Б.Түмэнбаяр. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал.

1. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 1
Багш удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй нийгмийн
шаардлага ба бодит байдал
Сэтгэмж цогцолбор сургуулийн
биеийн тамирын багш Б.Түмэнбаяр
Абстракт буюу өмнөх үг:
Хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгэмд бүтээлч хариуцлагатай ажиллаж
амьдрахад суралцагчдад шаардагдах цогц чадамж эзэмших хэрэгцээг хангах, бүх
нийтийн боловсролын үйлчилгээг тэгш хүртэх эрхийн баталгаа нь багшаас эв дүй,
мэргэжлийн ёс зүйн хэм хэмжээг сахин биелүүлэх явдал юм. Боловсролын
салбарт ажиллаж байга удирдах ажилтан, багш нар ба боловсролын
байгууллагаар үйлчлүүлэгчдийн хоорондох үүсэх ёс зүйн харилцааг зохицуулж,
багшийн ёс зүйн зөрчлөөс сэргийлэн, мэргэжлийн нэр төрийг минь хамгаалах
зорилготой багшийн ёс зүйн дүрэм гарсан билээ.
Энэ ёс зүйн дүрмийг сахин биелүүлж ажиллаж чадах багш, удирдах ажилтан нь
дараах чадваруудыг төгс эзэмшсэн байхыг өнөөгийн бодит байдал шаардаж
байна.
 Багш, удирдах ажилтан мэдлэгтэй
 Багш, удирдах ажилтан манлайлагч байх
 Багш, удирдах ажилтан итгэл хүлээх чадваргтай байх
 Шинэчлэлийг удирдан чиглүүлэх чадвартай байх
 Зорилго, зорилтыг зөв тодорхойлдог байх
Эмила Дурхам “Улс эх орны бүрэн бүтэн байлгах ёс суртахууны зарчмууд нь
сургуулийн тусламжтайгаар дэвшдэг юм” гэж хэлсэн байдаг. Сургуулийг
удирдаж байгаа удирдлага, ажиллаж буй багш бидний ёс зүйн хэм хэжээ нь
нийгмийн хөгжил, цаг үеэ дагаж өөрчлөгдөн сайжирч байх ёстой өнөөгийн
бидний дундах тулмагдсан асуудал болоод байна. Энэ асуудлыг шийдэх
оновчтой арга замыг эрж хайхад миний бичиж байгаа илтгэл хувь нэмрээ
оруулна гэж бодоэ байна.
Оршил хэсэг
Багшийн ёс зүйн асуудлыг авч үзэхийн өмнө ёс зүйн зарим үндсэн
ойлголтуудыг тодотгоё.
Ёсоос ёслол гэдэг ухагдахуун гарсан байна. Ёс нь хүмүүсийн сайн сайхан
зан заншил байдаг бол ёслол нь тэдгээрийг баримтлах хөдөлгөөн хөгжлийн
талыг өөртөө агуулдаг. Ёс бол тухайн ард түмний зан заншил, олон харилцаа,
үйлдвэрлэл, удирдлага, худалдаанд бичигдээгүй хууль маягтайгаар тогтсон
хариуцлагын хэм хэмжээ юм. Ёс суртахуун бол хүмүүсийн хоорондын
харилцааны бичигдээгүй хууль бөгөөд сайн үйлс, эерэг дадал заншил гэсэн

2. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 2
утгыг илэрхийлдэг. Хүн төрөлхтөнд ёс суртахууны хэм хэмжээ нь зан заншил,
зарчим болон төлөвшсөн байна. Тухайлбал:
 Эелдэг зан
 Хүн хүндээ анхаарал тавих
 Хүн хүнийхээ зовлон жаргалыг хуваалцах
 Бусад хүмүүстэй сайхан харьцах
 Өөрийгөө зөв жолоодох
 Ойр орчиндоо амгалан байдлыг сахих
 Бие биедээ туслах
 Өөрийн гадаад байдал, биеэ авч явахад анхаарах
 Бусдыг сонсох
 Бусдын санаа бодол хэрэгцээ сонирхол хүсэл эрмэлзлэлийг хүндэтгэн
үзэх зэргээр аль хэдийн хэвшил заншил болж буй олон сайхан
үйлдлүүдийг нэрлэж болно.
