تقریر کل جلسات توحید امامیه در سایت دینکلاس dinclass.ir http://dinclass.ir

1. 1
‫آموزشی‬‫دوره‬‫امامیه‬
‫دینکالس‬‫مجازی‬‫آموزش‬‫کانال‬
@dinclass
----------------------------------------------------
: ‫اول‬ ‫جلسه‬
‫اند‬ ‫آمده‬ ‫اهلل‬ ‫معرفت‬ ‫برای‬ ‫آسمانی‬ ‫ادیان‬ ‫تمام‬ ‫بدانیم‬ ‫بحث‬ ‫ی‬ ‫مقدمه‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫نیست‬ ‫گزافی‬ ‫ادهای‬ ‫این‬.
‫مقدمه‬‫در‬‫نکاتی‬‫بحث‬
‫ا‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫بکنیم‬ ‫پیدا‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫به‬ ‫ایمان‬ ‫بخواهیم‬ ‫ما‬ ‫چنانچه‬‫هر‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ،‫ماست‬ ‫مکتب‬ ‫غایت‬ ‫مر‬
. ‫باشیم‬ ‫داشته‬ ‫معرفت‬ ‫و‬ ‫علم‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫چیز‬
( ‫دارد‬ ‫ّق‬‫ل‬‫ُتع‬‫م‬ ‫ایمان‬ ‫چون‬‫شود‬ ‫روشن‬ ‫باید‬ ‫پس‬ ) ‫بگیرد‬ ‫خود‬ ‫به‬ ‫ایمان‬ ‫معنای‬ ‫تا‬ ‫بگیرد‬ ‫تعلق‬ ‫چیزی‬ ‫به‬ ‫باید‬ ‫یعنی‬
‫!!؟‬ ‫بیاوریم‬ ‫ایمان‬ ‫خواهیم‬ ‫می‬ ‫چیز‬ ‫چه‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫که‬
. ‫است‬ ‫ارزش‬ ‫بی‬ ‫ایمان‬ ‫آن‬ ‫بیاورد‬ ‫ایمان‬ ‫موهوم‬ ‫چیز‬ ‫یک‬ ‫به‬ ‫اگر‬ ‫انسان‬
ُ‫ط‬: )‫اهلل‬‫معرفت‬‫ُق‬‫ر‬ُ‫ط‬(‫مسلمان‬‫ان‬‫د‬‫اندیشمن‬‫نزد‬‫ا‬‫د‬‫خ‬ ‫معرفت‬‫و‬‫شناخت‬‫رق‬
ُ‫ط‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫برخی‬ ،‫است‬ ‫صحیح‬ ‫اهلل‬ ‫معرفت‬ ‫طرق‬ ‫ی‬ ‫همه‬ ‫آیا‬ ‫کنیم‬ ‫روشن‬ ‫بحث‬ ‫این‬ ‫طول‬ ‫در‬ ‫باید‬ ‫ما‬‫صحیح‬ ‫رق‬
‫هستند‬ُ‫ط‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫یا‬!‫است؟‬ ‫صحیح‬ ‫رق‬

2. 2
‫اه‬‫ر‬:‫عقل‬
‫منحصر‬ ‫را‬ ‫اهلل‬ ‫معرفت‬ ‫و‬ ‫هستند‬ ‫عقل‬ ‫راه‬ ‫و‬ ‫طریق‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ‫که‬ ‫کسانی‬ ‫به‬ ‫چنانچه‬‫گفته‬ ،‫دانند‬ ‫می‬ ‫عقلی‬ ‫طریق‬ ‫در‬
‫وبازگشت‬ ‫گردانند‬ ‫بر‬ ‫عقل‬ ‫طریق‬ ‫همان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫فطرت‬ ‫راه‬ ‫جواب‬ ‫در‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ‫؟‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫چه‬ ‫فطرت‬ ‫راه‬ :‫شود‬
‫طریق‬ ‫نیز‬ ‫متکلمین‬ ‫همچنین‬ ،‫دارند‬ ‫عقل‬ ‫راه‬ ‫به‬ ‫تمایل‬ ‫نیز‬ ‫مشاء‬ ‫فالسفه‬ .‫بدانند‬ ‫عقلی‬ ‫طریق‬ ‫همان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫فطرت‬ ‫راه‬
‫م‬ ‫همچنین‬ ‫دانند‬ ‫می‬ ‫عقل‬ ‫راه‬ ‫را‬ ‫صحیح‬‫باز‬ ‫.اما‬ ‫هستند‬ ‫مشترک‬ ‫امر‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫دو‬ ‫هر‬ ‫شیعی‬ ‫متکلمین‬ ‫و‬ ‫معتزلی‬ ‫تکلمین‬
!!‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫میان‬ ‫هایی‬ ‫تفاوت‬ ‫که‬ ‫داتست‬ ‫بایستی‬
‫های‬‫فرق‬ ‫اه‬‫ر‬‫این‬‫در‬‫فالسفه‬‫با‬‫متکلمین‬‫طریق‬‫میان‬‫ّی‬‫م‬‫مه‬:‫ارد‬‫د‬‫وجود‬
‫استدال‬ ‫و‬ ‫اندیشه‬ ‫و‬ ‫وتفکر‬ ‫تعقل‬ ‫با‬ ‫خارجی‬ ‫و‬ ‫بیرونی‬ ‫منبع‬ ‫یک‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫بدون‬ ،‫خود‬ ‫ما‬ ‫که‬ ‫باورند‬ ‫این‬ ‫بر‬ ‫فالسفه‬‫می‬ ‫ل‬
‫راه‬ ،‫راه‬ ‫اینکه‬ ‫عین‬ ‫در‬ ‫معتقدند‬ ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫رحمت‬ ‫مفید‬ ‫شیخ‬ ‫همانند‬ ‫متکلمین‬ ‫برخی‬ ‫لکن‬ ‫نماییم‬ ‫ثابت‬ ‫را‬ ‫خدا‬ ‫توانیم‬
‫ما‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫وحی‬ ‫این‬ !! ‫نیستیم‬ ‫وحی‬ ‫از‬ ‫نیاز‬ ‫بی‬ ‫ما‬ ‫مسیر‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫نماید‬ ‫می‬ ‫اثبات‬ ‫را‬ ‫خداوند‬ ‫عقل‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫عقلی‬
. ‫نماید‬ ‫می‬ ‫متوجه‬ ‫را‬
: ‫فرماید‬ ‫می‬ ‫المقاالت‬ ‫اوائل‬ ‫در‬ ‫ره‬ ‫مفید‬ ‫شیخ‬

3. 3
"‫سمع‬ ‫عن‬ ‫منفک‬ ‫غیر‬ ‫انه‬ ‫و‬ ‫السمع‬ ‫الی‬ ‫نتائجه‬ ‫و‬ ‫علمه‬ ‫فی‬ ‫محتاج‬ ‫العقل‬ ‫ان‬ ‫علی‬ ‫االمامیة‬ ‫واتفقت‬‫العاقل‬ ‫ینبه‬
‫کیفی‬ ‫علی‬‫ة‬‫االستدالل‬،‫ذلک‬ ‫فی‬ ‫وافقهم‬ ‫و‬ ،‫رسول‬ ‫من‬ ‫العالم‬ ‫فی‬ ‫وابتدائه‬ ‫التکلیف‬ ‫اول‬ ‫فی‬ ‫البد‬ ‫وانه‬
‫تعمل‬ ‫العقول‬ ‫ان‬ ‫زعموا‬ ‫و‬ ،‫ذلک‬ ‫خالف‬ ‫علی‬ ‫والزیدیة‬ ‫الخوارج‬ ‫و‬ ‫المعتزلة‬ ‫واجمعت‬ .‫الحدیث‬ ‫اصحاب‬
‫التکلیف‬ ‫اول‬ ‫فی‬ ‫الرسالة‬ ‫یوجبون‬ ‫خاصه‬ ‫المعتزلة‬ ‫من‬ ‫البغدادیین‬ ‫ان‬ ‫اال‬ ‫والتوقیف‬ ‫السمع‬ ‫من‬ ‫بمجردها‬
‫ا‬ ‫ویخالفون‬‫وصفناه‬ ‫فیما‬ ‫علتهم‬ ‫الی‬ ‫ویضیفونها‬ ‫االمامیة‬ ‫یصحها‬ ‫علال‬ ‫ویثبتون‬ ‫لذلک‬ ‫علتهم‬ ‫فی‬ ‫المامیة‬"1
!! ‫آموزد‬ ‫می‬ ‫عاقل‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫استدالل‬ ‫ی‬ ‫نحوه‬ ‫وحی‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫معتقد‬ ‫ره‬ ‫مفید‬ ‫شیخ‬
‫مفید‬ ‫شیخ‬ ‫همچون‬ ‫متکلمین‬ ‫لکن‬ ‫تنها‬ ‫عقل‬ ‫به‬ ‫فالسفه‬ ‫اما‬ ،‫معتقدند‬ ‫عقل‬ ‫به‬ ‫گروه‬ ‫دو‬ ‫هر‬ ‫پس‬‫عقل‬ ‫طریق‬ ‫به‬ ‫ره‬
. ‫باشند‬ ‫می‬ ‫معتقد‬ ‫وحی‬ ‫تعلیم‬ ‫همراه‬ ‫به‬
:‫فالسفه‬‫طرف‬‫از‬‫دور‬‫ادعای‬
‫ایشان‬ ،‫دارند‬ ‫برهان‬ ‫خود‬ ‫اعتقاد‬ ‫این‬ ‫برای‬ ‫هستند‬ ‫مدعی‬ ‫فالسفه‬ ‫بدانیم‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ‫البته‬‫م‬ً‫ا‬‫ابتدائ‬ ‫اگر‬ ‫گویند‬ ‫ی‬
‫بگو‬ ‫بخواهم‬ ‫من‬ ‫اگر‬ ‫که‬ ‫دلیل‬ ‫این‬ ‫به‬ !!‫آید‬ ‫می‬ ‫الزم‬ ‫دور‬ ‫نماییم‬ ‫مراجعه‬ ‫وحی‬ ‫به‬ ‫بخواهیم‬‫معتقدم‬ ‫خدا‬ ‫به‬ ‫یم‬
‫عی‬ ‫و‬ ‫موسی‬ ‫حضرت‬ ‫چون‬‫عیس‬ ‫و‬ ‫موسی‬ ‫حضرت‬ ‫خود‬ ‫حقانیت‬ ‫آنگاه‬ ،‫اند‬ ‫فرموده‬ ‫السالم‬ ‫علیهما‬ ‫سی‬‫علیهما‬ ‫ی‬
‫ا‬ ‫حکمت‬ ،‫باشم‬ ‫کرده‬ ‫اثبات‬ ‫را‬ ‫خدا‬ ‫باید‬ ‫قبال‬ ‫پس‬ !‫شود؟‬ ‫می‬ ‫روشن‬ ‫من‬ ‫برای‬ ‫کجا‬ ‫از‬ ‫السالم‬‫کرده‬ ‫اثبات‬ ‫را‬ ‫و‬
‫ا‬ ‫علیهما‬ ‫موسی‬ ‫و‬ ‫عیسی‬ ‫حضرت‬ ‫سراغ‬ ‫به‬ ‫سپس‬ ،‫باشم‬ ‫کرده‬ ‫اثبات‬ ‫وحی‬ ‫یه‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫نیاز‬ ،‫باشم‬‫یا‬ ‫و‬ ‫لسالم‬
‫س‬!! ‫بروم‬ ‫الهی‬ ‫حجج‬ ‫ایر‬
:‫اب‬‫و‬‫ج‬
‫ک‬ ‫همین‬ ،‫آید‬ ‫نمی‬ ‫الزم‬ ‫دوری‬ ‫هیچ‬ )‫(مضمون‬ :‫فرماید‬ ‫می‬ ‫فالسفه‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ ‫ره‬ ‫مفید‬ ‫شیخ‬‫علیهم‬ ‫بیت‬ ‫اهل‬ ‫ه‬
‫ال‬( ‫بنمایند‬ ‫معرفی‬ ‫الهی‬ ‫حجت‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫دارند‬ ‫وظیفه‬ ‫آیند‬ ‫می‬ ‫الهی‬ ‫حجج‬ ‫و‬ ‫سالم‬‫م‬) ‫بیاورند‬ ‫عجزه‬
‫السالم‬ ‫علیهم‬ ‫بیت‬ ‫اهل‬ ‫خود‬ ‫بعد‬ ‫ی‬ ‫مرحله‬ ‫در‬ ‫و‬ ،‫نمایند‬ ‫اقامه‬ ‫دلیل‬ ‫خود‬ ‫بودن‬ ‫حجت‬ ‫بر‬ ‫و‬‫ب‬‫خداوند‬ ‫اثبات‬ ‫ر‬
‫خو‬ ‫شما‬ ‫و‬ ‫من‬ ‫بر‬ ‫ّت‬‫ج‬‫ح‬ ،‫دلیل‬ ‫نیز‬ ‫اینجا‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫فرمایند‬ ‫می‬ ‫اقامه‬ ‫دلیل‬ ‫متعال‬‫آیا‬ .‫بود‬ ‫اهد‬‫دلیل‬ ‫اگر‬ ‫شما‬ ‫نظر‬ ‫از‬
‫دل‬‫همین‬ ‫اگر‬ ‫و‬ !‫؟‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫اشکال‬ ‫بیاورند‬ ‫ما‬ ‫برای‬‫السالم‬ ‫علیهم‬ ‫بیت‬ ‫اهل‬ ‫را‬ ‫عقلی‬‫افالطون‬ ‫و‬ ‫ارسطو‬ ‫را‬ ‫یل‬
!‫؟‬ ‫ندارد‬ ‫وجود‬ ‫اشکال‬ ‫بیاورند‬
1‫ج‬ ،‫المقاالت‬ ‫اوائل‬ ،‫مفید‬ ‫شیخ‬ ‫مصنفات‬4‫ص‬ ،44

