монгол хүмүүн нэр

1. Монгол хүний
нэр
- Нэр өгөх уламжлалт ёс
-Нэр нийгмийн тусгал болох нь
- Толь бичиг
- Монгол бичгээр нэр бичихэд
анхаарах зүйлс

2. Нэр өгөх уламжлал
Өлзий дэмбэрэлтэй, сайн сайхныг ерөөсөн нэр өгдөг. Үүнд, төрсөн жил сар, од
гараг, махбодын тохиолыг харгалзах, нутаг усны нэр, алдар суутны нэр болон бусад
ерөөл бэлгэтэй нэрс хамаарна.Жишээ нь, Даваажав (мо. Саран гарагийн аврал),
Нямдолгор (мо. Наран цагаан Дара эх) гэх мэт. Газар усны нэрээр бэлгэдэж өгнө.
Жишээ нь, Хангай, Идэр, Онон, Сэлэнгэ гэх мэт.
Хүүхэд тогтдоггүй айл бол мууг холтгох, хар цагаан хэл ам зайлуулахаар этгээд нэр
өгөх, өвчин ороох ба нэр үл зохисноос нэрийг солих, өөр хүйсийн нэр өгөх зэрэг
болно. Үүнд, Хэн ч биш, Хүнбиш, Хэнбилээ, Тогоо, Мод, Чулуу, Хөхнохой гм.
Тухайн төрсөн цаг үеийн учрал тохиол, онцлох юм үзэгдлээр бэлгэдэнэ. 1981 онд
монгол хүн сансарт анх ниссэнтэй холбоотойгоор Гүррагчаа болон Сансар гэдэг
үгийн язгууртай Сансар, Сансармаа, Сансартуяа, Сансарсудлал, Сансаргарав,
Сансаррагчаа гэх мэт нэр нэмэгдсэн байдаг.

3. Монгол
хүний нэр
нийгмийн
тусгал
болох нь
Дан нэр
эртдээ дан буюу нэг язгуураас бүтсэн нэр зонхилж байсан бол хойшлох тусмаа
нийлмэл нэр олширчээ. “Монголын Нууц Товчоон”-д 460 гаруй нэр
тэмдэглэгдсэн байдаг (Өлзийсүрэн 2005: 6). Эдгээрийн дотор, Чингис хааны
ууган хүүг Зүчи, Зүчийн хүүг Бат, отгон хүүг Тулуй, Тулуйн хүүг Мөнх гэдэгчлэн
дан нэр нэлээд тохиолдоно.
01
Буддын шашны нөлөө
XIII-XIV зууны үеэс Монголд Буддын шашин хүчтэй дэлгэрэхийг дагалдан уугал
монгол нэрээс гадна, төвөд, санскрит гэх мэт харь хэлний нэр өгөх болжээ.
Хубилай хааны үрсээр жишээлэхэд, ууган хөвгүүн Дорж (тө. རྡོ་རྗེ, мо. эрхэм чулуу,
очир. Чулууны эрхэм дээд гэсэн үг бөгөөд алмас эрдэнийг хэлнэ. Санскрит хэлээр
важра бөгөөд уйгар хэлэнд орохдоо “вчир” болсон бол монгол хэлэнд “очир”
болсон байна. ?-1263). Удаах хөвгүүнийг буддын шашны Хайюньлам бээр шижир
алт гэсэн утгатай Чингим (真金zhenjin, 1243-1286) хэмээн нэрийдсэн. Гутгаар
хөвгүүн нь Аньси ван Мангал (са. Мaṅgala, мо. өлзий хутаг ?-1280), дөтгөөр
хөвгүүн Номухан (мо. ᠨᠣᠮᠤᠬᠠᠨ1248-1292/1301), Корёо улсын вантай гэрлэсэн
Хутлуг кэлмиш бэхи (тү. 1259-1297) гээд олон хэлний нэртэй асан.
02

