò cËp vÒ gãc ®é kinh tÕ cña ®a d¹ng sinh häc, ®ã
lμ nh÷ng s¶n phÈm ®−îc con ng−êi trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp sö dông.
• Lý do sinh th¸i: lý do nμy ®Ò cËp ®Õn viÖc duy tr× çc qu¸ tr×nh sinh th¸i c¬ b¶n cña
®a d¹ng sinh häc. §a d¹ng sinh häc ®· t¹o lËp nªn sù c©n b»ng sinh th¸i nhê nh÷ng
mèi liªn hÖ gi÷a çc loμi víi nhau. C©n b»ng sinh th¸i lμ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng
çc qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vμ n¨ng l−îng trong hÖ sinh th¸i.
• Lý do ®¹o ®øc: lý do nμy gióp chóng ta t«n träng lÉn nhau trong qu¸ tr×nh cïng tån
t¹i. Çc sinh vËt ph¶i n−¬ng tùa vμo nhau ®Ó sèng, sinh vËt nμy lμ chç dùa cña sinh
vËt kia. Chóng t¹o thμnh mét chuçi liªn hoμn tån t¹i trong thiªn nhiªn vμ mçi sinh
vËt chØ lμ mét m¾t xÝch trong chuçi liªn hßan ®ã.
• Lý do thÈm mü: ®a d¹ng sinh häc ®· t¹o ra nh÷ng dÞch vô tù nhiªn ®Ó con ng−êi nghØ
ng¬i, du lÞch sinh th¸i, th−ëng thøc vμ gi¶i trÝ... Nã gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña
con ng−êi.
• Lý do tiÒm Èn: kh«ng ph¶i çc loμi sinh vËt ®Òu cã nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ, sinh th¸i,
®¹o ®øc, thÈm mü gièng nhau vμ thùc tÕ hiÖn nay chóng ta ch−a x¸c ®Þnh ®−îc hÕt

30
çc gi¸ trÞ cña chóng. Mét sè loμi hiÖn ®−îc coi lμ kh«ng cã gi¸ trÞ cã thÓ trë thμnh
loμi h÷u Ých hoÆc cã mét gi¸ trÞ lín nμo ®ã trong t−¬ng lai, ®ã chÝnh lμ gi¸ trÞ tiÒm Èn
cña ®a d¹ng sinh häc.
6 Çc c¬ së cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Nh÷ng næ lùc vÒ b¶o tån th−êng h−íng ®Õn viÖc b¶o vÖ çc loμi ®ang bÞ suy gi¶m
vÒ sè l−îng vμ ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt. Nh−ng ®Ó cã thÓ b¶o tån thμnh c«ng loμi
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt do con ng−êi t¹o nªn, çc nhμ sinh häc vμ çc nhμ
b¶o tån cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc tÝnh æn ®Þnh cña quÇn thÓ d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt
®Þnh.
LiÖu quÇn thÓ cña mét loμi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt cã thÓ tiÕp tôc tån t¹i hoÆc
thËm chÝ ph¸t triÓn trong mét khu b¶o tån ®−îc kh«ng? Ng−îc l¹i çc loμi ®ang bÞ suy
gi¶m cã cÇn sù quan t©m ®Æc biÖt nμo ®Ó tr¸nh khái sù tuyÖt diÖt hay kh«ng?
NhiÒu khu b¶o tån ®−îc h×nh thμnh nh»m b¶o vÖ mét sè loμi quý hiÕm; biÓu t−îng
cho vïng, cho quèc gia hoÆc cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt kh¸c. Tuy nhiªn viÖc chØ khoanh nu«i
çc quÇn x· mμ trong ®ã cã çc loμi nªu trªn sinh sèng thμnh çc khu b¶o tån ch−a h¼n
®· cã thÓ ng¨n chÆn ®−îc sù suy gi¶m vμ tuyÖt diÖt, kÓ c¶ khi chóng ®−îc ph¸p luËt b¶o
vÖ. Nh×n chung çc khu b¶o tån chØ ®−îc thμnh lËp sau khi con ng−êi nhËn thÊy ®−îc sù
suy gi¶m cña hÇu hÕt çc quÇn thÓ cña loμi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt trong hoang d·.
Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy th× hiÖn tr¹ng cña loμi thay ®æi theo xu thÕ suy gi¶m
nhanh chãng vÒ sè l−îng vμ tiÕn tíi tuyÖt diÖt. Cïng lóc ®ã çc ç thÓ n»m ngoμi ranh
giíi khu b¶o tån vÉn tiÕp tôc bÞ ®e däa do kh«ng ®−îc b¶o vÖ.
