Notes of the subject ''History of Psychology''

1. Ψυχολογική γνώση
στην Αρχαία Ανατολή
Μανόλης Δαφέρμος
Τμήμα Ψυχολογία
Πανεπιστήμιο Κρήτης

2. Κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο
 -«ασιατικός τρόπος
παραγωγής».
Πραγματοποίηση ευρείας
κλίμακας οικονομικών
δραστηριοτήτων (για
παράδειγμα, μεγάλων
αρδευτικών έργων,
απαραίτητων για την
καλλιέργεια της γης), που δεν
μπορούσαν να
πραγματοποιηθούν από τις
μεμονωμένες αγροτικές
κοινότητες. Διαμόρφωση
ισχυρών δεσποτικών κρατών.
Ιεραρχική διάρθρωση του
κοινωνικού ιστού. Τα
επιμέρους άτομα δεν είχαν
αποσπαστεί από τον ομφάλιο
λώρο των κοινοτικών
σχέσεων και παρέμεναν
άμεσα εξαρτημένα από αυτές.

3. Γενικά Χαρακτηριστικά
 οι επιμέρους ψυχολογικές γνώσεις ενυπάρχουν ως
συστατικά στοιχεία μιας ολιστικής θεώρησης της φύσης,
της κοινωνίας και του ανθρώπου. Απουσία του δυϊσμού
σώματος και ψυχής και της αντιπαράθεσης και
υποκειμένου/αντικειμένου, απόπειρα ανάδειξης της
ψυχοσωματικής αρμονίας και ισορροπίας του ανθρώπου.
 «..ενώ ο Ανατολίτης χάνει πέρα από την ενότητα τη διαφορά
από την όρασή του, ο Δυτικός χάνει πέρα από τη διαφορά
την ενότητα» (Feuerbach)
 -μυθολογικές στρατηγικές πρόσληψης της ψυχής,
απουσία επεξεργασμένου εννοιολογικού μηχανισμού
της επιστήμης.
 Οι γηγενείς ψυχολογίες (indigenous psychology) σε
αντιδιαστολή με την κυρίαρχη θετικιστική βορειοατλαντική
Ψυχολογία

4. Ψυχολογικές
αντιλήψεις στην
Κίνα

6. Yang και Yin
Yang Yin
ουρανός Γη, Σελήνη
φως σκοτάδι
θερμότητα ψύχος
ξηρασία υγρασία
αρσενικό θηλυκό
Ενεργητικό παθητικό

7. Διαλεκτική του Yang και
Yin.
 Αλληλεπίδραση, συμπληρωματικότητα, ν
ρυθμική τάξη των δυο πλευρών του
κόσμου.
 -Η ισορροπία του Yang και του Yin
αποτελεί τη βάση της υγείας και της
ψυχικής γαλήνης, ενώ η νόσος ως
δυσαρμονία μεταξύ αυτών των αρχών.

10. Κομφουκιανισμός
 Κομφούκιος (551-479 πχ.).
 Περίοδος των Ανοίξεων και την Φθινοπώρων (722-481 πχ.) ακμή και
παρακμή της; Βασιλείας των Zhou
 Ηθική Φιλοσοφία για τις ανθρώπινες σχέσεις, στις μορφές και τις
τεχνικές διοίκησης των μαζών, που εδράζονται στο ηθικό παράδειγμα
και όχι στη βία.
 Ren (τέλεια ανθρωπιά): υπέρτατη αρετή, αγάπη και σεβασμό των
άλλων ανθρώπων. σεμνότητα, δικαιοσύνη, εγκράτεια, κλπ.
 Li: τήρηση των Τελετών. (λεπτομερείς κανόνες για όλες τις
εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής) κώδικας σωστής συμπεριφοράς.
 Xiao (Υιικό σέβας): υπακοή στους γονείς και στα μεγαλύτερα αδέρφια,
λατρεία των προγόνων.
Οικογένεια ως μοντέλο ιεραρχικής οργάνωσης της κοινωνίας.
Ηθική στράτευση και καθήκον για τη επίτευξη της ιδεατής κοινωνικής
οργάνωσης, ευπείθεια των υπηκόων στον ηγεμόνα, τήρηση των
τελετών.

