ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ | αρχαία μνημεία
1
Ο ελληνικός πολιτισμός από τα βάθη του χρόνου δημιούργησε υλικά στοιχεία που αντανακλούσαν το
μεγαλείο του αλλά και τη σημασία του: μυκηναϊκός, ομηρικός – γεωμετρικός, αρχαϊκός, κλασικός,
ελληνιστικός, βυζαντινός, όποιον επιθετικό προσδιορισμό κι αν δέχεται ο πολιτισμός αυτός, άφησε
πίσω του πολλά μνημεία. Κάποια από αυτά διατηρήθηκαν ως την εποχή μας · κάποια άλλα όμως, είτε
χάθηκαν είτε καταστράφηκαν.
α. Ορισμός
αρχαιοκαπηλία (η) [χωρίς πληθ.] το παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων με τη μορφή λαθραίας
εξαγωγής και πωλήσεώς τους: προβλέπεται αύξηση του αριθμού των φυλάκων για την πάταξη της ~. –
αρχαιοκαπηλικός, -ή, -ό. [ετυμολογία: Η λέξη μαρτυρείται από το 1886].
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Κέντρο Λεξικογραφίας, Αθήνα 1998.
αρχαιοκαπηλία η [arxeokapilía]: το παράνομο εμπόριο έργων αρχαίας τέχνης. [λόγ. αρχαιοκάπηλ(ος) -
ία]
Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Α.Π.Θ. – Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλης Τριανταφυλλί-
δης), Θεσσαλονίκη 2005.

β. Αίτια φθοράς & μετακίνησης πολιτιστικών θησαυρών
❶ ο χρόνος είναι, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, ο κυριότερος παράγοντας φθοράς όλων των
υλικών αγαθών.
❷ οι ταραγμένες περίοδοι : πολεμικές συγκρούσεις, κοινωνικοπολιτικές αναταράξεις, μετακινήσεις
πληθυσμών, εχθρικές εισβολές κ.α.
❸ οι πολιτικές επιλογές αυτών που κυριαρχούσαν κάθε φορά : οι πρώτοι χριστιανοί κατέστρεφαν
τους «ειδωλολατρικούς» δωδεκαθεϊστικούς ναούς και βωμούς και με τα δομικά υλικά τους
κατασκεύαζαν χριστιανικές εκκλησίες· οι Βενετοί σε περιοχές του ελλαδικού χώρου χρησιμοποιούσαν
υλικά αρχαίων οικισμών για να κατασκευάσουν τείχη και άλλες οχυρωματικές εγκαταστάσεις. Ο
Παρθενώνας μετατράπηκε από τους Βυζαντινούς σε χριστιανικό ναό και από τους Οθωμανούς
Τούρκους σε ισλαμικό τέμενος.
❹ Η επικράτηση του κινήματος του κλασικισμού στην Ευρώπη από τον 18ο
αιώνα και το έντονο
ενδιαφέρον για τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό οδήγησαν πολλούς δυτικοευρωπαίους περιηγητές στον
ελλαδικό οθωμανοκρατούμενο χώρο. Οι περιηγητές αυτοί «συνέλεγαν» και μετέφεραν κατά την
επιστροφή τους στις πατρίδες τους αγάλματα, κίονες, νομίσματα, στήλες, αγγεία, κοσμήματα και ό, τι
άλλο είχε σχέση με το αρχαίο παρελθόν. Αυτά είτε τα πωλούσαν είτε τα δώριζαν σε σημαντικές
πολιτικές προσωπικότητες είτε τα κρατούσαν για ιδιωτική χρήση. Η κατοχή τέτοιων αντικειμένων
τέχνης προσέδιδε κοινωνικό κύρος στους κατόχους τους. Πολλές επαύλεις και ανάκτορα σε χώρες της
δυτικής Ευρώπης διακοσμήθηκαν από τέτοια υλικά, αποψιλώνοντας όμως την πολιτιστική κληρονομιά
πολλών λαών.