Theo nguyªn t¾c chung, mét kÕ ho¹ch b¶o tån thÝch hîp cho mét loμi ®ßi hái cμng
nhiÒu ç thÓ ®−îc b¶o tån cμng tèt trong mét diÖn tÝch lín nhÊt cã thÓ ®−îc cña n¬i c−
tró ®ang ®−îc b¶o vÖ.
Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu nhμ khoa häc ®èi víi b¶o tån quÇn thÓ cho thÊy
cÇn cã çc quÇn thÓ lín ®Ó b¶o tån hÇu hÕt çc loμi v× nh÷ng loμi nμo cã quÇn thÓ nhá
®Òu dÔ cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt. Çc quÇn thÓ nhá dÔ bÞ suy gi¶m nhanh vÒ sè l−îng vμ
bÞ tuyÖt chñng côc bé v× 3 nguyªn nh©n chÝnh lμ:
• MÊt tÝnh biÕn dÞ di truyÒn, giao phèi hÑp vμ l¹c dßng gen.
• Nh÷ng dao ®éng vÒ sè l−îng quÇn thÓ do nh÷ng biÕn ®éng ngÉu nhiªn gi÷a tû lÖ sinh
vμ tû lÖ chÕt.
• Nh÷ng nhiÔu ®éng m«i tr−êng do nh÷ng biÕn ®æi vÒ sù b¾t måi, c¹nh tranh, dÞch
bÖnh, nguån thøc ¨n còng nh− çc rñi ro, thiªn tai x¶y ra bÊt th−êng nh− ch¸y, lò lôt
hay h¹n h¸n.
7 Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Theo khuyÕn nghÞ cña çc nhμ nghiªn cøu b¶o tån, khi tiÕn hμnh nghiªn cøu vμ
triÓn khai viÖc ph¸t triÓn chiÕn l−îc ®a d¹ng sinh häc, cÇn ph¶i tu©n thñ 10 nguyªn t¾c
chØ ®¹o c¬ b¶n sau:
1. Mäi d¹ng cña sù sèng lμ ®éc nhÊt vμ cÇn thiÕt vμ mäi ng−êi ph¶i nhËn thøc ®−îc
®iÒu ®ã.
2. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc lμ mét d¹ng ®Çu t− ®em l¹i lîi Ých lín cho ®Þa ph−¬ng,
cho ®Êt n−íc vμ toμn cÇu.

31
3. Chi phÝ vμ lîi Ých cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ph¶i ®−îc chia ®Òu cho mäi ®Êt
n−íc vμ mäi ng−êi trong mçi ®Êt n−íc.
4. V× lμ mét phÇn cña çc cè g¾ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®ßi
hái nh÷ng biÕn ®æi lín vÒ h×nh mÉu vμ thùc tiÔn cña ph¸t triÓn kinh tÕ toμn cÇu.
5. T¨ng kinh phÝ cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, tù nã kh«ng lμm gi¶m mÊt m¸t ®a
d¹ng sinh häc. CÇn ph¶i thùc hiÖn c¶i çch chÝnh s¸ch vμ tæ chøc ®Ó t¹o ra çc
®iÒu kiÖn ®Ó nguån kinh phÝ ®−îc sö dông mét çch cã hiÖu qu¶.
6. Mçi ®Þa ph−¬ng, ®Êt n−íc vμ toμn cÇu ®Òu cã çc −u tiªn kh¸c nhau vÒ b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc vμ chóng cÇn ®−îc xem xÐt khi x©y dùng chiÕn l−îc b¶o tån. Mäi
quèc gia vμ mäi céng ®ång ®Òu quan t©m ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc riªng cña
m×nh, nh−ng kh«ng nªn tËp trung chØ cho riªng mét sè hÖ sinh th¸i hay çc ®Êt
n−íc giμu cã vÒ loμi.
7. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc chØ cã thÓ ®−îc duy tr× khi nhËn thøc vμ quan t©m cña
mäi ng−êi d©n ®−îc ®Ò cao vμ khi çc nhμ lËp chÝnh s¸ch nhËn ®−îc th«ng tin
®¸ng tin cËy lμm c¬ së x©y dùng chÝnh s¸ch.
8. Ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ph¶i ®−îc lªn kÕ ho¹ch vμ ®−îc thùc hiÖn ë
ph¹m vi ®· ®−îc çc tiªu chuÈn sinh th¸i vμ x· héi x¸c ®Þnh. Ho¹t ®éng cÇn tËp
trung vμo n¬i cã ng−êi d©n hiÖn ®ang sinh sèng vμ lμm viÖc, vμ trong çc vïng
rõng cÊm hoang d¹i.
9. §a d¹ng v¨n ho¸ g¾n liÒn víi ®a d¹ng sinh häc. HiÒu biÕt tËp thÓ cña nh©n lo¹i vÒ
®a d¹ng sinh häc còng nh− viÖc qu¶n lý, sö dông ®a d¹ng sinh häc ®Òu n»m trong
®a d¹ng v¨n ho¸. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc gãp phÇn t¨ng c−êng çc gi¸ trÞ vμ sù
thèng nhÊt v¨n ho¸.
