1. Psychodrama jako samodzielna
forma leczenia grupowego.
Jakub Moreno, psychiatra, założył teatr
psychodramatyczny jako miejsce leczenia pacjentów.
Obecnie psychodrama najczęściej jest włączana jako
dodatkowa metoda w psychoanalizie grupowej
dorosłych i w terapii dzieci.

2. Koncepcja powstawania problemów emocjonalnych i ich leczenia.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
U podstaw problemów emocjonalnych leżą blokowane emocje i potrzeby,
które powstały w sytuacjach interpersonalnych jako wynik doświadczeń z
rodzicami, rodzeństwem lub rówieśnikami.
Działanie lecznicze spontanicznego odgrywania ról polega na stymulowaniu
emocjonalnej ekspresji.
Spontaniczne odgrywanie zdarzeń, przeżyć i ról stymuluje wyrażenie
blokowanych emocji i potrzeb i wyrażenie doświadczenia z przeszłości.
Odgrywanie ról ujawnia konflikty emocjonalne (dzięki ekspresji przeżyć),
i
uwalnia od nich (dzięki ekspresji przeżyć) i (2) uczy nowych zachowań
(dzięki korektywnemu doświadczeniu emocjonalnemu = treść informacji
zwrotnych stanowi przyzwolenie, aby zachować się w nowy sposób).
Grupa terapeutyczna tworzy sytuacje interpersonalne, w których można
odgrywać role.
Gra jest świadomie i celowo zainspirowana i ukierunkowana przez
terapeutę.
Z punktu widzenia pacjenta gra jest improwizowana, spontaniczna, z
użyciem słów, ruchów ciała, gestów.
Zakłada się, że odgrywanie ról przenosi się na sytuacje społeczne i osoba
odgrywa podobną rolę poza grupą.

3. Spotkania wstępne z terapeutą
Przygotowanie do psychoterapii grupowej
•
•
•
•
Przed przyjęciem na psychoterapię pacjent proszony jest o odgrywanie
zdarzeń i przeżyć w celach diagnostycznych.
Odgrywanie to pomaga terapeucie zrozumieć problem i sprawdzić
motywację pacjenta do zmiany.
Np. pacjent ma za zadanie odegrać rozmowę z wybraną osobą z własnego
otoczenia.
Odgrywanie to przygotowuje pacjenta do odgrywania podczas procesu
psychoterapii i uzmysławia mu, że będzie musiał się koncentrować na
konfliktach emocjonalnych.

4. Organizacja psychoterapii
•
•
•
•
•
•
Rola psychodramatysty głównego – planuje dla pacjentów psychodramy
nastawione na wyrażenie doświadczenia emocjonalnego i korektywne
doświadczenie emocjonalne i kieruje ich przebiegiem.
Zadaniem psychodarmatysty jest wytworzyć spójność w grupie, która
stanowi warunek do odgrywania ról. Dlatego śledzi stopień spójności w
grupie i intensyfikuje.
Spójność wytwarza za pomocą analizy statusu socjometrycznego członków
grupy (i zmienia zbiór jednostek w grupę). Chodzi tu przyciąganie i
odpychanie , które określają pozycję członka grupy w grupie. Celem analizy
socjometrycznej jest doprowadzenie do tego, że osoba otrzyma
zainteresowanie i akceptację od grupy i wyjdzie ze stanu izolacji i
wyobcowania.
Wniosek badania nad psychodramą wobec dzieci: Im wyższy status
socjometryczny dziecka w grupie, tym chętniej angażuje się w odgrywanie
psychodram.
Na przemian planuje psychodramy dotyczące grupy jako całości i dotyczące
indywidualnych problemów pacjentów.
Psychodramatysta zna pacjentów - wczuwa się i rozumie. Inspiruje do
odegrania roli, przewiduje, jak rolę postrzega i w związku z tym, jak ją
odegra.

5. Organizacja psychoterapii
•
•
•
Rola psychodramatystów pomocniczych - Odrywają role, które są
użyteczne dla pacjenta, aby mógł wyrazić doświadczenia emocjonalne i
uzyskać doświadczenie korektywne.
Znają pacjentów – wczuwają się w ich przeżycia i starają zrozumieć.
Inspirują do odegrania roli przez własna grę, przewidują, jak pacjent reaguje
i w związku z tym, jak rolę odegra.
Warunki odgrywania psychodramy w sensie organizacji przestrzeni:
pośrodku pomieszczenia jest scena; pacjenci siedzą wokół.

