Khóa luận tốt nghiệp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
KHOA KINH TẾ - LUẬT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Đề tài:
“Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí - Thực tiễn thực hiện tại Công ty
TNHH một thành viên Diesel Sông Công”
NGÀNH ĐÀO TẠO: LUẬT KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ
VIẾT THUÊ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
LUANVANTRITHUC.COM
ZALO: 0936.885.877
TẢI TÀI LIỆU NHANH QUA ZALO
Giáo viên hướng dẫn Sinh viên thực tập
- Họ và tên: Th.s Tạ Thị Thuỳ Trang - Họ và tên: Vũ Hoàng Dũng
- Bộ môn: Luật kinh tế - Lớp: K54P3
HÀ NỘI, 2022

2. TÓM LƯỢC
Không khí là một thành phần quan trọng cấu thành môi trường tự nhiên trái đất,
cung cấp điều kiện thiết yếu đảm bảo sự hình thành, tồn tại, phát triển của con người
và các sinh vật. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển nhanh của kinh tế xã hội, bên cạnh
những thành tựu, nhân loại cũng đã và đang đối mặt với nhiều mặt trái, đặc biệt là ô
nhiễm môi trường không khí… gây biến đổi khí hậu và suy giảm tầng ozon,… đe dọa
cuộc sống của con người cũng như sinh vật trên thế giới. Ở Việt Nam, từ khi tiến hành
sự nghiệp đổi mới, mở cửa đến nay, nhiều nhà máy, xí nghiệp được thành lập đi vào
sản xuất ở khắp các tỉnh, thành, nhưng sự phát triển thiếu quy hoạch trong thời gian
dài dẫn đến ô nhiễm không khí cũng ngày càng nghiêm trọng, điển hình là ở các đô thị
lớn như: Tp. Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh, các khu công nghiệp và làng nghề,…
Chính vì thế, vấn đề cần đặt ra là quy định và thực thi pháp luật, trong đó có
pháp luật về kiểm soát ô nhiễm không khí như thế nào để vừa giữ gìn được một môi
trường không khí sạch, bảo đảm quyền được sống trong môi trường trong lành của
người dân đồng thời vẫn có các điều kiện phát huy tối đa các nguồn lực cho phát triển
kinh tế đất nước là vấn đề hết sức quan trọng.
Sau khi nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành về kiểm soát ô nhiễm
không khí trong Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản pháp luật có liên quan,
kết hợp với những thông tin, số liệu có được trong quãng thời gian thực tập quý báu tại
công ty TNHH một thành viên Diesel Sông Công, em xin được lựa chọn và trình bày về
đề tài “Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí - Thực tiễn thực hiện tại
công ty TNHH một thành viên Diesel Sông Công” để làm khoá luận tốt nghiệp kết thúc
hành trình sinh viên của em. Đề tài của em sẽ được trình bày theo bố cục sau:
Chương 1: Những lý luận cơ bản về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí.
Chương 2: Thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Chương 3: Một số giải pháp (kiến nghị) hoàn thiện (hoặc tổ chức triển khai áp
dụng) pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
1

3. LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khoá luận tốt nghiệp, em đã nhận được sự hướng dẫn,
giúp đỡ, động viên của các cá nhân và tập thể. Em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc nhất
tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong học tập và nghiên
cứu.
Có được kết quả này em vô cùng biết ơn đối với giảng viên hướng dẫn là Th.s
Tạ Thị Thuỳ Trang, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ chúng em hoàn thành bài
khoá luận này.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả các thầy cô giáo của trường Đại
học Thương Mại đã luôn tận tình chỉ dạy và nâng đỡ chúng em, giúp chúng em sẵn
sàng bước vào ngưỡng cửa cuộc đời. Em cũng xin cảm ơn Công ty TNHH MTV
Diesel Sông Công và các cán bộ phòng ban đã cung cấp những số liệu khách quan
giúp em hoàn thành khoá luận này. Mặc dù em đã có nhiều cố gắng đề hoàn thiện bài
khoá luận tốt nghiệp của mình, tuy nhiên vẫn không tránh khỏi những thiếu sót và hạn
chế. Rất mong sự đóng góp quý báu của các thầy cô giáo.
2

4. MỤC LỤC
Tóm lược ........................................................................................................................ 1
Lời cảm ơn ..................................................................................................................... 2
Mục lục ............................................................................. Error! Bookmark not defined.
Danh mục từ viết tắt ..................................................................................................... 6
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 7
1. Tính cấp thiết nghiên cứu của đề tài khóa luận ..................................................... 7
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan ............................................... 8
3. Đối tượng, mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................... 10
3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 10
3.2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................... 10
3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 10
4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 11
5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 11
6. Kết cấu khóa luận tốt nghiệp ................................................................................. 11
CHƯƠNG 1. NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT Ô
NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ ................................................................... 12
1. Khái quát chung về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí .......................... 12
1.1. Khái niệm, đặc điểm cơ bản của môi trường không khí và ô nhiễm môi
trường không khí ................................................................................................. 12
1.2. Khái niệm, đặc điểm cơ bản của kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
............................................................................................................................... 15
1.3. Vai trò của hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ............ 16
2. Khái quát chung về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ......... 17
2.1. Khái niệm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ......... 17
2.2. Cơ sở ban hành pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí 18
2.3. Nội dung pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ........... 19
2.4. Vai trò của pháp luật trong hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí ở Việt Nam hiện nay ......................................................................... 21
3. Nguyên tắc của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ............ 23
3

5. 3.1. Nguyên tắc bảo đảm quyền được sống trong môi trường trong lành .....23
3.2. Nguyên tắc bảo đảm phát triển bền vững..................................................24
3.3. Nguyên tắc kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tại nguồn.............24
3.4. Nguyên tắc ưu tiên sử dụng công cụ kinh tế trong kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí.................................................................................................24
3.5. Nguyên tắc xã hội hóa các hoạt động bảo vệ môi trường không khí.......25
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG KHÔNG KHÍ............................................................................................25
1. Tổng quan tình hình và các nhân tố ảnh hưởng đến pháp luật về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí......................................................................................25
1.1. Tổng quan tình hình của pháp luật quy định về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí.................................................................................................25
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí..............................................................................................................29
2. Thực trạng pháp luật điều chỉnh vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí .................................................................................................................................29
2.1. Thực trạng pháp luật về quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn môi trường
không khí..............................................................................................................29
2.2. Thực trạng pháp luật về phòng ngừa, dự báo ô nhiễm môi trường không
khí .........................................................................................................................35
2.3. Thực trạng pháp luật về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác
động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường không khí..........................37
2.4. Thực trạng pháp luật về thanh tra, kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn và khắc
phục ô nhiễm môi trường không khí.................................................................39
2.5. Thực trạng về xử lý hành vi vi phạm pháp luật gây ô nhiễm môi trường
không khí..............................................................................................................41
3. Thực trạng thực hiện các qui phạm pháp luật điều chỉnh vấn đề kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí......................................................................................44
3.1. Thực trạng thực hiện pháp luật về quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn môi
trường không khí.................................................................................................44
4

6. 3.2. Thực trạng thực hiện các quy định về phòng ngừa, dự báo ô nhiễm môi
trường không khí.................................................................................................45
3.3. Thực trạng thực hiện pháp luật về đánh giá môi trường chiến lược, đánh
giá tác động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường không khí..............45
3.4. Thực trạng thực hiện pháp luật thanh tra, kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn
và khắc phục ô nhiễm môi trường không khí...................................................46
3.5. Thực trạng thực hiện pháp luật về xử lý hành vi vi phạm pháp luật gây ô
nhiễm môi trường không khí .............................................................................47
3.6. Thực trạng thực hiện các qui phạm pháp luật điều chỉnh vấn đề kiểm soát
ô nhiễm môi trường không khí tại công ty TNHH một thành viên Diesel Sông
Công......................................................................................................................47
4. Các kết luận và phát hiện qua nghiên cứu............................................................49
CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP (KIẾN NGHỊ) HOÀN THIỆN (HOẶC TỔ
CHỨC TRIỂN KHAI ÁP DỤNG) PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG KHÔNG KHÍ............................................................................................50
1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
....................................................................................................................................... 50
2. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
....................................................................................................................................... 51
3. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu.......................................................54
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................55
5

7. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BVMT Bảo vệ môi trường
TNHH Trách nhiệm hữu hạn
BTNMT Bộ Tài nguyên môi trường
BGTVT Bộ Giao thông vận tải
ĐMC Đánh giá môi trường chiến lược
ĐTM Đánh giá tác động môi trường
KBM Kế hoạch bảo vệ môi trường
6

8. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết nghiên cứu của đề tài khóa luận
Xã hội trở lại với guồng quay vốn có sau thời gian giãn cách, kéo theo là ô
nhiễm không khí đang ở mức cao. Sức khỏe người dân lại bị ảnh hưởng tiêu cực theo
một cách khác. Trong nhiều ngày qua, cái nắng chói chang của buổi trưa Sài Gòn
không xua đi được màn khói trắng đục do ô nhiễm không khí, điều mà nhiều người
dân đã quá quen trong những năm qua. Chất lượng không khí ở khu vực trung tâm
TP.HCM luôn ở mức màu cam (nồng độ bụi mịn PM2.5 là 107 µg/m3) cho đến màu
đỏ (nồng độ bụi mịn PM2.5 là 171 µg/m3) tức có hại cho sức khoẻ. Nếu TP.HCM chỉ
dừng lại ở mức biểu thị màu vàng và đỏ thì mức độ ô nhiễm ở Hà Nội là tím và cả tím
đậm (thang đánh giá cao nhất) - mức cảnh báo y tế, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến
sức khỏe. Chỉ số trung bình của toàn thành phố Hà Nội thường là khoảng 190 µg/m3,
màu đỏ, nhưng có những nơi còn lên đến lên đến 345 µg/m3.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, tại TP.HCM nguyên nhân được xác định lần lượt là
giao thông đường bộ 58,2%, hoạt động công nghiệp 22,8%, đun nấu dân sinh và đun nấu
thương mại 12,8%... Tại Hà Nội, khoảng 48,3% lượng PM2.5 đến từ các hoạt động công
nghiệp và làng nghề, 21,3% từ giao thông, 20,2% do đốt phụ phẩm nông nghiệp, 6,6% do
đun nấu dân dụng và thương mại và khoảng 3,6% các nguồn khác. Nên khi xã hội trở lại
trạng thái bình thường mới, ô nhiễm không khí theo đó cũng quay trở lại.
Ước tính trên phạm vi toàn cầu, mỗi năm có đến 7 triệu người chết vì các nguyên
nhân liên quan đến ô nhiễm không khí. "Ở Việt Nam, khoảng 60.000 người chết mỗi năm
có liên quan đến ô nhiễm không khí" - Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính.
Nước ta trong những năm gần đây mặc dù vấn đề môi trường đã được quan tâm
chú trọng nhưng môi trường không khí là một vấn đề khó quản lý nhất trong lĩnh vực
môi trường. Việt Nam đã sử dụng nhiều công cụ, thực hiện nhiều biện pháp khác nhau
để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, trong đó pháp luật được đánh
giá là công cụ có hiệu quả nhất. Thông qua pháp luật, Nhà nước đã tác động đến các
chủ thể khi họ có hành vi tác động đến môi trường không khí, qua đó định hướng cho
các chủ thể thực hiện hành vi có lợi hơn cho môi trường không khí, góp phần bảo vệ
môi trường không khí. Tuy nhiên, công tác bảo vệ môi trường trong thời gian qua bên
cạnh một số kết quả đạt được vẫn còn đó những hạn chế chưa khắc phục do việc am
hiểu và chấp hành pháp luật của tổ chức, cá nhân còn yếu kém. Bên cạnh đó là trách
nhiệm của các cơ quan chức năng trong vấn đề thực thi pháp luật còn nhiều bất cập.
Cụ thể nghiên cứu các quy định pháp luật hiện hành về kiểm soát ô nhiễm không
khí trong Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, có thể thấy Luật đã có nhiều điểm mới so
với Luật Bảo vệ môi trường 2014 nhưng quy định vẫn còn khá chung chung, nhiều thiếu
7

9. sót, chưa mang tính hệ thống, thiếu minh bạch, thiếu cụ thể dẫn tới khó khả thi. Ví dụ:
quy định về đánh giá tác động môi trường không khí còn thiếu sót dẫn tới nhiều cơ sở
sản xuất, kinh doanh vẫn có thể lách qua các quy định pháp luật để không phải lập báo
cáo đánh giá tác động môi trường; thiếu các quy định về phí bảo vệ môi trường với khí
thải, về xác định thiệt hại môi trường không khí,… Bên cạnh đó, quy định về quy
chuẩn môi trường không khí hiện nay đã lạc hậu so với khu vực và thế giới; chưa có
quy định cụ thể về quy chuẩn môi trường không khí trong nhà. Những điểm thiếu sót
hạn chế trong các quy định pháp luật đã gây khó khăn rất lớn cho các cơ quan quản lý
nhà nước cũng như người dân trong kiểm soát ô nhiễm không khí.
Thực tiễn này đặt ra vấn đề là phải hoàn thiện các cơ chế nhằm kiểm soát ô
nhiễm không khí có hiệu quả, bảo vệ môi trường, trong đó có việc hoàn thiện các quy
định pháp luật về vấn đề này.
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan
- Hội thảo “Tác động của ô nhiễm môi trường đối với đa dạng sinh học và sức
khỏe con người”. Hội thảo này là một trong những hoạt động nằm trong kế hoạch của
Chương trình “Hỗ trợ phát triển chính thức cho các nước thuộc diện thu nhập trung bình
và thấp để xử lý ô nhiễm và giảm thiểu tác động của ô nhiễm, đặc biệt là các tác động đến
đa dạng sinh học”. Do Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn Vương quốc Anh và Ủy
ban Bảo tồn Thiên nhiên chung đồng thực hiện ngày 10/03/2022. Tham luận và phát biểu
tại hội thảo, các chuyên gia đều chỉ ra rằng, tình trạng ô nhiễm môi trường, trong đó có
không khí, ô nhiễm nguồn nước… ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của đa dạng
sinh học làm suy giảm số lượng loài, nhiều loài đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Tiến sĩ
Nguyễn Tuấn Anh, đại diện Hội liên hiệp Bảo tồn thiên nhiên Vương quốc Anh (JNCC)
cho biết Việt Nam đứng thứ tám trong 20 quốc gia nhận ODA hàng đầu có các loài bị đe
dọa nhiều nhất do ô nhiễm với 335 loài, chiếm 32% trong tổng số loài bị đe dọa. 298 loài
bị ảnh hưởng do nguồn thải nông nghiệp, lâm nghiệp như thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ
sâu, xói mòn đất, bồi lắng. Nước thải sinh hoạt đô thị ảnh hưởng tới 258 loài, nguồn thải
công nghiệp, quân sự tác động 245 loài. Ô nhiễm không khí ảnh hưởng tới 211 loài, rất
nhiều loài bị tác động bởi nhiều nguồn ô nhiễm. Theo ông Nguyễn Thượng Hiền, đối với
Việt Nam, phát triển bền vững, giảm thiểu tổn thất về môi trường là quan điểm xuyên suốt
trong quá trình hoạch định chính sách. Việt Nam đang rất nỗ lực chung tay cùng với thế
giới thực hiện các quá trình chuyển dịch hướng tới mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần
hoàn, kiên quyết không đánh đổi môi trường để phát triển kinh tế, làm ảnh hưởng tới phát
triển bền vững, luôn đặt ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên, bảo vệ môi
trường và đa dạng sinh học ở vị trí quan trọng trong các nghị quyết và định hướng phát
triển. Các chính sách về bảo vệ đa
8

