Kuikenoverleving cruciale schakel, blijkt uit onderzoek Sovon Vogelonderzoek Nederland. Jaar van de Kievit. Lezing gehouden op het Natuurplaza Symposium 2017 in Nijmegen. Door Wolf Teunissen

1. Natuurplaza Symposium 2017
WolfTeunissen
Maja Roodbergen
Henk van der Jeugd
Jouke Altenburg
Foto:HansvandenBos
De Staat van Instandhouding
van de Kievit;
kuikenoverleving is cruciaal!

2. • Uitspraak RvS 14 januari 2015
• Staat van Instandhouding (SVI) is doorslaggevend
Staat van Instandhouding
Foto:RuudvanBeusekom
SVI

3. • Vogelrichtlijn: instandhouding in het wild levende
vogelsoorten
• Flora- en faunawet: landelijke bescherming
inheemse soorten
• Ontheffing is mogelijk
• SVI afkomstig uit
de Habitatrichtlijn
Staat van Instandhouding
Foto:KoosDansen
SVI

4. SVI
• ‘levensvatbare component’
• ‘natuurlijk verspreidingsgebied’
• ‘habitat’
• ‘toekomstperspectief’
• ‘algemeen voorkomen’
Staat van Instandhouding
Foto:HansGebuis

5. SVI
Aspect Staat van Instandhouding
Gunstig Matig
ongunstig
Zeer ongunstig Onbekend
Verspreiding Stabiel of
toenemend
Tussenin Areaalverlies Geen of onvoldoende
informatie
Populatie ≥ ‘gunstige ref’
Demografie
‘normaal’
Tussenin Afname en <
‘gunstige
referentie’
Geen of onvoldoende
informatie
Leefgebied Omvang en
kwaliteit
Tussenin Te klein; slechte
kwaliteit
Geen of onvoldoende
informatie
Toekomst-
perspectief
Geen
bedreigingen
Tussenin Levensvatbaarheid
in gevaar
Geen of onvoldoende
informatie
Totaalbeoordeling
SVI
Alles groen;
of 3 groen
en 1 grijs
≥ 1 oranje;
Geen rood
≥ 1 rood ≥ 2 onbekend en
verder alleen groen
Staat van Instandhouding
Bron: Ministerie van LNV 2006

6. SVI - populatie
Populatie in Nederland
Bron: NEM, CBS & Sovon, provincies
0
50
100
150
200
250
300
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020
Index
Oystercatcher Lapwing Black-tailed Godwit
Redshank Ruff Curlew
Scholekster
Tureluur
Kievit
Kemphaan
Grutto
Wulp
Start
intensivering
Toename in akkers,
uitbreiding hele land
Afname door
verdergaande
intensivering
Foto:JulesBos

7. SVI - populatie
Matige afname sinds 1996; -3,2% / jaar
Matige afname in de laatste twaalf jaar; -2,8% / jaar
Trend provinsje Fryslân
(NEM/Sovon/WMF/CBS)
Aandeel provinsje Fryslân
(Bron: LandschappenNL & Sovon, 2013)
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord-Holland
Zuid-Holland
Noord-Brabant
Zeeland
19%
0
20
40
60
80
100
120
1990 1995 2000 2005 2010 2015
Index
Nederland Fryslân
Populatie in Fryslân

8. SVI - populatie
Populatiemodel
• Overleving volwassen kieviten
• Overleving kuikens/jongen
• Aantal kuikens dat geboren wordt
Foto:HarveyvanDiek
Conclusie:
Ongunstige SVI
Jaarlijkse aantalsverandering -2,8%

9. SVI - verspreiding
Verspreiding
Aanwezig 737 Aanwezig
Aanwezig 172 Afwezig
Afwezig 47 Afwezig
Afwezig 35 Aanwezig

10. SVI - verspreiding
Verspreiding
Conclusie
• 1998-2000: 92%
• 2013-2015: 78%

11. SVI - toekomst
Toekomst
Ontwikkeling Effect
Intensivering landbouw Negatief
Predatie Negatief
Klimaatverandering Negatief
Agrarisch natuurbeheer Beperkt
Nestbescherming Beperkt
Reservaten Beperkt
Verlies broedhabitat Negatief
Afname jacht Positief
Totaal Negatief

12. SVI - conclusie
Conclusie SVI
Aspect Staat van Instandhouding
Gunstig Matig
ongunstig
Zeer ongunstig Onbekend
Verspreiding Areaalverlies
Populatie Afname en < ‘gunstige
referentie’
Leefgebied Tussenin Te klein; slechte kwaliteit
Toekomst-perspectief Levensvatbaarheid in
gevaar
Totaalbeoordeling SVI ≥ 1 rood