18-р зууны Америкийн соён гэгээрүүлэгч Бенджамин Франклин “Өдөр бүр хийх
сайн үйл”-ийнхээ 13 зарчмыг боловсруулсан байдаг. Үүнд:
 Биеэ барих
 Дуу цөөтэй байх
 Эмх цэгцтэй байх
 Шийдэмгий байх
 Ажилсаг байх
 Илэн далангүй байх
 Ариг гамтай байх
 Цэвэр ариун байх
 Үнэнч байх
 Зорилго чиглэлтэй байх
 Энгийн даруу байх
 Эе эвийг хичээх
 Цэцэн цэлмэг байх гэжээ.
Эдгээр нь өнөөдөр ч үнэ цэнээ алдаагүй байна.
Эх орны ирээдүй болсон хүүхэд багачуудаа сайн зан чанартай хувь хүн болгон
төлөвшүүлж нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулах нь багш, удирдах ажилтан бидний гол
үүрэг билээ.
Үүргээ биелүүлэхэд багш удирдах ажилтны эв дүй ёс зүй нь ерөнхий ёс зүйгээс
салбарлан хөгжсөн түүний бүхий л ойлголт, ухагахуунуудыг багтаасан байдаг.
Багш хүн гурван үндсэн механизмаар суралцагчдадаа нөлөөлж байдаг.

3. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 3
Нэг. Татах байдлаар: Багш хүн шавь нартаа өөрийн хичээл зүтгэл үйл
ажиллагаагаар нөлөөлж тэдний авьяас чадварыг хөгжүүлнэ.
Хоёр. Итгүүлэх байдал: Сайн ханддаг хүнийхээ үгэнд илүү анхааралтай ханддаг
хүний сэтгэл зүйн онцлог байдал. Багш үг бол шавь нартаа үнэ цэнэтэй.
Гурав. Ухааруулах байдлаар: Суралцагёдыг ухааруулан ойлгуулж уяруулан
дагуулж ухамсарлуулан сэнхрүүлж тэдэнд тодорхой сэдэл өдөөж чадна гэдэг
багшаас маш их ур ухаан авьяас чадварыг шаарддаг билээ.
Нийгэм хөгжиж байна, улс орон хөгжиж байна гэж их ярих, бичих болжээ. Гэвч
хүний сэтгэл, ёс зүй, хүмүүжил төлөвшил хөгжихгүй, урагшлахгүй бол гоё сайхан
хот, сургууль, байшин барилга байгаад нэмэргүй юм. Ёс зүйтэй, эв дүйтэй, зөв
харилцаатай хүмүүсийн хоорондын эерэг уур амьсгал л аливаа зүйлийг тодруулж
чимж байдаг.
Үүнтэй адил багш, удирдах ажилтны ёс зүйтэй боловсон харилцаа нь сургууль,
сургуулийн багш, ажилчид, сурагчдын үйл ажиллагааг тодотгож, чимж, бусдыг
анхаарлын төвв байлгаж, нэр хүндтэй олны танил болгож чаддаг.
Ёс зүйтэй багш, удирдлага байхын тулд бид юуг хийх ёстой вэ?
Өнөөгийн нийгмийн шаардлага хэрэгцээ нь юу байна вэ? Гэсэн асуултууд
зайлшгүй урган гарч байна.
Ёс ёмбогор, төр төмбөгөр гэсэн манай ардын зүйр үг байдгийг бид мэднэ. Гэвч
ёс ёмбойж, төр нь төмбийж чадахгүй байгаа нь юутай хэцүү билээ. Багш удирдлага
нь ёс зүйгээ дээдэлж чадвал биднээс суралцаж буй хүүхэд багачууд нь ёс зүйтэй,
дэг журамтай, зөв төлөвшилтэй ажилч хичээнгүй эрхэм хүмүүс болж чадна. Ёс
зүйтэй байна гэдэг нь зөв харилцаатай, зөв зан ааштай, зөв ажиллагаатай, зөв
яриатай, зөв үлгэр дуурайлалтай байхыг хэлдэг. Бидэнд энэ бүхэн төлөвшсөн
болов уу? Багш удирдлагууд л хоорондоо ийм байж чадвал сурагчид тэдний ар гэр
болох хүмүүс ч ийм байж чадна. Багшийн мэргэжил нь бусдаас онцлог, олон хүний
нүдний өмнө байнга байдаг учраас дээрх бүх шинж байдал бидэнд л эхэлж
бүрдсэн байх ёстой болов уу?
