Rola otoczenia społecznego w opiece I wychowaniu małego dziecka.

1. Rola otoczenia społecznego
w opiece
i wychowaniu małego
dziecka

2. Wprowadzenie, czyli o rozszerzaniu
się dziecięcego świata
Pierwsza faza życia- „wiek dziecinnego pokoju”( Maurice Depesze, francuski
pedagog,1996).
Okres niemowlęcy
 ● ogranicza się do łóżeczka, wózka, kojca, co można wziąć w ręce siedząc
na kolanach rodzic
Końcowy okres pierwszego roku życia
 ●dziecko może wziąć co znajduje się blisko podłogi, raczkowanie
Wiek poniemowlęcy
 ● dostępność świata ulega znacznemu rozszerzeniu.
Rozszerzenie poniemowlęce
 ● rozszerzenie świata przedmiotów
 ●rozszerzenie świata społecznego (początkowa w okresie rozwoju stosunkowo
wąski, środowisko w którym przebywa-środowisko domowe)

3. Wprowadzenie, czyli o rozszerzaniu
się dziecięcego świata
Druga faza wczesnego dzieciństwa – drugi/trzeci rok życia
 ●dziecko wchodzi w relacje z coraz większym i bardziej
zróżnicowanym kręgiem osób
 ●staje się członkiem rozmaitych nowych grup
Społeczne środowisko rozwoju dziecka
 ●środowisko domowe
 ●środowisko okołodomowe (środowisko podwórka, placu zabaw,
żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola)

4. Rola pozarodzinnych
opiekunów małego dziecka
 Kategorie wyboru, którymi powinno się kierować organizując
system opieki i edukacji dla dzieci poniżej trzeciego roku życia:
 Dostępność:
 każde dziecko niezależnie od statutu społeczno -
ekonomicznego swojej rodziny oraz miejsca zamieszkania
(tereny wiejskie i miejskie) zgodnie z polityką oświatową ma
równy dostęp do opieki i edukacji;
 odpowiednia liczba miejsc oraz zwiększenie ilości i poprawienie
jakości infrastruktury sprawującej opiekę i edukację nad
dziećmi

5. Rola pozarodzinnych opiekunów małego
dziecka
 Elastyczność i różnorodność:
 dostosowanie form opieki nad dziećmi oraz
umożliwienie rodzicom wyboru ze względu na aktualne
potrzeby dzieci i wsparcie rozwoju ich pociech;
 dopasowanie do potrzeb i oczekiwań rodziców pracując i
niepracujących zawodowo

6. Rola pozarodzinnych
opiekunów małego dziecka
 Jakość ofert:
 Dostosowanie programu, typu zajęć do indywidualnych potrzeb
i możliwości dzieci poprzez stosowanie różnorodnych metod
pracy
 Dobrze wykwalifikowana kadra o wysokich kompetencjach
opiekuńczych, wychowawczych i dydaktycznych, która dba o
rozwój i bezpieczeństwo swoich podopiecznych

7. Rola pozarodzinnych opiekunów
małego dziecka
 Wybór opiekunki dla dziecka
Podstawowym kryterium wyboru opiekuna jest zaufanie, jakim rodzice
dziecka go obdarzą. Jeśli rodzic potrafi pozostawić swoje dziecko, bez
większych obaw z danym opiekunem, to dziecko najprawdopodobniej
również będzie się czuło bezpiecznie w jego obecności. Dzieje się tak,
ponieważ w nowych dla siebie sytuacjach społecznych dziecko obserwuje
reakcję rodziców. Jeśli rodzice są zdenerwowani bądź zestresowani nową
sytuacją, dziecko to widzi i również zareaguje w podobny sposób.
Zachowania rodzica są ważną wskazówką dla dzieci w pierwszych latach
ich życia.