10. T¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n, quan t©m tíi çc quyÒn c¬ b¶n cña con
ng−êi, t¨ng c−êng gi¸o dôc vμ th«ng tin vμ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng tæ chøc lμ nh÷ng
nh©n tè c¬ b¶n cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
(Nguån: NguyÔn Hoμng NghÜa - 1994 - B¶o tån ®a d¹ng sinh häc.)
IUCN, UNEP, WWF (1991) còng ®· ®−a ra 9 nguyªn t¾c sèng bÒn v÷ng liªn quan
®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc:
1. T«n träng vμ quan t©m ®Õn cuéc sèng céng ®ång
2. C¶i thiÖn chÊt l−îng cña cuéc sèng con ng−êi
3. B¶o vÖ sù sèng vμ tÝnh da d¹ng cña tr¸i ®Êt
4. H¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt viÖc lμm suy gi¶m nguån tμi nguyªn kh«ng t¸i t¹o
5. Gi÷ v÷ng kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña tr¸i ®Êt
6. Thay ®æi th¸i ®é vμ thãi quen cña con ng−êi
7. Cho phÐp çc céng ®ång tù qu¶n lý lÊy m«i tr−êng cña m×nh
8. T¹o ra mét quèc gia thèng nhÊt thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn vμ b¶o vÖ
9. KiÕn t¹o mét c¬ cÊu liªn minh toμn cÇu.

32
Bμi 5: Çc ph−¬ng thøc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
Môc tiªu:
Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
+ Ph©n biÖt ®−îc çc ph−¬ng thøc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
+ Tr×nh bμy ®−îc luËt ph¸p liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.
1 Çc ph−¬ng thøc b¶o tån chÝnh:
§Ó b¶o tån nguån tμi nguyªn ®éng thùc vËt nãi riªng vμ ®a d¹ng sinh häc nãi
chung, hiÖn nay cã 2 ph−¬ng thøc chñ yÕu, ®ã lμ b¶o tån t¹i chç (In-situ) vμ b¶o tån
chuyÓn chç (Ex- situ)
1.1 B¶o tån t¹i chç (In-situ conservation):
Ph−¬ng thøc nμy nh»m b¶o tån çc hÖ sinh th¸i vμ çc sinh c¶nh tù nhiªn ®Ó duy tr×
vμ kh«i phôc quÇn thÓ çc loμi trong m«i tr−êng tù nhiªn cña chóng. §èi víi çc loμi
®−îc thuÇn hãa, b¶o tån in-situ chÝnh lμ b¶o tån chóng trong m«i tr−êng sèng n¬i ®·
h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn çc ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cña chóng. Do vËy, b¶o tån in-situ còng
lμ h×nh thøc lý t−ëng trong b¶o tån nguån gen.
Theo Roche (1975) ë nh÷ng n¬i cã thÓ ¸p dông çc biÖn ph¸p b¶o vÖ cã hiÖu qu¶
th× b¶o tån in-situ cho c¶ hÖ sinh th¸i lμ ph−¬ng ph¸p lý t−ëng. Ch¼ng h¹n ®Ó b¶o tån
nguån gen c©y rõng th× ph−¬ng thøc b¶o tån in-situ ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc x©y dùng çc
khu rõng cÊm tù nhiªn nghiªm ngÆt (Strict Natural Reserve - SNR) x¸c lËp t×nh tr¹ng
hîp ph¸p trong çc ®¬n vÞ lín h¬n nh− çc khu rõng cÊm vμ çc c«ng viªn quèc gia.
Lo¹i h×nh b¶o tån In-situ hiÖn ®ang ®−îc ph¸t triÓn m¹nh trªn thÕ giíi lμ viÖc x©y
dùng çc khu b¶o vÖ (Protected areas). Khu b¶o vÖ lμ mét vïng ®Êt hay biÓn ®Æc biÖt
®−îc dμnh cho viÖc b¶o vÖ vμ duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc, çc tμi nguyªn thiªn nhiªn,
tμi nguyªn v¨n hãa vμ ®−îc qu¶n lý b»ng çc h×nh thøc hîp ph¸p hay çc h×nh thøc h÷u
hiÖu kh¸c (IUCN, 1994).
Lo¹i h×nh vμ ph©n h¹ng çc lo¹i h×nh khu b¶o vÖ ë nh÷ng quèc gia trªn thÕ giíi
hiÖn cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. IUCN (1994) ®· ®−a ra 6 lo¹i h×nh khu b¶o vÖ nh− sau:
• Khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt (Strict Protection): gåm hai h×nh thøc.