4. 4
‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫صادق‬ ‫امام‬ ً‫ال‬‫اص‬ ،‫است‬ ‫برهان‬ ‫و‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫عالم‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫صادق‬ ‫امام‬‫علیهم‬ ‫اطهار‬ ‫ائمه‬ ‫و‬
. ‫اند‬ ‫آمده‬ ‫عقول‬ ‫دفائن‬ ‫کردن‬ ‫شکوفا‬ ‫و‬ ‫اثاره‬ ‫جهت‬ ‫به‬ ‫السالم‬
: ‫فرمایند‬ ‫می‬ ‫باره‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫امیرالمومنین‬
…ُّ‫ج‬َ‫ت‬ْ‫ح‬َ‫ی‬ َ‫و‬ ِ‫ه‬ِ‫ت‬َ‫م‬ْ‫ع‬ِ‫ن‬ َّ‫ی‬ِ‫س‬ْ‫ن‬َ‫م‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬‫ُو‬‫ر‬ِّ‫ک‬َ‫ذ‬ُ‫ی‬ َ‫و‬ ِ‫ه‬ِ‫ت‬َ‫ر‬ْ‫ط‬ِ‫ف‬ َ‫ق‬‫َا‬‫ث‬‫ِی‬‫م‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬‫ُو‬‫د‬ْ‫أ‬َ‫ت‬ْ‫س‬َ‫ی‬ِ‫ل‬ ُ‫ه‬َ‫ء‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ب‬ْ‫ن‬َ‫أ‬ ْ‫م‬ِ‫ه‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ َ‫ر‬َ‫ت‬‫َا‬‫و‬ َ‫و‬‫ُوا‬‫ر‬‫ِی‬‫ث‬ُ‫ی‬ َ‫و‬ ِ‫غ‬‫ِی‬‫ل‬ْ‫ب‬َّ‫ت‬‫ِال‬‫ب‬ ْ‫م‬ِ‫ه‬ْ‫ی‬َ‫ل‬َ‫ع‬ ‫وا‬
‫ُول‬‫ق‬ُ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ن‬ِ‫ئ‬‫َا‬‫ف‬َ‫د‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ل‬2
‫مى‬ ‫پى‬ ‫در‬ ‫پى‬ ‫را‬ ‫ایشان‬ ‫و‬ ‫انگیخت‬ ‫بر‬ ‫آنان‬ ‫بین‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫پیغمبران‬ ‫تعالى‬ ‫خداى‬ ‫پس‬‫پیمان‬ ‫و‬ ‫عهد‬ ‫تا‬ ‫فرستاد‬
‫را‬ ‫از‬ ‫و‬ ،‫کنند‬ ‫آوریشان‬ ‫یاد‬ ‫شده‬ ‫فراموش‬ ‫بنعمت‬ ‫و‬ ‫بطلبند‬ ‫بود‬ ‫آنان‬ ‫ّى‬‫ل‬‫جب‬ ‫که‬ ‫را‬ ‫خداوند‬‫با‬ ‫تبلیغ‬ ‫ه‬‫ایشان‬
‫اند‬ ‫بکار‬ ‫آورده‬ ‫بیرون‬ ‫را‬ ‫شده‬ ‫پنهان‬ ‫عقلهاى‬ ‫و‬ )‫بگویند‬ ‫سخن‬ ،‫برهان‬ ‫(با‬ ‫نمایند‬ ‫گفتگو‬‫ازند‬.
:‫فطرت‬‫اه‬‫ر‬
‫عقل‬ ‫راه‬ ‫نیز‬ ‫برخی‬ ‫اما‬ ‫دارند‬ ‫قبول‬ ‫نیز‬ ‫را‬ ‫عقل‬ ‫راه‬ ، ‫طریق‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫معتقدین‬ ‫از‬ ‫بسیاری‬‫ر‬‫می‬ ‫انکار‬ ‫کل‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫ا‬
‫کنند‬
‫ق‬ ‫تبیین‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نیست‬ ‫عقل‬ ‫معنای‬ ‫به‬ ‫فطرت‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫فطری‬ ،‫معرفت‬ ‫راه‬ ‫معتقدند‬ ‫گروه‬ ‫این‬‫اصوال‬ ‫هستند‬ ‫ائل‬
‫سبحا‬ ‫خداوند‬ ‫با‬ ‫دنیا‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫آمدن‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫بلکه‬ ‫و‬ ‫تولد‬ ‫ابتدای‬ ‫همان‬ ‫از‬ ‫همگی‬ ‫ها‬ ‫انسان‬‫خداوند‬ ‫و‬ ‫بودند‬ ‫آشنا‬ ‫ن‬
‫ایشا‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خودش‬‫قد‬ ‫معرفتی‬ ‫ی‬ ‫سابقه‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫آیند‬ ‫می‬ ‫دنیا‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫وقتی‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫معرفی‬ ‫ن‬‫می‬ ‫جهان‬ ‫این‬ ‫بر‬ ‫م‬
‫است‬ ‫بدیهیات‬ ‫مانند‬ ‫ایشان‬ ‫برای‬ ‫خدا‬ ‫ی‬ ‫مسئله‬ ،‫ندارند‬ ‫استدالل‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫دیگر‬ ‫و‬ ‫گذارند‬(‫بودن‬ ‫بزرگتر‬ ‫مثل‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫آشنا‬ ‫خدا‬ ‫با‬ ‫اتوماتیک‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫تنظیم‬ ‫طوری‬ ‫فطرت‬ ‫پس‬ ) ‫جزء‬ ‫از‬ ‫کل‬‫یا‬‫به‬ ‫ز‬
. ‫ندارد‬ ‫وجود‬ ‫برهان‬ ‫و‬ ‫استدالل‬
‫نیاز‬ ‫و‬ ‫آشناست‬ ‫گرگ‬ ‫با‬ ‫تولد‬ ‫ابتدای‬ ‫همان‬ ‫از‬ ‫آید‬ ‫می‬ ‫دنیا‬ ‫به‬ ‫ّه‬‫ر‬‫ب‬ ‫یک‬ ‫وقتی‬ : ‫مثال‬‫ا‬ ‫به‬‫بودن‬ ‫دشمن‬ ‫بر‬ ‫ستدالل‬
. ‫کند‬ ‫می‬ ‫فرار‬ ‫بیند‬ ‫می‬ ‫را‬ ‫گرگ‬ ‫تا‬ ‫پس‬ ،‫ندارد‬ ‫گوسفند‬ ‫با‬ ‫گرگ‬
‫این‬ ‫از‬ ‫انسان‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ‫البته‬ ‫و‬‫و‬ ‫ضراء‬ ‫و‬ ‫باساء‬ ‫در‬ ‫ّا‬‫م‬‫ا‬ ‫باشد‬ ‫غافل‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫واجد‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫حقیقتی‬
‫متعال‬ ‫خدای‬ ‫که‬ ‫خود‬ ‫فاطر‬ ‫به‬ ‫خود‬ ‫به‬ ‫خود‬ ، ‫دارند‬ ‫تصریح‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫روایات‬ ‫و‬ ‫آیات‬ ‫اینکه‬ ‫کما‬ ‫ها‬ ‫گرفتاری‬
2:‫ص‬ ،)‫صالح‬ ‫(للصبحی‬ ‫البالغة‬ ‫نهج‬43

5. 5
‫با‬ ‫بحث‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫این‬ ‫آوردید‬ ‫خدا‬ ‫اثبات‬ ‫بر‬ ‫هم‬ ‫عقلی‬ ‫دلیل‬ ‫بحث‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫اگر‬ ‫حال‬ . ‫شود‬ ‫می‬ ‫متوجه‬ ‫باشد‬
‫و‬ ‫ملحدین‬،‫نیست‬ ‫برهان‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫هیج‬ ‫اما‬ . ‫است‬ ‫استفاده‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫نیست‬ ‫بد‬ ‫ها‬ ‫آتئیست‬ ‫و‬ ‫ها‬ ‫مارکسیست‬
‫می‬ ‫را‬ ‫خدا‬ ‫که‬ ‫یابد‬ ‫می‬ ‫خود‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫انسان‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫درونی‬ ‫ی‬ ‫تجربه‬ ‫یک‬ ‫و‬ ‫حسی‬ ‫و‬ ‫فطری‬ ‫خداشناسی‬
. ‫شناسد‬
: ‫راه‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫معتقدان‬ ‫استشهاد‬ ‫در‬ ‫روایتی‬
:‫کرد‬ ‫عرض‬ )‫السالم‬ ‫علیه‬ ( ‫صادق‬ ‫جعفر‬ ‫امام‬ ‫حضرت‬ ‫به‬ ‫شخصی‬<<‫بحث‬‫مجادله‬ ‫و‬ ‫ها‬‫در‬ ‫ها‬‫بار‬‫ه‬‫وجود‬
‫آیا‬ :‫فرمود‬ ‫حضرت‬ ،‫کنید‬ ‫راهنمایی‬ ‫خداوند‬ ‫به‬ ‫مرا‬ . ‫است‬ ‫کرده‬ ‫ّر‬‫ی‬‫متح‬ ‫مرا‬ ‫خداوند‬‫کشتی‬ ‫سوار‬ ‫هرگز‬
‫شده‬‫هیچ‬ ‫و‬ ‫بشکند‬ ‫تو‬ ‫کشتی‬ ‫که‬ ‫آمده‬ ‫پیش‬ ‫آیا‬ :‫فرمود‬ ،‫بله‬ :‫داد‬ ‫پاسخ‬ ‫ای؟‬‫پاسخ‬ ‫نباشد؟‬ ‫تو‬ ‫برای‬ ‫نجاتی‬ ‫راه‬
‫که‬ ‫چیزی‬ ‫به‬ ‫تو‬ ‫قلب‬ ‫هنگام‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫آیا‬ :‫فرمود‬ ،‫بله‬ :‫داد‬‫نجات‬ ‫بر‬ ‫قادر‬:‫داد‬ ‫پاسخ‬ ‫نگرفت؟‬ ‫تعلق‬ ‫باشد‬ ‫تو‬
‫نجاتم‬ ‫بر‬ ‫قادر‬ ‫که‬ ‫موجودی‬ ‫به‬ ‫قلبم‬ ،‫آری‬‫که‬ ‫است‬ ‫خداوندی‬ ‫موجود‬ ‫همان‬ :‫فرمود‬ . ‫گرفت‬ ‫تعلق‬ ،‫باشد‬
‫دهنده‬ ‫نجات‬ ‫هیچ‬ ‫وقتی‬‫نباشد‬ ‫ای‬‫است‬ ‫تو‬ ‫نجات‬ ‫بر‬ ‫قادر‬ ‫هم‬>>3
‫س‬ ‫فرد‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫ضراء‬ ‫و‬ ‫باساء‬ ‫حال‬ ‫همین‬ ‫در‬ ‫اگر‬ : ‫فرمایند‬ ‫می‬ ،‫طریق‬ ‫این‬ ‫بزرگان‬ ‫از‬ ‫برخی‬‫کسی‬ ‫این‬ ‫کنید‬ ‫وال‬
‫خیر‬ : ‫گفت‬ ‫خواهد‬ ‫؟‬ ‫دارد‬ ‫مکان‬ ‫کرد‬ ‫رو‬ ‫او‬ ‫به‬ ‫تو‬ ‫قلب‬ ‫که‬‫خی‬ : ‫گفت‬ ‫خواهد‬ ‫؟‬ ‫دارد‬ ‫زمان‬ ،، ‫ر‬‫را‬ ‫خدا‬ ‫یعنی‬
!! ‫شناسد‬ ‫می‬ ‫استدالل‬ ‫بدون‬. ‫است‬ ‫فطری‬ ‫معرفت‬ ‫همان‬ ‫این‬ ‫و‬
:‫شهود‬‫اه‬‫ر‬
‫قائلین‬ ‫از‬ ‫برخی‬‫به‬‫طریق‬ ‫این‬،‫کامال‬ ‫را‬ ‫عقل‬ ‫راه‬‫آنچه‬ ‫گویند‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫کنند‬ ‫می‬ ‫تقبیح‬‫در‬‫م‬‫عقالنیت‬ ‫سیر‬‫گیر‬
‫باشیم‬ ‫مصداق‬ ‫دنبال‬ ‫باید‬ ‫ما‬ ،‫مصداق‬ ‫نه‬ ‫است‬ ‫مفهوم‬ ‫آید‬ ‫می‬ ‫عقل‬‫حلوا‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫چرا‬ ،‫ح‬‫لوا‬‫ک‬‫ردن‬‫شیرین‬ ‫دهان‬
!! ‫گردد‬ ‫نمی‬
‫تقسیم‬ ‫تبیین‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫ایشان‬ ‫سپس‬ ،‫کنیم‬ ‫شهود‬ ‫و‬ ‫بیابیم‬ ‫و‬ ‫ببینیم‬ ‫را‬ ‫مصداق‬ ‫خود‬ ‫باید‬ ‫ما‬‫و‬ ‫کنند‬ ‫می‬ ‫بندی‬
:‫میگویند‬
‫داریم‬ ‫الیقین‬ ‫حق‬ ‫یکجا‬ ‫و‬ ‫داریم‬ ‫الیقین‬ ‫عین‬ ‫یکجا‬ ،‫داریم‬ ‫الیقین‬ ‫علم‬ ،‫یکجا‬ ‫ما‬
: ‫مثال‬
3،‫الصدوق‬ ‫مکتبه‬ ،‫التوحید‬ ،)‫صدوق‬ ‫(شیخ‬ ‫قمی‬ ‫بابویه‬ ‫الحسین‬ ‫بن‬ ‫علی‬ ‫بن‬ ‫محمد‬،‫تهران‬1387‫ص‬ ،231

6. 6
) ‫الیقین‬ ‫علم‬ ( ‫برید‬ ‫می‬ ‫آتش‬ ‫به‬ ‫پی‬ ‫و‬ ‫بینید‬ ‫می‬ ‫ازدور‬ ‫را‬ ‫آتش‬ ‫دود‬ ‫یکجا‬
) ‫الیقین‬ ‫عین‬ ( ‫برید‬ ‫می‬ ‫آتش‬ ‫به‬ ‫پی‬ ‫و‬ ‫میبینی‬ ‫نزدیک‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫آتش‬ ‫یکجا‬
) ‫الیقین‬ ‫حق‬ ( ‫سوزی‬ ‫می‬ ‫آتش‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫شوی‬ ‫می‬ ‫یکی‬ ‫باآتش‬ ‫و‬ ‫روی‬ ‫می‬ ‫آتش‬ ‫درون‬ ‫به‬ ‫خود‬ ‫یکجا‬
.‫یابد‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫می‬ ‫شهود‬ ‫را‬ ‫حق‬ ‫ذات‬ ِ‫د‬‫خو‬ ‫انسان‬ ) ‫شهود‬ ‫راه‬ ( ‫سوم‬ ‫رویکرد‬ ‫این‬ ‫در‬
‫شود‬‫می‬‫تقسیم‬‫اعتقادی‬‫گروه‬‫دو‬‫به‬‫رویکرد‬‫این‬:
:‫ّل‬‫و‬‫ا‬‫گروه‬
) ‫هستند‬ ‫دوئیت‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ( ‫هستند‬ ‫خلق‬ ‫با‬ ‫خدا‬ ‫ذات‬ ‫تباین‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ‫که‬ ‫هایی‬ ‫شهودی‬
:‫ّم‬‫و‬‫د‬‫گروه‬
‫هستند‬ ‫خلق‬ ‫و‬ ‫خدا‬ ‫عینیت‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ‫بلکه‬ ‫نیستند‬ ‫خلق‬ ‫و‬ ‫خدا‬ ‫ذات‬ ‫تباین‬ ‫به‬ ‫قائل‬ ‫که‬ ‫هایی‬ ‫شهودی‬
) ‫مخلوقات‬ ‫با‬ ‫خدا‬ ‫ذات‬ ‫بودن‬ ‫یکی‬ (
‫آشنایی‬‫مختصر‬‫با‬‫ّل‬‫و‬‫ا‬‫گروه‬‫شهودی‬(–)‫اتحادی‬‫غیر‬:
‫قائلند‬ ‫گروه‬ ‫این‬‫بدانید‬ ‫باید‬ ‫اما‬ ‫کنیم‬ ‫می‬ ‫شهود‬ ‫را‬ ‫خدا‬ ‫ما‬ ‫گرچه‬‫خد‬ ‫و‬ ‫وجودیم‬ ‫یک‬ ‫ما‬ ‫که‬‫دیگری‬ ‫وجود‬ ‫ا‬
‫شهود‬ ‫و‬ ‫شناساندن‬ ‫شناساند،این‬ ‫می‬ ‫ما‬ ‫به‬ ‫مراتبی‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬ ،‫خودش‬ ‫عنایت‬ ‫و‬ ‫فعل‬ ‫به‬ ،‫متعال‬ ‫خدای‬ ‫اما‬ ‫است‬
‫ندا‬ ‫را‬ ‫قدرت‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫هستیم‬ ‫محدود‬ ‫موجوداتی‬ ‫ما‬ ‫چون‬ ،‫نیست‬ ‫ما‬ ‫فعل‬ ‫و‬ ‫اوست‬ ‫فعل‬ ‫به‬،‫بشناسیم‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫که‬ ‫ریم‬
.‫بشناساند‬ ‫ما‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫عنایتش‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫خودش‬ ‫لطف‬ ‫به‬ ‫باید‬ ‫که‬ ‫اوست‬
‫لقا‬ ‫آیات‬ ‫گروه‬ ‫این‬ ‫ی‬ ‫ادله‬ ‫برخی‬‫الرویه‬ ‫فی‬ ‫جاء‬ ‫ما‬ ‫باب‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫روایاتی‬ ‫مانند‬ ‫است‬ ‫اهلل‬ ‫رویت‬ ‫روایات‬ ‫و‬ ‫اهلل‬ ‫ء‬
. ‫است‬ ‫آمده‬ ‫صدوق‬ ‫توحید‬ ‫در‬
‫این‬‫از‬‫ای‬‫نمونه‬‫ایات‬‫و‬‫ر‬: ‫داد‬ ‫خواهیم‬ ‫توضیح‬ ‫آن‬ ‫معنای‬ ‫پیرامون‬ ‫بعد‬ ‫جلسات‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫خود‬ ‫جای‬ ‫در‬ ‫که‬
َ‫أ‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ث‬َّ‫د‬َ‫ح‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ُ‫ه‬َ‫م‬ِ‫ح‬َ‫ر‬ ُ‫ق‬‫َّا‬‫ق‬َّ‫د‬‫ال‬ َ‫ن‬‫َا‬‫ر‬ْ‫م‬ِ‫ع‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ َ‫د‬َ‫م‬ْ‫ح‬َ‫أ‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُّ‫ی‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ث‬َّ‫د‬َ‫ح‬َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ُّ‫ی‬ِ‫ف‬‫ُو‬‫ک‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ‫ِی‬‫ب‬
ْ‫و‬َّ‫ن‬‫ال‬ َ‫د‬‫ِی‬‫ز‬َ‫ی‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫ن‬ْ‫ی‬َ‫س‬ُ‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ن‬َ‫ع‬ ُّ‫ی‬ِ‫ع‬َ‫خ‬َّ‫ن‬‫ال‬ َ‫ن‬‫َا‬‫ر‬ْ‫م‬ِ‫ع‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ‫َى‬‫س‬‫ُو‬‫م‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ث‬َّ‫د‬َ‫ح‬‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫ر‬‫ِی‬‫ص‬َ‫ب‬ ‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ َ‫ة‬َ‫ز‬ْ‫م‬َ‫ح‬ ‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِّ‫ی‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ِّ‫ی‬ِ‫ل‬َ‫ف‬
َ‫ق‬ ِ‫ة‬َ‫م‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ق‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫م‬ْ‫و‬َ‫ی‬ َ‫ن‬‫ُو‬‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ه‬‫َا‬‫ر‬َ‫ی‬ ْ‫ل‬َ‫ه‬ َّ‫ل‬َ‫ج‬ َ‫و‬ َّ‫ز‬َ‫ع‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫ن‬َ‫ع‬ ‫ِی‬‫ن‬ْ‫ر‬ِ‫ب‬ْ‫خ‬َ‫أ‬ ُ‫ه‬َ‫ل‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬ :َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ‫ع‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ِ‫م‬ْ‫و‬َ‫ی‬ َ‫ل‬ْ‫ب‬َ‫ق‬ ُ‫ه‬ْ‫و‬َ‫أ‬َ‫ر‬ ْ‫د‬َ‫ق‬ َ‫و‬ ْ‫م‬َ‫ع‬َ‫ن‬ َ‫ل‬‫ا‬