8. Rola pozarodzinnych opiekunów
małego dziecka
 W tej nowej sytuacji, kiedy to opiekę nad dzieckiem sprawuje niania, bardzo
ważne jest, aby dziecko miało zagwarantowaną stałość środowiska
wychowawczego. Zasady, które zostały wcześniej ustalone przez rodziców
powinny być również przestrzegane podczas pobytu dziecka z innym
opiekunem.
 Inny opiekun niż rodzic jest dla dziecka źródłem wielu nowych doświadczeń
takich jak nieznane dotąd zabawy czy zwracanie uwagi na różne elementy w
otoczeniu podczas spacerów.
 Kolejną ważną sprawą, dotycząca zostawiania dziecka pod opieką
przedszkola, żłobka czy niani jest adaptacja. Jest to niezwykle ważny proces
dla dziecka, rodziców oraz nowych opiekunów, polegający na przystosowaniu
się dziecka do nowej sytuacji, nowego otoczenia.

9. Rodzaj relacji Z dorosłymi
Charakter relacji • relacje pionowe, asymetryczne: znaczne różnice w
poziomie kompetencji partnerów relacji, nierówność
wiedzy i władzy oraz kontroli nad sytuacją
Rozkład odpowiedzialności • odpowiedzialność za jakość kontaktu i za wzajemne
rozumienie spoczywa na dorosłym
• dorosły potrafi w większym stopniu dostosować się do
dziecka niż ono do dorosłego
Wzajemne dopasowanie • często charakter komplementarny: dziecko pyta –
dorosły odpowiada, dziecko prosi o pomoc – dorosły
udziela pomocy
Realizowane funkcje • zapewnienie bezpieczeństwa
• umożliwienie zdobywania wiedzy i umiejętności
Rodzaj oddziaływań • poprzez demonstrowanie wzoru oraz wyjaśnianie,
instruowanie
• duży udział komunikacji werbalnej
• dominacja celowego oddziaływania, doboru metod,
trudności zadań
• dokonywanie oceny i nagradzanie oczekiwanych
zachowań

10. Rodzaj relacji Z rówieśnikami
Charakter relacji • relacje poziome, symetryczne: brak
znacznych różnic w poziomie posiadanych
kompetencji, równowaga zdolności
poznawczych i posiadanej kontroli nad
sytuacją
Rozkład odpowiedzialności • równy rozkład odpowiedzialności na obu
partnerów relacji
• spotkanie w połowie drogi
Wzajemne dopasowanie • dominuje wzajemność relacji, wymiana,
naprzemienność działania
Realizowane funkcje • rozwijanie umiejętności, które można
rozwinąć tylko w towarzystwie równych
sobie, tj. rywalizacja, współpraca,
rozwiązywanie konfliktów
Rodzaj oddziaływań • uczenie głównie poprzez
demonstrowanie
• mały udział komunikacji werbalnej
• spontaniczność zachowań
• zamiana ról, wymiana informacji
• wzajemne naśladowanie swoich
zachowań

11. Rola rówieśników, czyli znaczenie
pierwszych kontaktów z innymi dziećmi
 Już od pierwszych tygodni życia dziecko wchodzi w sieć związków i kontaktów z
dorosłymi (mama, tata, dziadkowie) – to są początki i podstawa socjalizacji, czyli
więzi społecznej.
 Podział pomiędzy osobą dorosłą a małym dzieckiem jest zbyt duży. Tak na przykład
rozmowa dziecko-dorosły zawsze jest kontrolowana i podtrzymywana przez
dorosłego. Nawet częściej to nie jest rozmowa, a tylko dialog w formie pytanie-
odpowiedź. Dlatego ważne jest, aby jak najwcześniej przyzwyczajać malucha do
towarzystwa rówieśników lub dzieci w podobnym wieku poprzez zabawę z
kolegami na placu zabaw czy w parku, w piaskownicy, zabierać malucha ze sobą
do znajomych którzy mają dzieci.
 Główny cel socjalizacji – rozwinięcie i poszerzanie kompetencji komunikowania
się – dziecko powinno mieć kontakt z innymi dziećmi: rówieśnikami, starszymi i
młodszymi. Rówieśnicy są znacznie lepszymi partnerami do rozmowy, która stawia
obie strony na równorzędnych aktywnych pozycjach, wymaga rozpoczęcia i
podtrzymywania konwersacji a także wyszukiwania przez dzieci interesujących
tematów.