13. Probleem
Overleving kuikens
Foto:JoukeAltenburg
Foto:HarveyvanDiek
Nodig:
0,8-1 jong paar/jaar
Gerealiseerd:
0,21 jong paar/jaar
Cruciale factor

14. Foto:HansvandenBos
Welke maatregelen verbeteren
de kuikenoverleving?
Jaar van de Kievit

15. Hoe vergroten we de kuikenoverleving?
ook in regulier boerenland
Onderzoek 2016
Foto:JoukeAltenburg
Foto:GerritGerritsen

16. Hoe meten we de kuikenoverleving?
Merken kuikens
Foto:FrankMajoor

17. Hoe meten we de kuikenoverleving?
Merken kuikens
8 testlocaties en
8 referentiegebieden
Foto:HansGebuis

18. Merken kuikens
Gebied Vegetatie Beheer Vlag Metaal totaal
Bergboezem gras B 31 19 50
Westeinde gras B 16 16
Eempolder beheerd gras B 4 4
Greidhoeke beheerd gras B 19 1 20
Mieden gras B 45 35 80
Oude Leede gras O 8 8
Driemanspolder gras O 27 27
Eempolder onbeheerd gras O 12 12
Greidhoeke onbeheerd gras O 15 15
St. Oedenrode mais B 23 6 29
Beerse Overlaat mais B 47 16 63
Bovenkerkerpolder mais B 25 0 25
Reusel mais O 31 2 33
Lingewaard mais O 41 41
Binnenveld mais O 32 26 58
totaal 376 105 481

19. 1. Individueel herkenbare kuikens
Principe
Jaap Gijsbertsen
Algemeen
Overlevingsanalyses

20. 1. Individueel herkenbare kuikens
2. Waarnemingen & aflezingen
3. Waarneemkans
Principe
Algemeen
Door waarnemingen te corrigeren
voor deze waarneemkans kun je de
overleving berekenen.
GerardvanderWouw
Overlevingsanalyses

21. Verwachting: kan verschillen tussen
type gebied (maïs vs gras),
beheer (ja vs nee),
leeftijden (≤ 1 week vs >1 week) en
door het weer (koudeperiode 15 apr-5 mei)
Let op: koudeperiode = eerste 3 weken; kan dus effect van datum zijn
Overleving
Frank MajoorFrank Majoor Albert de Jong
Overlevingsanalyses
Algemeen

22. Resultaten
Overlevingsanalyses
Effect beheer afhankelijk van weer (~datum)
Overleving
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1 2 3 4
gras
mais
beheerd beheerdonbeheerd onbeheerd
koud normaal

23. Resultaten
Overlevingsanalyses
Effect beheer afhankelijk van weer (~datum): positief in koude (~vroeg)
Overleving
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1 2 3 4
gras
mais
beheerd beheerdonbeheerd onbeheerd
koud normaal

24. Resultaten
Overlevingsanalyses
Effect beheer afhankelijk van weer (~datum): positief in koude (~vroeg),
negatief in normale periode (~laat)
Overleving
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1 2 3 4
gras
mais
beheerd beheerdonbeheerd onbeheerd
koud normaal

25. Resultaten
Overlevingsanalyses
Overleving in gras lager dan in maïs, vooral in koudeperiode
Overleving
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1 2 3 4
gras
mais
beheerd beheerdonbeheerd onbeheerd
koud normaal

26. Resultaten
Overlevingsanalyses
Overleving
1. Wekelijkse overleving; omrekenen naar totale kuikenoverleving (5 weken):
2. Op gras hebben (vrijwel) geen kuikens de (vroege) koudeperiode overleefd
3. Alleen op maïspercelen met beheermaatregelen, in de (vroege) koudeperiode
lijkt de overleving redelijk
4. Overall overleving slechts 7%!
gras maïs
koud 0.00 0.14
normaal 0.10 0.14
gras maïs
koud 0.00 0.37
normaal 0.02 0.04

27. Iedereen bedankt!
HarveyvanDiek
Wout van Kemenade Albert deJong Aad van Paassen
Aad van Paassen
Coördinatoren
Boeren
Nestenzoekers
Ringers
Aflezers
Tellers
Studenten
Fotografen
LandschappenNL
Jaap van Duinfonds
BettieWiegmanfonds
Prins Bernhard Cultuurfonds
LedenVogelbescherming Nederland