6. Organizacja psychoterapii c.d.
•
•
•
•
•
•
•
•
Psychodrama jest ciągłym procesem grania ról, złożonym z wielu epizodów
Odgrywanie poszczególnych epizodów o odmiennych tematach składa się
na proces leczenia.
Każda psychodrama jest omówiona przez terapeutę głównego a uczestnicy
dzielą się spostrzeżeniami i refleksjami.
W psychodramie odgrywanej w grupie występuje ścisły związek widowni z
aktorem. Każdy epizod psychodramy można traktować jako wspólne dzieło.
Odgrywanie odbywa się w kilkunastosobowej grupie, aby osoby mogły czuć
się bezpiecznie. Grupa jest formalna, bo ma określony cel, którym jest
leczenie i terapeuta kieruje przebiegiem spotkania. Zarazem jest grupą
nieformalną, w której istnieją więzi przyjacielskie .
Osoby w grupie przez pewien czas nie zmieniają się, aby pacjent
skoncentrował się na odgrywaniu a nie na poznawaniu nowych osób.
Czas jest potrzebny na nabranie zaufania i wtedy improwizacja dyrektywna
zamienia się w spontaniczną.
Skuteczność psychodramy zbiorowej zależy od stopnia poczucia wspólnoty
w grupie. Poczucie wspólnoty czyni zbiorową dyskusję środkiem
oddziaływania. Wtedy można odgrywać epizody psychodramatyczne jeden
za drugim bez przeszkód.

7. Faza pierwsza sesji
wspólna psychodrama
proces grupowy
•
•
•
•
•
•
•
•
►Początek sesji – pacjenci siedzą w kręgu i mają za zadanie podzielić się
spostrzeżeniami na temat grupy. Z ich wypowiedzi wyłania się wspólny temat grupy,
np. istnienie podgrup w grupie lub brak zaufania w postaci milczenia w grupie.
Wtedy aranżowana jest sytuacja dotycząca wszystkich członków grupy, np. „klasa
szkolna” lub sytuacja – „zjazd rodzinny w celu podziału spadku” lub „organizujemy
królestwo według naszych wyobrażeń”.
Psychodrama, którą odgrywa cała grupa pokazuje aktualną strukturę socjometryczną
grupy.
►Analiza socjometryczna struktury grupy ukazuje pozycję jednostek w grupie.
Ujawnia, którzy członkowie się „przyciągają”, a którzy się „odpychają”
Polega na badaniu interakcji, czyli kto, kogo lubi a kogo nie lubi; miedzy kim a kim są
konflikty a miedzy kim a kim sympatia. Taka analiza ujawniania pozycje i role w
grupie.
1. Analiza socjometryczna struktury grupy ma cel dotyczący całej grupy - pokazuje
spójność grupy. Na przykład, jeśli ktoś pełni rolę kozła ofiarnego, oznacza to brak
spójności.
Na podstawie oceny socjometrycznej struktury terapeuta główny planuje kolejną
psychodramę i tak nią kieruje i kontroluje jej przebieg, aby zlikwidować np. rolę kozła
ofiarnego i doprowadzić do spójności.
2. Analiza struktury grupy dostarcza informacji zwrotnych poszczególnym pacjentom.
Pomaga im zrozumieć, z jakimi osobami popadają w konflikt, z jakimi się przyjaźnią,
jakie ich zachowania prowadzą do zdobycia przyjaźni i szacunku, a jakie odpychają
od nich ludzi.

8. Faza druga sesji
ujawnienie się problemów emocjonalnych indywidualnych pacjentów
proces terapii indywidualnego pacjenta
•
Po odegraniu wspólnie psychodramy następuje dyskusja w grupie o
doświadczeniach członków grupy – dzielenie się uczuciami i
skojarzeniami , jakie wywołała odgrywana wspólnie scena.
• Na podstawie tej dyskusji wyłania się indywidualny temat , któregoś
z członków grupy. Ten temat jest odgrywany.
• Indywidualni pacjenci ujawniają problemy emocjonalne Np. pacjent
mówi o sytuacji, która wydarzyła się w kontakcie z innymi członkami
grupy lub rodziną bądź pracodawcą.
• W psychodramach grupowych pacjent osiąga stan gotowości do
indywidualnej pracy. Czuje, że same słowa mu nie wystarczą do
wyrażenia tego, co chce wyrazić. Wtedy sam proponuje, aby
odegrać sytuację doświadczenia emocjonalnego z pomocą
członków grupy lub z terapeutą pomocniczym.
•