10. dạng sinh học của Việt Nam thời gian gần đây có thể kể tới Luật Bảo vệ Môi trường
2020 và Nghị định số 80/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ
môi trường đã được Chính phủ ban hành ngày 10/1/2022, Chiến lược quốc gia về đa
dạng sinh học đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 cũng đã được Thủ tướng
Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 149/QĐ-TTG vào ngày 28/1/2022. Lãnh đạo
Tổng cục Môi trường đề nghị các Sở TN&MT cũng như các cơ quan có liên quan ở
địa phương tích cực áp dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên, bao gồm tiếp cận hệ
sinh thái, cân nhắc lồng ghép nội dung bảo tồn đa dạng sinh học trong phát triển các
ngành kinh tế, thực hiện nghiêm túc đánh giá đa dạng sinh học trong đánh giá tác động
môi trường nhằm giải quyết đồng thời mất đa dạng sinh học, ô nhiễm môi trường và
biến đổi khí hậu.
- “Bảo vệ môi trường vì mục tiêu phát triển bền vững theo tinh thần Đại hội XIII
của Đảng” của PGS, TS. Lê Thị Thanh Hà ngày 10-03-2022. Theo bài viết, bảo vệ môi
trường và phát triển bền vững có mối quan hệ biện chứng với nhau, trong đó, để phát triển
bền vững tất yếu phải bảo vệ môi trường và bảo vệ môi trường phải vì mục tiêu phát triển
bền vững. Nhận thức tầm quan trọng của mối liên hệ này, Đảng ta luôn đề cao bảo vệ môi
trường vì mục tiêu phát triển bền vững. Trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, mối quan
hệ lớn “Giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã
hội” được bổ sung thêm thành tố: “bảo vệ môi trường”; Chiến lược phát triển kinh tế - xã
hội 2021 - 2026 tiếp tục khẳng định: “Phát triển nhanh và bền vững…; phát triển hài hòa
giữa kinh tế với văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu”.
Ngay từ năm 1991, Chính phủ Việt Nam đã thông qua Kế hoạch quốc gia về môi trường
và phát triển bền vững 1991 - 2000. Tiếp theo đó, quan điểm về bảo vệ môi trường và phát
triển bền vững đã được lồng ghép xuyên suốt trong các chiến lược, kế hoạch, như Chiến
lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020, 2021
- 2030 và Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2015, 2016 - 2020, 2021 - 2025.
Bên cạnh đó, trên cơ sở 17 mục tiêu phát triển bền vững của thế giới trong giai đoạn
2015 - 2030 được thông qua tại Hội nghị Thượng đỉnh Liên hợp quốc vào tháng 9-2015,
ngày 10-5-2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 622/QĐ-TTg, “Về việc
ban hành kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát
triển bền vững”, xác định 17 mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam đến năm 2030,
trong đó có tới 4 mục tiêu trực tiếp về bảo vệ môi trường. Ngoài ra, Luật Bảo vệ môi
trường năm 2020 nhấn mạnh: “Bảo vệ môi trường là điều kiện, nền tảng, yếu tố trung
tâm, tiên quyết cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững” (khoản 2 Điều 4) và giải thích:
“Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đến môi
trường; ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái môi trường, cải thiện
9

11. chất lượng môi trường; sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học và
ứng phó với biến đổi khí hậu” (khoản 2 Điều 3). Có thể thấy, bảo vệ môi trường vì
mục tiêu phát triển bền vững là vấn đề được Đảng và Nhà nước ta quan tâm từ rất sớm
và luôn được xác định trong công cuộc phát triển đất nước. Mục tiêu tại Đại hội XIII
của Đảng đề ra là: “Đến năm 2030, cơ bản đạt các mục tiêu phát triển bền vững về tài
nguyên, môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu”. Để đạt được mục tiêu đó, Đại
hội XIII của Đảng đã đề ra một số nhiệm vụ cơ bản, trong đó có việc hoàn thiện hệ
thống pháp luật bảo vệ môi trường vì mục tiêu phát triển bền vững. Các văn bản pháp
luật bảo vệ môi trường ở nước ta hiện nay có khá nhiều, nhưng chưa đồng bộ, thiếu
thống nhất, còn chồng chéo, mâu thuẫn, nhất là giữa các Luật Bảo vệ môi trường, Luật
Đất đai, Luật Khoáng sản và Luật Đa dạng sinh học. Vì vậy, cần tiếp tục hoàn thiện hệ
thống pháp luật một cách đồng bộ, thống nhất. Đồng thời, đẩy nhanh việc hoàn thiện
thể chế, cơ chế, chính sách, các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch về quản lý, sử dụng
tài nguyên thiên nhiên và hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về tài nguyên khoáng sản,
đất, nước, rừng, biển, đa dạng sinh học, ô nhiễm và suy thoái môi trường. Xây dựng lộ
trình, cơ chế, chính sách, pháp luật để hình thành, vận hành mô hình kinh tế tuần hoàn.
3. Đối tượng, mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu các lý thuyết về kiểm soát ô nhiễm môi trường nói chung, và
kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí nói riêng; nghiên cứu các quy định của pháp
luật Việt Nam hiện hành và trước kia, bao gồm các quy định của Luật Bảo vệ môi
trường năm 1993 đến 2020 và thực tiễn thực hiện các quy định đó tại công ty TNHH
một thành viên Diesel Sông Công.
3.2. Mục tiêu nghiên cứu
Đánh giá những ưu điểm, hạn chế của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí ở Việt Nam, kèm theo việc nghiên cứu thực tiễn ở nước ta và một số
quốc gia khác và đặc biệt là tại công ty TNHH một thành viên Diesel Sông Công. Trên
cơ sở đó, sẽ kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí, và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng.
3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận căn bản về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí.
- Phân tích cơ sở ban hành và các chủ thể.
- Phân tích nội dung pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
- Phân tích thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
- Đưa ra các giải pháp,quan điểm để hoàn thiện pháp luật.
10

12. 4. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung: Pháp luật Việt Nam hiện hành và các văn bản liên quan, pháp luật
Việt Nam có liên quan các năm trước đó (nhằm phục vụ cho mục đích so sánh, nghiên
cứu sự cải cách).
- Không gian: Thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí tại công ty TNHH một thành viên Diesel Sông Công.
- Thời gian: Đề tài chủ yếu nghiên cứu ở thời điểm hiện tại tuy nhiên vẫn có sự
so sánh với những vấn đề trong quá khứ (từ lúc Luật Bảo vệ môi trường 1993 có hiệu
lực).
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích – tổng hợp được sử dụng khi đánh giá, bình luận các
quan điểm, các quy định pháp luật, các tình huống thực tiễn làm cơ sở cho những kết
luận khoa học về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí nhằm đưa ra được khung
pháp luật hoàn thiện về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam hiện nay.
Phương pháp nghiên cứu này được em sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu.
- Phương pháp thống kê được em sử dụng tại chương 2 để thống kê các số liệu
thực tiễn, nhằm đánh giá những quy định pháp luật hiện hành về kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí, so sánh đưa ra các số liệu để đánh giá thực trạng, rút ra những
bất cập, hạn chế, thiếu sót trong quy định và thực hiện pháp luật về vấn đề này. Bên
cạnh đó, để đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí, tác giả dự kiến sử dụng phương pháp điều tra xã hội học để tìm hiểu ý kiến
quan điểm của các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức, cá nhân chủ nguồn thải và
người dân về vấn đề này.
- Phương pháp so sánh có tác dụng làm nổi bật khía cạnh nào đó của sự vật
hoặc sự việc cụ thể trong từng trường hợp khác nhau. Cụ thể trong bài luận này,
phương pháp so sánh được em sử dụng nhằm xác định rõ những điểm mới, những
điểm khác nhau được quy định trong các văn bản Luật Bảo vệ môi trường qua từng
thời kỳ. Phương pháp được em sử dụng tại chương 1 và chương 2.
- Phương pháp quy nạp là quá trình rút ra nguyên lý chung từ sự quan sát một
loạt những sự vật riêng lẻ. Điều kiện khách quan của quy nạp là tính lặp lại của một
loại hiện tượng nào đó, giúp cho việc khái quát kinh nghiệm thực tiễn về những cái
riêng để có được tri thức kết luận chung. Phương pháp được em sử dụng trong suốt
quá trình nghiên cứu.
6. Kết cấu khóa luận tốt nghiệp
Gồm 3 phần chính:
11