❺ η αρχαιοκαπηλία · κάποιοι άνθρωποι, επιδιώκοντας το γρήγορο και άκοπο πλουτισμό, εντοπίζουν
με λαθρανασκαφές (ή παράνομες καταδύσεις στη θάλασσα σε σημεία αρχαίων ναυαγίων) υλικά
στοιχεία του ιστορικού παρελθόντος και τα διακινούν προς πώληση σε έλληνες ή ξένους εμπόρους
έργων τέχνης ή πλούσιους ιδιώτες συλλέκτες. Παρά τις διεθνείς απαγορεύσεις και τους περιορισμούς
από την εθνική νομοθεσία, το φαινόμενο αυτό πλήττει μέχρι και σήμερα τα κράτη που έχουν
κληρονομήσει πολιτιστικούς θησαυρούς.
ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ : αρχαία μνημεία

ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ | αρχαία μνημεία
2
Τα μάρμαρα του Παρθενώνα : η περίπτωση του Έλγιν
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές και διάσημες περιπτώσεις (δυστυχώς όχι και η μοναδική) κλοπής
πολιτισμικών αγαθών, είναι η αφαίρεση ολόκληρων τμημάτων του Παρθενώνα από τον βρετανό
διπλωμάτη, σερ Τόμας Μπρούς Ζ’, κόμη του Έλγιν μεταξύ 1801 και 1812. Όλα αυτά τα ανεκτίμητα
έργα τέχνης εκτίθονται σήμερα στο Βρετανικό Βασιλικό Μουσείο. Από το 1983 (με ενέργειες που
κατέβαλε η τότε Υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη) μέχρι και σήμερα το ελληνικό κράτος
έχει αποδυθεί σε μια τιτάνια προσπάθεια για τον επαναπατρισμό των μνημείων αυτών στην Ελλά-
δα. Με στοχευμένες ενέργειες τόσο σε διπλωματικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ευαισθητοποίη-
σης της διεθνούς κοινής γνώμης έχει καταφέρει να θέσει το ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο και να
αφυπνίσει και την ηγεσία πολλών κρατών που έχουν πέσει θύματα παρόμοιας αρπαγής. Η προ-
σπάθεια αυτή δεν στρέφεται μόνο προς το Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και προς άλλες χώρες που δια-
θέτουν στα μουσεία τους έργα ελληνικής τέχνης που αποκτήθηκαν στο παρελθόν με παράνομα ή
αθέμιτα μέσα. Η πιθανότητα ωστόσο, της επιστροφής των μνημείων στην Ελλάδα έχει προκαλέσει
αρκετές συζητήσεις και αντεγκλήσεις.
Ποια είναι τα «ελγίνεια» μάρμαρα
Η εν λόγω συλλογή γλυπτών περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των αετωμάτων,
των μετοπών που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, αλλά και
της Ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού
σε όλο τους το μήκος. Ως εκ τούτου, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/2 από ό,τι απομένει
από τη γλυπτική διακόσμηση του Παρθενώνα που διασώθηκε: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα,
15 από τις 92 μετόπες, 17 τμηματικές φιγούρες από τα αετώματα, όπως επίσης και άλλα τμήματα
της αρχιτεκτονικής. Τα αποκτήματα του Έλγιν περιλαμβάνουν ακόμη αντικείμενα από άλλα κτίρια
της Αθηναϊκής Ακρόπολης: το Ερέχθειο, που μεταβλήθηκε σε ερείπιο κατά τον ελληνικό αγώνα της
Ανεξαρτησίας (1821-33), τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο λόρδος Έλγιν πήρε περί-
που τα μισά από τα γλυπτά του Παρθενώνα και από τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν εκμαγεί-
α σε γύψο. Στη συλλογή των μαρμάρων δόθηκε το όνομα του λόρδου Έλγιν.
ΠΗΓΗ: http://el.wikipedia.org/wiki
Τι υποστηρίζουν όσοι ισχυρίζονται ότι αυτά τα μνημεία πρέπει να
επιστρέψουν στην Ελλάδα:
❶ Τα μνημεία αυτά είναι δημιουργήματα του ελληνικού πνεύματος και η θέση τους είναι στη γενέ-
θλια γη.