12. Przejawy dążenia do kontaktu z rówieśnikami
Wiek dziecka Przejawy
Niemowlę
Reaguje na swoje odbicie w lustrze, o którym
nie wie jeszcze, iż jest jego odbiciem.
Objawy żywiołowej reakcji na inne dziecko.
Od 12 do 18 miesiąca życia
(potrafią już mówić i chodzić)
Zainteresowane innymi dziećmi. Pojawia się
zabawa, którą można określić jako równoległa
– dzieci bawią się samotnie różnymi
zabawkami, ale już obok siebie, jednak
jeszcze nie współdziałają.
Od 18 miesiąca życia
Naśladuje działania innego dziecka,
bawiącego się obok czy chęć bawienia się
takimi samymi zabawkami, co może być
źródłem częstych konfliktów z rywalizacją o
zabawki.
Od 3 lat
Dziecko staje się zainteresowane zabawą
wspólną, oparte na koordynowanie działań
różnych dzieci.

13. Wpływ grupy rówieśniczej
 Dzieci nabywają i kształtują umiejętności nawiązywania relacji.
 Budują samoocenę.
 Uczą się pewnym algorytmom zachowania poprzez naśladowanie. Dzieci poznają różne
role społeczne – rodzinne, zawodowe.
 Rozwijają umiejętności interpersonalne – rozwiązywane konfliktów czy rozpoznawanie
pozytywnych i negatywnych zachowań. Nabywa umiejętności radzenia sobie z krytyką,
agresją i odrzucenia, co umożliwia mu w przyszłości radzenie sobie w trudnych
sytuacjach.
 Uczą się empatii, współpracy i współdziałania, dzielenia się (te cechy łatwiej będzie
rozwinąć w przyszłości jeżeli od najmłodszych lat stwarzać dzieciom okazje do
przebywania w miejscach dziecięcych zabaw).
 Kształtują poczucie sprawstwa.
 Uczą się akceptowania norm i zasad grupy.
 W wieku przedszkolnym rozwijają się pierwsze przyjaźnie i więzi w trakcie
podejmowanych zabaw. Dzieci uczą interakcji społecznej oraz kształtuje się świadomość
bycia częścią społeczeństwa.
 Doświadczenie otrzymane przez małe dzieci z najmłodszych lat ma późniejszy wpływ na
funkcjonowanie takiego człowieka w społeczeństwie.

14. Badania związane z izolowaniem małych
dzieci od kontaktów z rówieśnikami
 Z badań amerykańskich (Maria Schmidt, Harvard Medical School
Boston) w ramach projektu oceny wpływu oglądania telewizji przez
dzieci 0-2 lat na umiejętności językowe i wzrokowo-ruchowe u
trzylatków, otrzymane wyniki wskazały na to, że oglądanie telewizji
nie związane z umiejętnościami językowymi i motorycznymi dziecka
trzech lat. A dzieci niemowlęce nawet nabywają otyłości, problemów
z uwagą i zaburzenia snu. Żeby wykształcić u dziecka umiejętności
społeczne i językowe nie wystarczy biernego oglądania telewizji, lecz
tylko poprzez realne żywe kontakty dziecka z innym dzieckiem.
Przebywanie długi czas przed ekranem na przykład pod czas
nauczania zdalnego w pandemię, spowodowało i wywołało cofnięcie
w rozwoju a nawet niedostosowanie społeczne. Wzrosła liczba
epizodów depresji i lęku. Potem w życiu dorosłym istnieje
prawdopodobieństwo wystąpienia trudności w nawiązaniu relacji
społecznych oraz nieświadome unikanie kontaktów, poczucie
osamotnienia, słabe poczucie wartości i wpływu na rzeczywistość.

15. Rola mass mediów, czyli szanse
i zagrożenia dla dzieci i rodziców
 W obecnych czasach obok rodziny silny wpływ na zachowanie wywierają
mass media.
 Mass media pełnią obecnie rolę zawsze dostępnych "elektrycznych niań",
dzięki którym rodzice mogą w spokoju dokończyć swoje zadanie.
 Coraz szersze grono młodych odbiorców zamiast od rodziny uczy się życia i
wartości ze szklanego ekranu.
 Małe dziecko, oglądając bajkę lub grając w grę komputerową, jest niezwykle
pochłonięte tą czynnością. Nie zwraca ono uwagi na otaczający świat. Jego
oczy są wpatrzone w ekran, a ciało pozostaje w bezruchu.
 Dziecko w oglądanie telewizji jest zaangażowane poznawczo, fizycznie i
emocjonalnie. Chęć nagłego oderwania od tej czynności prowadzi zazwyczaj
do niekontrolowanych rozładowań napięcia. Takie doznania wyrządzają
szkody w sferze psychicznej, dlatego należy je ograniczać.