+ Khu dù tr÷ thiªn nhiªn nghiªm ngÆt (Strict nature reserve): lμ vïng ®Êt hoÆc biÓn
chøa mét sè hÖ sinh th¸i næi bËt hoÆc ®¹i diÖn, cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh vËt, ®Þa lý
hoÆc nh÷ng loμi nguyªn sinh phôc vô cho nghiªn cøu khoa häc, quan tr¾c m«i
tr−êng, gi¸o dôc vμ ®Ó duy tr× nguån tμi nguyªn di truyÒn trong mét tr¹ng th¸i
®éng vμ tiÕn ho¸.
+ Vïng hoang d· (Wilderness area): lμ vïng ®Êt réng lín ch−a bÞ t¸c ®éng hay biÕn
®æi ®¸ng kÓ hoÆc lμ vïng biÓn cßn gi÷ l¹i ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña nã,
kh«ng bÞ ¶nh h−ëng th−êng xuyªn vμ lμ n¬i sèng ®Çy ý nghÜa mμ viÖc b¶o tån
nh»m ®Ó gi÷ ®−îc çc ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña nã.
• Vuên quèc gia (National park) hay khu b¶o tån hÖ sinh th¸i vμ gi¶i trÝ
(Ecosystem conservation and recreation):

33
Lμ vïng ®Êt hoÆc biÓn tù nhiªn ®−îc quy ho¹ch ®Ó (a) b¶o vÖ sù toμn vÑn sinh th¸i
cña mét hoÆc nhiÒu hÖ sinh th¸i cho çc thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ mai sau; (b)lo¹i bá sù khai
th¸c hoÆc chiÕm dông kh«ng mang tÝnh tù nhiªn ®èi víi nh÷ng môc ®Ých cña vïng ®Êt
vμ (c) t¹o c¬ së nÒn mãng cho tÊt c¶ çc c¬ héi tinh thÇn, khoa häc, gi¸o dôc, vui ch¬i
gi¶i trÝ vμ tham quan mμ çc ho¹t ®éng ®ã ph¶i phï hîp v¬i v¨n ho¸ vμ m«i tr−êng.
V−ên Quèc gia hoÆc khu b¶o tån hÖ sinh th¸i vμ gi¶i trÝ thÓ hiÖn mét h×nh mÉu tiªu
biÓu cho tr¹ng th¸i tù nhiªn cña mét vïng ®Þa lý, mét quÇn x· sinh häc vμ tμi nguyªn di
truyÒn, nh÷ng loμi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng ®Ó t¹o ra tÝnh æn ®Þnh vμ ®a d¹ng.
• Th¾ng c¶nh thiªn nhiªn (Natural monument)/ B¶o tån ®Æc ®iÓm tù nhiªn
(Conservation of natural feature):
Lμ vïng ®Êt bao gåm mét hoÆc nhiÒu ®Æc ®iÓm tù nhiªn hoÆc v¨n ho¸ næi bËt hoÆc
cã gi¸ trÞ ®éc ®¸o phôc vô cho môc ®Ých thuyÕt minh, gi¸o dôc vμ th−ëng ngo¹n cña
nh©n d©n.
• Khu dù tr÷ thiªn nhiªn cã qu¶n lý (Conservation through active management)/
Khu b¶o tån sinh c¶nh/ b¶o tån loμi (Habitat/ Species management area):
Lμ mét vïng ®Êt hay biÓn b¾t buéc ph¶i can thiÖp tÝch cùc cho môc tiªu qu¶n lý ®Ó
®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc b¶o vÖ nh÷ng loμi cã tÇm quan träng quèc
gia, nh÷ng nhãm loμi, quÇn x· sinh häc hoÆc çc ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña m«i tr−êng n¬i
mμ chóng cÇn cã sù qu¶n lý ®Æc biÖt ®Ó tån t¹i l©u dμi. Nghiªn cøu khoa häc, quan tr¾c
m«i tr−êng vμ phôc vô gi¸o dôc lμ nh÷ng ho¹t ®éng thÝch hîp víi lo¹i h×nh nμy.
• Khu b¶o tån c¶nh quan ®Êt liÒn/ c¶nh quan biÓn (Protected Landscape/
Seascape):
Lμ mét vïng ®Êt hay biÓn l©n cËn, n¬i t¸c ®éng gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn ®−îc
diÔn ra th−êng xuyªn. Môc tiªu qu¶n lý vμ duy tr× nh÷ng c¶nh quan cã tÇm quan träng
quèc gia thÓ hiÖn tÝnh chÊt t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ng−êi víi ®Êt hoÆc biÓn. Nh÷ng khu nμy
mang tÝnh chÊt kÕt hîp gi÷a v¨n ho¸ vμ c¶nh quan tù nhiªn cã gi¸ trÞ thÈm mü cao vμ ®ã
còng lμ n¬i phôc vô môc ®Ých ®a d¹ng sinh th¸i, khoa häc, v¨n ho¸ vμ gi¸o dôc.