7. 7
ُ‫ق‬َ‫ف‬ ِ‫ة‬َ‫م‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ق‬ْ‫ل‬‫ا‬ْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ل‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ َ‫ن‬‫ِی‬‫ح‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ‫َى‬‫ت‬َ‫م‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬-‫َلى‬‫ب‬ ‫ُوا‬‫ل‬‫قا‬ ْ‫م‬ُ‫ک‬ِّ‫ب‬َ‫ر‬ِ‫ب‬ ُ‫ت‬ْ‫س‬َ‫ل‬ َ‫أ‬ُ‫ه‬َ‫ن‬ْ‫و‬َ‫ر‬َ‫ی‬َ‫ل‬ َ‫ن‬‫ِی‬‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬ َ‫و‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ َّ‫م‬ُ‫ث‬ ً‫ة‬َ‫ع‬‫َا‬‫س‬ َ‫ت‬َ‫ک‬َ‫س‬ َّ‫م‬ُ‫ث‬
ُ‫ه‬َ‫ل‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬َ‫ف‬ ٍ‫ر‬‫ِی‬‫ص‬َ‫ب‬ ‫ُو‬‫ب‬َ‫أ‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ‫َا‬‫ذ‬َ‫ه‬ َ‫ک‬ِ‫ت‬ْ‫ق‬َ‫و‬ ‫ِی‬‫ف‬ ُ‫ه‬‫َا‬‫ر‬َ‫ت‬ َ‫ت‬ْ‫س‬َ‫ل‬ َ‫أ‬ ِ‫ة‬َ‫م‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ق‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫م‬ْ‫و‬َ‫ی‬ َ‫ل‬ْ‫ب‬َ‫ق‬ ‫َا‬‫ی‬ْ‫ن‬ُّ‫د‬‫ال‬ ‫ِی‬‫ف‬َ‫ک‬ْ‫ن‬َ‫ع‬ ‫َا‬‫ذ‬َ‫ه‬ِ‫ب‬ ُ‫ث‬ِّ‫د‬َ‫ح‬ُ‫أ‬َ‫ف‬ َ‫ک‬‫َا‬‫د‬ِ‫ف‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ِ‫ع‬ُ‫ج‬
َ‫ت‬ َ‫ک‬ِ‫ل‬َ‫ذ‬ َّ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫ر‬َّ‫د‬َ‫ق‬ َّ‫م‬ُ‫ث‬ ُ‫ه‬ُ‫ل‬‫ُو‬‫ق‬َ‫ت‬ ‫َا‬‫م‬ ‫َى‬‫ن‬ْ‫ع‬َ‫م‬ِ‫ب‬ ٌ‫ل‬ِ‫ه‬‫َا‬‫ج‬ ٌ‫ر‬ِ‫ک‬ْ‫ن‬ُ‫م‬ ُ‫ه‬َ‫ر‬َ‫ک‬ْ‫ن‬َ‫أ‬َ‫ف‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ َ‫ت‬ْ‫ث‬َّ‫د‬َ‫ح‬ ‫َا‬‫ذ‬ِ‫إ‬ َ‫ک‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫ف‬ ‫َا‬‫ل‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬َ‫ف‬ُ‫ة‬َ‫ی‬ْ‫ؤ‬ُّ‫ر‬‫ال‬ ِ‫ت‬َ‫س‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ َ‫و‬ َ‫ر‬َ‫ف‬َ‫ک‬ ٌ‫ه‬‫ِی‬‫ب‬ْ‫ش‬
‫َى‬‫ل‬‫َا‬‫ع‬َ‫ت‬ ِ‫ن‬ْ‫ی‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ِا‬‫ب‬ ِ‫ة‬َ‫ی‬ْ‫ؤ‬ُّ‫ر‬‫َال‬‫ک‬ ِ‫ب‬ْ‫ل‬َ‫ق‬ْ‫ل‬‫ِا‬‫ب‬.َ‫ن‬‫ُو‬‫د‬ِ‫ح‬ْ‫ل‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ َ‫ن‬‫ُو‬‫ه‬ِّ‫ب‬َ‫ش‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ه‬ُ‫ف‬ِ‫ص‬َ‫ی‬ ‫َّا‬‫م‬َ‫ع‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬4
‫عرض‬ ‫حضرت‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫گفت‬ ‫که‬ )‫السالم‬ ‫(علیه‬ ‫صادق‬ ‫حضرت‬ ‫از‬ ‫بصیر‬ ‫ابو‬ ‫از‬ ‫حمزه‬ ‫ابى‬ ‫بن‬ ‫على‬ ‫از‬: ‫کردم‬
‫آیا‬ ‫که‬ ‫جل‬ ‫و‬ ‫عز‬ ‫خداى‬ ‫از‬ ‫ده‬ ‫خبر‬ ‫مرا‬ ‫که‬‫مى‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫قیامت‬ ‫روز‬ ‫در‬ ‫مؤمنان‬‫آر‬ ‫فرمود‬ ‫بینند‬‫روز‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫و‬ ‫ى‬
‫دیده‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫قیامت‬‫که‬ ‫فرمود‬ ‫بایشان‬ ‫که‬ ‫هنگامى‬ ‫در‬ ‫فرمود‬ ‫زمان‬ ‫چه‬ ‫در‬ ‫کردم‬ ‫عرض‬ ‫اند‬‫ُوا‬‫ل‬‫قا‬ ْ‫م‬ُ‫ک‬ِّ‫ب‬َ‫ر‬ِ‫ب‬ ُ‫ت‬ْ‫س‬َ‫ل‬ َ‫أ‬
‫َلى‬‫ب‬‫سا‬ ‫ساعتى‬ ‫حضرت‬ ‫پس‬ ‫مائى‬ ‫پروردگار‬ ‫تو‬ ‫آرى‬ ‫که‬ ‫گفتند‬ ‫شما‬ ‫پروردگار‬ ‫نیستم‬ ‫آیا‬ ‫یعنى‬‫شداند‬ ‫کت‬
‫بع‬‫مى‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫قیامت‬ ‫روز‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫دنیا‬ ‫در‬ ‫مؤمنان‬ ‫و‬ ‫که‬ ‫فرمود‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫د‬‫چنان‬ ‫تو‬ ‫آیا‬ ‫بینند‬‫ن‬‫وقت‬ ‫همین‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫یستى‬
‫از‬ ‫باین‬ ‫من‬ ‫پس‬ ‫گردم‬ ‫تو‬ ‫فداى‬ ‫که‬ ‫کردم‬ ‫عرض‬ ‫حضرت‬ ‫بآن‬ ‫که‬ ‫میگوید‬ ‫بصیر‬ ‫ابو‬ ‫ببینى‬ ‫را‬ ‫او‬‫ت‬‫حدیث‬ ‫و‬
‫بمع‬ ‫باشد‬ ‫جاهل‬ ‫که‬ ‫منکرى‬ ‫پس‬ ‫کنى‬ ‫حدیث‬ ‫باین‬ ‫گاه‬ ‫هر‬ ‫تو‬ ‫که‬ ‫زیرا‬ ‫نه‬ ‫فرمود‬ ‫کنم‬‫ما‬ ‫آنچه‬ ‫نى‬‫آن‬ ‫میگوئیم‬
‫خو‬ ‫تو‬ ‫ناخوشى‬ ‫این‬ ‫باعث‬ ‫است‬ ‫کفر‬ ‫و‬ ‫تشبیه‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫کند‬ ‫تقدیر‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫انکار‬ ‫را‬‫دیدن‬ ‫و‬ ‫بود‬ ‫اهى‬
‫مى‬ ‫وصف‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫ملحدان‬ ‫و‬ ‫مشبهه‬ ‫فرقه‬ ‫آنچه‬ ‫از‬ ‫است‬ ‫برتر‬ ‫خدا‬ ‫نیست‬ ‫بچشم‬ ‫دیدن‬ ‫چون‬ ‫بدل‬.‫کنند‬
:‫توضیح‬
‫ت‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫من‬ ‫نزد‬ ‫الرویه‬ ‫فی‬ ‫جاء‬ ‫ما‬ ‫باب‬ ‫در‬ ‫روایات‬ ‫این‬ ‫فرماید‬ ‫می‬ ‫ره‬ ‫صدوق‬ ‫مرحوم‬‫و‬ ‫است‬ ‫عداد‬
‫از‬ ‫و‬ ‫نکنند‬ ‫برداشت‬ ‫سوء‬ ‫ّال‬‫ه‬‫ج‬ ‫تا‬ ‫نکردم‬ ‫نقل‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫بیش‬ ‫من‬ ‫لکن‬ ‫است‬ ‫صحیح‬ ‫من‬ ‫نزد‬ ‫همگی‬‫تشبیه‬ ‫آن‬
) ‫نشوند‬ ‫معتقد‬ ‫تشبیه‬ ‫به‬ ( ‫نفهمند‬
: ‫ادعیه‬‫و‬‫ایات‬‫و‬‫ر‬‫این‬‫از‬‫دیگر‬‫نمونه‬
‫ِی‬‫ه‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ْ‫ب‬َ‫ه‬‫ِی‬‫ل‬َ‫ل‬‫َا‬‫م‬َ‫ک‬‫ْک‬‫ی‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ ‫َا‬‫ه‬ِ‫ر‬َ‫ظ‬َ‫ن‬ ِ‫ء‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ض‬ِ‫ب‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ب‬‫ُو‬‫ل‬ُ‫ق‬ َ‫ر‬‫َا‬‫ص‬ْ‫ب‬َ‫أ‬ ْ‫ر‬ِ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫و‬ َ‫ک‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ ِ‫ع‬‫َا‬‫ط‬ِ‫ق‬ْ‫ن‬‫ِا‬‫ل‬‫ا‬5
4
:‫ص‬ ،)‫(للصدوق‬ ‫التوحید‬117
5‫(ط‬ ‫األعمال‬ ‫إقبال‬-‫ج‬ ،)‫القدیمة‬2:‫ص‬ ،687