Ямарч дарга сайд, ерөнхийлөгч, хуульч, бизнесмен, жолооч, худалдагч, эмч,
үйлчлэгч, тогооч, малчин бүгд л багшаар заалгаж, ажил амьдралын гараагаа зөв
буруу эхэлсэн байдаг. Буруу эхэлсэн гэдэг нь ямарч ажил хийж бай, алдаагүй тэгш
дардан замаар яваагүй, алдаж онож, ядарч зовж, чичлүүлж зэмлүүлж байж л
өөрийн амьдралынхаа хэв маяг, ёс зүйг бий болгосон байдгийг хэлж байгаа юм аа.
Багш удирдлагын ёс зүйг зөв, үргэлж бусдад үлгэрлэлтэй байлгах нь бидний
ажиллах, хийх, бүтээх, үзүүлж харуулах бүхэнд шингэсэн байх ёстой. Өөрөө ёс
зүйтэй байгөөд хүүхдэд болон бусдад харуулж чадсан багшийг л үнэлж, бусдаас

4. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 4
онцгойлон харж чадвал тэр нь удирдлагын өөрийнх ёс зүй болно гэж бодогдох юм.
Удирдах ажилтны алсын хараатай шударга, энэрэнгүй, ажлын төлөвлөгөө нь
бусдад үр дүнтэй нөлөөлж чаддаг байвал тэр нь удирдлагын ёс зүй зөв яваагийн
илрэл болно.
Хүнийг ялгаварладаг.шийтгэж загнахаа урьтал болгодог. Шударга бус
үнэлдэг.оновчтой зөв шийдвэр гаргаж чаддаггүй удирдлагын дор ажилладаг багш
ажилчид мөн л тийм үйл ажиллагаатай. Нүд хуурсан хүмүүс болдог нь амьдрал
дээр их ажиглагддаг.
Удирдах ажилтан.багш мэргэжлийн хүмүүс нь бусдыг айлгадаг.дарамталдаг
байж болохгүй. Тэд ч гэсэн бас л амьдрах гэж л ажиллаж байгаа хүмүүс. Уурлаж
бухимдах бүх л амьдралын зовлон жаргал бидэнд тохиолддог. Гэвч энэ бүхнийг
даван туулж.ажил мэргэжлийнхээ ончлогийг харгалзан ёс зүйн алдаа дутагдал
гаргахгүй байхыг хичээх нь бид бүхний бусдаас илүү мэдрэмжтэй. Хариуцлагатай
байхад оршино.
Ёс зүйгээ дээдэлдэг хувийн зохион байгуулалт сайтай. Удирдахуйн урлагийг
эзэмшсэн хүн л аливааг зөв тодорхойлж зөв арга замыг сонгож зөв гүйцэтгэж
чадна. Йим байхын тулд бид өөрсдийн ёс зүй харилцаа. Соёлоо эргэн харцгаая.
Сурагч.эцэг эх багш хоорондоо ярилцах, ойлголцох зөвшилцөх нь тэд хоорондоо
ёс зүйтэй, зөв харилцаатай бие биенээ хүндэтгэх үүд хаалгыг нээж өгнө. Хаалттай
түгжээтэй хаалгаар орж болдоггүйн адил хатуу ширүүн ууртай ялгаварлан
харьцдаг удирдлага багштай бусад хүмүүс харилцаж чаддаггүй . харин нээлттэй
ухиалгахан үнэнч шударга ёс зүйг дээдэлдэг хүнтэй ямарч хүн амархан ойлголцож
сэтгэлээ нээж сэтгэл хангалуунаар хүндэтгэж үнэлж чаддаг нь амьдарлын
бичигдээгүй хуулийн нэг яах аргагүй мөн билээ . Иймээс багш бид харилцаан
дээрээ анхаарч хүүхдийг шударга үнэлж чадвал нээлттэй хаалга шиг л олныг
өөртөө татан оруулж чадна .