13. Chương 1: Những lý luận cơ bản về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí.
Chương 2: Thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Chương 3: Một số giải pháp (kiến nghị) hoàn thiện (hoặc tổ chức triển khai áp
dụng) pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
CHƯƠNG 1. NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT Ô
NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
1. Khái quát chung về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
1.1. Khái niệm, đặc điểm cơ bản của môi trường không khí và ô nhiễm môi
trường không khí
Môi trường không khí là một thành phần của môi trường, là tập hợp tất cả các
khí bao quanh chúng ta. Không khí có nhiệm vụ cung cấp sự sống cho tất cả các sinh
vật trên trái đất, trong đó có con người. Điều đó có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự
sinh tồn và phát triển của tất cả các sinh vật trên trái đất. Con người có thể nhịn ăn,
nhịn uống trong vài ngày nhưng không thể nhịn thở trong 5 phút.
Đặc điểm của môi trường không khí là:
Thứ nhất, môi trường không khí mang tính khuếch tán, lan truyền nhanh. Theo
đó môi trường không khí là hỗn hợp các chất khí bao trùm toàn cầu và có sự gắn kết
chặt chẽ với nhau, như: nitơ (78,1% theo thể tích) và oxy (20,9%), với một số lượng
nhỏ agon (0,9%), dioxit cacbon (dao động khoảng 0,035%), hơi nước và một số chất
khí khác để cung cấp dưỡng khí thiết yếu cho sự tồn tại, phát triển của con người và
sinh vật. Các phần tử khí này luôn chịu tác động của các hiện tượng tự nhiên cũng như
nhân tạo của con người, như: gió làm khuếch tán môi trường không khí, mưa làm các
phần tử khí có xu hướng bị co kéo, biến đổi; bão, ánh sáng, âm thanh cũng làm cho các
phần tử không khí bị tác động, biến đổi không ngừng…
Thứ hai, môi trường không khí không thể phân chia được ranh giới. Do vậy,
chúng ta thường nói trái đất là ngôi nhà chung, và do không phân định được ranh giới
thực sự của môi trường không khí mới dẫn tới hiện tượng ô nhiễm môi trường không
khí ở nơi này, nhưng ảnh hưởng đến môi trường không khí của nơi khác.
Thứ ba, không khí không thuộc quyền sở hữu riêng của bất kỳ một cá nhân, tổ
chức nào mà thuộc sở hữu chung của tất cả mọi người, của các quốc gia và của toàn cầu.
Không thể xác định không khí bên lãnh thổ nước mình là hoàn toàn độc lập và tách rời với
không khí của quốc gia khác, cũng như không thể khẳng định không khí này của riêng
người này, còn không khí kia là của người khác. Do vậy, môi trường không khí
12

14. bao trùm lên mọi quốc gia, tất cả mọi người. Qua đó có thể khẳng định môi trường
không khí là tài sản chung của cả nhân loại và phải được tất cả các nhà nước, mọi
người cùng nhau bảo vệ.
Thứ tư, khó xác định giá trị của môi trường không khí. Mọi sinh vật đều có thể
thụ hưởng nó, giá trị của môi trường không khí liên quan đến sự tồn tại của con người
là rất lớn. Bởi thiếu thức ăn thì sự sống của con người có thể tính bằng ngày, thiếu
nước uống thì sự sống con người được tính bằng giờ, còn thiếu không khí thì sự sống
của con người chỉ có thể tính bằng “phút”, thậm chí là “giây”. Tuy nhiên, đối với đời
sống, sản xuất thì giá trị của môi trường không khí lại thể hiện không được nhiều.
Thứ năm, sự tác động của môi trường không khí đến sức khỏe, tính mạng con
người thường chậm nên khó xác định được chính xác thiệt hại. Môi trường không khí
thường tác động đến sức khỏe, tính mạng của con người động thực vật, tuy nhiên nó
không thể hiện ở mức độ cấp tính ngay mà ngấm dần. Theo cảnh báo của Tổ chức Y tế
thế giới thì ô nhiễm môi trường không khí là một trong các nguyên nhân gây ra các
căn bệnh liên quan đến hô hấp hay ung thư phổi, đặc biệt là ô nhiễm bụi mịn (PM <
2.5 micromet). Tuy nhiên, ô nhiễm môi trường không khí không phải ngay lập tức gây
cho người hít phải bị ngay những căn bệnh này mà nó là quá trình diễn ra từ từ, dần
dần, khi các chất ô nhiễm tích tụ thấm dần vào cơ thể con người dẫn tới những căn
bệnh nan y hiện nay khoa học vẫn vô phương cứu chữa.
Ô nhiễm môi trường không khí là sự thay đổi lớn trong thành phần không khí, do
khói, bụi, hơi hay các khí lạ được đưa vào không khí gây nên các mùi lạ, làm giảm tầm
nhìn, biến đổi khí hậu. Chúng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của con người cũng như
động thực vật trên trái đất. Còn dưới giác độ pháp lý, ô nhiễm môi trường là sự biến đổi
tính chất vật lý, hóa học, sinh học của thành phần môi trường không phù hợp với quy
chuẩn kỹ thuật môi trường, tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con
người, sinh vật và tự nhiên (Khoản 12 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2020). Chất
ô nhiễm là chất hóa học hoặc tác nhân vật lý, sinh học mà khi xuất hiện trong môi
trường vượt mức cho phép sẽ gây ô nhiễm môi trường. (Khoản 15 Điều 3 Luật Bảo vệ
môi trường 2020).
Đặc điểm của ô nhiễm môi trường không khí bao gồm:
Thứ nhất, phạm vi của ô nhiễm môi trường không khí thường rộng, bởi môi trường
không khí mang tính khuếch tán, lan truyền nên chất gây ô nhiễm được thải vào môi
trường không khí sẽ không tập trung mà theo gió phát tán ra môi trường. Nên việc phát
hiện được ô nhiễm cũng như mức độ ô nhiễm môi trường không khí là rất khó khăn. Tuy
môi trường không khí mặc dù rất rộng nhưng được giới hạn trong bầu khí quyển xung
quanh trái đất và nó cũng có sức chịu tải nhất định. Nếu chúng ta cứ xả thải chất
13