8. 8
..‫دی‬ ‫و‬ ،‫کن‬ ‫ارزانى‬ ‫من‬ ‫به‬ ‫خودت‬ ‫به‬ ‫کامل‬ ‫رسیدن‬ ‫براى‬ ،‫را‬ ‫مخلوقات‬ ‫از‬ ‫جدایى‬ ‫کمال‬ ‫خدایا‬‫دگان‬‫دلهایمان‬
‫کن‬ ‫روشن‬ ‫خویش‬ ‫سوى‬ ‫به‬ ‫نگاه‬ ‫پرتو‬ ‫به‬ ‫را‬
:‫دیگر‬‫نمونه‬
:ُ‫ه‬َ‫ع‬َ‫ف‬َ‫ر‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬
:َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ،‫السالم‬ ‫علیه‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬«‫َلى‬‫ع‬ ُ‫ب‬ُ‫ط‬ْ‫خ‬َ‫ی‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ َ‫ن‬‫ِی‬‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ر‬‫ِی‬‫م‬َ‫أ‬ ‫َا‬‫ن‬ْ‫ی‬َ‫ب‬ٌ‫ل‬ُ‫ج‬َ‫ر‬ ِ‫ه‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ َ‫م‬‫َا‬‫ق‬ ْ‫ذ‬ِ‫إ‬ ِ‫ة‬َ‫ف‬‫ُو‬‫ک‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ر‬َ‫ب‬ْ‫ن‬ِ‫م‬-
ِ‫ذ‬ :ُ‫ه‬َ‫ل‬ ُ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ُ‫ی‬ٌ‫ب‬ِ‫ل‬ْ‫ع‬-ٍ‫ن‬‫َا‬‫س‬ِ‫ل‬ ‫ُو‬‫ذ‬َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ‫َ؟‬‫ک‬َّ‫ب‬َ‫ر‬ َ‫ت‬ْ‫ی‬َ‫أ‬َ‫ر‬ ْ‫ل‬َ‫ه‬ ،َ‫ن‬‫ِی‬‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ر‬‫ِی‬‫م‬َ‫أ‬ ‫َا‬‫ی‬ :َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬َ‫ف‬ ،ِ‫ب‬ْ‫ل‬َ‫ق‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ع‬‫َا‬‫ج‬ُ‫ش‬ ،ِ‫ب‬َ‫ط‬ُ‫خ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ‫ِی‬‫ف‬ ٍ‫غ‬‫ِی‬‫ل‬َ‫ب‬:»
‫َا‬‫ق‬ ‫ُ؟‬‫ه‬َ‫ت‬ْ‫ی‬َ‫أ‬َ‫ر‬ َ‫ف‬ْ‫ی‬َ‫ک‬ ،َ‫ن‬‫ِی‬‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ر‬‫ِی‬‫م‬َ‫أ‬ ‫َا‬‫ی‬ :َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬َ‫ف‬ ،ُ‫ه‬َ‫ر‬َ‫أ‬ ْ‫م‬َ‫ل‬ ً‫ا‬ّ‫ب‬َ‫ر‬ ُ‫د‬ُ‫ب‬ْ‫ع‬َ‫أ‬ ُ‫ت‬ْ‫ن‬ُ‫ک‬ ‫َا‬‫م‬ ،ُ‫ب‬ِ‫ل‬ْ‫ع‬ِ‫ذ‬ ‫َا‬‫ی‬ َ‫ک‬َ‫ل‬ْ‫ی‬َ‫و‬ْ‫م‬َ‫ل‬ ،ُ‫ب‬ِ‫ل‬ْ‫ع‬ِ‫ذ‬ ‫َا‬‫ی‬ َ‫ک‬َ‫ل‬ْ‫ی‬َ‫و‬ :َ‫ل‬ُ‫ه‬َ‫ر‬َ‫ت‬
ُ‫ن‬‫ُو‬‫ی‬ُ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬‫َان‬‫م‬‫ِی‬‫إ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ق‬ِ‫ئ‬‫َا‬‫ق‬َ‫ح‬ِ‫ب‬ ُ‫ب‬‫ُو‬‫ل‬ُ‫ق‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ه‬ْ‫ت‬َ‫أ‬َ‫ر‬ ْ‫ن‬ِ‫ک‬‫ل‬ َ‫و‬ ،ِ‫ر‬‫َا‬‫ص‬ْ‫ب‬َ‫أ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ة‬َ‫د‬َ‫ه‬‫َا‬‫ش‬ُ‫م‬ِ‫ب‬....6
‫(ع‬ ‫صادق‬ ‫امام‬‫السالم‬ ‫لیه‬‫(ع‬ ‫المؤمنین‬ ‫امیر‬ ‫که‬ ‫میان‬ ‫آن‬ ‫در‬ :‫فرمود‬ )‫السالم‬ ‫لیه‬‫کوفه‬ ‫در‬ )‫سخنرانى‬ ‫منبر‬ ‫بر‬
‫نامش‬ ‫مردیکه‬ ‫میفرمود‬‫گفت‬ ‫پس‬ ،‫بود‬ ‫القلب‬ ‫قوى‬ ‫و‬ ‫سخن‬ ‫شیوا‬ ‫مردى‬ ‫او‬ ‫و‬ ‫برخاست‬ ‫بود‬ ‫ذعلب‬‫ا‬‫امیر‬ ‫ى‬
‫دیده‬ ‫ترا‬ ‫پروردگار‬ ‫آیا‬ ‫مؤمنان‬‫ن‬ ‫که‬ ‫پروردگارى‬ ‫من‬ ‫ذعلب‬ ‫اى‬ ‫تو‬ ‫بر‬ ‫واى‬ :‫فرمود‬ ‫امام‬ ‫ئى؟‬‫دیده‬‫عبادت‬ ‫ام‬
‫دیده‬ ‫چگونه‬ ‫را‬ ‫او‬ ،‫مؤمنان‬ ‫امیر‬ ‫اى‬ ‫عرضکرد‬ ‫نکنم‬‫دیدگان‬ ‫ذعلب‬ ‫اى‬ ‫تو‬ ‫بر‬ ‫واى‬ :‫فرمود‬ ‫اى؟‬‫چ‬ ‫بنگاه‬ ‫را‬ ‫او‬‫شم‬
‫دریابند‬ ‫حقیقى‬ ‫ایمان‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫دلها‬ ‫بلکه‬ ‫نبینند‬!!
‫آشنایی‬‫مختصر‬‫با‬‫ّم‬‫و‬‫د‬‫گروه‬:
‫ّم‬‫و‬‫د‬ ‫گروه‬‫معت‬‫هستند‬ ‫قد‬‫او‬ ‫با‬ ‫ما‬) ‫خداوند‬ ‫ذات‬ (‫یکی‬‫شویم‬ ‫می‬ ‫او‬ ‫در‬ ‫فانی‬ ‫و‬ ‫شویم‬ ‫می‬‫ای‬ ‫قطره‬ ‫همانند‬
‫د‬ ‫در‬ ‫که‬‫ر‬‫جهتی‬ ‫از‬ ‫ها‬ ‫مثال‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫دهند‬ ‫می‬ ‫توضیح‬ ‫بیان‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫خود‬ ‫و‬ ،‫شود‬ ‫می‬ ‫فانی‬ ‫یا‬‫از‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫دور‬
‫ّب‬‫ر‬‫مق‬ ‫جهتی‬. ) ‫کند‬ ‫می‬ ‫نزدیک‬ ‫امر‬ ‫حقیقت‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫انسان‬ (
‫نباشد‬ ‫کار‬ ‫در‬ ‫دوئیتی‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫پذیر‬ ‫امکان‬ ‫زمانی‬ ‫شناخت‬ ً‫ال‬‫اص‬ ‫که‬ ‫بگوییم‬ ‫خواهیم‬ ‫می‬ ‫اما‬‫با‬ ً‫ا‬‫مصداق‬ ‫من‬ ‫و‬
‫و‬ ‫بشوم‬ ‫یکی‬ ‫او‬‫با‬ ‫اینکه‬ ‫بیابم.مثل‬ ‫و‬ ‫کنم‬ ‫درک‬ ‫وجدانی‬ ‫و‬ ‫شهودی‬ ‫و‬ ‫حضوری‬ ‫علم‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫او‬‫آ‬‫بشوم‬ ‫یکی‬ ‫تش‬
‫سیر‬ ‫و‬ ‫کنیم‬ ‫سیر‬ ‫ما‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫همین‬ ‫هم‬ ‫سلوک‬ ‫و‬ ‫سیر‬ ‫دلیل‬ ‫و‬ ‫بنمایم‬ ‫وجدان‬ ‫را‬ ‫آتش‬ ً‫ا‬‫دقیق‬ ‫و‬‫ذات‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫کنیم‬
!! ‫بشویم‬ ‫فانی‬ ‫حق‬
6‫الک‬‫(ط‬ ‫افی‬-‫ج‬ ،)‫دارالحدیث‬1:‫ص‬ ،338

9. 9
‫دارند‬ ‫خود‬ ‫برای‬ ‫ای‬ ‫ادله‬ ‫ها‬ ‫گروه‬ ‫سایر‬ ‫همانند‬ ‫نیز‬ ‫ّم‬‫و‬‫د‬ ‫گروه‬
‫برخی‬‫ا‬‫از‬‫ّه‬‫ل‬‫اد‬‫شهودی‬(‫ّم‬‫و‬‫د‬‫گروه‬–)‫اتحادی‬:
: ‫چون‬ ‫آیاتی‬
َ‫ن‬‫ُو‬‫ع‬ِ‫ج‬‫َا‬‫ر‬ ِ‫ه‬‫َی‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫َّا‬‫ن‬ِ‫إ‬َ‫و‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬ِ‫ل‬ ‫َّا‬‫ن‬ِ‫إ‬ ‫ُوا‬‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ٌ‫ة‬َ‫ب‬‫ِی‬‫ص‬ُ‫م‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ت‬َ‫ب‬‫َا‬‫ص‬َ‫أ‬ ‫َا‬‫ذ‬ِ‫إ‬ َ‫ن‬‫ِی‬‫ذ‬َّ‫ل‬‫ا‬7
‫َا‬‫و‬ ُ‫ر‬ِ‫ه‬‫َّا‬‫ظ‬‫َال‬‫و‬ ُ‫ر‬ِ‫خ‬‫ْآ‬‫ل‬‫َا‬‫و‬ ُ‫ل‬َّ‫و‬َ‫أ‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ُ‫ه‬ٌ‫م‬‫ِی‬‫ل‬َ‫ع‬ ٍ‫ء‬‫َی‬‫ش‬ ِّ‫ل‬ُ‫ک‬ِ‫ب‬ َ‫و‬ُ‫ه‬َ‫و‬ ُ‫ن‬ِ‫ط‬‫َا‬‫ب‬ْ‫ل‬8
....‫و‬
: ‫گروه‬ ‫این‬ ‫استشهاد‬ ‫مورد‬ ‫روایات‬ ‫از‬ ‫ای‬ ‫نمونه‬
َ‫م‬ُ‫ع‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫ع‬ْ‫ی‬َ‫م‬ُ‫ج‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫د‬ْ‫ی‬َ‫ب‬ُ‫ع‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫ک‬َ‫و‬ْ‫ر‬َ‫م‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ‫َى‬‫س‬‫ِی‬‫ع‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ َ‫د‬َ‫م‬ْ‫ح‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ‫َى‬‫ی‬ْ‫ح‬َ‫ی‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ُ‫ه‬‫َا‬‫و‬َ‫ر‬ َ‫و‬‫ُو‬‫ب‬َ‫أ‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ٍ‫ر‬ْ‫ی‬
‫ع‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬: ‫السالم‬ ‫لیه‬ْ‫ی‬َ‫ش‬ ُّ‫ی‬َ‫أ‬ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬َ‫ف‬ ُ‫ر‬َ‫ب‬ْ‫ک‬َ‫أ‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ٍ‫ء‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ر‬َ‫ب‬ْ‫ک‬َ‫أ‬ْ‫ی‬َ‫ش‬ ِّ‫ل‬ُ‫ک‬ْ‫ی‬َ‫ش‬ َّ‫م‬َ‫ث‬ َ‫ن‬‫َا‬‫ک‬ َ‫و‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬َ‫ف‬ ٍ‫ء‬ُ‫ه‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫ر‬َ‫ب‬ْ‫ک‬َ‫أ‬ ُ‫ن‬‫ُو‬‫ک‬َ‫ی‬َ‫ف‬ ٌ‫ء‬
ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ َ‫و‬ُ‫ه‬ ‫َا‬‫م‬ َ‫و‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬َ‫ف‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ر‬َ‫ب‬ْ‫ک‬َ‫أ‬.َ‫ف‬َ‫ص‬‫ُو‬‫ی‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬9
‫اکبر‬ ‫َّه‬‫ل‬‫ال‬ ‫معنى‬ :‫پرسید‬ ‫من‬ ‫از‬ )‫(ع‬ ‫صادق‬ ‫امام‬ :‫گوید‬ ‫جمیع‬‫بزرگتر‬ ‫خدا‬ ‫عرضکردم‬ ‫چیست؟‬‫چیز‬ ‫همه‬ ‫از‬
:‫چیست؟فرمود‬ ‫پس‬ :‫عرضکردم‬ ،‫باشد‬‫آن‬ ‫از‬ ‫بزرگتر‬ ‫خدا‬ ‫که‬ ‫بود‬‫چیزى‬ ‫آنجا‬ ‫مگر‬ :‫فرمود‬ ،‫است‬‫بزرگتر‬‫خدا‬
.‫شود‬ ‫وصف‬ ‫که‬ ‫آنست‬ ‫از‬
‫نکته‬:
‫فقط‬ ‫و‬ ‫نیامدیم‬ ‫بر‬ ‫داوری‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نکردیم‬ ‫داوری‬ ‫گونه‬ ‫هیچ‬ ‫اینجا‬ ‫تا‬ ‫ما‬ ‫بدانید‬ ‫باید‬‫و‬ ‫ُرق‬‫ط‬ ‫انواع‬
‫آینده‬ ‫جلسات‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫بعدی‬ ‫های‬ ‫بحث‬ ‫در‬ ‫اهلل‬ ‫شاء‬ ‫ان‬ ،‫نمودیم‬ ‫ّفی‬‫ر‬‫مع‬ ‫را‬ ‫معرفتی‬ ‫رویکردهای‬‫تب‬ ‫مقام‬ ‫در‬‫یین‬
.‫بود‬ ‫خواهیم‬ ‫ها‬ ‫برداشت‬ ‫سایر‬ ‫نقد‬ ‫و‬ ‫صحیح‬ ‫قول‬ ‫اثبات‬ ‫در‬ ‫براهین‬
-----------------------------------------------‫اول‬ ‫جلسه‬ ‫پایان‬------
7: ‫البقره‬156
8: ‫الحدید‬3
9‫(ط‬ ‫الکافی‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمیة‬1:‫ص‬ ،118

10. 10
: ‫دوم‬ ‫جلسه‬
:‫نکته‬
‫اینگون‬ ً‫ا‬‫لزوم‬ ‫که‬ ‫شد‬ ‫بیان‬ ‫گذشته‬ ‫جلسه‬ ‫در‬‫فقط‬ ‫معرفتی‬ ‫رویکرد‬ ‫هر‬ ‫طرفداران‬ ‫که‬ ‫نیست‬ ‫ه‬‫ی‬‫در‬ ‫را‬ ‫طریق‬ ‫ک‬
‫معت‬ ‫را‬ ‫طریق‬ ‫دو‬ ً‫ا‬‫بعض‬ ‫ها‬ ‫گروه‬ ‫از‬ ‫برخی‬ ‫بلکه‬ ‫باشند‬ ‫کرده‬ ‫انتخاب‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫معرفت‬‫هستند‬ ‫قد‬‫می‬ ‫معتبر‬ ‫و‬
‫دانند‬.
‫عق‬‫اه‬‫ر‬‫بررسی‬:‫طریق‬‫این‬‫در‬‫متعال‬‫اوند‬‫د‬‫خ‬‫اثبات‬‫اهین‬‫ر‬‫ب‬‫و‬‫ل‬
‫نکته‬1:
‫با‬ ‫رابطه‬ ‫در‬‫راه‬‫عقل‬،‫آن‬‫راهی‬ُ‫م‬ ‫نظر‬ ‫که‬‫الهی‬ ‫وحی‬ ‫اگر‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫باشد‬ ‫می‬ ‫ما‬ ‫خود‬ ‫ختار‬‫انبیاء‬ ‫تعالیم‬ ‫و‬ ‫نباشد‬
‫نباش‬ ‫السالم‬ ‫علیهم‬‫ن‬‫پی‬ ‫تواند‬ ‫نمی‬ ) ‫عقل‬ ( ‫نورانی‬ ‫ی‬ ‫ّه‬‫و‬‫ق‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫مندی‬ ‫بهره‬ ‫صرف‬ ‫انسان‬ ،‫د‬‫به‬‫سبحان‬ ‫خداوند‬
‫دستگیری‬ ‫بدون‬ ‫خودش‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫خودش‬ ‫انسان‬ ‫چنانچه‬ ‫که‬ ‫نیست‬ ‫اینگونه‬ ‫پس‬ ،‫ببرد‬( ‫الهی‬ ‫معلمان‬‫پ‬‫و‬ ‫یامبران‬
) ‫السالم‬ ‫علیهم‬ ‫بیت‬ ‫اهل‬!! ‫ببرد‬ ‫او‬ ‫معرفت‬ ‫سوی‬ ‫به‬ ‫راه‬
‫دق‬ ‫رابطه‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫مهم‬ ‫بسیار‬ ‫روایاتی‬ ‫به‬: ‫فرمائید‬ ‫ت‬
1-َ‫ک‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ن‬َ‫ع‬ ِ‫ت‬ْ‫ل‬َّ‫ص‬‫ال‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِّ‫ی‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫ر‬‫ُو‬‫ه‬ْ‫م‬ُ‫ج‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ‫َّى‬‫ل‬َ‫ع‬ُ‫م‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُ‫ن‬ْ‫ی‬َ‫س‬ُ‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬َ‫ل‬‫ِی‬‫ع‬‫َا‬‫م‬ْ‫س‬ِ‫إ‬ َ‫و‬ ِ‫م‬
ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫ب‬‫ِی‬‫ب‬َ‫ح‬ ْ‫ی‬َ‫ن‬ْ‫ب‬‫ا‬: ُ‫ل‬‫ُو‬‫ق‬َ‫ی‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ ٍ‫ر‬َ‫ف‬ْ‫ع‬َ‫ج‬ ‫َا‬‫ب‬َ‫أ‬ ُ‫ت‬ْ‫ع‬ِ‫م‬َ‫س‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ِّ‫ی‬ِ‫ل‬ْ‫ج‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ ٍ‫د‬ْ‫ی‬َ‫ر‬ُ‫ب‬َ‫ف‬ِ‫ر‬ُ‫ع‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ب‬ َ‫و‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫د‬ِ‫ب‬ُ‫ع‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ب‬ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬‫َا‬‫ن‬ِ‫ب‬ َ‫و‬
‫َى‬‫ل‬‫َا‬‫ع‬َ‫ت‬ َ‫و‬ َ‫ک‬َ‫ر‬‫َا‬‫ب‬َ‫ت‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ُ‫ب‬‫َا‬‫ج‬ِ‫ح‬ ٌ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ َ‫و‬ ‫َى‬‫ل‬‫َا‬‫ع‬َ‫ت‬ َ‫و‬ َ‫ک‬َ‫ر‬‫َا‬‫ب‬َ‫ت‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫د‬ِّ‫ح‬ُ‫و‬10
‫(ع‬ ‫باقر‬ ‫امام‬‫السالم‬ ‫لیه‬‫بو‬ :‫فرمود‬ )‫شناخته‬ ‫خدا‬ ‫ما‬ ‫بوسیله‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫پرستش‬ ‫خدا‬ ‫ما‬ ‫سیله‬‫ش‬‫خداى‬ ‫ما‬ ‫بوسیله‬ ‫و‬ ‫د‬
‫محمد‬ ‫و‬ ‫شناختند‬ ‫یگانه‬ ‫را‬ ‫تعالى‬ ‫و‬ ‫تبارک‬‫حجاب‬‫است‬ ‫تعالى‬ ‫و‬ ‫تبارک‬ ‫خداى‬.
2-َ‫ف‬ِ‫ر‬ُ‫ع‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ب‬ ِ‫ه‬ِ‫ل‬‫ِی‬‫ب‬َ‫س‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ َ‫ن‬‫ُو‬‫ع‬‫َّا‬‫د‬‫ال‬ َ‫و‬ ِ‫ه‬ِ‫ر‬ْ‫م‬َ‫أ‬ِ‫ب‬ َ‫ن‬‫ُو‬‫ل‬ِ‫م‬‫َا‬‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ن‬ْ‫ح‬َ‫ن‬ َ‫و‬ ... : ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫ابوعبداهلل‬ ‫قال‬ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬َ‫و‬ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫د‬ِ‫ب‬ُ‫ع‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ب‬
‫َّه‬‫ل‬‫ال‬ َ‫د‬ِ‫ب‬ُ‫ع‬ ‫َا‬‫م‬ ‫َا‬‫ن‬‫َا‬‫ل‬ْ‫و‬َ‫ل‬ َ‫و‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ‫َى‬‫ل‬َ‫ع‬ ُ‫ء‬‫َّا‬‫ل‬ِ‫د‬َ‫أ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ن‬ْ‫ح‬َ‫ن‬.11
10‫(ط‬ ‫الکافی‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمیة‬1:‫ص‬ ،145
11:‫ص‬ ،)‫(للصدوق‬ ‫التوحید‬152