• Sö dông bÒn v÷ng çc hÖ sinh th¸i tù nhiªn (Sustainable use of natural
ecosystem) hay Khu qu¶n lý tμi nguyªn (Managed resource protected area):
Mét vïng chøa çc hÖ thèng tù nhiªn ch−a hoÆc Ýt bÞ biÕn ®æi ®−îc qu¶n lý b¶o vÖ
mét çch ch¾c ch¾n dμi h¹n vμ duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc ®ång thêi víi viÖc cung cÊp
bÒn v÷ng çc s¶n phÈm ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña con ng−êi.
1.2 B¶o tån chuyÓn chç (Ex-situ conservation):
B¶o tån chuyÓn chç lμ mét bé phËn quan träng trong chiÕn l−îc tæng hîp nh»m b¶o
vÖ çc loμi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt (Falk, 1991).
§©y lμ ph−¬ng thøc b¶o tån çc hîp phÇn cña ®a d¹ng sinh häc bªn ngoμi sinh c¶nh
tù nhiªn cña chóng. Thùc tÕ, b¶o tån chuyÓn chç hay b¶o tån n¬i kh¸c lμ ph−¬ng thøc
b¶o tån çc ç thÓ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh©n t¹o d−íi sù gi¸m s¸t cña con ng−êi.
§èi víi nhiÒu loμi hiÕm th× b¶o tån t¹i chç ch−a ph¶i lμ gi¶i ph¸p kh¶ thi trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸p lùc cña con ng−êi ngμy cμng gia t¨ng. NÕu quÇn thÓ cßn l¹i lμ qu¸
nhá ®Ó tiÕp tôc tån t¹i, hoÆc nÕu nh− tÊt c¶ nh÷ng ç thÓ cßn l¹i ®−îc t×m thÊy ë ngoμi
khu b¶o vÖ th× b¶o tån t¹i chç sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶. Trong tr−êng hîp nμy, gi¶i ph¸p
duy nhÊt ®Ó ng¨n cho loμi khái bÞ tuyÖt chñng lμ b¶o tån chuyÓn chç.

34
B¶o tån chuyÓn chç th−êng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n nh−: chi phÝ lín; khã nghiªn
cøu ®èi víi çc loμi cã vßng ®êi phøc t¹p, cã chÕ ®é dinh d−ìng thay ®æi mçi khi chóng
lín lªn vμ do ®ã m«i tr−êng sèng cña chóng thay ®æi theo; khã ¸p dông cho çc loμi
kh«ng thÓ sinh s¶n (®éng vËt) hoÆc t¸i sinh (thùc vËt) ngoμi m«i tr−êng sèng tù nhiªn.
Mét sè h×nh thøc b¶o tån chuyÓn chç th«ng dông:
• V−ên ®éng vËt hay v−ên thó (Zoo):
V−ên ®éng vËt tr−íc ®©y cã truyÒn thèng lμ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn çc loμi ®éng vËt
cã x−¬ng sèng. Trong vμi ba chôc n¨m trë l¹i ®©y, môc tiªu cña çc v−ên ®éng vËt ®· cã
nhiÒu thay ®æi, lμ n¬i nh©n nu«i çc loμi ®éng vËt ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng vμ
phôc vô nghiªn cøu. Çc v−ên ®éng vËt trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang nu«i kho¶ng trªn
500.000 loμi ®éng vËt cã x−¬ng sèng ë c¹n, ®¹i diÖn cho 3000 loμi thó, chim , bß s¸t vμ
Õch nh¸i (Conway, 1998). PhÇn lín môc ®Ých cña çc v−ên ®éng vËt hiÖn nay lμ g©y
nu«i çc quÇn thÓ ®éng vËt hiÕm vμ ®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng trªn thÕ giíi. ViÖc
nghiªn cøu ë çc v−ên ®éng vËt ®ang ®−îc chó ý nhiÒu vμ çc nhμ khoa häc ®ang cè
g¾ng t×m mäi biÖn ph¸p tèi −u ®Ó nh©n gièng, phßng chèng bÖnh tËt. TÊt nhiªn cã nhiÒu
vÊn ®Ò vÒ kü thuËt nh©n nu«i, sinh th¸i vμ tËp tÝnh loμi còng nh− viÖc th¶ çc loμi trë vÒ
víi m«i tr−êng sèng tù nhiªn còng ®ang ®Æt ra cho c«ng t¸c nh©n nu«i mμ çc v−ên
®éng vËt cÇn gi¶i quyÕt.