15. gây ô nhiễm vượt quá sức chịu tải, tự cân bằng của môi trường không khí thì biểu hiện
của ô nhiễm môi trường không khí sẽ rất rõ ràng.
Thứ hai, ô nhiễm môi trường không khí mang tính xuyên biên giới. Không giống
như đất đai, nguồn nước có thể phân chia được ranh giới, còn môi trường không khí lại
không thể phân chia được nên ô nhiễm môi trường không khí thường mang tính xuyên
biên giới, không loại trừ một quốc gia nào, giàu có hay không và vị trí địa lý ra sao cũng
đều có thể bị ô nhiễm môi trường không khí cũng như phải hứng chịu những tác hại từ
ô nhiễm môi trường không khí mà nguyên nhân có thể không phải do nước mình gây ra.
Thứ ba, ô nhiễm môi trường không khí không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân, tổ
chức cụ thể mà thường ảnh hưởng đến lợi ích của nhiều người, đến cả cộng đồng. Do
vậy, tuy tốc độ ảnh hưởng không nhanh nhưng mức độ ảnh hưởng của ô nhiễm môi
trường không khí thường rất lớn.
Thứ tư, ô nhiễm không khí không chỉ ảnh hưởng lớn đến môi trường không khí
tầm thấp gần bề mặt trái đất mà còn dẫn đến ô nhiễm môi trường không khí tầm xa
làm suy giảm tầng ozon, hay gây ra hiện tượng hiệu ứng nhà kính dẫn đến biến đổi khí
hậu toàn cầu gây ra những hiện tượng tự nhiên bất thường, như bão, động đất, sóng
thần, núi lửa phun trào,…
Thứ năm, thành phần lý hóa cấu thành môi trường không khí khác so với môi
trường đất, môi trường nước. Không khí là một hỗn hợp các chất khí không màu,
không mùi, không vị bao quanh trái đất với những phần tử khí cần thiết bảo đảm sự
tồn tại phát triển bình thường của con người và hệ sinh thái. Do vậy, khi các chất gây ô
nhiễm tác động nó sẽ làm biến đổi thành phần môi trường không khí theo hướng bất
lợi với đời sống của con người và sinh vật.
Phân loại ô nhiễm không khí có nhiều cách bao gồm:
Thứ nhất, căn cứ vào nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí, có thể chia ô
nhiễm môi trường không khí thành: Ô nhiễm khí thải, Ô nhiễm bụi, Ô nhiễm chì Pb, Ô
nhiễm mùi, Ô nhiễm khói, Ô nhiễm tiếng ồn, Ô nhiễm ánh sáng, Ô nhiễm sóng,… Thứ
hai, căn cứ vào nguồn gây ô nhiễm môi trường, có thể chia ô nhiễm môi trường không
khí thành: ô nhiễm không khí do các hoạt động tự nhiên gây ra và ô nhiễm
không khí do các hoạt động của con người gây ra.
Thứ ba, căn cứ vào giới hạn, tầng khí quyển bị ô nhiễm không khí, ô nhiễm môi
trường không khí được chia thành ô nhiễm môi trường không khí tầm thấp (sát bề mặt trái
đất) và ô nhiễm môi trường không khí tầm xa (ô nhiễm tầng ozon). Nếu kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí tầm gần đặt vấn đề cần kiểm soát toàn bộ những chất khí thải độc
hại có nguy cơ làm ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến con người và sinh vật,
14

16. thì kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tầm xa nhấn mạnh đến việc kiểm soát các
chất khí thải nhà kính nhằm bảo vệ tầng ozon, ứng phó với biến đổi khí hậu.
Thứ tư, căn cứ vài phạm vi của ô nhiễm môi trường không khí, ô nhiễm môi
trường không khí gồm ô nhiễm môi trường không khí trong phạm vi một cộng đồng,
một địa phương, một vùng, một quốc gia, một khu vực hoặc ô nhiễm môi trường
không khí toàn cầu,…
1.2. Khái niệm, đặc điểm cơ bản của kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
Kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí là tổng thể các hoạt động phòng
ngừa, dự báo; theo dõi, kiểm tra, giám sát, phát hiện, những tác động đến môi trường,
hiện trạng môi trường, sự biến đổi của môi trường so với quy chuẩn kỹ thuật môi
trường; ngăn chặn; xử lý các tác động tiêu cực đến môi trường của các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền, các tổ chức, cá nhân chủ nguồn thải cũng như các chủ thể khác
nhằm đảm bảo cho môi trường được trong lành, sạch đẹp.
Đặc điểm của kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí gồm:
Thứ nhất, phải kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tại nguồn. Môi trường
không khí mang tính khuếch tán, lan truyền nên khi môi trường không khí bị ô nhiễm
thường rất khó bị phát hiện và để kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí không hề
đơn giản. Do vậy, phải kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ngay từ nguồn thải,
kiểm soát trước khi khí thải thoát ra ngoài môi trường không khí góp phần phòng ngừa
ô nhiễm môi trường không khí.
Thứ hai, kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí cần phải có sự liên kết, hợp
tác giữa các địa phương, các vùng và giữa các quốc gia ở các cấp độ song phương, khu
vực và toàn cầu.
Thứ ba, khẳng định trách nhiệm hàng đầu của nhà nước và các chủ nguồn thải
trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Bởi không khí nó không thuộc quyền
sở hữu riêng của bất kỳ một cá nhân, tổ chức nào mà không khí thuộc sở hữu chung
của tất cả mọi người. Do không gắn cụ thể quyền sở hữu với riêng cá nhân, tổ chức cụ
thể nào nên việc kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ít được quan tâm hơn các
nguồn tài nguyên khác.
Thứ tư, nhấn mạnh ý nghĩa, giá trị về mặt sức khỏe, sinh tồn của môi trường
không khí đối với con người trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Thứ năm, tính chủ quan, bị động trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí. Thường tác động đến sức khỏe, tính mạng của con người động thực vật, tuy nhiên
nó không thể hiện ở mức độ cấp tính ngay mà ngấm dần.
Thứ sáu, ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại trong kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí.
15

17. 1.3. Vai trò của hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
Ô nhiễm không khí không phải là vấn đề mới được phát hiện. Nó đã được đề
cập cách đây hàng thế kỉ song mãi đến thế kỉ XX, đặc biệt là một số thập kỉ gần đây,
khi xảy ra các thảm họa khủng khiếp do ô nhiễm không khí gây ra, con người mới bắt
đầu quan tâm hom đến nó và đưa ra các biện pháp để phòng ngừa.
Thực tiễn phát triển cho thấy ô nhiễm môi trường nói chung, ô nhiễm môi trường
không khí nói riêng là không tránh khỏi, sự phát triển có thể nói là nhanh một cách khá
tùy tiện, thiếu chiến lược bền vững; phong trào công nghiệp hóa, hiện đại hóa; sức ép của
lợi nhuận, tiết giảm chi phí và lối sống tùy tiện của văn hóa tiểu nông, đặc biệt động lực
lợi nhuận đã thúc đẩy các chủ thể khai thác vô kế hoạch và không thương tiếc các tài
nguyên thiên nhiên, trốn tránh việc xử lý hợp lý các khí thải độc hại;... Ví dụ một số nhà
máy có nguy cơ gây ô nhiễm cao đã vào Việt Nam do các quốc gia khác không chấp nhận.
Điều đó đã tàn phá môi trường sinh thái, gây ô nhiễm môi trường trầm trọng.
Tuy nhiên không khí là thành phần môi trường không được xác định thuộc quyền
khai thác hay sử dụng của chủ thể cụ thể nào. Nó thuộc quyền sử dụng chung cho mọi tổ
chức, cá nhân. Vì thế, môi trường không khí thường ít được quan tâm do nó không gắn
với lợi ích cụ thể, rõ ràng của một tổ chức, cá nhân nào. Thêm nữa, giá trị kinh tế của môi
trường không khí không dễ nhìn thấy mặc dù nó là yếu tố không thể thiếu trong mọi hoạt
động sản xuất. Với các thành phần môi trường khác như rừng, nước, khoáng sản... người
ta có thể nhìn thấy ngay lợi ích kinh tế của nó và chú ý bảo vệ.
Tuy vậy, do rất quan trọng đối với sự sinh tồn và phát triển của tất cả các sinh
vật trên trái đất, những tác động tiêu cực do tình hạng ô nhiễm không khí gây ra
thường chủ yếu là đối với sức khoẻ con người, đối với chất lượng môi trường sống,
nên hoạt động kiểm soát ô nhiễm không khí là rất cần thiết để ngăn ngừa, giảm thiểu
tình trạng gây ô nhiễm không khí và tiến tới cải thiện chất lượng không khí. Để kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí được hiệu quả, có thể sử dụng nhiều công cụ khác
nhau, như: công cụ tuyên truyền, giáo dục; công cụ khoa học công nghệ; công cụ kinh
tế,… nhưng những công cụ này cũng phải được cụ thể hóa bằng pháp luật.
Tóm lại, dưới góc độ pháp lý, việc thực hiện kiểm soát ô nhiễm không khí đòi
hỏi sự nỗ lực chung của toàn dân. Đó không chỉ là những hoạt động tuân thủ pháp luật
nhằm kiểm soát tình trạng ô nhiễm không khí của các cơ quan nhà nước mà còn là ý
thức tự giác thực hiện tự kiểm soát ô nhiễm môi trường của các tổ chức, cá nhân, đặc
biệt là các chủ thể tiến hành những hoạt động được xác định là nguồn gây ô nhiễm chủ
yểu (các hoạt động công nghiệp).
16