11. 11
‫پرست‬ ‫خدا‬ ‫بما‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫شناخته‬ ‫خدا‬ ‫بما‬ ‫او‬ ‫راه‬ ‫بسوى‬ ‫خوانندگان‬ ‫و‬ ‫او‬ ‫بامر‬ ‫کارکنان‬ ‫مائیم‬‫رهنمایان‬ ‫مائیم‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫یده‬
‫نمیشد‬ ‫پرستیده‬ ‫خدا‬ ‫نبودیم‬ ‫ما‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫خدا‬ ‫بر‬!!
3-... : ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫ابوعبداهلل‬ ‫قال‬َ‫ف‬َّ‫ر‬َ‫ع‬َ‫ل‬ َ‫ء‬‫َا‬‫ش‬ ْ‫و‬َ‫ل‬ َ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬ُ‫ه‬َ‫س‬ْ‫ف‬َ‫ن‬ َ‫د‬‫َا‬‫ب‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬َ‫و‬ ُ‫ه‬َ‫ل‬‫ِی‬‫ب‬َ‫س‬ َ‫و‬ ُ‫ه‬َ‫ط‬‫َا‬‫ر‬ِ‫ص‬ َ‫و‬ ُ‫ه‬َ‫ب‬‫َا‬‫و‬ْ‫ب‬َ‫أ‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ل‬َ‫ع‬َ‫ج‬ ْ‫ن‬ِ‫ک‬َ‫ل‬ َ‫و‬
َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫ف‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ر‬ْ‫ی‬َ‫غ‬ ‫َا‬‫ن‬ْ‫ی‬َ‫ل‬َ‫ع‬ َ‫ل‬َّ‫ض‬َ‫ف‬ ْ‫و‬َ‫أ‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ت‬َ‫ی‬‫َا‬‫ل‬َ‫و‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ َ‫ل‬َ‫د‬َ‫ع‬ ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫ف‬ ُ‫ه‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ ‫َى‬‫ت‬ْ‫ؤ‬ُ‫ی‬ ‫ِی‬‫ذ‬َّ‫ل‬‫ا‬ َ‫ه‬ْ‫ج‬َ‫و‬ْ‫ل‬‫ا‬ْ‫م‬ُ‫ه‬‫ُون‬‫ب‬ِ‫ک‬‫َنا‬‫ل‬ ِ‫ط‬‫ِّرا‬‫ص‬‫ال‬ ِ‫ن‬َ‫ع‬...12
‫مى‬ ‫اگر‬ ‫تعالى‬ ‫و‬ ‫تبارک‬ ‫خدا‬ ‫راستى‬ ‫به‬‫بى‬ ‫خواست‬‫مى‬ ‫بندگان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫واسطه‬‫ما‬ ‫ولى‬ ‫شناسانید‬‫ر‬‫صراط‬ ‫و‬ ‫باب‬ ‫ا‬
‫ب‬ ‫رو‬ ‫ما‬ ‫والیت‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫هر‬ ،‫داشت‬ ‫وى‬ ‫به‬ ‫روى‬ ‫باید‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫سوئى‬ ‫آن‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫مقرر‬ ‫خود‬ ‫راه‬ ‫و‬‫دیگرى‬ ‫یا‬ ‫رتابد‬
‫محق‬ ‫دهد‬ ‫برترى‬ ‫ما‬ ‫بر‬ ‫را‬‫افتند‬ ‫در‬ ‫سر‬ ‫به‬ ‫صراط‬ ‫از‬ ‫آنها‬ ً‫ا‬‫ق‬!!
4-‫کبیره‬ ‫جامعه‬ ‫زیارت‬... : ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫هادی‬ ‫امام‬ْ‫ن‬َ‫م‬ َ‫و‬ ْ‫م‬ُ‫ک‬ِ‫ب‬ َ‫أ‬َ‫د‬َ‫ب‬ َ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫د‬‫َا‬‫ر‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫م‬ُ‫ه‬َ‫د‬َّ‫ح‬َ‫و‬َ‫ل‬ِ‫ب‬َ‫ق‬‫ُم‬‫ک‬ْ‫ن‬َ‫ع‬...13
‫می‬ ‫آغاز‬ ‫شما‬ ‫وسیله‬ ‫به‬ ،‫کند‬ ‫خدا‬ ‫آهنگ‬ ‫هرکه‬‫شما‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫توحیدش‬ ‫طریق‬ ،‫پرستد‬ ‫یکتایی‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫هرکه‬ ‫و‬ ‫کند‬
‫می‬‫پذیرد‬
5-‫کبیره‬ ‫جامعه‬ ‫زیارت‬... : ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫هادی‬ ‫امام‬ُ‫م‬‫َا‬‫ل‬َّ‫س‬‫ال‬‫َى‬‫ل‬َ‫ع‬ِ‫ل‬‫َا‬‫ح‬َ‫م‬‫َّه‬‫ل‬‫ال‬ ِ‫ة‬َ‫ف‬ِ‫ر‬ْ‫ع‬َ‫م‬14
‫خدا‬ ‫شناخت‬ ‫های‬ ‫جایگاه‬ ‫بر‬ ‫سالم‬
‫مت‬ ‫خداوند‬ ‫ی‬ ‫وسیله‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫ایشان‬ ‫و‬ ‫نماید‬ ‫ارسال‬ ‫را‬ ‫الهی‬ ‫حجج‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫بر‬ ‫لذا‬‫توحید‬ ‫به‬ ‫ّی‬‫ب‬‫ُر‬‫م‬ ‫عال‬
‫متوجه‬ ‫و‬ ‫ملتفت‬ ‫را‬ ‫مردم‬ ،‫هستند‬ ‫الهی‬‫خداوند‬‫آ‬ ‫مردم‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫توحید‬ ‫و‬ ‫بنمایند‬‫و‬ ‫بدهند‬ ‫موزش‬
‫اثبات‬ ‫بر‬ ‫را‬ ‫براهین‬ ‫زیباترین‬ّ‫ق‬‫ح‬ ‫حضرت‬.‫بدهند‬ ‫یاد‬ ‫مردم‬ ‫به‬
‫نکته‬2:
‫دستگیری‬‫و‬ ‫ما‬ ‫الهام‬ ‫اگر‬‫که‬‫فرماید‬ ‫می‬‫خطاب‬‫اله‬ ‫و‬‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫صلی‬ ‫اکرم‬ ‫پیامبر‬ ،‫عالمیان‬ ّ‫ل‬‫ک‬ ‫عقل‬ ‫به‬ ‫متعال‬‫خداوند‬
‫وج‬ ‫با‬ ‫حتی‬ ‫وحی‬ ‫و‬ ‫الهی‬ ‫هدایت‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫پس‬ !! ‫دانستی‬ ‫نمی‬ ‫را‬ ‫ایمان‬ ‫و‬ ‫کتاب‬ ‫نبود‬ ‫ما‬‫ُبرز‬‫م‬ ‫صافی‬ ‫و‬ ‫سلیم‬ ‫عقل‬ ‫ود‬
12‫(ط‬ ‫الکافی‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمیة‬1:‫ص‬ ،184
13‫ا‬ ‫یحضره‬ ‫ال‬ ‫من‬‫ج‬ ،‫لفقیه‬2:‫ص‬ ،609
14
‫همان‬

12. 12
‫گاه‬ ‫هیچ‬ ‫عقل‬ ‫داشتن‬ ‫صرف‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫انبیاء‬ ‫تعالیم‬ ‫بدون‬ ‫قطعا‬ ‫که‬ ‫عادی‬ ‫های‬ ‫انسان‬ ‫ما‬ ‫به‬ ‫رسد‬ ‫چه‬ ،‫است‬ ‫مشخص‬ ‫و‬
!!‫شدیم‬ ‫نمی‬ ‫الهی‬ ‫توحید‬ ‫متوجه‬
َ‫ک‬‫َی‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫َا‬‫ن‬‫َی‬‫ح‬ْ‫و‬َ‫أ‬ َ‫ک‬ِ‫ل‬َ‫ذ‬َ‫ک‬َ‫و‬‫َا‬‫ش‬َ‫ن‬ ْ‫ن‬َ‫م‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ‫ِی‬‫د‬ْ‫ه‬َ‫ن‬ ‫ًا‬‫ر‬‫ُو‬‫ن‬ ُ‫ه‬‫َا‬‫ن‬ْ‫ل‬َ‫ع‬َ‫ج‬ ْ‫ن‬ِ‫ک‬َ‫ل‬َ‫و‬ ُ‫ن‬‫َا‬‫م‬‫ِی‬‫إ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ‫َا‬‫ل‬َ‫و‬ ُ‫ب‬‫َا‬‫ت‬ِ‫ک‬ْ‫ل‬‫ا‬ ‫َا‬‫م‬ ‫ِی‬‫ر‬ْ‫د‬َ‫ت‬ َ‫ت‬ْ‫ن‬ُ‫ک‬ ‫َا‬‫م‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫ر‬ْ‫م‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ‫ًا‬‫ح‬‫ُو‬‫ر‬ُ‫ء‬
ٍ‫م‬‫ِی‬‫ق‬َ‫ت‬ْ‫س‬ُ‫م‬ ٍ‫ط‬‫َا‬‫ر‬ِ‫ص‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ ‫ِی‬‫د‬ْ‫ه‬َ‫ت‬َ‫ل‬ َ‫ک‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫و‬ ‫َا‬‫ن‬ِ‫د‬‫َا‬‫ب‬ِ‫ع‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬15
‫ب‬ ‫را‬ ‫روحی‬ ‫نیز‬ ‫تو‬ ‫بر‬ )‫فرستادیم‬ ‫وحی‬ ‫پیشین‬ ‫پیامبران‬ ‫بر‬ ‫(که‬ ‫گونه‬ ‫همان‬‫وحی‬ ‫خود‬ ‫فرمان‬‫از‬ ‫پیش‬ ‫تو‬ ‫کردیم؛‬
‫نمی‬ ‫این‬‫قرا‬ ‫نوری‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫ما‬ ‫ولی‬ ‫نبودی)؛‬ ‫آگاه‬ ‫قرآن‬ ‫محتوای‬ ‫از‬ ‫(و‬ ‫چیست‬ ‫ایمان‬ ‫و‬ ‫کتاب‬ ‫دانستی‬‫که‬ ‫دادیم‬ ‫ر‬
‫می‬ ‫هدایت‬ ‫بخواهیم‬ ‫را‬ ‫خویش‬ ‫بندگان‬ ‫از‬ ‫کس‬ ‫هر‬ ‫آن‬ ‫بوسیله‬‫هدایت‬ ‫راست‬ ‫راه‬ ‫سوی‬ ‫به‬ ‫مسلما‬ ‫تو‬ ‫و‬ ‫کنیم؛‬
‫می‬.‫کنی‬
‫َا‬‫ه‬‫َا‬‫ن‬‫َی‬‫ت‬‫آ‬ ‫َا‬‫ن‬ُ‫ت‬َّ‫ج‬ُ‫ح‬ َ‫ک‬ْ‫ل‬ِ‫ت‬َ‫و‬ٌ‫م‬‫ِی‬‫ل‬َ‫ع‬ ٌ‫م‬‫ِی‬‫ک‬َ‫ح‬ َ‫ک‬َّ‫ب‬َ‫ر‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ُ‫ء‬‫َا‬‫ش‬َ‫ن‬ ْ‫ن‬َ‫م‬ ٍ‫ت‬‫َا‬‫ج‬َ‫ر‬َ‫د‬ ُ‫ع‬َ‫ف‬ْ‫ر‬َ‫ن‬ ِ‫ه‬ِ‫م‬ْ‫و‬َ‫ق‬ ‫َى‬‫ل‬َ‫ع‬ َ‫م‬‫ِی‬‫ه‬‫َا‬‫ر‬ْ‫ب‬ِ‫إ‬16
( ‫بخواهیم‬ ‫را‬ ‫کس‬ ‫هر‬ ‫درجات‬ !‫دادیم‬ ‫قومش‬ ‫برابر‬ ‫در‬ ‫ابراهیم‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫ما‬ ‫دالیل‬ ‫اینها‬‫باال‬ )،‫بدانیم‬ ‫شایسته‬ ‫و‬
‫می‬.‫داناست‬ ‫و‬ ‫حکیم‬ ،‫تو‬ ‫پروردگار‬ ‫بریم؛‬
‫نکته‬3:
‫امور‬ ‫از‬ ‫سری‬ ‫یک‬‫دارد‬ ‫وجود‬،‫وحی‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫بدون‬ ‫بشر‬ ‫که‬‫عقل‬ ‫داشتن‬ ‫صرف‬‫و‬‫کوشش‬ ‫و‬ ‫تجربه‬ ‫با‬‫راه‬ ‫آن‬ ‫به‬
.. ‫و‬ ‫مختلف‬ ‫های‬ ‫صنعت‬ ،‫نجوم‬ ،‫ریاضیات‬ ‫مانند‬ ،‫میکند‬ ‫پیدا‬‫اما‬ ، .‫بدانیمف‬ ‫باید‬‫ج‬ ‫از‬ ‫توحید‬‫است‬ ‫مواردی‬ ‫مله‬
‫ب‬ ‫الهی‬ ‫حجج‬ ‫تعالیم‬ ‫و‬ ‫نباشد‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫وحی‬ ‫اگر‬ ‫که‬‫حقیقی‬ ‫معلمان‬ ‫عنوان‬ ‫ه‬‫انسانیت‬‫نباش‬‫ن‬‫بشر‬ ،‫د‬‫یت‬‫آن‬ ‫به‬
‫راه‬‫ی‬‫پیدا‬.‫کرد‬ ‫نخواهد‬
‫نکته‬4:
‫ا‬ ‫است‬ ‫ممکن‬!‫؟‬ ‫چیست‬ ‫شناخت‬ ‫و‬ ‫معرفت‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫عقل‬ ‫نقش‬ ‫که‬ ‫بیاید‬ ‫بوجود‬ ‫محترم‬ ‫مخاطبین‬ ‫ذهن‬ ‫در‬ ‫سوال‬ ‫ین‬
‫و‬ ‫شود‬ ‫نمی‬ ‫برده‬ ‫جایی‬ ‫به‬ ‫راه‬ ‫نباشد‬ ‫عقل‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫وحی‬ ‫اگر‬ ،‫است‬ ‫وحی‬ ‫مخاطب‬ ‫عقل‬ : ‫گفت‬ ‫خواهیم‬ ‫پاسخ‬ ‫در‬
‫ه‬ .‫برد‬ ‫نخواهد‬ ‫جایی‬ ‫به‬ ‫راهی‬ ‫عقل‬ ،‫نباشد‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫وحی‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫عقل‬ ‫اگر‬ ‫بالعکس‬ ‫همچنین‬‫باید‬ ‫مچنین‬
‫و‬ ‫بود‬ ‫عقل‬ ‫فاقد‬ ‫انسان‬ ‫اگر‬ ‫است،که‬ ‫یادگیری‬ ‫و‬ ‫ُّم‬‫ل‬َ‫ع‬‫ت‬ ‫عقل‬ ‫شأن‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫آموزش‬ ‫و‬ ‫تعلیم‬ ‫وحی‬ ‫شأن‬ ‫که‬ ‫دانست‬
15: ‫شوری‬52
16
: ‫االنعام‬83