Санаа зөв бол заяа зөв гэдэг.
Бидний ёс зүй зөв байж чадвал бусад хүмүүс тэдний үр хүүхэд ч ёс зүйтэй болж
хайр энэрэл, шударга ёс, ажилч хиээнгүй хүүхэд багачуудаар эх орон минь цадаж,
ард түмний минь зүрх сэтгэл өлсөхгүй байх болно.
Арга зүй
Багш, удирдах ажилтны ёс зүйн хэм хэмжээтэй холбоотой сурагчид багш нараас
авсан судалгааны үр дүнг танилцуулъя.
Судалгаа 1 “Багш, удирдах ажилтны бусдыг сонсох ёс зүй”

5. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 5
Зорилго: Боловсролын байгууллагад ажиллаж байгаа багш, удирдах ажилтангууд
бидний хүнтэй ярих, сонсох чадварын хэм хэмжээ ямар түвшинд байгааг
илэрүүлнэ.
Судалгааны арга 10 асуулт өгч хариултыг “тийм, ихэнхдээ, заримдаа, хааяа, хэзээ
ч үгүй гэмэн асуулгын аль тохирохоор + гэж тэмдэглэнэ.
№ Асуулт тийм ихэнхдээ заримдаа хааяа
Хэзээ
ч үгүй
1
Харилцагч хүний ярианы сэдэв
сонирхолгүй байвал та хурдан
дуусгахыг хичээдэг үү?
2
Ярилцагчийн чинь дүр төрх таны
дургүйцлийг хүргэдэг үү?
3
Эвгүй үг таныг огцом уурлах
загнахад хүргэдэг үү?
4
Таньдаггүй буюу зүс таних төдий
хүн тантай ярихыг хүсвэл та
зөвшөөрөх үү?
5
Харилцагчийнхаа яриаг таслах
тохиолдол танд байдаг уу?
6
Та хүнийг анхааралтай сонсож
байгаа юм шиг боловч өөр зүйл
боддог уу?
7
Ярьж байгаа хүнээсээ шалтгаалан
таны ярианы өнгө агуулга, нүүр
царайны байдал өөрчлөгддөг үү?
8
Ярилцагч хүн таныы
эмзэглүүлэхүйц асуулгыг хөндвөл
та ярианыхаа сэдвийг өөрчлөх үү?
9
Харилцагч хүний чинь үг ярианд
алдаа гарвал та залруулах уу?
10
Харилцааны явцад таныг шоглож
басамжилсан өнгө аяс илэрвэл
таны яриа эвлэрэнгүй өнгө аястай
болдог уу?
Бусдыг сонсох ёс зүйн судалгааны дүгнэлт:
Энэ судалгааг өнгөрсөн хичээлийн жилд авсан ба судалгаанд 67 багш, удирдах
ажилтан, ажилчид оролцсоноос 63 багш, 4 нь ажилчин байлаа. Судалгаанд
оролцсон 67 хүнээс сонсох чадвар сайн-37 буюу 58% сонсох чадвар дунд-14 буюу
24%, сонсох чадвар сул-12 буюу 18% байлаа. Судалгаанаас үзэхэд өдөр тутам
хүүхэд нэг бүртэй ганцаарчлан ба хэсэгчлэн байдаг монгол хэл, уран зохиол, бага
анги, математик, технологийн багш нар бусдыг сонсох чадварын ёс зүй ньилүү
байна. Сонсох чадварын ёс зүй сул гэсэн 12 оролцогчдод дүгнэлт хийж үзэхэд

6. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 6
удирдах ажил хийдэг 4 багш, 12-18 жил ажилласан 4 багш, 1-3 жил ажиллсан 4
багш тус тус байв.