18. 2. Khái quát chung về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
2.1. Khái niệm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
Luật bảo vệ môi trường là công cụ pháp lý quan trọng nhằm giữ gìn, bảo vệ môi
trường phục vụ cho phát triển bền vững, bảo đảm quyền được sống trong môi trường
trong lành của toàn thể nhân dân theo tinh thần Hiến pháp năm 2013. Đây là một lĩnh
vực pháp luật tương đối mới không chỉ đối với hệ thống pháp luật Việt Nam mà còn cả
đối với hệ thống pháp luật của nhiều nước đang phát triển khác.
Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển nhanh chóng của tình hình kinh tế, xã hội
cũng như các vấn đề môi trường nảy sinh thời gian qua như tác động của biến đổi khí
hậu, an ninh môi trường, an ninh sinh thái đòi hỏi pháp luật về bảo vệ môi trường phải
được cập nhật, bổ sung với các giải pháp đồng bộ, đủ mạnh, có tính đột phá cho nên
mặc dù ra đời muộn hơn so với các ngành luật khác nhưng lại có sự phát triển rất
nhanh do nhu cầu bảo vệ môi trường được đặt ra cấp bách. Đến nay, không chỉ Việt
Nam mà hầu hết các nước đều đã và đang xây dựng được một hệ thống văn bản pháp
luật về bảo vệ môi trường theo hướng ngày càng hoàn chỉnh và đầy đủ, trong đó có các
quy định về bảo vệ môi trường không khí.
Pháp luật là hệ thống những quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do nhà
nước ban hành hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống
trị và là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội phát triển phù hợp với lợi ích của giai
cấp mình. Do đó, pháp luật là khuôn mẫu, chuẩn mực để hướng dẫn cách cư xử cho
mọi người trong xã hội, giúp cho mọi chủ thể trong xã hội đều có thể tìm được cách cư
xử phù hợp với ý chí, mong muốn của nhà nước và giúp nhà nước quản lý xã hội, thiết
lập và giữ gìn trật tự xãhội. Các lĩnh vực đời sống xã hội mà pháp luật điều chỉnh bao
trùm rộng khắp, trong đó có môi trường.
Cùng với khái niệm môi trường và không khí đã nêu ở trên ta có thể suy ra định
nghĩa pháp luật về bảo vệ môi trường không khí như sau:
“Pháp luật về bảo vệ môi trường không khí là tổng hợp các quy phạm pháp
luật, các nguyên tắc pháp lý điều chỉnh các quan hệ phát sinh giữa các chủ thể trong
quá trình các chủ thể sử dụng hoặc tác động đến môi trường không khí hoặc các quan
hệ giữa các chủ thể và môi trường không khí trên cơ sở kết hợp các phương pháp điều
chỉnh khác nhau nhằm bảo vệ một cách có hiệu quả môi trường không khí vì lợi ích
của thế hệ hôm nay và các thế hệ mai sau”.
Pháp luật đã quy định một hệ thống các quy tắc để bảo vệ môi trường bằng việc
thể chế hóa các chính sách, kế hoạch của Đảng, nhà nước trong công tác bảo vệ môi
trường và quy định các biện pháp, nhân lực,... để đảm bảo thựchiện các chính sách, kế
17

19. hoạch đó. Chính vì thế, pháp luật về bảo vệ môi trường đã trở thành một công cụ hữu
hiệu để quản lý và bảo vệ môi trường.
2.2. Cơ sở ban hành pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
2.1.1. Cơ sở kinh tế
Giá trị kinh tế của môi trường không khí không dễ nhìn thấy mặc dù nó là yếu
tố không thể thiếu trong hoạt động sản xuất. Khi lợi ích kinh tế không hiển hiện thì
việc thiếu quan tâm, bảo vệ nó cũng là điều dễ hiểu. Tuy nhiên từ các mục tiêu của
kịch bản tăng trưởng kinh tế do Thủ tướng Phạm Minh Chính đề ra tại Kỳ họp thứ 2
Quốc hội khóa XV có thể thấy nếu như trình độ công nghệ sản xuất, cơ cấu sản xuất và
trình độ quản lý sản xuất, quản lý môi trường không được cải tiến thì sự tăng trưởng sẽ
kéo theo tăng khai thác, tiêu thụ tài nguyên, năng lượng, dẫn đến khai thác cạn kiệt tài
nguyên thiên nhiên, tạo ra sự gia tăng các loại chất thải gây sức ép lên môi trường nói
chung và môi trường không khí nói riêng. Thêm nữa, nếu nhìn vào nền kinh tế thị
trường có ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường như du lịch và thương mại, ta cũng có
thể thấy rõ được rằng phát triển kinh tế phải đi liền với bảo vệ môi trường, trong đó có
việc kiểm soát ô nhiễm không khí.
2.1.2. Cơ sở xã hội
Ngược lại với giá trị kinh tế, môi trường không khí thể hiện được rõ giá trị và tầm
quan trọng với đời sống xã hội. Những thách thức về nhân khẩu của nước ta là rất nghiêm
trọng đối với tất cả các vấn đề môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Tăng dân số vẫn ở
mức cao và di dân nội bộ từ các khu vực nghèo tài nguyên thiên nhiên và kinh tế kém phát
triển vẫn đang tăng lên, không kiểm soát được. Việt Nam chúng ta là một trong 10 nước ô
nhiễm môi trường không khí hàng đầu Châu Á. Tiêu biểu là ô nhiễm bụi (PM 10, PM
2.5). Tính đến tháng 2/2020, Việt Nam có gần 3,6 triệu xe ô tô và hơn 45 triệu xe máy.
Các phương tiện này là nguyên nhân lớn nhất gây ra ô nhiễm không khí tại nước ta. Khói
bụi từ các ống xả của nhà máy, xí nghiệp trong những khu công nghiệp thải ra các khí
CO2, CO, SO2, NOx cùng một số chất hữu cơ khác, với nồng độ cực cao. Những khu
công nghiệp này không chỉ làm ô nhiễm môi trường không khí mà còn là tác nhân gây ô
nhiễm môi trường nước, khiến cho các “làng ung thư” được hình thành. Vậy nên việc ban
hành pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí là hoàn toàn có cơ sở để chúng
ta được sống trong một môi trường trong lành.
2.1.3. Cơ sở pháp lý
Việc kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí có thể được thực hiện bằng nhiều
công cụ như công cụ kinh tế, khoa học công nghệ, hay tuyên truyền giáo dục. Nhưng để
thực hiện có hiệu quả thì những công cụ này cũng phải được luật hóa để thực hiện. Công
cụ pháp lý sẽ quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong kiểm soát ô nhiễm
18