11. Κομφουκιανισμός
 -«Ο άνθρωπος για ότι δεν ξέρει μένει σιωπηλός. Αν τα ονόματα
δεν είναι ορθά, η γλώσσα δεν ταιριάζει με τα πράγματα, οι πράξεις
μας δεν πετυχαίνουν… Ο άριστος λοιπόν χρησιμοποιεί τα
ονόματα μόνο αν μπορεί μ’ αυτά τα μιλήσει για τα πράγματα.
Επίσης μιλάει μόνο για πράγματα που μπορεί να πράξει. Στα
ζητήματα της γλώσσας ο άριστος δεν αφήνει τίποτα στην τύχη».
(Κονφούκιος, Ανάλεκτα, 13.3.)
 -Εξωστρεφής προσανατολισμός του κινεζικού πολιτισμού, η
έμφαση σε ζητήματα κοινωνικής ηθικής, εξωτερικής
συμπεριφοράς του ανθρώπου στη βάση συγκεκριμένων
εθιμοτυπικών κανόνων. Η κινεζική Ψυχολογία είναι Ψυχολογία
της συμπεριφοράς.

13. Tao
 Lao tse / Zhuangzi (περίπου 369-286)
 -Οδός, ο Νόμος που διοικεί τον κόσμο, ο φυσική ροή των
πραγμάτων, η μια, αιώνια και άφατη Φύση. Αντίληψη περί περί μη
ύπαρξης (μη όντος), απόλυτης κενότητας.
 «Ο άνθρωπος όταν γεννιέται είναι ευαίσθητος και αδύνατος, ενώ
όταν πεθαίνει είναι σκληρός και δυνατός. Όλα τα όντα και τα φυτά
όταν γεννιούνται είναι ευαίσθητα και αδύνατα, ενώ όταν
καταστρέφονται είναι ξηρά και σάπια. Το σκληρό και το δυνατό
είναι αυτό που πεθαίνει, ενώ το ευαίσθητο και το αδύνατο είναι
αυτό που αρχίζει να ζει» (Lao tse)
 Wu Wei: αρχή της μη δράσης, της εγκατάλειψης του ατόμου
στην φυσική, αυθόρμητη κίνηση του κόσμου. Η εν λόγω αρχή
εκφράζει την απόρριψη της ορθολογικής, εκούσιας παρέμβασης
του ανθρώπου και την εξύμνηση της αυθόρμητης, πηγαίας,
φυσικής ουσίας του σύμπαντος.

14. Κινεζική σκέψη
 Απουσία ρήξης ύλης - πνεύματος, ψυχής
σώματος, μικροκόσμου-μακροκόσμου
 Άρνηση της αθανασίας της ψυχής

15. Ψυχολογική γνώση στην
Ινδία
 Jadunath Sinha
 Indian Psychology: Cognition; Emotion and Will;
Epistemology of Perception
 Εσωτερική προσέγγιση του ανθρωπίνου Είναι.
 Η ρήξη από το πνευματικό υπόβαθρο της ανθρώπινης
ψυχής ως αιτία του κατακερματισμού
 Κριτική της δυτικής προσέγγισης που δίνει έμφαση
στην επιφάνεια της ψυχής και αποτυγχάνει να εξετάσει
το βαθύτερες ψυχικές διαδικασίες

16. Ψυχολογική γνώση στην Ινδία
 -Upanishads: ο όρος «Atman» απόκτησε την έννοια της ψυχής,
του εγώ, του εαυτού. Εκφράζει τον άνθρωπο ως καθολική,
κοσμική, ψυχική ύπαρξη. Ταύτιση του ουσιαστικού «Εγώ», της
ατομικής πνευματικής ψυχής (Atman), με το παγκόσμιο πνεύμα
(Brahman), του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου.
 -Αντίληψη περί αιώνιας ανακύκλησης της ζωής και ατέρμονης
σειράς μετεμψυχώσεων. Karma, σε αντιστοιχία με την οποία
κάθε ζωή αποτελεί ένα κρίκο μιας αλυσίδας, που προκαθορίζεται
από την προηγούμενη ζωή.
 - Ο ενδοστρεφής προσανατολισμός του ινδικού πολιτισμού, τάση
βαθειάς αυτοανάλυσης και ενδοσκόπησης.
 Ο σοφός άνθρωπος ακολουθώντας το μονοπάτι του διαλογισμού,
μπορεί να ελευθερώνεται από απολαύσεις και τον πόνο και να
ανακαλύψει το βαθύτερο πνευματικό υπόβαθρο της ύπαρξής του.