• BÓ nu«i (Aquarium):
TruyÒn thèng cña bÓ nu«i lμ lμ tr−ng bμy çc loμi ç l¹ vμ hÊp dÉn kh¸ch tham
quan. GÇn ®©y, ®Ó ®èi phã tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng cña nhiÒu loμi sinh vËt sèng ë
n−íc, çc chuyªn gia vÒ ç, thó biÓn vμ san h« ®· cïng hîp t¸c víi çc viÖn nghiªn cøu
biÓn, çc thñy cung vμ çc bÓ nu«i tæ chøc nh©n nu«i b¶o tån çc loμi ®ang ®−îc quan
t©m. Cã kho¶ng 580.000 loμi ç ®ang ®−îc nu«i gi÷ trong bÓ nu«i (Oney and Ellis,
1991). Çc ch−¬ng tr×nh g©y gièng çc loμi ç biÓn vμ san h« hiÖn cßn trong giai ®o¹n
khëi ®Çu, song ®©y lμ mét lÜnh vùc nghiªn cøu cã nhiÒu triÓn väng.
• V−ên thùc vËt vμ v−ên c©y gç (Botanical garden and arboretum).
HiÖn nay cã kho¶ng 1500 v−ên thùc vËt trªn thÕ giíi ®· cã çc bé s−u tËp cña çc
loμi thùc vËt chÝnh. §ã thùc sù lμ mét nç lùc lín lao trong sù nghiÖp b¶o tån thùc vËt.
Çc v−ên thùc vËt trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang trång Ýt nhÊt lμ 35000 loμi thùc vËt chiÕm
kho¶ng 15% sã loμi thùc vËt toμn cÇu (IUCN/WWF, 1989; Given, 1994). V−ên thùc vËt
lín nhÊt trªn thÕ giíi lμ V−ên thùc vËt Hoμng gia Anh ë Kew cã kho¶ng 25000 loμi thùc
vËt ®· ®−îc trång, b»ng kho¶ng 10% sè loμi thùc vËt trªn thÕ giíi, trong ®ã cã 2700 loμi
®· ®−îc liÖt kª vμo S¸ch §á thÕ giíi (Reid and Miller, 1989). V−ên thùc vËt hiÖn ®ang
cã xu thÕ tËp trung vμo gieo trång çc loμi c©y quý hiÕm ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng.
V−ên thùc vËt gãp phÇn quan träng trong viÖc b¶o tån thùc vËt v× çc bé s−u tËp
sèng cña chóng còng nh− çc bé tiªu b¶n kh« lμ mét trong nh÷ng nguån th«ng tin tèt
nhÊt vÒ ph©n bè còng nh− yªu cÇu vÒ n¬i c− tró cña thùc vËt. Ban th− ký b¶o tån çc
v−ên thùc vËt (Botanical Garden Conservation Secretariat - BGCS) cña IUCN ®· ®−îc
thμnh lËp ®Ó ®iÒu phèi nh÷ng ho¹t ®éng b¶o tån cña çc v−ên thùc vËt trªn thÕ giíi
(BGCS, 1987). Çc −u tiªn cña tr−¬ng tr×nh nμy lμ x©y dùng mét hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu
toμn cÇu ®Ó phèi hîp çc ho¹t ®éng thu mÉu còng nh− ®Þnh lo¹i çc loμi quan träng ch−a
®−îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ hay nh÷ng loμi kh«ng cßn t×m thÊy trong tù nhiªn.
• Ng©n hμng h¹t gièng (Seed bank):

35
H¹t cña nhiÒu loμi thùc vËt cã thÓ cÊt gi÷ vμ b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn kh«, l¹nh nªn
ngoμi viÖc trång c©y, çc v−ên thùc vËt vμ viÖn nghiªn cøu ®· x©y dùng bé s−u tËp vÒ
h¹t. §©y ®−îc coi lμ çc bé s−u tËp hay lμ ng©n hμng h¹t gièng. Kh¶ n¨ng tån t¹i l©u dμi
cña h¹t ®Æc biÖt cã gi¸ trÞ cho viÖc b¶o tån Ex-situ v× nã cho phÐp b¶o tån h¹t trong mét
kh«ng gian nhá, chi phÝ thÊp. HiÖn cã h¬n 50 ng©n hμng h¹t gièng trªn thÕ giíi, trong ®ã
nhiÒu ng©n hμng h¹t gièng ®−îc ®Æt t¹i çc n−íc ®ang ph¸t triÓn vμ ®−îc ®iÒu phèi tÝch
cùc bëi nhãm t− vÊn vÒ nghiªn cøu n«ng nghiÖp Quèc TÕ (Consultative Group on
International Agricultural Reseach - CGIAR).