Цаашид багш бүхэн хичээл заадаг шавь нараа, хамтран ажилладаг хамт олноо
анхааралтай сонсож харилцан ойлголцож байвал бидний сургалт хүмүүжлийн
ажлын үр дүн сайн байх болно.
Судалгаа 2 “Багшийн сурагчидтайгаа харилцах ёс зүйг тодорхойлох”
Зорилго: Багш сурагчдын ёс зүйн харилцааны хэм хэмжээг тодорхойлно.
Судалгааны арга: Судалгааг үр дүнтэй болгох, асуултад үнэн зөв бодитой
хариулах боломжийг сурагчдад олгохын тулд нэргүй авах нь зохимжтой байсан
учраас судалгаагаа сурагчийн нэрийг бичүүлэхгүй авсан. Судалгаанд 7-р ангийн
41 сурагч хамрагдсан. Судалгааны дүнг дараах байдлаар харуулбал:
№ Асуулт эерэг тодорхойгүй сөрөг нийт
1 Багштайгаа адилхан нүүр аль нь вэ? 37 4 41
2 Багшийгаа ямар байгаасай гэж боддог вэ? 41 41
3 Сургуульдаа баяртай явдаг уу? 41 41
4 Дэвтрээ мартвал багш чинь яах бол? 33 7 1 41
5 Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ? 37 2 2 41
6 Хичээлүүд чамд сонирхолтой байдаг уу? 41 41
7 Багш чинь чамайг ойлгодог уу? 35 5 1 41
8
Багшийн ямар зан чанар таалагддаггүй
вэ?
23 3 15 41
9 Багш чамайг дэмждэг үү? 32 5 4 41
10 Өөр ангид шилжих үү? 41 41
11 Багшаасаа айдаг уу? 34 4 3 41
Судалгааны дүгнэлт:
Энэ судалгаанаас харахад багшдаа сэтгэл хангалуун, багшийн заасан хичээл
сонирхолтой, багшийн зан чанар таалагддаг учраас өөр ангид шилжихгүй гэсэн
эерэг асуултын хариунууд 90%-иас дээш үзүүлэлттэй гарч байгаа нь багш
сурагчийн хоорондын харилцааны ёс зүй ойр дотно, нөхөрсөг байна гэсэн дүгнэлт
гарч байна. Сургуульдаа 41 хүүхэд баяртай явдаг гэж хариулсан нь анги хамт
олны уур амьсгал, эвсэг дотно болгож өөртөө татаж чадсан багшийн эв дүй
харагдаж байна гэж үзлээ.

7. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 7
Үр дүн
“Олон хүнийг удирдахын тулд их зантайгаасаа илүү хүмүүнлэг, хатуугаасаа илүү
эелдэг зөөлөн байх нь чухал” гэж Н.Макиавелли гэдэг эрдэмтний хэлснээс дүгнэж
үзвэл:
 Удирдах ажилтан хүн хамт олноо судалж сэтгэлд нь хүрсэн, урам зориг,
ажиллах эрч хүч өгөх, үр дүн нь хамгийн богино хугацаанд мэдрэгдэх,
тулгамдсан эн тэргүүний хийх ажла зөв тодорхойлж, өөрийн биеэрээ
үлгэрлэн оролцож хийлцвэл амжилт өөрөө мрдгийг ахмад үеийн олон багш
нар, удирдах ажилтны ажил амьдралын туршлага харуулж байна.
 Хөгжил дэвшлийн хурд түргэсч, технологийн ололт хүмүүний амьдралын бүх
салбарт нэвтэрч, хэм горимыг өөрчлөн байгаа нь боловсрол сургалтын
агуулга, зохион байгуулалтад эргэлтийн шинжтэй нөлөө үзүүлэх нь өсөн
нэмэгдэж буй өнөөгийн шаардлагад нийцүүлэн багш нар сурагчидтайгаа
хамтдаа суралцах, зарим тохиолдолд сурагцагчаа дагаж сурах чнөхцөл
байдалтай тулгарч байна.