❷ οι Έλληνες είναι οι φυσικοί κληρονόμοι του αρχαίου και μεσαιωνικού πολιτισμού τους. Εφόσον
κάποιοι απέσπασαν ένα κομμάτι αυτού του πολιτισμού παρά τη θέληση των Ελλήνων, οι τελευταίοι
οφείλουν να διεκδικήσουν την επιστροφή των μνημείων τους.
❸ στην Ελλάδα υπάρχει πλέον το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης το οποίο είναι σε θέση να υποδε-
χτεί και να φιλοξενήσει ότι τα έργα τέχνης που θα επαναπατριστούν. Το μουσείο της Ακρόπολης
είναι ό,τι πιο σύγχρονο υπάρχει στο τομέα της εκθεσιακής παρουσίασης και προστασίας.
❹ η επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα θα ανοίξει το δρόμο για την επιστροφή και άλλων
αντικειμένων αρχαίας τέχνης που βρίσκονται διασκορπισμένα σε πολλές άλλες χώρες (Γερμανία,
Γαλλία, Ρωσία κ.α.). Με αυτό τον τρόπο θα αποτελέσει νομικό προηγούμενο για τη διεκδίκηση πολι-
τιστικών θησαυρών και από άλλες χώρες.
❺ Η επαναφορά των μνημείων θα ενισχύσει έμμεσα την ελληνική οικονομία, αφού θα θεμελιώσει
σε ακόμη πιο μεγάλο βαθμό της θέση της Ελλάδας ως πόλο τουριστικής έλξης. Για να πραγματο-
ποιηθεί όμως αυτό, το ελληνικό κράτος οφείλει να αξιοποιήσει, προστατεύσει και προβάλλει επαρ-
κώς συνολικά την πολιτιστική της κληρονομιά.
❻ Τα «ελγίνεια» μάρμαρα δεν είναι προϊόν νόμιμης αγοραπωλησίας αλλά αρπαγής.

ΕΚΦΡΑΣΗ – ΕΚΘΕΣΗ | αρχαία μνημεία
3
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, M.Sc.
thanosstavropoulos@yahoo.gr
❼ Τα μνημεία του Παρθενώνα έχουν αποδεδειγμένα υποστεί στο παρελθόν κακομεταχείριση που
άγγιζε τα όρια της καταστροφής. Κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα συμβεί κάτι παρόμοιο
και στο μέλλον. Η κακομεταχείριση αυτή συνεχίζεται ακόμη μέχρι και τις μέρες μας με τη μορφή
της ασύδοτης εμπορικής εκμετάλλευσης (ενοικίαση του χώρου που φυλάσσονται τα μνημεία για
την τέλεση κοινωνικών εκδηλώσεων).
❽ Σύμφωνα με διάφορες δημοσκοπήσεις, η συντριπτική πλειοψηφία της αγγλικής κοινής γνώμης
τάσσεται σταθερά υπέρ της απόδοσης των «μαρμάρων» στους Έλληνες. Η μεταστροφή αυτή της
κοινής γνώμης οφείλεται στην ενημερωτική εκστρατεία της ελληνικής κυβέρνησης από την δεκαε-
τία του 1980 και στην υποστήριξη των ελληνικών αιτημάτων από μια ομάδα σημαντικών βρετανών
διανοούμενων.
Τι υποστηρίζουν όσοι ισχυρίζονται ότι τα μνημεία δεν πρέπει να
επιστρέψουν στην Ελλάδα, αλλά να μείνουν στο εξωτερικό:
❶ Η Ελλάδα, λόγω υποχρηματοδότησης των πολιτιστικών δράσεων, δεν είναι σε θέση να συντη-
ρήσει τους θησαυρούς που ήδη διαθέτει (προβληματική λειτουργία πολλών – κυρίως περιφερεια-
κών – αρχαιολογικών χώρων, ελλιπής φύλαξη, αποθήκευση τεχνουργημάτων λόγω έλλειψης προ-
σωπικού, πλημμελής συντήρηση κ.α.). Το πρόβλημα αυτό επιτείνεται τα τελευταία χρόνια λόγω της
οξύτατης οικονομικής δυσπραγίας που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Ακόμη και η μεταφορά των «Ελγι-
νείων μαρμάρων» στην Ελλάδα (μια περίπλοκη και δαπανηρή επιχείρηση) θα αποτελούσε ένα δυ-
σβάστακτο βάρος για τη χώρα.