4. Монгол
хүний нэр
нийгмийн
тусгал
болох нь
Орчуулсан нэрс
Төвөд, санскрит нэр дэлгэрэхийн хамт, тэдгээрийг орчуулсан монгол нэрс бий
болов. Төвөд хэлний Цэрэн буюу Уртнасан, Цэдэн - Батнасан, Дэжид -
Амаржаргал, Нацагдорж - Элдэв-Очир, Дашням - Өлзийнаран гээд олон нэр
бий.
03
Улс төрийн нөлөө
Манжийн эрхшээлийн нөлөөгөөр Сэлэнгэ (мо. төмөртэй), Агдан (мо. бат),
Ичингээ (мо. шинэхэн), Галдаа (мо. гарын дарга) Гүрэн (мо. улс) зэрэг манж нэр, XX
зуунд оросын нөлөөгөөр, Ёолк (орос. Ёлка, мо. гацуур), Март (мо. Гуравдугаар
сар), Сэсээр (Орос хэлний СССР (<Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик)
хэмээх товчилсон үгийн дуудлага), Юра (мо. тариачин. Георгий хэмээх орос
нэрийн хураангуй хэлбэр), Шура (мо. Хамгаалагч эр. Александр хэмээх нэрийн
багасгасан хэлбэр) гэх зэрэг орос нэр харьцангуй цөөвтөр боловч тухайн үеийнхээ
нийгмийн онцлогийн тусгал болж нэвтэрсэн байдаг.
04
05
Худалдаа арилжаа, соёлын харилцааны нөлөө
олд (пе. pulad мо. ган төмөр), Болор (пе. bulur мо. болор~молор. Гоёл чимэглэлд
хэрэглэх нэгэн зүйл чулууны нэр), Гүнжид (пе. kunjut мо. Дулаан орны тослог
ургамлын нэр), Тогос (арам. tawus > пе.taus мо. тогос шувуу) гэх мэт араб,
перс, арамей нэр орж иржээ.

5. Нэр
бичихдээ
...
Нэрийн учир утгыг лавлаж,
ямар хэлний үг болохыг
нягталж, найдвартай толь
бичгээс хэрхэн бичихийг нь
шалгаж бичээрэй.

6. Нэрийг зөв
бичихийн
учир
Хүний нэр өгөхтэй зэрэгцээд тэрхүү нэрийг
хэрхэн бичих вэ гэдэг асуудал гарна. Нэрээ зөв
бичснээр утга бэлгэдэл нь бүрэн илэрч, тэрхүү
нэрээр зөв дуудах суурь болдог. Буруу бичсэнээс
болж нэрийн утга тэс ондоо болох нь ч бий.
Жишээ нь, Сарангариг, Одгариг, Мягмаргариг
зэрэг нэрст орсон “гараг” (өдөр гараг) хэмээж
бичих ёстой үгийг “гариг” хэмээн буруу бичиж
хэвшсэнээс болж, тус нэрийн утга өөрчлөгдөж
байна. Учир нь нохой баахыг “гарих”, шээхийг нь
“сарих” гэдэг ба нохойн баасыг гариг гэдэг.
Ийнхүү утга болон бичлэгийн алдаа гаргаснаас
болж, тухайн нэрийг гутаасан доромж утга
үүсэж байна.

7. Толь бичиг
Толь бичиг хэрэглэх хэвшээрэй.

8. Монгол
бичгээр нэр
бичих нь

9. Овог бичихдээ
01

10. Үгийн утга, бичлэгийг сайтар
лавлаарай.
02

11. Дуудах үгтэй нэр болж өгвөл битгий өгөөрэй.
ийм нэрийн монгол бичлэгийг хэрхэн журамлахыг хэлэлцэж буй.
03

12. Нийлмэл нэрийг бичих нь
Нийлмэл нэрийн удаах нэр эгшгээр эхэлж байвал дунд
нь богино зураас тавьж тусад нь бичнэ.
04
05