20. môi trường không khí. Khi các chủ thể không thực hiện hoặc thực hiện không đúng
quy định pháp luật thì sẽ phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý. Tùy theo mức độ nguy
hiểm của hành vi, các chủ thể vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí có thể phải chịu trách nhiệm hành chính, trách nhiệm hình sự, trách nhiệm
dân sự hoặc trách nhiệm kỷ luật. Và để kết hợp đồng bộ và sử dụng hiệu quả các công
cụ kinh tế, công cụ tuyên truyền giáo dục,… thì các công cụ này cũng phải được quy
định vào trong các văn bản pháp luật.
2.3. Nội dung pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
Mặc dù, nội dung pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí bao
gồm nhiều bộ phận với những quy định nằm rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác
nhau, nhưng như đã trình bày ở phần phạm vi, trong khuôn khổ luận văn sẽ chủ yếu
tập trung nghiên cứu về các nội dung như sau:
Thứ nhất, nội dung pháp luật về quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn môi trường
không khí. Có thể khẳng định quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn môi trường không khí là
xương sống của pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Chỉ trên cơ sở hệ
thống quy chuẩn kĩ thuật về môi trường không khí, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền
mới có thể xác định được một cách chính xác chất lượng môi trường không khí, đánh giá
đúng thực trạng ô nhiễm và mức độ ô nhiễm so với giới hạn cho phép đã được xác định
trong các quy chuẩn đó. Quy chuẩn kĩ thuật về môi trường không khí cũng là căn cứ
không thể thiếu để xác định hành vi vi phạm của các tổ chức, cá nhân trong quá trình tác
động đến môi trường không khí, để từ đó các cơ quan nhà nước có thể áp dụng các biện
pháp Xử lý thích hợp. Ngoài ra, nhờ có các quy chuẩn kĩ thuật môi trường không khí mà
các tổ chức, cá nhân cũng có thể biết được họ đang được sống trong môi trường không khí
có chất lượng tốt hay xấu. Nói cách khác, thông qua quy chuẩn kĩ thuật về chất lượng môi
trường không khí xung quanh, con người có thể xác định được quyền cơ bản của họ trong
lĩnh vực môi trường là quyền được sống trong môi trường trong lành được đảm bảo ở mức
độ nào. Đối với môi trường không khí, những chuẩn mức, giới hạn này có thể được hiểu là
các thông số về chất lượng không khí hoặc hàm lượng nhất định các chất gây ô nhiễm
trong khí thải. Những thông số giới hạn ấy được Nhà nước sử dụng để kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí, đánh giá hiện trạng môi trường không khí hay dự báo các diễn biến
môi trường không khí trong tương lai... Vì vậy, những quy định về quy chuẩn kỹ thuật và
tiêu chuẩn môi trường không khí. là một trong những nội dung cơ bản của pháp luật về
kiểm soát ô nhiễm không khí cần được xem xét.
Thứ hai là, nội dung pháp luật về phòng ngừa, dự báo ô nhiễm môi trường không
khí. Rõ ràng phòng thì vẫn tốt hơn chống. Môi trường không khí mang tính bao trùm, và ô
nhiễm môi trường không khí thì biến đổi khó lường do vậy việc dự báo chính xác
19

21. sự biến đổi của môi trường không khí và cảnh báo những tác động do ô nhiễm môi
trường không khí đến con người và sinh vật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Để thực
hiện được vấn đề này thì luật hóa hoạt động dự báo, cảnh báo này vào trong luật. Do
đó, việc nghiên cứu, xây dựng hệ thống pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí là cần thiết để đảm bảo tính cảnh báo và dự báo và đó sẽ là cơ sở để các
quốc gia, các tổ chức, các cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân chủ động hơn trong
phòng ngừa, hạn chế, ngăn chặn ô nhiễm môi trường không khí, giảm thiểu được
những thiệt hại do ô nhiễm môi trường không khí gây ra.
Thứ ba là, nội dung pháp luật về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác
động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường không khí. Xã hội loài người đang
sống trong thời kì công nghiệp với việc gia tăng khai thác các nguồn tài nguyên thiên
nhiên. Điều này cũng đồng nghĩa vói việc con người can thiệp vào môi trường, thiên
nhiên nhiều hơn trước. Để "chế ngự thiên nhiên", con người nhiều khi đã tạo nên
những mâu thuẫn sâu sắc giữa mục tiêu phát triển của mình với những diễn biến mang
tính quy luật của thiên nhiên. Bên cạnh đó, xã hội công nghiệp còn tạo ra sự chênh
lệch rất lớn về mức độ phát triển kinh tế giữa các nước. Trật tự bất hợp lí về kinh tế thế
giới đã làm xuất hiện hai hình thức ô nhiễm chính trên thế giới có mối quan hệ biện
chứng chặt chẽ với nhau. Đó là "ồ nhiễm do tiêu thụ" tại các nước công nghiệp phát
triển và "ô nhiễm do đói nghèo" tại các nước chậm phát triển. Như vậy, các hoạt động
của con người ngày càng tác động nhiều hơn tới thiên nhiên và môi trường xung
quanh. Tác động môi trường tạo ra những thay đổi về chất lượng, biến đổi sự phân bố
các tài nguyên thiên nhiên hoặc nhân tố chất lượng môi trường. Những tác động đó có
thể tích cực nhưng cũng có thể tiêu cực. Chính vì thế con người cần phải xem xét để
tìm ra cũng như để dự liệu được những tác động nào là tích cực để phát huy và những
tác động nào là tiêu cực để hạn chế. Đòi hỏi này của thực tiễn đã dẫn đến sự hình thành
nên khái niệm đánh giá tác động môi trường (ĐMT), đánh giá môi trường chiến lược
(ĐMC) và kế hoạch bảo vệ môi trường không khí (KBM). Vì vậy việc nghiên cứu, làm
rõ những quy định của pháp luật vè các vấn đề này là thực sự cần thiết.
Thứ tư là, nội dung pháp luật về thanh tra, kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn và
khắc phục ô nhiễm môi trường không khí. Hoạt động thanh tra, kiểm tra luôn được Sở
Tài nguyên và Môi trường xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, một mặt
tăng cường hiệu quả, hiệu lực quản lý Nhà nước trong lĩnh vực tài nguyên, môi trường,
mặt khác nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp, người dân
trong chấp hành các quy định của pháp luật về tài nguyên và môi trường. Chính vì thế
việc nghiên cứu quy định của pháp luật về hoạt động thanh tra, kiểm tra phát hiện,
ngăn chặn và khắc phục ô nhiễm môi trường không khí là cần thiết.
20

