Deze presentatie geeft je informatie over het menselijk zenuwstelsel. De bouw, functie en de types zenuwcellen worden besproken. Deze leerstof past in de leerplannen van het 4e jaar secundair onderwijs.

1. Prikkelbaarheid
Informatieoverdracht
1

2. 1. Zintuiglijke waarneming
• Opdracht: 
Noteer telkens de reactie + prikkel
1) Klap in handen vlak voor ogen van buur.
2) Laat buur mond spoelen met heel zoute oplossing.
3) Laat buur ruiken aan parfum.
2

3. Reacties :
1) Buur knippert met ogen
Prikkel = beweging + geluid
2) Buur maakt grimas
Prikkel = smaak
3) Buur maakt grimas
Prikkel = geur
3

4. 1.1. Prikkels
• Wat zijn prikkels?
 Prikkel = verandering rond of in organisme die tot een
reactie kan leiden
 Prikkelbaarheid = vermogen van organisme om prikkels waar
te nemen en er bewust of onbewust op te
reageren
4

5. • Verschillende soorten prikkels:
 verandering in: - licht
- geluid
- temperatuur
- aanraking
- geur
- smaak
- pijn
• Hoe vangen we deze prikkels op?
 zintuigen!
5

6. • Zintuigen = organen gespecialiseerd om prikkels op te vangen
• Elk zintuig  gespecialiseerde cellen om bepaalde prikkels op
te vangen = zintuigcellen of receptorcellen
Opdracht 
• Maak de juiste combinatie van prikkel en zintuig
Zintuig: A. Oren B. Ogen C. Neus D. Tong
E. Huid
Prikkel: 1. Licht 2. Geluid 3. Temperatuur 4. Aanraking
5. Geur 6. Smaak 7. Pijn
6

7. • Oplossing
• In dierenrijk  zintuigen die veel gevoeliger zijn dan de onze
• Voorbeelden:
- Woestijnvos  hoort tot 1,5 km afstand beweging
- Nachtvlinders  ruiken ♀ vanop 5 km
7
Zintuig A. Oren B. Ogen C. Neus D. Tong E. Huid
Prikkel 2. Geluid 1. Licht 5. Geur 6. Smaak 3. Temperatuur
4. Aanraking
7. Pijn

8. • Info opgevangen door zintuigcellen  doorgegeven aan
bv. hersenen
 waarneming  signaal in zintuigcel  zenuwcel
 kettingreactie zodat lichaam reageert
• MAAR prikkel moet hevig genoeg zijn
= moet drempelwaarde overstijgen
 te stille geluiden, te zwakke geuren, … = niet waarnemen
= ontsnappen aan detectievermogen
8

9. 1.2. Bouw van neuronen
• Zenuwstelsel = opgebouwd uit zenuwcellen of neuronen
 sturen informatie door
• Mens: ± 100 miljard zenuwcellen!
bv. 2,5 cm² hand = 9000 zenuwen
(> capaciteit Lotto Arena)
9
http://plazilla.com/page/4295097902/50-opvallende-en-vreemde-weetjes-over-het-menselijk-lichaam

10. • Zenuwcellen  sterk verschil in uitzicht
• Toch gemeenschappelijk bouwplan:
- cellichaam = bevat celkern en cytoplasma
10

11. • Zenuwcellen  sterk verschil in uitzicht
• Toch gemeenschappelijk bouwplan:
- cellichaam = bevat celkern en cytoplasma
- dendrieten = vertakte uitlopers, vangen signalen op
11

12. • Zenuwcellen  sterk verschil in uitzicht
• Toch gemeenschappelijk bouwplan:
- cellichaam = bevat celkern en cytoplasma
- dendrieten = vertakte uitlopers, vangen signalen op
- axon = lange uitloper, voert info weg naar ander neuron,
spier of klier
12

13. • Zenuwcellen  sterk verschil in uitzicht
• Toch gemeenschappelijk bouwplan:
- cellichaam = bevat celkern en cytoplasma
- dendrieten = vertakte uitlopers, vangen signalen op
- axon = lange uitloper, voert info weg naar ander neuron,
spier of klier
- eindknopjes = aan vertakt uiteinde van axon, bevat blaasjes
13

14. • Toch gemeenschappelijk bouwplan:
- myelineschede = witte, vetachtige omhulling van axon
 bescherming
 opgebouwd uit cellen van Schwann
14

15. • Toch gemeenschappelijk bouwplan:
- myelineschede = witte, vetachtige omhulling van axon
 bescherming
 opgebouwd uit cellen van Schwann
- knoop van Ranvier = plaats tussen 2 cellen van Schwann
zonder myelineschede
15

16. • Zenuwcel = meest gespecialiseerde dierlijke cel
• Langste cel:
- Blauwe vinvis: neuron = 10 à 30 m
- Giraf: axon = 5 m
- Mens: neuron = 1à 2 m
16

17. 1.3. Types neuronen
• Afhankelijk van functie
 onderscheid in 3 types neuronen:
- sensorische of gevoelsneuronen
= info van zintuigen  centraal zenuwstelsel (CZS)
- schakelneuronen
= verbinding tussen sensorische en motorische neuronen
= geleiden info binnenin CZS
- motorische of bewegingsneuronen
= geleiden info vanuit CZS naar spieren + klieren
17

18. • Zintuigcellen = receptoren  vangen prikkels op
• Spieren en klieren = effectoren  zorgen voor respons
18

19. Opdracht 
Benoem de aangeduide delen.
Kies uit: cellichaam, celkern, celmembraan, dendriet en axon.
19

20. 20
Oplossing:

21. 1.4. Geleiding van de impuls
in de zenuwcel
• Zintuigcel gestimuleerd door prikkel
 eigenschappen membraan cel veranderen
 Als prikkel sterk genoeg is (boven drempelwaarde)
 omgezet in bepaald signaal = impuls
• Impuls altijd: dendriet  cellichaam  axon
• Impuls  zwakke elektrische stroom = actiepotentiaal
• Actiepotentiaal plant zich voort over celmembraan
21

22. • Alle levende cellen
 verschil in lading binnenkant vs. buitenkant celmembraan
• Elektrische spanning tussen binnen- en buitenkant
= rustpotentiaal
 Lading bij rust: - binnenkant = negatief (teveel neg. ionen)
- buitenkant = positief (teveel pos. ionen)
22

23. • Prikkel  eigenschappen membraan veranderen
Gevolg: 1) pos. ionen stromen cel binnen
2) verschil in lading binnen- vs buitenkant
verandert = depolarisatie
3) Prikkel sterk genoeg  actiepotentiaal
4) Membraan herstelt: terug rustpotentiaal
= herstelfase
Heel plaatselijk
en tijdelijk verschijnsel
23

24. • Verschuivingen ionen over membraan
 actiepotentiaal verplaatst over neuron
• Elk punt membraan:
Depolaristatie + herstel
= impulsgeleiding
24

25. • Cellen omgeven door myelineschede = geïsoleerd
 behalve insnoering van Ranvier
• Gevolg: ionen van insnoering naar insnoering = sprongsgewijs
• DUS: actiepotentiaal ‘springt’ over membraan
 impulsgeleiding veel sneller
25

26. • Myelineschede
 heel belangrijk
• Vb: Multiple Sclerose (MS)
= afbraak myeline
 Impulsen trager doorgegeven
Uiteindelijk niet meer
doorgegeven = verlamming
26

27. 1.5. Impulsoverdracht
• Informatieoverdracht tussen neuronen
= eindknopjes neuron 1  dendrieten neuron 2
= Synaps
• Tussen beide neuronen
 smalle ruimte
= synaptische spleet
27

28. • Eindknopjes bevatten blaasjes met neurotransmitters
= overbrengers boodschap
• Impulsoverdracht verloopt in stappen:
1) Langs axon loopt impuls naar eindknopje
28

29. • Impulsoverdracht verloopt in stappen:
1) Langs axon loopt impuls naar eindknopje
2) Blaasjes migreren naar membraan, versmelten ermee
+ neurotransmitters komen vrij
29

30. • Impulsoverdracht verloopt in stappen:
1) Langs axon loopt impuls naar eindknopje
2) Blaasjes migreren naar membraan, versmelten ermee
+ neurotransmitters komen vrij
3) Neurotransmitters binden receptoren dendriet volgend
neuron = chemisch signaal
30

31. • Impulsoverdracht verloopt in stappen:
1) Langs axon loopt impuls naar eindknopje
2) Blaasjes migreren naar membraan, versmelten ermee
+ neurotransmitters komen vrij
3) Neurotransmitters binden receptoren dendriet volgend
neuron = chemisch signaal
4) Nieuwe impuls ontstaat in dendriet neuron 2
31

32. • Samengevat:
• Nadien komen neurotransmitters los
 afgebroken of opnieuw opgenomen door axon 1
• Voorraad neurotransmitters op
 vermoeidheid
 prikkeloverdracht trager
 aandacht verzwakt + denken moeilijker
= Dit proces kost veel energie!
32

33. • Nadien komen neurotransmitters los
 afgebroken of opnieuw opgenomen door axon 1
• Voorbeelden neurotransmitters:
- dopamine
- noradrenaline
- acetylcholine
• 1 neuron ontvangt prikkels
van verschillende neuronen
 soms tot 10 000!
33

34. 1.6. Zenuwen
• Zenuwen = soort kabels  opgebouwd uit axonen
• Axonen  omgeven door isolatielaagje = myelineschede
• Axonen + myelineschede = zenuwvezel
• Meerdere parallelle zenuwvezels = zenuwbundel
 omgeven door bindweefselschede = extra bescherming
34

35. 1.6. Zenuwen
• Meerdere zenuwbundels = zenuw
 ook omgeven door bindweefselschede
• Voorziening van O2 en nutriënten
 bloedvaten tussen zenuwbundels
35

36. 1.7. Samenvatting
• Prikkel = verandering rond of in organisme die tot een
reactie kan leiden
• Zintuigen = organen gespecialiseerd om bepaalde prikkels op
te vangen
• Prikkels opgevangen door zintuigen
 via zenuwen naar hersenen  naar effectoren
(= spieren en klieren)
• Prikkel moet sterk genoeg zijn = boven drempelwaarde
36

37. • Zenuwstelsel = opgebouwd uit zenuwcellen of neuronen
• Algemeen bouwplan:
37
http://www.youtube.com/watch?v=6PgPiitwB08

38. • Drie types neuronen:
- gevoelsneuronen
= zintuigen  CZS
- schakelneuronen
= binnenin CZS
- bewegingsneuronen
= CZS  effectoren
• Prikkel sterk genoeg  impuls
= altijd: dendriet  cellichaam  axon
• Impulsgeleiding: impuls  actiepotentiaal
38

39. • Impulsgeleiding: impuls  actiepotentiaal
• Verschuiving ladingen over membraan
 actiepotentiaal over neuron
• Door myelineschede  sprongsgewijze impulsgeleiding
= veel sneller
39

40. • Schade aan myelineschede  Multiple Sclerose (MS)
• Impulsoverdracht:
40

41. • Opbouw zenuwen:
41