16.  Wartościowe programy oraz gry mogą być
czynnikiem sprzyjającym rozwojowi. Jednak
muszą być one proponowane w ograniczonym
czasie i pod kontrolą dorosłych. W trosce o
bezpieczeństwo dzieci, na rynku są dostępne
urządzenia blokady sieci.
 Warto dokonywać selekcji programów oglądanych
przez dzieci. Powinny mieć one charakter
edukacyjny. Należy towarzyszyć dziecku przy
odbiorze czy tłumaczyć usłyszane treści. Daje to
rodzicowi poczucie kontroli, dziecku poczucie
zainteresowania jego światem i stwarza okazję do
wspólnej zabawy.

17.  Wg Amerykańskiej Akademii Pediatrii dziecko do 2 roku
życia nie powinno w ogóle oglądać telewizji, a dzieci
powyżej 2 roku życia – nie więcej niż 1–2 godziny
dziennie, nie w sposób ciągły i pod nadzorem osób
dorosłych.
 Spędzanie dużej ilości czasu przed telewizorem bądź
komputerem może wiązać się z różnymi zaburzeniami
zachowania, a z uwagi na brak ruchu zwiększa też
ryzyko otyłości.

18. Rola miejsc i instytucji publicznych w
życiu małych dzieci
 Poprzez obcowanie z innymi ludźmi, dzieci uczą się norm i
zachowań społecznych, rozwijają swoje zainteresowania
oraz nabywają kompetencje społeczne.
 Samo dostarczenie stymulacji nie wystarczy, dzieci muszą
wchodzić w interakcje z dorosłymi.
 Bardzo dużo obszarów społecznych przyczynia się do
rozwoju dzieci m.in. sfera życia związana ze zdrowiem i
kulturą.

19. ZDROWIE
 Jednym z pierwszych dorosłych, którego widuje dziecko jest
zazwyczaj pediatra lub inny specjalista.
 Bardzo ważne jest to, aby wybrać dla dziecka takiego lekarza,
który stworzy z nim pewnego rodzaju więź. A w gabinecie taką
przestrzeń i atmosferę, dzięki której dziecko będzie czuło się
bezpiecznie. Podczas badania zapewni komfort psychiczny
tłumacząc w sposób zrozumiały wszystkie czynności z tym
związane oraz dając możliwość bycia blisko osoby znaczącej.
Ważne jest to, aby po skończonym badaniu nagrodzić małego
pacjenta poprzez pochwałę, czy drobny upominek.
 Podczas pierwszych wizyt u pediatry, czy stomatologa, dziecko
zdobywa zaufanie do tych specjalistów. Należałoby zadbać, więc
o to, aby dziecko miało jednego stałego lekarza pierwszego
kontaktu.

20. KULTURA
 Od wczesnych lat dzieciństwa rodzice mogą wprowadzać dziecko w świat kultury,
a nawet od okresu prenatalnego. Wskazane jest słuchanie z nim muzyki oraz
czytanie książek, pomimo tego, że słowa czytane nie są dla niego zrozumiałe.
 Muzyka stymuluje układ nerwowy i słuchowy. Rozwija również aktywną i twórczą
wyobraźnię oraz uczy współdziałania z innymi ludźmi.
 Pod koniec okresu niemowlęcego można wybrać się z dzieckiem na przykład do
kina lub teatru, co jest preludium do wytworzenia u niego nawyku korzystania z
dziedzictwa kultury.
 Szczególną uwagę należy przykładać do pierwszych doświadczeń dziecka w
danym obszarze. Jeśli ma być to przedstawienie teatralne to powinno być ono
zaadresowane do najmłodszego widza.
 Przed każdą wizytą w teatrze, czy też kinie należy przygotować dziecko, na to
czego może się tam spodziewać.
 Należy pamiętać, że nowe doświadczenia z perspektywy dziecka wyglądają
całkiem inaczej niż oglądane oczami dorosłych.

21. DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