Чухам иймээс багш нарт мэдлэг ур чадвараа тасралтгүй сэлбэн шинэчлэхэд нь
тустай, өгөөжтэй, үр дүнтэй удирдах, удирдуулах ёс зүйн эвсэг бүтээлч үйл
ажиллагаанууд хэрэгтэй байна.
Дүгнэлт
Манай ард түмэн эрт дээр үеэс эрдэм мэдлэгтэй хүнийг багш хэмээн дээдэлж
ирсэн уламжлалтай. Иймээс багш хүн хүүхдэд хүчтэй нөлөөлдөг учир үргэлж
элэгсэг найрсаг хүлээцтэй байж чадвал амжилтад хүрнэ. Өнөөгийн багш бусад
хүмүүсийн дунд тогтмон хуучирсан ойлголт, хандлага, хэвшилд автагдахгүй
эдгээрээс үргэлж зайлсхийж байхыг өнөөгийн бодот байдал харуулж байна. Ийм ч
учраас багшийн ёс зүйг дүрмийг гарган мөрдөж байгаа билээ. Боловсролын
салбарт ажиллаж байгаа хувь хүний ухамсаргүй, хариуцлагагүй зарим нэг алдааг
нийгэм даяараа буруутгах нь зөв боловч хэтэрхий туйлширч энэ салбарт сэтгэл
зүтгэлээ зориулана ажиллаж байгаа олон мянган багш бидний сэтгэлийг
эмзэглүүлж байдгийг дурдахгүй байж чадахгүй байна.
Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр багш бидний нэр хүндийг гутаан доромжилсон
хар бараан мэдээллүүдийг л түлхүү гаргаж түүнийг сонссон хүүхэд багачууд маань
балчир багаасаа өөрийгөө өмөөрөх, бусдаас өө сэв эрж хайх, хүний мууд дурлах,
шаардлага тавьсан хүнийг үзэн ядах, шоглох зэрэг муу зан чанарт суралцаад
байна шүү дээ. Нийгэм даяараа туйлшраад байгаа боловсролын салбарынхан
авлигад авмсан гэдэг нэр томъёололд багш бид сэтгэл эмзэглэж явдаг билээ.

8. Багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, нийгмийн шаардлага ба бодит байдал
Биеийнтамирын багш Б.Түмэнбаяр 8
Цалингаас цалингийн хооронд амь зуулгаа залгуулж ажлын төлөө цаг хугацаа,
эрүүл мэнд гэр орон, үр хүүхдээ үл хайхран зүтгэж зүтгэж эцэст нь авлигач гэсэн
ёс зүйгүй нэр зүүж байгаа нь нэгийг бодуулж, нөгөөг ухааруулах болов уу?
Цаашид дэвшүүлэх санаа:
Өөрийн үндэсний ёс заншлаасаа суралцах
Хэвлэл мэдээллээр хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшилд сөрөг нөлөө үзүүлэх
мэдээ, мэдээлэл сурталчилгааг гаргахгүй байх
Багш бэлтгэдэг сургуулиуд элсэлт авахдаа тухайн хүүхдийнхээ зан харьцаа,
ёс зүйг чухалчилдаг байх
Сургууль багш, удирдах ажилтны ажлын үр дүнг дүгнэхдээ хүүхдийн мэдлэг
чадвараас гадна харьцааны ёс зүйн соёлыг хэр зэрэг төлөвшүүлснээр
дүгнэдэг арга замыг эрж хайх
Эцэг эхийн үүрэг хариуцлагыг өндөр түвшинд тавьж, олон хүүхэд гаргалаа
гэж урамшуулах биш ямар хүүхэд болгон төлөвшүүлснээр урам өгдөг байх
Багш удирдах ажилтан хамт олон дундаа бие биенээ хүндэтгэж, ахмад
үеэсээ суралцах үллгэр дуурайллыг бий болгоход чиглэсэн олон талын
ажил зохиох
Ном зүй:
1. Анги удирдах багшид байвал зохих судалгааны арга 2010
2. Анги удирдах урлаг 2002
3. Багшийн ном 2004
4. Хүн болох багаасаа 2009
5. Хүн байхын учир 2009
6. Хүмүүжлийн тухай яриа 1995