❷ Η ατμοσφαιρική ρύπανση των μεγάλων αστικών κέντρων – και κυρίως της Αθήνας – λειτουργεί
επιβαρυντικά στην έκθεση αυτών των έργων τέχνης και ενδέχεται να προκαλέσει μη αναστρέψι-
μες βλάβες σ’ αυτά.
❸ Τα μνημεία αυτά μεταβιβάστηκαν στον κόμη Έλγιν από την τότε νόμιμη οθωμανική κυβέρνηση
του Σουλτάνου και με όλες τις προβλεπόμενες νόμιμες διαδικασίες. Κατά συνέπεια δεν τίθεται θέ-
μα κλοπής του υλικού αυτού.
❹ Το Βρετανικό Βασιλικό Μουσείο υποδέχεται εκατομμύρια επισκεπτών ετησίως απ’ όλο τον κό-
σμο και κατά συνέπεια διαφημίζει σε παγκόσμιο επίπεδο (και μάλιστα δωρεάν) την Ελλάδα και τον
πολιτισμό της. Μάλιστα μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των επισκεπτών στο Βρετανικό Μουσείο ε-
τησίως απ’ ότι σε όλα τα ελληνικά μουσεία!
❺ Σε μουσεία των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του δυτικού κόσμου γενικότερα, υπάρχουν
υψηλές προδιαγραφές ασφάλειας και συντήρησης των πολιτιστικών θησαυρών, ενώ ταυτόχρονα
επιστρατεύεται και η τεχνολογία για την προστασία των μνημείων.
❻ Μια επιστροφή των «Ελγινείων» στην Ελλάδα θα σήμαινε και την άμεση παραδοχή των Βρετα-
νών της κλοπής του Έλγιν, γεγονός που θα ερμηνευόταν ως μια προσβολή για την εξωτερική πολι-
τική και το διεθνές κύρος της χώρας. Θα παρουσιαζόταν επομένως η βρετανική κυβέρνηση ως μια
κλεπταποδόχος που μετανοούσε. Ταυτόχρονα θα υπήρχε και ο κίνδυνος του πολιτικού κόστους για
τη κυβερνούσα πολιτική παράταξη.
❼ Τα μουσεία της Δύσης αποτελούν πραγματικά χώρους μόρφωσης και καλλιέργειας του ανθρω-
πίνου πνεύματος. Η μετακίνηση των αρχαίων ελληνικών έργων τέχνης προς την Ελλάδα θα αποτε-
λούσε νομικό προηγούμενο και για την επιτυχή διεκδίκηση παρόμοιων θησαυρών και από άλλες
χώρες (π.χ. Αίγυπτος, Ιταλία, Τουρκία κ.α.). Σε μια τέτοια περίπτωση όμως, θα ήταν δεδομένη η «α-
ποψίλωση» των μουσείων γεγονός που ενδεχομένως να δημιουργούσε αρνητικές προοπτικές για
το μέλλον του δυτικού πολιτισμού.
❽ Στο Βρετανικό Βασιλικό Μουσείο δεν φυλάσσονται μόνο μνημεία του αρχαίου ελληνικού πολι-
τισμού, αλλά και μνημεία από πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη. Έτσι ο ελληνικός πολιτισμός έχει
μια μοναδική ευκαιρία να παραλληλιστεί και να συγκριθεί με άλλους πολιτισμούς απ’ όλη την οι-
κουμένη. Προβάλλονται κατά συνέπεια, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα χαρακτηριστικά γνωρί-
σματα ενός λαού, προβάλλεται με τον πιο εξαιρετικό τρόπο η ίδια η Ελλάδα.