13. 13
‫ّه‬‫ج‬‫متو‬ ‫چیز‬ ‫هیچ‬ ‫به‬ ‫اما‬ ،‫شد‬ ‫می‬ ‫واقع‬ ‫وحی‬ ‫مخاطب‬ ‫انسان‬ ‫فرمود‬ ‫نمی‬ ‫خلق‬ ‫انسان‬ ‫در‬ ‫خداوند‬ ‫را‬ ‫الهیه‬ ‫ی‬ ‫قوه‬ ‫این‬
‫ه‬ ‫خدا‬ ‫بگویید‬ ‫گوسفند‬ ‫یک‬ ‫به‬ ‫اگر‬ ‫که‬ ‫همچنان‬ !!‫گردید‬ ‫نمی‬‫َفت‬‫ت‬‫ُل‬‫م‬ ‫بنمایید‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫اثبات‬ ‫آن‬ ‫برای‬ ‫و‬ ‫ست‬
. ‫گردد‬ ‫نمی‬ ‫متوجه‬ ‫و‬
َ‫م‬‫ِی‬‫ه‬‫َا‬‫ر‬ْ‫ب‬ِ‫إ‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِّ‫ی‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ َ‫ن‬‫َا‬‫م‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ُ‫س‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫د‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ز‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫ل‬ْ‫ه‬َ‫س‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُّ‫ی‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ٍ‫ن‬‫َا‬‫ن‬ِ‫س‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬
‫ع‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬‫السالم‬ ‫لیه‬ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ُ‫ة‬َّ‫ج‬ُ‫ح‬ :َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬‫َى‬‫ل‬َ‫ع‬‫ْل‬‫ق‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫ن‬ْ‫ی‬َ‫ب‬ َ‫و‬ ِ‫د‬‫َا‬‫ب‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ن‬ْ‫ی‬َ‫ب‬ ‫َا‬‫م‬‫ِی‬‫ف‬ ُ‫ة‬َّ‫ج‬ُ‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ ُّ‫ی‬ِ‫ب‬َّ‫ن‬‫ال‬ ِ‫د‬‫َا‬‫ب‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬17
‫صادق‬ ‫حضرت‬‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫صلوات‬‫بندگ‬ ‫میان‬ ‫حجت‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫پیغمبر‬ ‫بندگان‬ ‫بر‬ ‫خدا‬ ‫حجت‬ :‫فرمود‬‫عقل‬ ‫خدا‬ ‫و‬ ‫ان‬
‫است‬
: ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫عبداهلل‬ ‫أبی‬ ‫قال‬...ِ‫ل‬ْ‫ق‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ِا‬‫ب‬َ‫ف‬َ‫ف‬َ‫ر‬َ‫ع‬‫ُم‬‫ه‬َ‫ق‬ِ‫ل‬‫َا‬‫خ‬ ُ‫د‬‫َا‬‫ب‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬‫ُم‬‫ه‬َ‫ل‬ ُ‫ر‬ِّ‫ب‬َ‫د‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫و‬ َ‫ن‬‫ُو‬‫ق‬‫ُو‬‫ل‬ْ‫خ‬َ‫م‬ ْ‫م‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫و‬...18
... : ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫صادق‬ ‫امام‬‫خرد‬ ‫بوسیله‬‫دانند‬ ‫و‬ ‫شناسند‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫آفریننده‬ ‫بندگان‬‫مدبر‬ ‫او‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫مخلوقند‬ ‫که‬
‫است‬ ‫آنها‬
ٌ‫ق‬‫ِی‬‫ر‬َ‫ط‬ ِ‫م‬َ‫ل‬‫َا‬‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ع‬ِ‫ن‬‫َا‬‫ص‬ ِ‫ت‬‫َا‬‫ب‬ْ‫ث‬ِ‫إ‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ ْ‫ن‬ُ‫ک‬َ‫ی‬ ْ‫م‬َ‫ل‬ِ‫ل‬ْ‫ق‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ِا‬‫ب‬ ‫َّا‬‫ل‬ِ‫إ‬‫َس‬‫ح‬ُ‫ی‬ ‫َا‬‫ل‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬َ‫أ‬ِ‫ل‬19
‫ادله‬‫اهین‬‫ر‬‫ب‬‫و‬‫متعال‬‫اوند‬‫د‬‫خ‬‫اثبات‬‫علیهم‬‫بیت‬‫اهل‬‫ایات‬‫و‬‫ر‬‫و‬‫نصوص‬‫از‬)‫شیء‬‫کمثله‬‫لیس‬(‫ا‬‫لسالم‬:
: )‫ممکن‬‫موجود‬‫های‬‫ویژگی‬ ‫و‬‫مناط‬( ‫متعال‬‫اوند‬‫د‬‫خ‬‫اثبات‬‫در‬‫ّل‬‫و‬‫ا‬‫قدم‬
‫شیء‬ ‫آنکه‬ ‫یعنی‬ ،‫شود‬ ‫روشن‬ ‫اشیاء‬ ‫ّت‬‫ی‬‫مخلوق‬ ‫ِالک‬‫م‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ‫که‬ ‫بدانیم‬ ‫چیز‬ ‫هر‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫باید‬‫باید‬ ‫اشیاء‬ ‫و‬
!‫؟‬ ‫بگوییم‬ ‫مخلوق‬ ‫ها‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫تا‬ ‫باشند‬ ‫چگونه‬
‫اس‬ ‫خالق‬ ‫به‬ ‫نیازمند‬ ‫که‬ ‫کنیم‬ ‫می‬ ‫اقرار‬ ‫و‬ ‫گوییم‬ ‫می‬ ‫مخلوق‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫باشد‬ ‫چگونه‬ ‫اگر‬ ‫موجود‬ ‫یک‬‫؟‬ ‫ت‬
‫آفر‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫اینچنین‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫خالقی‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫کنیم‬ ‫ُکم‬‫ح‬ ‫تا‬ ‫باشد‬ ‫شیء‬ ‫یک‬ ‫در‬ ‫باید‬ ‫هایی‬ ‫مالک‬ ‫چه‬‫؟‬ ‫است‬ ‫یده‬
17‫(ط‬ ‫الكافي‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمية‬1:‫ص‬ ،25
18‫(ط‬ ‫الكافي‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمية‬1:‫ص‬ ،29
19‫ج‬ ‫بحار‬90‫ص‬91

14. 14
‫نصوص‬ ‫و‬ ‫روایات‬ ‫مجموعه‬ ‫از‬ . ‫است‬ ‫شده‬ ‫اشاره‬ ‫آن‬ ‫به‬ ً‫ال‬‫کام‬ ‫ما‬ ‫روایی‬ ‫نصوص‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مهم‬ ‫بسیار‬ ‫نکته‬ ‫این‬
‫گر‬ ‫می‬ ‫استفاده‬ ‫اینگونه‬: ‫است‬ ‫مخلوقات‬ ‫های‬ ‫ویژگی‬ ‫زیر‬ ‫های‬ ‫مالک‬ ‫که‬ ‫دد‬
1-‫محدودیت‬
2-‫میلیون‬ ‫و‬ ‫گردن‬ ‫و‬ ‫پا‬ ‫و‬ ‫دست‬ ‫دارای‬ ‫که‬ ‫انسان‬ ‫مانند‬ ،‫بودن‬ ‫اجزاء‬ ‫دارای‬ ( ‫بودن‬ ‫متجزی‬‫ه‬) ‫است‬ ‫سلول‬ ‫ا‬
3-‫بودن‬ ‫مقداری‬
4-‫بودن‬ ‫پذیر‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬
5-‫بودن‬ ‫پذیر‬ ‫تغییر‬
.‫است‬ ‫خالق‬ ‫یک‬ ‫به‬ ‫احتیاج‬ ‫و‬ ‫فقر‬ ‫معیار‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫مخلوقیت‬ ‫معیار‬ ‫و‬ ‫مالک‬ ‫و‬ ‫مناط‬ ‫همه‬ ‫ها‬ ‫این‬
:‫بیان‬
‫محدود‬ ‫یعنی‬ ( ‫دارد‬ ‫آخر‬ ‫و‬ ‫اول‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫انتها‬ ‫و‬ ‫ابتدا‬ ‫و‬ ،‫است‬ ‫تقسیم‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫شمارش‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫عددی‬ ‫که‬ ‫موجودی‬
‫نیازمند‬ ‫موجودی‬ ‫چنین‬ ،) ‫بودن‬ ‫زیادی‬ ‫و‬ ‫کمی‬ ‫پذیرش‬ ‫قابل‬ ( ‫بودن‬ ‫عددی‬ ‫و‬ ‫محدودیت‬ ‫همین‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ) ‫است‬
‫اصطالح‬ ‫به‬ ‫اوصاف‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫موجودی‬ ‫چنین‬ ‫یعنی‬ ،‫است‬ ‫خالق‬ ‫به‬‫به‬ ‫و‬ ( ‫است‬ ‫الوجود‬ ‫ممکن‬ ‫متکلمین‬ ‫و‬ ‫فالسفه‬
،‫شود‬ ‫نابود‬ ‫و‬ ‫برود‬ ‫بین‬ ‫از‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫شود‬ ‫موجود‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫آنکه‬ ‫یعنی‬ ) ‫یبطل‬ ‫و‬ ‫یوجد‬ ‫ان‬ ‫یجوز‬ : ‫روایات‬ ‫تعبیر‬
‫کند‬ ‫پیدا‬ ‫ّم‬‫و‬‫س‬ ‫و‬ ‫ّم‬‫و‬‫د‬ ‫فرد‬ ‫تواند‬ ‫می‬ ‫صفات‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫موجود‬ ‫این‬ ‫همچنین‬ .‫ندارد‬ ‫ضرورت‬ ‫آن‬ ‫برای‬ ‫عدم‬ ‫و‬ ‫وجود‬ ‫و‬
‫مثال‬ (1‫تواند‬ ‫می‬ ‫اسب‬ ‫یک‬ ،‫دارید‬ ‫اسب‬ ‫یک‬ ‫االن‬ ‫شما‬ :2‫میتواند‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫اسب‬3‫اصال‬ ‫تواند‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫اسب‬
‫نبا‬ ‫موجود‬ ‫نیز‬ ‫اسب‬ ‫یک‬ ‫همین‬‫حاالت‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫کدام‬ ‫هیچ‬ ‫اما‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ‫حاالت‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫کدام‬ ‫هر‬ ً‫ال‬‫عق‬ ‫شد‬
) ‫نیست‬ ‫واجب‬ ‫و‬ ‫ندارد‬ ‫ضرورت‬
‫موجود‬ ‫همچنین‬‫می‬ ً‫ال‬‫عق‬ ‫یعنی‬ ‫است‬ ‫ُقصان‬‫ن‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ،‫است‬ ‫پذیر‬ ‫تغییر‬ ‫که‬ ‫جهت‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫مقداری‬ ‫و‬ ‫محدود‬
‫است‬ ‫ُقصان‬‫ن‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ‫مقداری‬ ‫و‬ ‫محدود‬ ‫موجود‬ ‫هر‬ ‫لذا‬ ‫کاست‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫نمود‬ ‫اضافه‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫شود‬
‫مثال‬ (2‫میز‬ ‫یک‬ :3‫میز‬ ‫این‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ً‫ال‬‫عق‬ ‫آیا‬ ،‫بگیرید‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ناهارخوری‬ ‫متری‬4‫می‬ ‫بله‬ ‫؟‬ ‫بشود‬ ‫متر‬
‫توان‬1‫میز‬ ‫این‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ‫آیا‬ ،‫افزود‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫دیگر‬ ‫متر‬2‫توان‬ ‫می‬ ‫بله‬ ‫بشود‬ ‫متر‬1‫آ‬ ‫از‬ ‫متر‬‫هر‬ ‫پس‬ ،‫کاست‬ ‫ن‬
) ‫نیست‬ ‫امان‬ ‫در‬ ‫نابودی‬ ‫از‬ ً‫ال‬‫وعق‬ ‫است‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ،‫میز‬ ‫همانند‬ ‫محدودی‬ ‫شیء‬

15. 15
‫موجودی‬ ‫چنین‬‫توضیح‬ ) ‫است‬ ‫الوجود‬ ‫ممکن‬ ( ‫باشد‬ ‫معدوم‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫موجود‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫صفات‬ ‫این‬ ‫با‬
‫محدود‬ ‫شیئی‬ ‫چنین‬ ‫وقتی‬ ،‫است‬ ‫ضروری‬ ‫او‬ ‫برای‬ ‫نبودن‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫ضروری‬ ‫موجود‬ ‫این‬ ‫برای‬ ‫بودن‬ ‫نه‬ : ‫آنکه‬
،‫کند‬ ‫تغییر‬ ‫دیگری‬ ‫حالت‬ ‫به‬ ‫صفتش‬ ‫اینکه‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫هست‬ ‫که‬ ‫باشد‬ ‫همینگونه‬ ‫صفتش‬ ‫تواند‬ ‫می‬ ً‫ال‬‫عق‬ ‫است‬‫شود‬ ‫می‬
.‫نباشد‬ ‫اصال‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫بشود‬ ‫تا‬ ‫دو‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫پیدا‬ ‫ّم‬‫و‬‫د‬ ‫فرد‬
‫اجزا‬ ‫دارای‬ ( ‫متجزی‬ ‫و‬ ‫مقداری‬ ‫و‬ ‫محدود‬ ‫که‬ ‫شیئی‬ ‫هر‬ ‫لذا‬‫افزایش‬ ‫قابل‬ ،‫است‬ ‫پذیر‬ ‫تکرار‬ ‫و‬ ‫پذیر‬ ‫فرد‬ ‫است‬ ) ‫ء‬
‫ّتی‬‫ل‬‫ع‬ ‫گوید‬ ‫می‬ ‫عقل‬ ‫هست‬ ‫که‬ ‫حال‬ ،‫نیست‬ ‫ضروری‬ ‫او‬ ‫برای‬ ‫نبودن‬ ‫و‬ ‫بودن‬ ‫که‬ ‫موجودی‬ ‫هر‬ ،‫است‬ ‫ُقصان‬‫ن‬ ‫و‬
. ‫است‬ ‫نموده‬ ‫ایجاد‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫آورده‬ ‫بوجود‬ ‫شکل‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫که‬ ‫دارد‬
:‫ّم‬‫و‬‫د‬‫قدم‬
!‫؟‬ ‫نیست‬ ‫شیء‬ ‫این‬ ‫مثل‬ ‫یا‬ ‫است‬ ‫شیء‬ ‫این‬ ‫مثل‬ ‫ُمکن‬‫م‬ ِ‫ء‬‫شی‬ ‫این‬ ‫ّت‬‫ل‬‫ع‬ ‫و‬ ‫خالق‬ : ‫سوال‬
‫دارای‬ ‫و‬ ) ‫اجزاء‬ ‫دارای‬ ( ‫متجزی‬ ،‫عددی‬ ،‫مقداری‬ ‫آن‬ ‫خود‬ ‫مانند‬ ‫نیز‬ ‫الوجود‬ ‫ممکن‬ ‫شیء‬ ‫این‬ ‫ّت‬‫ل‬‫ع‬ ‫آیا‬ : ‫توضیح‬
!‫؟‬ ‫خیر‬ ‫یا‬ ‫؟‬ ‫است‬ ) ‫زیادی‬ ‫و‬ ‫کمی‬ ‫پذیرش‬ ( ‫ُقصان‬‫ن‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫جزء‬ ‫و‬ ‫کل‬
‫آن‬ ‫پس‬ : ‫گفت‬ ‫خواهیم‬ ‫است‬ ‫شیء‬ ‫این‬ ‫مثل‬ ‫نیز‬ ‫شیء‬ ‫این‬ ‫ّت‬‫ل‬‫ع‬ ‫بله‬ : ‫شود‬ ‫گفته‬ ‫باال‬ ‫سوال‬ ‫به‬ ‫پاسخ‬ ‫در‬ ‫چنانچه‬
‫یعنی‬ ‫است‬ ‫مبتال‬ ‫شیء‬ ‫همین‬ ِ‫د‬‫در‬ ‫به‬ ‫نیز‬ ‫ّت‬‫ل‬‫ع‬،‫است‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ،‫نباشد‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫نیز‬ ‫آن‬
‫او‬ ‫برای‬ ‫مذکور‬ ‫شیء‬ ‫آن‬ ‫مانند‬ ‫دارد‬ ‫که‬ ‫حاالتی‬ ‫از‬ ‫کدام‬ ‫هیچ‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫متجزی‬ ،‫است‬ ‫مقداری‬ ،‫است‬ ‫عددی‬
!!‫ندارد‬ ‫ضرورت‬
،‫هستند‬ ‫مبتال‬ ‫درد‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫اینها‬ ‫همگی‬ ‫باشند‬ ‫آن‬ ‫مانند‬ ‫که‬ ‫شویم‬ ‫قائل‬ ‫ّت‬‫ل‬‫ع‬ ‫این‬ ‫برای‬ ‫نیز‬ ‫دیگر‬ ‫ّت‬‫ل‬‫ع‬ ‫هزاران‬ ‫اگر‬
‫و‬ ‫هستند‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ‫که‬ ‫هستند‬ ‫محدود‬ ‫مجموعه‬ ‫یک‬ ‫ها‬ ‫این‬ ‫ی‬ ‫همه‬ ‫آنکه‬ ‫نتیجه‬ ‫پس‬‫الوجود‬ ‫ممکن‬
‫مقام‬ ‫در‬ ‫ولو‬ ‫کرد‬ ‫کم‬ ‫ها‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫افزود‬ ‫توان‬ ‫می‬ ‫ها‬ ‫این‬ ‫تک‬ ‫تک‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫نباشند‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫باشند‬ ‫شود‬ ‫می‬ (‫هستند‬
‫یک‬ ‫باید‬ ‫نباشند‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫باشند‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫چون‬ ‫مجموعه‬ ‫این‬ ّ‫ل‬‫ک‬ ‫گوید‬ ‫می‬ ‫عقل‬ ‫نتیجه‬ ‫در‬ ،) ‫عقلی‬ ‫فرض‬
‫شبیه‬ ‫نباید‬ ‫دیگر‬ ‫او‬ ‫که‬ ‫باشد‬ ‫مجموعه‬ ‫این‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ‫خارج‬ ‫موجودی‬‫و‬ ‫محدود‬ ‫ها‬ ‫این‬ ‫مانند‬ ‫یعنی‬ ( ‫باشد‬ ‫ها‬ ‫این‬
‫این‬ ‫باید‬ ‫باشد‬ ‫ها‬ ‫این‬ ‫شبیه‬ ‫نباید‬ ‫که‬ ‫موجودی‬ ‫یک‬ ‫لذا‬ ) ‫نباشد‬ ‫متجزی‬ ‫و‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫ومقداری‬ ‫عددی‬
.‫باشد‬ ‫کرده‬ ‫ایجاد‬ ‫را‬ ‫ها‬