1.3 Sù liªn quan gi÷a 2 ph−¬ng thøc b¶o tån
• B¶o tån Ex-situ vμ b¶o tån In-situ lμ nh÷ng çch tiÕp cËn cã tÝnh bæ sung cho nhau
(Kennedy, 1987; Robinson, 1992). Nh÷ng ç thÓ tõ çc quÇn thÓ ®−îc b¶o tån Ex-
situ sÏ ®−îc th¶ ®Þnh kú ra ngoμi thiªn nhiªn ®Ó ®Ó t¨ng c−êng cho çc quÇn thÓ ®−îc
b¶o tån In-situ. Nghiªn cøu çc quÇn thÓ ®−îc b¶o tån Ex-situ cã thÓ cung cÊp cho ta
nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh häc cña loμi vμ gîi ra nh÷ng chiÕn l−îc b¶o tån míi
cho çc quÇn thÓ ®−îc b¶o tån In-situ. Çc quÇn thÓ Ex-situ ®−îc b¶o tån tèt sÏ lμm
gi¶m nhu cÇu ph¶i b¾t çc ç thÓ ngoμi hoang d· ®Ó phôc vô môc ®Ých tr−ng bμy
hoÆc nghiªn cøu. KÕt qu¶ cña b¶o tån Ex-situ ®èi víi mét loμi sÏ gãp phÇn gi¸o dôc
quÇn chóng vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o tån loμi còng nh− b¶o vÖ çc ç thÓ cña loμi ®ã
ngoμi tù nhiªn.
• Mét ph−¬ng thøc trung gian cÇn cho b¶o tån In-situ vμ b¶o tån chuyÓn Ex-situ lμ sù
gi¸m s¸t vμ qu¶n lý chÆt chÏ quÇn thÓ çc loμi quý hiÕm, ®ang cã nguy c¬ tuyÖt diÖt
trong çc khu b¶o vÖ nhá. Nh÷ng quÇn thÓ nμy vÉn cßn mang tÝnh hoang d· song con
ng−êi thØnh tho¶ng cã thÓ can thiÖp ®−îc ®Ó tr¸nh sù suy tho¸i sè l−îng quÇn thÓ.
• ViÖc lùa chän ph−¬ng thøc b¶o tån ph¶i dùa trªn c¬ së luËt ph¸p vÒ b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc (çc c«ng −íc quèc tÕ, luËt ph¸p cña mçi quèc gia) vμ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña
tõng quèc gia, tõng vïng.
2 LuËt ph¸p liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
2.1 Vai trß cña luËt ph¸p trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
C«ng cô ph¸p chÕ hay luËt ph¸p cã thÓ ®−îc ¸p dông t¹i çc cÊp ®Þa ph−¬ng, quèc
gia hay quèc tÕ ®Ó b¶o vÖ tÊt c¶ çc khÝa c¹nh cña ®a d¹ng sinh häc. CÇn ph¶i thÊy r»ng
luËt ph¸p lμ hÕt søc quan träng nh−ng chØ lμ chç dùa chÝnh, ngoμi ra cÇn ph¶i tæ chøc tèt
c«ng t¸c b¶o vÖ cô thÓ còng nh− lμm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ®Ó nh©n d©n
trong vïng tù gi¸c tham gia c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc th× míi thùc hiÖn ®−îc
b¶o tån ®a d¹ng sinh häc mét çch toμn diÖn.
Çc v¨n b¶n ph¸p luËt sÏ cung cÊp ph−¬ng tiÖn vμ ch−¬ng tr×nh ®Ó b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc. §ã lμ nh÷ng c¬ së ph¸p lý cho viÖc b¶o vÖ çc loμi ®éng thùc vËt quan träng
®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng.
2.2 Çc tháa hiÖp quèc tÕ vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
2.2.1 Lý do
B¶o tån ®a d¹ng sinh häc cÇn cã sù tham gia cña mçi cÊp ë mçi quèc gia trªn tßan
thÕ giíi. Çc c¬ chÕ kiÓm so¸t hiÖn ®ang tån t¹i trªn thÕ giíi ®−îc dùa trªn c¬ së cña
mçi quèc gia vμ sù tháa hiÖp quèc tÕ lμ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng b¶o tån loμi vμ sinh c¶nh
(De Klemn, 1990, 1993). Hîp t¸c quèc tÕ lμ cÇn thiÕt v× mét sè lý do sau:

36
• Çc loμi sinh vËt kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ biªn giíi trong ph©n bè. Nç lùc b¶o tån lμ
ph¶i b¶o vÖ loμi ë tÊt c¶ mäi ®iÓm trong vïng ph©n bè cña chóng. Nh− vËy, sù nç lùc
cña mét quèc gia lμ kh«ng hiÖu qu¶ nÕu trong khi nã n¬i sèng cña loμi ®ã ë quèc gia
kh¸c ®ang bÞ ph¸ hñy.