9. Indywidualna praca
wyrażenie doświadczenia emocjonalnego
i uzyskanie korektywnego doświadczenia emocjonalnego
•
•
•
•
•
•
•
Pacjent pod kierunkiem terapeuty głównego i z pomocą terapeuty
pomocniczego odgrywa sytuacje w rodzinie lub w pracy, w których przejawia
się problem lub swoje wyobrażenia i fantazje, doświadczenia i postawy.
►1. Pacjent wyraża doświadczenia emocjonalne w kontakcie z osobą
znaczącą. Terapeuta pomocniczy odgrywa rolę osoby znaczącej.
Rolę osoby znaczącej do odegrania dla terapeuty pomocniczego planuje
psychodramatysta główny, na podstawie znajomości problemu pacjenta.
Albo pacjent sam określa, jak terapeuta pomocniczy ma odegrać rolę osoby
znaczącej, aby mógł wyrazić doświadczenie emocjonalne związane z tą
osobą. Wtedy terapeuta pomocniczy wciela się w osobę, z którą pacjent
chce wejść w relację; dostosowuje się do oczekiwań pacjenta, jak ma się
zachować w tej roli.
Jeśli terapeuta pomocniczy dobrze odegra rolę, wtedy pacjent dobrze
odegra swoją rolę, czyli dobrze pokaże własne doświadczenia w kontakcie z
tą osobą.
Główny terapeuta wspomaga ten proces, włączając inne osoby do
psychodramy lub sam się włączając.

10. Indywidualna praca
wyrażenie doświadczenia emocjonalnego
i uzyskanie korektywnego doświadczenia emocjonalnego c.d.
•
•
•
•
•
•
•
►2. Gdy już pacjent wyrazi doświadczenie emocjonalne w kontakcie z osobą
znaczącą, zadaniem terapeuty pomocniczego jest dostarczyć pacjentowi
doświadczenia korektywnego. (które ma zmienić negatywne skutki doświadczenia w
kontakcie z osobą znaczącą determinujące zachowanie).
Koterapeuta pod kierunkiem terapeuty głównego odgrywa taką rolę, aby stworzyć
sytuację, w której pacjent uzyska korektywne doświadczenie emocjonalne. W efekcie
korektywnego doświadczenia emocjonalnego pacjent zmienia zachowanie w
kontaktach społecznych; zachowuje się w nowy sposób.
Terapeuta główny i pomocniczy muszą poznać potrzeby i nieświadome dążenia
pacjenta. Wtedy wiedzą, odgrywanie jakich zachowań stworzy sytuację, w której
pacjent uzyska nowe, terapeutyczne doświadczenie.
Na przykład pacjent miał oschłą matkę, która nie zaspokajała jego potrzeb
emocjonalnych. Stworzył halucynację matki zaspokajającej potrzeby. (W wyobraźni
widział i słyszał matkę, która reagowała tak, jak tego pragnął).
Gra pomocniczego terapeuty miała na celu dostarczenie mu doświadczenia
zaspokojenia potrzeb emocjonalnych. Wtedy pacjent mógł porzucić halucynacyjny
substytut matki. Z doświadczenia zaspakajania potrzeb przez terapeutę
pomocniczego wyprowadził wniosek, że „możliwe jest zaspokojenie moich potrzeb
przez drugą osobę”.
Pacjent musi akceptować pomocniczego terapeutę, aby chcieć z nim współpracować.
Moreno był zdania, że kontakt fizyczny, jak przytulenie lub żartobliwe szturchnięcie
pomaga w nawiązaniu więzi.