17. Ουπανισάδες
Kαταστάσεις της ψυχής
 α) εγρήγορση (Visya),
 β) ύπνος με όνειρα (taitasa),
 γ) βαθύς ύπνος (prajna),
 δ) ενορατική, υπερβατική κατάσταση
(turiya).

19. Yoga
 Patanjali (2ο αιώνα πχ.): yuj ζεύω, συνδέω. -Ένωση της ατομικής
ψυχής με το θεό, απόσυρση από τα εγκόσμια. -Ασκητική τεχνική,
την τεχνική διαλογισμού. «Γιόγκα είναι ο κατευνασμός των
διακυμάνσεων της συνείδησης» (Patanjali).
 1)Hatha Yoga. Κάθαρση και ενδυνάμωση του σώματος.
 2)Karma Yoga. Πραγματοποίησης «καλών» έργων προς όφελος
των ανθρώπων, που δεν κατευθύνονται από εγωιστικά κίνητρα.
 3)Bhakti Yoga. Αγάπη, της αφοσίωση στο θεό.
 4)Jnana Yoga. Σοφία, γνώση, κατάκτησης του ανώτερου
επιπέδου συνείδησης.
 5)Raja Yoga. «Βασιλική yoga», που αποσκοπεί στον έλεγχο του
νου, στην επίτευξη της μακάριας συνείδησης του εαυτού, στην
ένωση με το Σύμπαν.

20. Πρόγραμμα ασκήσεων για
την επίτευξη της λύτρωσης
 1)Yama –εγκράτεια, αποχή (αποχή από τη βία, αποχή από το
ψεύδος, αποχή από την κλοπή, σεξουαλική αποχή, απαλλαγή
από την ιδιοκτησία)
 2)Niyama – τήρηση κανόνων (καθαρότητα, αγνότητα, αυτάρκεια,
ορθές ροπές, μελέτη των φιλοσοφικών κειμένων, αφοσίωση στον
θεό). Τήρηση των κανόνων για την εξασφάλιση της αρμονίας
λόγων, σκέψεων και πράξεων.
 3)Asana – σωματικές στάσεις. Εκμάθηση διαφόρων στάσεων
του σώματος, που εξασφαλίσουν την εξάσκηση, τον έλεγχο και
την φυσική ισορροπία του.
 4)Pranayama –ρύθμιση της αναπνοής. Η επίτευξη αργής και
βαθειάς αναπνοής.
 5)Pratyahara –παραμερισμός, περιορισμός των αισθήσεων.
Σταδιακός παραμερισμός των αισθήσεων, προκειμένου να μην
αντιδρούν στα εξωτερικά ερεθίσματα.

21. Πρόγραμμα ασκήσεων για
την επίτευξη της λύτρωσης
 6)Dharana – έλεγχος των δυνάμενων
συγκέντρωσης, σταθεροποίηση της προσοχής.
Εστίαση, συγκέντρωση της συνείδησης στο
επιθυμητό αντικείμενο.
 7)Dhyana –έλεγχος του διαλογισμού, ενατένιση,
προσήλωση. Η συγκέντρωση σε μια σκέψη βαθαίνει,
γίνεται πιο αφαιρετική και καταλήγει στην επίγνωση της
βάσης της πλάνης στην οποία εδράζεται η σκέψη.
 8)Samadhi –συγκέντρωση, έκσταση. Η ενατένιση
καταλήγει στην κατάσταση της εσωτερικής πνευματικής
έκστασης και της απελευθέρωσης (moksha).