16. 16
‫این‬ ،‫ها‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫متباین‬ ‫و‬ ‫اینها‬ ‫از‬ ‫ماورای‬ ‫و‬ ‫اینها‬ ‫از‬ ‫متعالی‬ ‫موجود‬ ‫یک‬ ‫پس‬‫ها‬‫ایجاد‬ ‫را‬‫ک‬‫و‬ ‫رده‬‫عقال‬‫نباید‬ ‫دیگر‬ ‫او‬
‫را‬ ‫در‬ ‫سوال‬ ‫همین‬ ‫باشد‬ ‫محدود‬ ‫اگر‬ ‫که‬ ‫چرا‬ ‫باشد‬ ‫محدود‬‫گو‬ ‫می‬ ‫عقل‬ ‫و‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫ایجاد‬ ‫او‬ ‫با‬ ‫بطه‬‫همین‬ ‫خود‬ ‫ید‬
!‫؟‬ ‫است‬ ‫کرده‬ ‫ایجاد‬ ‫کسی‬ ‫چه‬ ‫را‬
‫ز‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫محدود‬ ‫مجموعه‬ ‫یک‬ ‫ما‬ ‫لذا‬ّ‫ل‬‫ع‬ ‫که‬ ،‫داریم‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫یاده‬‫خالقی‬ ‫و‬ ‫ت‬‫آن‬ ‫که‬ ‫دارد‬‫خالق‬‫ح‬‫مانند‬ ‫باید‬ ‫تما‬
‫نداشته‬ ‫ابعاض‬ ،‫باشد‬ ‫احد‬ ،‫باشد‬ ‫شیء‬ ‫کمثله‬ ‫لیس‬ ،‫باشد‬ ‫االشیاء‬ ‫بخالف‬ ٌ‫ء‬‫شی‬ ،‫نباشد‬ ‫ها‬ ‫این‬‫ب‬‫پذیر‬ ‫تقسیم‬ ( ‫اشد‬
.‫نباشد‬ ‫پذیر‬ ‫تبدیل‬ ‫و‬ ‫پذیر‬ ‫تغییر‬ ، ) ‫نباشد‬
‫زی‬ ‫بسیار‬ ‫کلماتی‬ ‫در‬ ‫معانی‬ ‫این‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫جواد‬ ‫امام‬ ‫مقدس‬ ‫وجود‬ ‫از‬ ‫نورانی‬ ‫روایت‬ ‫یک‬ ‫در‬‫شده‬ ‫بیان‬ ‫دقیق‬ ‫و‬ ‫با‬
: ‫است‬
‫َى‬‫و‬ِ‫س‬ ‫َا‬‫م‬ َّ‫ن‬َ‫أ‬ِ‫ل‬ ... : ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫الجواد‬ ‫االمام‬ٌ‫ئ‬ِّ‫ز‬َ‫ج‬َ‫ت‬ُ‫م‬ ِ‫د‬ِ‫ح‬‫َا‬‫و‬ْ‫ل‬‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ة‬َ‫ر‬ْ‫ث‬َ‫ک‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ ِ‫ة‬َّ‫ل‬ِ‫ق‬ْ‫ل‬‫ِا‬‫ب‬ ٌ‫م‬َّ‫ه‬َ‫و‬َ‫ت‬ُ‫م‬ ‫َا‬‫ل‬ َ‫و‬ ٌ‫ئ‬ِّ‫ز‬َ‫ج‬َ‫ت‬ُ‫م‬ ‫َا‬‫ل‬ ٌ‫د‬ِ‫ح‬‫َا‬‫و‬ ُ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ َ‫و‬
َ‫أ‬ ٍ‫ئ‬ِّ‫ز‬َ‫ج‬َ‫ت‬ُ‫م‬ ُّ‫ل‬ُ‫ک‬‫َه‬‫ل‬ ٍ‫ق‬ِ‫ل‬‫َا‬‫خ‬ ‫َى‬‫ل‬َ‫ع‬ ُّ‫ل‬‫َا‬‫د‬ ٌ‫ق‬‫ُو‬‫ل‬ْ‫خ‬َ‫م‬ َ‫و‬ُ‫ه‬َ‫ف‬ ِ‫ة‬َ‫ر‬ْ‫ث‬َ‫ک‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ ِ‫ة‬َّ‫ل‬ِ‫ق‬ْ‫ل‬‫ِا‬‫ب‬ ٍ‫م‬َّ‫ه‬َ‫و‬َ‫ت‬ُ‫م‬ ْ‫و‬...20
‫کم‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫پذیر‬ ‫تجزیه‬ ‫نه‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫واحدى‬ ‫خدا‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫پذیر‬ ‫تجزیه‬ ‫است‬ ‫واحد‬ ‫خداى‬ ‫جز‬ ‫آنچه‬‫و‬‫در‬ ‫بیش‬
‫شود‬ ‫بیش‬ ‫و‬ ‫کم‬ ‫تصور‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫آنچه‬ ‫یا‬ ‫است‬ ‫پذیر‬ ‫تجزیه‬ ‫آنچه‬ ‫هر‬ ‫و‬ ‫شود‬ ‫تصور‬ ‫او‬ ‫ذات‬‫است‬ ‫مخلوقى‬‫داللت‬ ‫که‬
‫دارد‬ ‫خویش‬ ‫خالق‬ ‫بر‬
:‫ایت‬‫و‬‫ر‬‫نکات‬
) ‫است‬ ‫اجزاء‬ ‫دارای‬ ( ‫متجزی‬ ‫چیز‬ ‫همه‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫جز‬ ‫به‬
‫نداریم‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫ذات‬ ‫جز‬ ‫به‬ ‫ّدی‬‫ر‬‫مج‬ ‫موجود‬
‫ُقص‬‫ن‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫به‬ ‫توهم‬ ‫قابل‬ ‫متعال‬ ‫خدای‬ ‫خداوند‬ ‫ذات‬‫نیست‬ ) ‫زیادی‬ ‫و‬ ‫کمی‬ ( ‫ان‬
‫است‬ ‫مقداری‬ ‫و‬ ‫عددی‬ ‫و‬ ‫محدود‬ ‫و‬ ‫متجزی‬ ‫ذات‬ ‫ویژگی‬ ‫پذیری‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬
‫است‬ ‫مخلوق‬ ) ‫متجزی‬ ( ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ‫شیء‬ ‫هر‬
‫نب‬ ‫شود‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫شود‬ ‫می‬ ( ‫است‬ ‫الوجود‬ ‫ُمکن‬‫م‬ ‫باشد‬ ‫نقصان‬ ‫و‬ ‫زیاده‬ ‫قابل‬ ‫که‬ ‫چیزی‬ ‫هر‬)‫اشد‬
20‫(ط‬ ‫الكافي‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمية‬1:‫ص‬ ،116

17. 17
: ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫رضا‬ ‫امام‬ ‫نورانی‬ ‫وجود‬ ‫از‬ ‫دیگری‬ ‫روایت‬
َ‫ن‬َ‫أ‬ ِ‫ل‬‫ُو‬‫ق‬ُ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫ة‬َ‫د‬‫َا‬‫ه‬َ‫ش‬ِ‫ل‬ : ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫ّضا‬‫ر‬‫ال‬ ‫قال‬َ‫ل‬ُ‫ک‬‫ُوق‬‫ل‬ْ‫خ‬َ‫م‬ ٍ‫د‬‫ُو‬‫د‬ْ‫ح‬َ‫م‬21
…
) ‫دارد‬ ‫خالقی‬ ( ‫است‬ ‫مخلوق‬ ‫محدودی‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫میدهند‬ ‫شهادت‬ ‫عقول‬
: ‫علیه‬ ‫اهلل‬ ‫سالم‬ ‫صادق‬ ‫حضرت‬ ‫از‬ ‫دیگری‬ ‫روایت‬
ِ‫ر‬‫َّا‬‫ب‬َ‫ج‬ْ‫ل‬‫ا‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫د‬َّ‫م‬َ‫ح‬ُ‫م‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ َ‫س‬‫ِی‬‫ر‬ْ‫د‬ِ‫إ‬ ُ‫ن‬ْ‫ب‬ ُ‫د‬َ‫م‬ْ‫ح‬َ‫أ‬:َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬ ٍ‫ر‬‫ُو‬‫ف‬ْ‫ع‬َ‫ی‬ ‫ِی‬‫ب‬َ‫أ‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬‫ا‬ ِ‫ن‬َ‫ع‬ َ‫ن‬‫َا‬‫م‬ْ‫ث‬ُ‫ع‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ ِ‫ل‬ْ‫ی‬َ‫ض‬ُ‫ف‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ‫َى‬‫ی‬ْ‫ح‬َ‫ی‬ ِ‫ن‬ْ‫ب‬ َ‫ن‬‫َا‬‫و‬ْ‫ف‬َ‫ص‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬-
‫السالم‬ ‫علیه‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫د‬ْ‫ب‬َ‫ع‬ ‫َا‬‫ب‬َ‫أ‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬َ‫أ‬َ‫س‬-َ‫ل‬َ‫ج‬ َ‫و‬ َّ‫ز‬َ‫ع‬ ِ‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬ ِ‫ل‬ْ‫و‬َ‫ق‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬‫َّا‬‫م‬َ‫أ‬ َ‫و‬ ُ‫ه‬‫َا‬‫ن‬ْ‫ف‬َ‫ر‬َ‫ع‬ ْ‫د‬َ‫ق‬َ‫ف‬ ُ‫ل‬َّ‫و‬َ‫أ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ‫َّا‬‫م‬َ‫أ‬ ُ‫ت‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬ َ‫و‬ ُ‫ر‬ِ‫خ‬‫ْآ‬‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ ُ‫ل‬َّ‫و‬َ‫أ‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ُ‫ه‬ُ‫ر‬ِ‫خ‬‫ْآ‬‫ل‬‫ا‬
ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ َ‫ل‬‫َا‬‫ق‬َ‫ف‬ ُ‫ه‬َ‫ر‬‫ِی‬‫س‬ْ‫ف‬َ‫ت‬ ‫َا‬‫ن‬َ‫ل‬ ْ‫ن‬ِّ‫ی‬َ‫ب‬َ‫ف‬َ‫س‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ْ‫ی‬َ‫ش‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫و‬ ٍ‫ن‬ْ‫و‬َ‫ل‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ ٍ‫ن‬ْ‫و‬َ‫ل‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ل‬ِ‫ق‬َ‫ت‬ْ‫ن‬َ‫ی‬ ْ‫و‬َ‫أ‬ ُ‫ل‬‫َا‬‫و‬َّ‫ز‬‫ال‬ َ‫و‬ ُ‫ر‬ُّ‫ی‬َ‫غ‬َّ‫ت‬‫ال‬ ُ‫ه‬ُ‫ل‬ُ‫خ‬ْ‫د‬َ‫ی‬ ْ‫و‬َ‫أ‬ ُ‫ر‬َّ‫ی‬َ‫غ‬َ‫ت‬َ‫ی‬ ْ‫و‬َ‫أ‬ ُ‫د‬‫ِی‬‫ب‬َ‫ی‬ ‫َّا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ٌ‫ء‬ٍ‫ة‬َ‫ئ‬ْ‫ی‬َ‫ه‬
ِ‫ز‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫و‬ ٍ‫ة‬َ‫ف‬ِ‫ص‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ ٍ‫ة‬َ‫ف‬ِ‫ص‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫و‬ ٍ‫ة‬َ‫ئ‬ْ‫ی‬َ‫ه‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬‫ِین‬‫م‬َ‫ل‬‫َا‬‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ َّ‫ب‬َ‫ر‬ ‫َّا‬‫ل‬ِ‫إ‬ ٍ‫ة‬َ‫د‬‫َا‬‫ی‬ِ‫ز‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ ٍ‫ن‬‫َا‬‫ص‬ْ‫ق‬ُ‫ن‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫و‬ ٍ‫ن‬‫َا‬‫ص‬ْ‫ق‬ُ‫ن‬ ‫َى‬‫ل‬ِ‫إ‬ ٍ‫ة‬َ‫د‬‫َا‬‫ی‬22
‫د‬ ‫را‬ ‫زوال‬ ‫و‬ ‫تغییر‬ ‫اینکه‬ ‫یا‬ ،‫شود‬ ‫می‬ ‫دگرگون‬ ‫و‬ ‫رود‬ ‫می‬ ‫میان‬ ‫از‬ ‫اینکه‬ ‫مگر‬ ‫نیست‬ ‫چیزی‬ ‫هیچ‬‫یا‬ ،‫است‬ ‫راه‬ ‫آن‬ ‫ر‬
‫دی‬ ‫صفتی‬ ‫به‬ ‫صفتی‬ ‫از‬ ‫و‬ ،‫دیگر‬ ‫شکل‬ ‫به‬ ‫شکلی‬ ‫از‬ ‫و‬ ،‫دیگر‬ ‫رنگ‬ ‫به‬ ‫رنگی‬ ‫از‬ ‫اینکه‬‫زیا‬ ‫از‬ ‫و‬ ،‫گر‬‫نقصان‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫ده‬
. ‫عالمیان‬ ‫پروردگار‬ ‫مگر‬ ‫رود‬ ‫می‬ ‫زیادی‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫نقصان‬ ‫از‬ ‫یا‬
: ‫فرمایند‬ ‫می‬ ‫بلند‬ ‫روایت‬ ‫یک‬ ‫در‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫امیرالمومنین‬ ‫همچنین‬
…ِ‫ق‬‫َا‬‫ر‬ِ‫ت‬ْ‫ف‬‫ِا‬‫ل‬ِ‫ع‬ِ‫ن‬‫َّا‬‫ص‬‫ال‬‫ُود‬‫د‬ْ‫ح‬َ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ن‬ِ‫م‬ ِّ‫د‬‫َا‬‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫و‬ ِ‫ع‬‫ُو‬‫ن‬ْ‫ص‬َ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ َ‫ن‬ِ‫م‬23
…
.‫باشند‬ ‫داشته‬ ‫تفاوت‬ ‫شده‬ ‫محدود‬ ‫و‬ ‫نهنده‬ ‫حد‬ ‫و‬ ،‫آفریده‬ ‫و‬ ‫آفریدگار‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ‫زیرا‬
: ‫فرماید‬ ‫می‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫معصوم‬ ‫امام‬ ‫دیگر‬ ‫روایت‬ ‫در‬
َ‫ف‬ْ‫ی‬َ‫ک‬ َ‫و‬‫ِی‬‫ر‬ْ‫ج‬َ‫ی‬ِ‫ه‬ْ‫ی‬َ‫ل‬َ‫ع‬َ‫ی‬ ْ‫و‬َ‫أ‬ ُ‫ه‬‫َا‬‫ر‬ْ‫ج‬َ‫أ‬ َ‫و‬ُ‫ه‬ ‫َا‬‫م‬‫ُه‬‫ه‬ْ‫ن‬ُ‫ک‬ َ‫أ‬َّ‫ز‬َ‫ج‬َ‫ت‬َ‫ل‬ َ‫و‬ ُ‫ه‬ُ‫ت‬‫َا‬‫ذ‬ ْ‫ت‬َ‫ت‬َ‫و‬‫َا‬‫ف‬َ‫ت‬َ‫ل‬ ً‫ا‬‫ِذ‬‫إ‬ ُ‫ه‬َ‫أ‬َ‫د‬َ‫ت‬ْ‫ب‬‫ا‬ َ‫و‬ُ‫ه‬ ‫َا‬‫م‬ ِ‫ه‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ ُ‫د‬‫ُو‬‫ع‬24
21:‫ص‬ ،‫النص‬ ،)‫(للطوسي‬ ‫األمالي‬22
22‫(ط‬ ‫الكافي‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمية‬1:‫ص‬ ،115
23‫(ط‬ ‫الكافي‬-‫ج‬ ،)‫اإلسالمية‬1:‫ص‬ ،140
24:‫ص‬ ،)‫(للصدوق‬ ‫التوحيد‬40