11. Przykładowe tematy psychodram
•
Tematami psychodram są zarówno realistyczne sytuacje z życia, jak i
fantazje marzenia, halucynacje, jeśli mają wpływ na postępowanie
pacjentów w życiu.
•
Przykłady tematów psychodram pomocnych w ekspresji emocjonalnej
i uświadomieniu sobie problemów interpersonlanych i
intrapsychicznych
Pacjent przedstawia własne zachowanie w relacjach z mężem, żoną lub
pracodawcą – celem ujawnienie zachowania, które jest źródłem konfliktu w
relacjach.
Odgrywa z kimś jakieś zdarzenie i od czasu do czasu dzieli się z
widownią przeżyciami – celem jest uświadomić sobie, na ile to co czuje
jest zgodne z zachowaniem w interakcjach.
Pacjent wypowiada monolog -to, co mu do głowy przychodzi w związku z
jakimś problemem i ustosunkowuje się do tych wypowiedzi, aby lepiej
uświadomić sobie własne przeżycia. Np. wygłasza monolog „Byłbym
szczęśliwy, gdybym nie miał objawów; wyobraża sobie swoje życie bez
objawów, i dochodzi do wniosku, że nie wie, jak rozwiązać życiowe
problemy. Np. wygłasza monolog na temat „opis partnera życiowego” lub
„opis matki” i uświadamia sobie dziecięce potrzeby, które nie są możliwe do
spełnienia.
•
•
•

12. Przykładowe tematy psychodram
•
•
•
•
Pacjent wygłasza monolog a jego alter ego (pomocniczy terapeuta) stoi
za nim i po każdej wypowiedzi pacjenta wypowiada jego ukryte myśli i
motywy zachowania – celem uzmysłowienie mu ukrytych motywów
zachowania.
Pacjent jest w sytuacji, gdy dwie osoby ciągną go za ręce w
przeciwnych kierunkach i wypowiadają sprzeczne racje – celem jest
uświadomienie mu konfliktu wewnętrznego; sytuacja ta odzwierciedla
konflikt; wewnętrzny dialog sprzecznych tendencji staje się uzewnętrzniony.
Pacjent, jest w sytuacji zamiany ról i odgrywa rolę partnera – celem jest
ułatwić mu zrozumienie punktu widzenia partnera. Żona gra role męża a
mąż role zony. Matka gra rolę syna a syn gra role matki. Koterapeuta gra
rolę ojca, pacjent siebie; następuje zamian ról; pacjent gra role ojca. Pacjent
wówczas lepiej rozumie punkt widzenia ojca, a także widzi z większym
dystansem własne zachowanie w rozmowie z ojcem i może je zmienić. Np.
scena, w której syn chce wejść do pokoju i porozmawiać z ojcem, który śpi.
Matka gra rolę chłopca i upiera się, by obudzić ojca. Następnie syn gra rolę
matki i nie chce dopuścić do obudzenia ojca.
Pacjent odgrywa sytuacje w przyszłości na przykład odgrywa rozmowę z
żoną i synem sprawiającym trudności obecnie, która będzie miała miejsce
za 20 lat; zauważa wtedy, że zachowuje się w tej rozmowie, jak własny
ojciec i uświadamia sobie identyfikację z ojcem.

13. Przykładowe tematy psychodram
•
•
•
•
Pacjent odgrywa jakaś rolę i tę samą rolę odgrywa dubler - celem jest
pomoc mu zauważyć własne pragnienia i emocje. Pacjent ma możliwość
porównania, czy pragnienia i emocje wyrażone przez dublera są zgodne z
jego pragnieniami i emocjami.
Koterapeuta portretuje pacjenta; wypowiada jego ukryte myśli i
naśladuje jego typowe zachowania – celem jest ujawnienie ukrytych
motywów zachowania. Pacjent ustosunkowuje się do tych wypowiedzi i
zachowań.
Terapeuta pomocniczy ustosunkowuje się do osób w grupie i sytuacji,
zgodnie ze sposobem myślenia pacjenta używając jego mimiki i gestów.
Cel- pacjent może lepiej zrozumieć swój stosunek do innych, a zarazem
lepiej zrozumieć reakcję innych na jego zachowanie.
Kilka osób na scenie odgrywa aspekty osobowości pacjenta . Np.
pacjent jako dziecko; pacjent obecnie; pacjent w przyszłości. Cel - pacjent
lepiej rozumie ambiwalentne przeżycia i wewnętrzne konflikty.