23. Βουδισμός
 -Αρχή της «μη ύπαρξης», του «Μη εαυτού», του αφανισμού, του
εκμηδενισμού. Απόρριψη του δόγματος του Atman και η ιδέα περί
ύπαρξης συμπαγούς και σταθερού εαυτού. Δεν υπάρχει κάποιο
αναλλοίωτο, ξεχωριστό εγώ, αλλά η ψυχή είναι αποτέλεσμα συνεχούς
μεταβολής, στιγμιαίων καταστάσεων, ροών συνείδησης και ύπαρξης.
 -τέσσερεις ευγενείς αλήθειες: 1) η ζωή είναι γεμάτη πόνο (η γέννηση
βάσανο, τα γηρατειά βάσανο, ο θάνατος βάσανο, ο χωρισμός με το
ευχάριστο βάσανο, η μη απόκτηση του επιθυμητού βάσανο),
 2)ο πόνος οφείλεται σε ορισμένες αιτίες, που είναι η δίψα, η επιθυμία για
ζωή,
 3)είναι δυνατή απελευθέρωση από τα βάσανα,
 4) υπάρχουν δρόμοι που οδηγούν στην απαλλαγή από τον πόνο. Η
αλήθεια της ευγενούς οκταπλής Ατραπού (ορθή αντίληψη·ορθή
σκέψη·ορθή ομιλία·ορθή δράση· ορθά μέσα ζωής·ορθή
προσπάθεια·ορθή προσοχή·Ορθή συγκέντρωση, ορθός διαλογισμός).

24. Βουδισμός
 -Ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η πραγμάτωση της
νιρβάνα. Ο όρος «νιρβάνα» [va -επιπνέω] σημαίνει σβήσιμο,
εξάλειψη των επιθυμιών και των παθών και επίτευξη μιας ήρεμης,
γαλήνιας, ήρεμης κατάστασης.
 - Η αντίληψη περί μοναδικού, ατομικού «εγώ» θεωρείται
ψευδαίσθηση, πλάνη που εμποδίζει τον άνθρωπο να αφυπνιστεί.
Οι άνθρωποι παρουσιάζονται ως Νάρκισσοι, που είναι
εγκλωβισμένοι στις προσωπικές τους σκέψεις και φθίνουν
επιχειρώντας να διατηρήσουν την προσωπική τους αυτάρκεια.
 -Απαισιόδοξη, σκοτεινή θεώρηση της ζωής ως κοιλάδας των
δακρύων. Το νόημα του βουδισμού δεν συνίσταται στην κατάπνιξη
των σφοδρών επιθυμιών του ανθρώπου, αλλά στον
μετασχηματισμό τους.

25. Bασικοί σχηματισμοί (skandhas) στον άνθρωπο
 1) η μορφή ή το φυσικό σώμα (rūpa). Περιλαμβάνει, αφενός μεν, τα
αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, αφετέρου δε, τα αισθητήρια
όργανα και το σώμα·
 2) η αίσθηση (vedanā). Περιλαμβάνει τα αισθήματα και τις άμεσες
αντιδράσεις, που εμφανίζονται κατά την αλληλεπίδραση με τον
εξωτερικό κόσμο·
 3) η αντίληψη, η εποπτεία, η γνώση (samjñā). Αναφέρεται στις
αντιληπτικές διαδικασίες παρατήρησης, διαφοροποίησης και
επίγνωσης του κόσμου·
 4) τα νοητικά μορφώματα (samskāra). Αναφέρεται στις νοητικές
έξεις, τις σκέψεις και τις στάσεις απέναντι στα αντικείμενα·
 5) η συνείδηση (vijñāna). Είναι η ικανότητα επίγνωσης της
συνολικής εμπειρίας.

26. Συμπεράσματα
 Συνολική αισθητηριακά συγκεκριμένη σύλληψη
του μικροκόσμου στη σχέση του με τον
μακροκόσμο. Απουσία δυισμού σώματος-
ψυχή.
 Μεταφορικές, μυθολογικές αναπαραστάσεις
της ψυχής, απουσία εννοιολογικού
εξοπλισμού.
 Στροφή στις ανατολικές αντιλήψεις ως
αποτέλεσμα της κρίσης της «δυτικού τρόπου
ζωής»