18. 18
:‫نتیجه‬
‫ا‬ ‫و‬ ) ‫احد‬ ‫اهلل‬ ‫هو‬ ‫قل‬ ( ‫است‬ ‫خارج‬ ‫اجزاء‬ ‫و‬ ‫مقدار‬ ‫و‬ ‫کمیت‬ ،‫عدد‬ ‫ی‬ ‫مقوله‬ ‫از‬ ،‫سبحان‬ ‫خداوند‬‫هستند‬ ‫مخلوقات‬ ‫ین‬
. ) ‫هستند‬ ‫کل‬ ‫و‬ ‫جزء‬ ‫و‬ ‫اجزاء‬ ‫دارای‬ ( ‫متجزی‬ ‫و‬ ‫عددی‬ ،‫مقداری‬ ،‫محدود‬ ‫که‬
: ‫کنیم‬ ‫می‬ ‫توجه‬ ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫امیرالمومنین‬ ‫به‬ ‫منسوب‬ ‫روایتی‬ ‫از‬ ‫بخشی‬ ‫به‬ ‫نهایت‬ ‫ودر‬
.. : ‫السالم‬ ‫علیه‬ ‫امیرالمومنین‬ ‫قال‬َّ‫ل‬َ‫ج‬ َ‫و‬ َّ‫ز‬َ‫ع‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ِ‫ل‬ِ‫ئ‬‫َا‬‫ق‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُ‫ل‬ْ‫و‬َ‫ق‬ َ‫و‬ ‫َا‬‫ن‬ُّ‫ب‬َ‫ر‬ َ‫ک‬ِ‫ل‬َ‫ذ‬َ‫ک‬ ٌ‫ه‬ْ‫ب‬ِ‫ش‬ ِ‫ء‬‫َا‬‫ی‬ْ‫ش‬َ‫أ‬ْ‫ل‬‫ا‬ ‫ِی‬‫ف‬ ُ‫ه‬َ‫ل‬ َ‫س‬ْ‫ی‬َ‫ل‬ ٌ‫د‬ِ‫ح‬‫َا‬‫و‬ َ‫و‬ُ‫ه‬ .
ُ‫م‬ِ‫س‬َ‫ق‬ْ‫ن‬َ‫ی‬ ‫َا‬‫ل‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬َ‫أ‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ‫ِی‬‫ن‬ْ‫ع‬َ‫ی‬ ‫َى‬‫ن‬ْ‫ع‬َ‫م‬ْ‫ل‬‫ا‬ ُّ‫ی‬ِ‫د‬َ‫ح‬َ‫أ‬‫ِی‬‫ف‬ٍ‫م‬ْ‫ه‬َ‫و‬ ‫َا‬‫ل‬ َ‫و‬ ٍ‫ل‬ْ‫ق‬َ‫ع‬ ‫َا‬‫ل‬ َ‫و‬ ٍ‫د‬‫ُو‬‫ج‬ُ‫و‬»‫َل‬‫ج‬ َ‫و‬ َّ‫ز‬َ‫ع‬ ‫َا‬‫ن‬ُّ‫ب‬َ‫ر‬ َ‫ک‬ِ‫ل‬َ‫ذ‬َ‫ک‬25
‫واحدی‬ ‫او‬‫گوینده‬ ‫سخن‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫اینچنین‬ ‫ما‬ ‫پروردگار‬ ‫نیست‬ ‫شبیهی‬ ‫او‬ ‫برای‬ ‫اشیاء‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬‫ک‬‫گوید‬ ‫می‬ ‫ه‬
‫است‬ ‫المعنى‬ ‫احدى‬ ‫جل‬ ‫و‬ ‫عز‬ ‫جناب‬ ‫آن‬‫یعنی‬‫وج‬ ‫در‬ ‫نه‬ ‫نمیشود‬ ‫منقسم‬ ‫خدا‬ ‫که‬ ‫میکند‬ ‫قصد‬ ‫این‬ ‫از‬‫و‬ ‫ذهنى‬ ‫ود‬
.‫است‬ ‫چنین‬ ‫ما‬ ‫جل‬ ‫و‬ ‫عز‬ ‫پروردگار‬ ‫و‬ ‫خیال‬ ‫و‬ ‫وهم‬ ‫در‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫عقل‬ ‫در‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫خارجى‬
: ‫نکات‬
‫نه‬ ‫یعنی‬ ‫است‬ ‫المعنی‬ ‫احدی‬ ‫خداوند‬‫تحل‬ ‫و‬ ‫ذهن‬ ‫در‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫تقسیم‬ ‫قابل‬ ‫او‬ ‫خارجی‬ ‫وجود‬‫ذهنی‬ ‫یل‬
‫است‬ ‫خیال‬ ‫و‬ ‫وهم‬ ‫در‬ ‫انقسام‬ ‫قابل‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫تقسیم‬ ‫و‬ ‫انقسام‬ ‫قابل‬.
‫است‬ ‫مقدار‬ ‫و‬ ‫کمیت‬ ‫خالق‬ ،‫متعال‬ ‫خداوند‬.‫ندارد‬ ‫مقدار‬ ‫خود‬ ‫و‬
-----------------------------------------------‫دوم‬ ‫جلسه‬ ‫پایان‬------
: ‫سوم‬ ‫جلسه‬
:‫فطرت‬‫اه‬‫ر‬
‫شهود‬ ‫طریق‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫ه‬ ‫را‬ ‫این‬ (‫به‬ ‫قائلین‬ ‫غیر‬ ( ‫شهودی‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ) ‫حق‬ ‫ذات‬ ‫شهود‬ ‫به‬ ‫قائلین‬ ( ‫ی‬‫)تقسیم‬ ‫ذات‬ ‫شهودی‬
)‫شود‬ ‫می‬
25:‫ص‬ ،)‫(للصدوق‬ ‫التوحيد‬83

19. 19
‫که‬ ‫شد‬ ‫بیان‬ ‫اول‬ ‫جلسه‬ ‫در‬‫آنکه‬ ‫بدون‬ ‫انسان‬ ‫که‬ ‫معناست‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫فطرت‬ ‫رویکرد‬ ‫معرفتی‬ ‫رویکرد‬ ‫یک‬
‫بدیهیات‬ ‫مثل‬ ‫را‬ ‫معرفت‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫روشن‬ ‫او‬ ‫برای‬ ‫سبحان‬ ‫خداوند‬ ‫مسئله‬ ‫باشد‬ ‫داشته‬ ‫برهان‬ ‫و‬ ‫عقلی‬ ‫ادله‬ ‫به‬ ‫نیاز‬
‫م‬ ‫و‬ ‫متوجه‬ ‫انسان‬ ‫که‬ ‫شود‬ ‫حادث‬ ‫غفلتی‬ ‫دنیا‬ ‫در‬ ‫است‬ ‫ممکن‬ ‫لکن‬ ،‫است‬ ‫واجد‬ ‫خود‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫نحوغریزی‬ ‫به‬‫لتفت‬
‫دارد‬ ‫خود‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫آنچه‬ ‫به‬ ‫نمایند‬ ‫می‬ ‫متذکر‬ ‫را‬ ‫انسان‬ ‫و‬ ‫آیند‬ ‫می‬ ‫نیز‬ ‫السالم‬ ‫علیهم‬ ‫انبیاء‬ ‫و‬ ‫نباشد‬ ‫خداوند‬ ‫به‬
‫انسان‬ ‫خود‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫معرفت‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫تذکر‬ ‫مکتب‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫انبیاء‬ ‫کار‬ ‫پس‬ ،‫کند‬ ‫می‬ ‫وجدان‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫و‬
!‫است‬ ‫موجود‬
:‫طریق‬‫این‬‫بررسی‬‫و‬‫نقد‬
‫رویکرد‬ ‫و‬ ‫مکتب‬ ‫این‬ ‫طرفداران‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫دلیل‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫دانیم‬ ‫نمی‬ ‫معتبر‬ ‫را‬ ‫طریق‬ ‫و‬ ‫دلیل‬ ‫این‬ ‫بگوییم‬ ‫باید‬ ‫امر‬ ‫ابتدای‬
‫؟‬ ‫چیست‬ ‫بودن‬ ‫بدیهی‬ ‫از‬ ‫شما‬ ‫منظور‬ :‫کنیم‬ ‫می‬ ‫سوال‬
: ‫آوریم‬ ‫می‬ ‫بدیهیات‬ ‫با‬ ‫رابطه‬ ‫در‬ ‫مثال‬ ‫چند‬ ‫بدیهی‬ ‫معنای‬ ‫یادآوری‬ ‫برای‬ ‫ابتدا‬
‫مثالل‬1‫کل‬ ‫کنید‬ ‫می‬ ‫ّر‬‫و‬‫تص‬ ‫که‬ ‫همین‬ ‫فرمایید‬ ‫می‬ ‫؟‬ ‫چرا‬ ‫گوییند‬ ‫می‬ ‫است‬ ‫بزرگتر‬ ‫جزء‬ ‫از‬ ‫کل‬ ‫گویید‬ ‫می‬ ‫شما‬ :
‫را‬!‫نیست‬ ‫دلیل‬ ‫طلب‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫بزرگتر‬ ‫جرء‬ ‫از‬ ‫کل‬ ‫که‬ ‫کنید‬ ‫می‬ ‫تصدیق‬ ‫را‬ ‫جزء‬ ‫کنید‬ ‫می‬ ‫تصور‬ ‫و‬
‫مثال‬2‫مثلث‬ :3‫حتی‬ ‫ندارد‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫است‬ ‫روشن‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫واضح‬ ‫چون‬ : ‫گویند‬ ‫می‬ ‫؟‬ ‫چرا‬ ‫میگویید‬ ،‫دارد‬ ‫ضلع‬
‫ن‬ ‫طلب‬ ‫دلیل‬ ‫انسان‬ ‫باشد‬ ‫داشته‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫اگر‬. ‫است‬ ‫بدیهی‬ ‫چون‬ ‫کند‬ ‫می‬
‫مثال‬3‫که‬ ‫است‬ ‫بدیهی‬ ‫خوب‬ ،‫نباشد‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫هم‬ ‫چیزی‬ ‫یک‬ ‫شود‬ ‫نمی‬ ‫یعنی‬ ‫است‬ ‫ُحال‬‫م‬ ‫نقیضین‬ ‫اجتماع‬ :
‫به‬ ‫نیاز‬ ‫و‬ ‫گوییم‬ ‫می‬ ‫بدیهی‬ ‫و‬ ‫واضح‬ ‫مسئله‬ ‫یک‬ ‫مسئله‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫نباشد‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫هم‬ ‫چیز‬ ‫یک‬ ‫که‬ ‫نیست‬ ‫ممکن‬
‫دل‬ ‫طلب‬. ‫کنیم‬ ‫نمی‬ ‫احساس‬ ‫خود‬ ‫در‬ ‫یل‬
‫می‬ ) ‫شد‬ ‫گفته‬ ‫بحث‬ ‫اول‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫معنایی‬ ‫به‬ ‫فطرت‬ ‫رویکرد‬ ( ‫اعتقادی‬ ‫رویکرد‬ ‫این‬ ‫طرفداران‬‫خداوند‬ : ‫گویند‬
‫تجربه‬ ‫خالف‬ ‫این‬ ‫حالیکه‬ ‫در‬ ،‫خواهد‬ ‫نمی‬ ‫دلیل‬ ‫و‬ )‫باشد‬ ‫می‬ ‫باال‬ ‫های‬ ‫مثال‬ ‫مانند‬ ‫یعنی‬ ( ‫است‬ ‫اینگونه‬ ‫نیز‬ ‫سبحان‬
‫رابطه‬ ‫در‬ ً‫ا‬‫حقیقت‬ ‫آیا‬ !‫؟‬ ‫اند‬ ‫همینگونه‬ ‫هستند‬ ‫ما‬ ‫بین‬ ‫در‬ ‫که‬ ) ‫کودکانی‬ ( ‫هایی‬ ‫بچه‬ ‫این‬ ‫آیا‬ .‫باشد‬ ‫می‬ ‫ما‬ ‫وجدان‬ ‫و‬
‫و‬ !‫؟‬ ‫خواهند‬ ‫نمی‬ ‫دلیل‬ ‫خدا‬ ‫وجود‬ ‫با‬‫آن‬ ‫زمانیکه‬ ‫حتی‬ ‫ما‬ !‫؟‬ ‫کنند‬ ‫نمی‬ ‫سوال‬ ‫ما‬ ‫از‬ ً‫ا‬‫ّب‬‫ت‬‫مر‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫مورد‬ ‫در‬
‫می‬ ‫سوال‬ ‫خدا‬ ‫شکل‬ ،‫خدا‬ ‫ی‬ ‫اندازه‬ ،‫خدا‬ ‫جای‬ ،‫خدا‬ ‫رنگ‬ ‫با‬ ‫رابطه‬ ‫در‬ ‫باز‬ ،‫کنیم‬ ‫می‬ ‫ملتفت‬ ‫خداوند‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫ها‬
‫صمد‬ ،‫است‬ ‫احد‬ ،‫ندارد‬ ‫مکان‬ ،‫ندارد‬ ‫رنگ‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫ذاتی‬ ‫که‬ ‫کند‬ ‫تصور‬ ‫تواند‬ ‫نمی‬ ً‫ال‬‫اص‬ ‫و‬ ،‫کنند‬‫است‬
‫باز‬ ‫دهید‬ ‫می‬ ‫توضیح‬ ‫آنها‬ ‫برای‬ ‫بار‬ ‫ها‬ ‫ده‬ ‫اینکه‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫اید‬ ‫دیده‬ ‫وضوح‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫مطلب‬ ‫واین‬ !! ‫آن‬ ‫مانند‬ ‫و‬
‫گردند‬ ‫نمی‬ ‫مکانمند‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ‫زمانمند‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ‫مقداری‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ‫متجزی‬ ‫غیر‬ ‫ذات‬ ‫به‬ ‫ملتفت‬ ‫و‬ ‫متوجه‬ ‫و‬ ‫کنند‬ ‫می‬ ‫سوال‬