• N¹n bu«n b¸n çc s¶n phÈm sinh häc hiÖn ®ang diÔn ra trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Nhu
cÇu lín ë çc n−íc giμu cã thÓ sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ khai th¸c qu¸ møc cac loμi ë
nh÷ng n−íc nghÌo. §Ó ng¨n chÆn viÖc khai th¸c qu¸ møc, viÖc kiÓm so¸t vμ qu¶n lý
bu«n b¸n lμ yªu cÇu trªn c¶ trong nhËp khÈu vμ xuÊt khÈu.
• Nh÷ng lîi Ých mμ ®a d¹ng sinh häc mang l¹i cã tÇm quan träng quèc tÕ. Çc quèc
gia giμu cã thuéc vïng «n ®íi ®−îc h−ëng lîi tõ ®a d¹ng sinh häc cña vïng nhiÖt ®íi,
do ®ã cÇn ph¶i s½n sμng gióp ®ì çc n−íc nghÌo khã h¬n v× hä ®· tham gia thùc hiÖn
viÖc b¶o tån nguån ®a d¹ng sinh häc t¹i ®ã.
• RÊt nhiÒu çc vÊn ®Ò cña çc loμi hay çc hÖ sinh th¸i bÞ ®e do¹ cã quy m« toμn cÇu
nªn ®ßi hái sù hîp t¸c quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt nh−: ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n qu¸ møc, s¨n
b¾n qu¸ møc, « nhiÔm kh«ng khÝ vμ m−a axÝt, « nhiÔm hå s«ng vμ ®¹i d−¬ng, biÕn
®æi khÝ hËu toμn cÇu vμ suy tho¸i tÇng « z«n.
2.2.2 Çc c«ng −íc quèc tÕ
• C«ng −íc vÒ b¶o tån loμi:
Tháa hiÖp quan träng nhÊt trong viÖc b¶o vÖ çc loμi ë quy m« quèc tÕ lμ C«ng −íc
vÒ Bu«n b¸n çc loμi ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng (Convention on International Trade in
Endangered Species of Wild Fauna and Flora - CITES). C«ng −íc ra ®êi n¨m 1973, cã
120 n−íc tham gia, trong sù phèi hîp víi ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng liªn hiÖp quèc
(United Nations Environmental Program - UNEP). Çc quèc gia thμnh viªn ®ång ý h¹n
chÕ bu«n b¸n vμ khai th¸c cã tÝnh huû diÖt nh÷ng loμi n»m trong danh s¸ch ®Ò ra cña
C«ng −íc. C«ng −íc cã 25 ®iÒu vμ 3 phô lôc. ViÖt Nam lμ thμnh viªn thø 122 cña CITES
(®−îc chÊp nhËn ngμy 20/4/1994)
Mét sè c«ng −íc b¶o tån loμi kh¸c:
+ C«ng −íc vÒ b¶o tån çc loμi ®éng vËt di c− (1979)
+ C«ng −íc vÒ b¶o tån çc loμi sinh vËt biÓn vïng Nam Cùc.
+ C«ng −íc vÒ ®iÒu tiÕt s¨n b¾t ç Voi.
+ C«ng −íc vÒ b¶o vÖ çc loμi chim.
+ C«ng −íc vÒ ®¸nh b¾t vμ b¶o vÖ sinh vËt biÓn ë VÞnh Ban tÝch
• Çc c«ng −íc vÒ b¶o tån sinh c¶nh: cã 3 c«ng −íc quan träng
+ C«ng −íc vÒ b¶o vÖ çc vïng ®Êt −ít Ramsar (Ramsar Convention on Wetlands)
®−îc thiÕt lËp n¨m 1971 nh»m ng¨n chÆn sù xuèng cÊp cña çc vïng ®Êt −ít vμ
thõa nhËn çc gi¸ trÞ sinh th¸i, khoa häc, kinh tÕ, v¨n hãa vμ gi¶i trÝ cña chóng.
C«ng −íc nμybao hμm çc vïng n−íc ngät, cöa s«ng, sinh c¶nh bê biÓn cña 400
®iÓm kh¸c nhau víi 30 triÖu ha.
+ C«ng −íc vÒ b¶o tån v¨n hãa thÕ giíi vμ di s¶n thiªn nhiªn (Convention
Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage) cña
UNESCO, IUCN víi 109 n−íc tham gia. Môc ®Ých cña c«ng −íc lμ b¶o vÖ çc
vïng ®Êt tù nhiªn ®¸ng chó ý trªn thÕ giíi.

Bai giang da dang sinh hoc.pdf

Bai giang da dang sinh hoc.pdf

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Semelhante a Bai giang da dang sinh hoc.pdf

Semelhante a Bai giang da dang sinh hoc.pdf (20)

Mais de TranLyTuong1

Mais de TranLyTuong1 (6)

Bai giang da dang sinh hoc.pdf