1. OOrrggaanniizzaattoorrzzyy:: II––sszzee SSEEMMIINNAARRIIUUMM NNAAUUKKOOWWOO--TTEECCHHNNIICCZZNNEE zz ccyykklluu
ZZbbiiggnniieeww OOssaaddoowwsskkii
Potencjał akademicki w rozwoju
pozyskiwania gazu z łupków
Aspekt środowiskowy – monitoring
biologiczny
PPaattrroonnaatt hhoonnoorroowwyy::
2277 cczzeerrwwccaa 22001144 ,, SSłłuuppsskk
PREZYDENT
MIASTA SŁUPSKA
„„PPoommoorrsskkiiee PPeerrssppeekkttyywwyy WWyyddoobbyycciiaa GGaazzuu zz ŁŁuuppkkóóww””

2. Wstęp -- aassppeekkttyy śśrrooddoowwiisskkoowwee
Aspekty środowiskowe procesu szczelinowania
hydraulicznego wykonanego w otworze Łebień LE-2H
(źródło: Konieczyńska i in. 2011. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w
Warszawie)

3. Dotychczasowy zakres badań środowiskowych
Zakres badań środowiskowych:
Geomorfologia i ukształtowanie terenu, hydrografia
Budowa geologiczna
Warunki hydrogeologiczne
Zagospodarowanie przestrzenne, walory krajobrazowe
Obszary prawnie chronione
Zakres monitoringu:
Monitoring sejsmiczny
Emisje gazowe do atmosfer
Pomiary hałasu
Powietrze glebowe – stężenie radonu i metanu
Płyny i odpady
Wody powierzchniowe
Wody podziemne
Monitoring biologiczny (?)

4. MMoonniittoorriinngg wwóódd
Stan wód określany jest na podstawie takich parametrów, jak:
● ogólny stan ekologiczny,
● elementy biologiczne (m.in. występowanie glonów, roślin
wodnych, bezkręgowców, ryb),
● elementy hydromorfologiczne (np. przepływ wód i wydajność,
ciągłość rzeki, ukształtowanie dna i brzegów),
● parametry fizykochemiczne wód.
Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną [PPMŚ… 2003] najważniejszym
elementem,
na podstawie którego należy klasyfikować stan wód, są elementy biologiczne,
pozostałe elementy natomiast (fizykochemiczne i hydromorfologiczme)
stanowią ich uzupełnienie.

5. PPrrooppoozzyyccjjaa bbaaddaawwcczzoo--rroozzwwoojjoowwaa
Cel i założenia
Opracowanie monitoringu biologicznego wód powierzchniowych (z
rozszerzeniem o wody podziemne)
w procesie oczyszczania ścieków (odpadów) powrotnych z poszukiwania i
wydobycia gazu z łupków na terenie oczyszczalni ścieków w Słupsku
Potencjalni partnerzy
•Wodociągi Słupsk
•Veolia Water Technologies
•Politechnika Gdańska
•Akademia Pomorska w Słupsku

6. Położenie oczyszczalni śścciieekkóóww ww SSłłuuppsskkuu
projektowany specjalny
obszar ochrony siedlisk
"Dolina rzeki Słupi"
PLH220052 -
zatwierdzony decyzją
Komisji Europejskiej.
3260 nizinne i podgórskie rzeki ze zb. włosieniczników;
3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne;
*7220 źródliska wapienne
Łosoś atlantycki Salmo salar;
Głowacz białopłetwy Cottus gobio;
Koza Cobitis taenia;
Minóg rzeczny Lamperta fluviatilis;
Minóg strumieniowy Lamperta planeri;
Różanka Rodeus sericeus.
Liczne projekty ochrony ryb,
płazów, torfowisk, ptaków i
nietoperzy,
np."Ochrona naturalnego tarła
łososia atlantyckiego i troci
wędrownej w dorzeczu rzeki
Słupi"

7. Schemat ideowy monitoringu
Poszukiwanie
i wydobycie
gazu z łupków
Oczyszczanie płynu
zwrotnego
Monitoring
biologiczny wód
powierzchniowych.:
-mikrobiologiczny
-bezkręgowców
-makrofitów
-ryb
Monitoring
MONITORING
EKOTOKSYKOLOGICZNY –
modelowanie ekologiczne
MONITORING RZEKI SŁUPI fizykochemiczny

8. Monitoring mikrobiologiczny
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Zakład Biologii Eksperymentalnej
Prof. Zbigniew Mudryk, dr Marta Zdanowicz, mgr Piotr Perliński, mgr Krzysztof Woźniak
Test LIVE/DEAD BacLight Bacterial Viability Kits (Invitrogen), który umożliwi zróżnicowanie
komórek bakterii na osobniki żywe (z nieuszkodzoną błoną komórkową) wybarwione na
zielono oraz komórki martwe (ze zdezintegrowaną błoną komórkową) wybarwione na
czerwono.
komórki żywe
komórki martwe
źródło : Invitrogen
Olimpus BX 41