14. Przykładowe tematy psychodram
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Pacjent odgrywa ważne osoby ze swojego życia. Pacjent wybiera znaczące
osoby, z którymi się identyfikuje i je odgrywa. Cel- ułatwić wyrażenie pragnień lub
problemów związanych z osobami znaczącymi oraz zobaczyć, jakie się przyjęło od
nich postawy.
Przykłady technik pomocnych w redukcji lęku
Odgrywanie snu. Pacjent za pomocą koterapeutów rekonstruuje sen . Np. pacjentka
miała sen minionej nocy, w którym spotkała się z diabłem i boi się, ze dojdzie do
spotkania następnej nocy. Sen ma podtekst seksualny. Zastosowano hipnotyczny
trans i odegranie sytuacji rozmowy z diabłem przy pomocy terapeuty pomocniczego.
Odgrywanie halucynacji. Pacjent odgrywa własną halucynację lub robi to za niego
koterapeuta.
Odgrywanie sytuacji budzącej lęk, która może zdarzyć się w przyszłości.
Odgrywanie sytuacji spełnienia pragnień. Cel redukcja lęku związanego
pragnieniami – przy czym lęk może dotyczyć spełnienia lub niespełnienia.
Techniki uzupełniające psychodramę
(1) Pantomima. Cel - rozładowanie napięcia emocjonalnego w niewerbalny sposób.
(2) Odegranie sytuacji z dzieciństwa, w której tworzyło się obecne zachowanie
problemowe. Cel pomoc pacjentowi w zrozumieniu źródła zachowania
problemowego, aby uzmysłowić mu, ze w dzieciństwie było przystosowawcze, a
obecnie jest nieadekwatne.
(3) Tworzenie świata iluzji w leczeniu psychotyków. Tworzenie sytuacji
dopasowanych do iluzji pacjenta, np. warunków, w jakich funkcjonował Hitler,
Napoleon, lub Chrystus.

15. Czynniki leczące w psychodramie
•
•
•
•
•
•
•
•
(1) Poczucie wspólnoty z innymi. „Czuje się podobnie”, „Nie tylko ja cierpię”. Pacjent w grupie
zauważa, ze jego doświadczenia są uniwersalne, że dzieli je z innymi ludzmi. Czuje się
członkiem wspólnoty, która podobnie myśli i czuje .
(2) Lecznicze oddziaływanie grupy zależy od spójności . Spójność tworzy się , gdy członkowie
grupy okazują sobie zrozumienie i wparcie. Jednostka otrzymując zainteresowanie i wsparcie
przestaje czuć się wyizolowana i wyobcowana.
(4) Korektywne doświadczenie emocjonalne. Spontaniczne odgrywanie roli stymuluje wyrażenie
blokowanych emocji i potrzeb – następuje wyrażenie przeżycia z przeszłości , które leży u
podstaw problemu. Wyrażenie tego przeżycia jest związane z lekiem przed karą np.
dezaprobatą. Pacjent oczekuje dezaprobaty. Grupa reaguje aprobatą i daje informacje zwrotne
wykazujące bezpodstawność lęku przed wyrażeniem tego doświadczenia. Np. pacjentka w
psychodramie ujawnia erotyczne uczucia i zaprzecza im z powodu lęku , a grupa reaguje
aprobatą.
Aprobata grupy jest wzmocnieniem dla okazywania blokowanych do tej pory emocji lub potrzeb.
Pacjent stosuje intelektualny proces zrozumienia powodów, dla których blokował uczucia i
potrzeby np. z powodu lęku przed dezaprobatą. Następuje generalizacja wyrażania ich poza
sytuacją psychoterapii. Korektywne doświadczenie może nastąpić u widzów, jeśli maja podobne
problemy.
(5) Odreagowanie emocji związanych z wewnętrznym konfliktem lub napięcia związanego z
utrzymywaniem konfliktu, aby go nie wyrazić; To ostatnie daje tymczasową ulgę.
(6) Uczenie się nowych zachowań przez odgrywanie ich na scenie . Pacjent odgrywa
zachowania, których bał się przejawiać. Są to zachowania przeciwne do dotychczas
przejawianych. Otrzymuje informacje zwrotne , jakie budzi to reakcje członków grupy. Ich
informacje zwrotne stanowią wzmocnienie.
(7) Ćwiczenie nowych zachowań na scenie. To ćwiczenie stanowi przygotowanie do odgrywania
tego zachowania w życiu
(8) Umiejętność przejawiania nowego zachowania przez odegranie roli na scenie generalizuje się
na inne sytuacje poza terapią ; pacjent przejawia je w interakcjach z osobami spoza grupy