9. Monitoring bezkręgowców
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Zakład Ekologii
dr hab. prof. nadzw. Krystian Obolewski, dr Krzysztof i Magdalena Rychert, mgr Justyna Nowicka, dr inż. Anna Jarosiewicz,
mgr Łukasz Maksymowski
Badania będą prowadzone w laboratorium i dotyczyć będą badań ekotoksykologicznych
wpływu wód poeksploatacyjnych na organizmy wodne - bezkręgowce (kiełże). Wykonane
zostaną serie prób z różnymi rozcieńczeniami wód uszczelniających w celu określenia
dawki progowej (DM) i dawek letalnych (LD50) dla badanych organizmów. Całość badań
będzie prowadzona w warunkach kontrolowanych.
kiełż (Gammarus sp.)

10. Monitoring makrofitów rzecznych
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Zakład Botaniki i Ochrony Przyrody
Dr hab. inż. prof. nadzw. Zbigniew Osadowski, Dr hab. prof. nadzw. Zbigniew Sobisz, Dr Mariola Truchan
Na podstawie oceny populacji wybranych makrofitów lub ich składu syntaksonomicznego w
ekosystemach wodnych] dokonuje się oceny czystości wód. Stan biocenoz makrofitów jest jednym z
elementów biologicznych podlegających ocenie w krajach Unii Europejskiej w myśl
Ramowej Dyrektywy Wodnej. W Polsce w tym celu stosowane są Makrofitowy Indeks Rzeczny i
Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego.
Rzęśl długoszyjkowa
(Callitriche cophocarpa)
Moczarka kanadyjska
(Elodea canadensis)
Hildebranda rzeczna
(Hildenbrandia rivularis)
Włosienicznik rzeczny
(Ranunculus fluitans)

11. Monitoring ryb
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Zakład Zoologii i Fizjologii Zwierząt oraz Pracownia Genetyki,
Zakład Hodowli Ryb Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Uniwersytet w Hartford USA
Ocena kondycji zdrowotnej ryb łososiowatych (na przykładzie pstrąga potokowego i
tęczowego)
Prof., dr hab. Natalia Kurhaluk
Dr Halina Tkachenko
Dr Joanna Grudniewska (Zakład Hodowli Ryb Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie)
Zastosowanie wskaźników biologicznych w tkankach ryb do monitoringu stanu czystości
wód - ocena zaburzeń w DNA
Prof. Joanna Borucińska - Uniwersytet w Hartford USA
dr Dorota Morka - Akademia Pomorska w Słupsku
Badania histopatologiczne
wątroby ryb łososiowatych

12. Monitoring fizykochemiczny
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Zakład Chemii Środowiskowej
dr hab. inż. Aleksander Astel, mgr Katarzyna Bigus, Paweł Chyła
Wskaźniki charakteryzujące warunki tlenowe: O, ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny
2Wskaźniki charakteryzujące zasolenie, Przewodność elektrolityczna, Twardość ogólna, Kationy: Li+, Na+,
NH+, K+, Ca2+, Mg2+ Aniony: F-, Cl-, NO-, Br-, NO-, PO3-, SO2-, ClO-, ClO-, BrO-
4
2
3
4
4
2
3
3
Wskaźniki charakteryzujące zakwaszenie: pH, zasadowość ogólna
Wskaźniki charakteryzujące warunki biogenne: Azot amonowy, Azot Kjedahla, Azot azotanowy, Azot
ogólny, Stężenie fosforu ogólnego i fosforanów
CChhrroommaattooggrraaff jjoonnoowwyy
MMeettrroohhmm 888811
CCoommppaacctt IICC PPrroo

13. PPooddssuummoowwaanniiee
Proponowane badania mają charakter monitoringowy w rzece Słupi
(w ograniczonym zakresie) oraz charakter badań
ekotoksykologicznych w specjalnie przygotowanych do tego celu
laboratoriach, które określą wpływ oczyszczonych wód powrotnych
(na oczyszczalni) z poszukiwania i wydobycia gazu z łupków.
Ze względu na znaczenie rzeki Słupi jako miejsca wędrówek i
tarliska ryb łososiowatych oraz obszaru chronionego Natura 2000,
szczególną uwagę zwrócono na ewentualny wpływ na siedliska
przyrodnicze oraz ichtiofaunę rzeczną.
Istnieje pilna potrzeba opracowania monitoringu biologicznego dla
wód podziemnych.