22. Thứ năm là, nội dung pháp luật về xử lý hành vi vi phạm pháp luật gây ô nhiễm
môi trường không khí. Các quy định này của pháp luật sẽ tạo hành lang pháp lý vững
chắc để công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí được hiệu quả hơn. Trong
bối cảnh nguy cơ ô nhiễm luôn tiềm ẩn thì việc đảm bảo môi trường không khí được
trong lành là cơ sở để phát triển đời sống xã hội và kinh tế. Do đó, nội dung này là
điều kiện góp phần đảm bảo cho pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường đi vào
thực tế cuộc sống.
Nhìn chung, để việc kiểm soát ô nhiễm môi trường được hiệu quả thì nội dung
pháp luật điều chỉnh về các vấn đề trên phải hoàn thiện, đáp ứng nhu cầu của thực tiễn.
Từ đó thúc đẩy nền kinh tế, đời sống xã hội của nước nhà.
2.4. Vai trò của pháp luật trong hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí ở Việt Nam hiện nay
Thực tiễn sản xuất và đời sống xã hội đòi hỏi phải có các chuẩn mực trong mọi
hành vi ứng xử, giao tiếp cho mọi thành viên trong xã hội tuân theo. Những văn bản
quy định những nguyên tắc như vậy người ta gọi là văn bản quy phạm pháp luật, được
nhà nước đảm bảo thực hiện. Các văn bản quy phạm pháp luật về môi trường cũng
chính là những quy tắc xử sự chung nằm trong khuôn khổ pháp luật.
Là một lĩnh vực trong hệ thống pháp luật bảo vệ Việt Nam, pháp luật bảo vệ
môi trường cũng có các vai trò của pháp luật nói chung và cũng có những vai trò riêng
của nó. Đó là pháp luật trong quản lý nhà nước đối với lĩnh vực bảo vệ môi trường, là
cơ sở pháp lý cho việc quy định cơ cấu tổ chức của các cơ quan quản lý nhà nước đối
với lĩnh vực bảo vệ môi trường, là cơ sở pháp lý cho hoạt động thanh tra kiểm tra,
giám sát, xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, và là cơ sở pháp lý cho công
tác bảo vệ môi trường. Vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ môi trường không khí
được thể hiện như sau:
Thứ nhất, pháp luật quy định các quy tắc xử sự cho con người khi tác động đến
môi trường không khí.
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự mang tính chất bắt buộc chung do cơ
quan nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội. Hệ thống
các quy phạm này tạo khuôn khổ cho hoạt động xã hội, chứa đựng các quy tắc cấm
đoán hoặc bắt buộc chung và tác động, điều chỉnh tới các quan hệ xã hội khi ở vào
những hoàn cảnh nhất định chứ không phải chỉ áp dụng đối với một nhóm, một đối
tượng nào đó.
Trong hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, pháp luật giữ vai trò
đặc biệt quan trọng, chính con người trong quá trình khai thác các yếu tố trong môi
trường đã làm mất cân bằng sinh thái, gây ô nhiễm. Pháp luật với tư cách là hệ thống
21

23. các quy phạm quy định các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể, xác định rõ nghĩa vụ và
trách nhiệm kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí của các tổ chức, cá nhân. Theo đó
các chủ thể này bắt buộc phải thực hiện hoặc không được thực hiện những gì mà pháp luật
quy định. Chính tính quy tắc và bắt buộc chung này đã tạo cơ sở pháp lý để bảo đảm cho
các chủ thể thực hiện hành vi bảo vệ môi trường không khí được thống nhất và đặc biệt là
họ biết được mình làm gì, cần phải làm gì và không được phép thực hiện những hành vi
nào để kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí một cách hiệu quả nhất.
Pháp luật đã định hướng các hành vi con người theo hướng có lợi cho môi
trường, đảm bảo các hành vi của con người không xâm hại tới môi trường, hạn chế
những tác hại, ngăn chặn suy thoái và ô nhiễm môi trường. Có thể nói, pháp luật với tư
cách là công cụ điều tiết các hành vi của các thành viên trong xã hội có tác dụng rất
lớn trong việc định hướng quá trình sử dụng hoặc tác động vào môi trường không khí.
Con người buộc phải sử dụng môi trường không khí tuân thủ theo đúng những tiêu
chuẩn nhất định do pháp luật quy định thì sẽ hạn chế những tác hại, ngăn chặn được
suy thoái môi trường không khí.
Thứ hai, pháp luật quy định các chế tài ràng buộc con người thực hiện những
quy định của pháp luật để bảo vệ môi trường không khí.
Trong thực tế các chủ thể khi tham gia hoạt động kinh tế xã hội thường chỉ chú
ý tới lợi ích của mình mà bỏ qua lợi ích chung của môi trường, cộng đồng, bỏ qua
nghĩa vụ phải thực hiện với môi trường và không tự giác thực hiện trách nhiệm bảo vệ
môi trường. Chẳng hạn, khi thực hiện nghĩa vụ đánh giá tác động môi trường, các chủ
dự án thường không thấy trước lợi ích của mình do đó luôn tìm cách lẩn tránh nghĩa vụ
pháp lý với môi trường. Khi đó, chế tài mà pháp luật quy định đóng vai trò quan trọng
trong việc bảo vệ lợi ích của chính tổ chức, cá nhân và lợi ích chung lâu dài của xã hội.
Các chế tài đó không chỉ là biện pháp trừng phạt vi phạm pháp luật môi trường, ngăn
ngừa, giáo dục cải tạo chủ thể vi phạm mà còn răn đe chủ thể khác để họ tự giác tuân
theo các quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, qua đó ngăn ngừa và hạn chế tác
động xấu do con người gây ra cho môi trường.
Thông qua việc quy định các chế tài này, pháp luật phần nào củng cố được vị thế,
vai trò của mình trong trong hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Vấn đề ô
nhiễm môi trường không khí hoặc việc gây ra các tác nhân xấu làm ảnh hưởng đến môi
trường không khí sẽ phần nào được giảm thiểu. Hơn nữa pháp luật quy định các chế tài
không chỉ là biện pháp trừng phạt thích đáng đối với các chủ thể vi phạm pháp luật bảo vệ
môi trường không khí mà thông qua đó còn nhằm ngăn ngừa sự tiếp tục vi phạm pháp luật
môi trường của họ và cải tạo giáo dục ý thức tuân thủ pháp luật môi trường của chính các
chủ thể đó. Ngoài ra, nó còn có ý nghĩa trong việc răn đe các chủ thể khác,
22

24. giúp họ ý thức được sự tôn trọng các quy tắc xử sự do pháp luật môi trường quy định
khi họ có hành vi tác động vào môi trường không khí, qua đó nhằm ngăn ngừa và hạn
chế những tác động xấu đối với môi trường nói chung và môi trường không khí nói
riêng. Vì vậy ý thức tôn trọng pháp luật bảo vệ môi trường của con người sẽ ngày càng
được nâng cao.
Thứ ba, pháp luật là cơ sở pháp lí cho việc quy định cơ cấu tổ chức của các cơ
quan quản lí nhà nước đối với hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Pháp luật đã có vai trò to lớn trong việc tạo ra cơ chế hoạt động cho các tổ chức,
cơ quan bảo vệ môi trường. Cụ thể là nhờ có pháp luật, nhà nước xây dựng và tổ chức
thực hiện các văn bản pháp luật về bảo vệ môi trường. Việc ban hành các văn bản pháp
luật tạo ra cơ sở pháp lý để các cơ quan này thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quyền
hạn của mình, đảm bảo hoàn thành tốt công tác quản lý Nhà nước đối với môi trường.
Pháp luật cũng phân chia nhiệm vụ giữa các cơ quan, tránh việc quản lý chồng chéo,
đồng thời tạo ra sự phối hợp nhịp nhàng, đồng bộ giữa các cơ quan, nâng cao hiệu quả
của quản lý Nhà nước về môi trường.
3. Nguyên tắc của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí
3.1. Nguyên tắc bảo đảm quyền được sống trong môi trường trong lành
Ở Việt Nam, quyền được sống trong môi trường trong lành được nhắc đến trong
Lời nói đầu của Luật Bảo vệ Môi trường năm 1993 và lần đầu tiên được hiến định
trong Hiến pháp năm 2013. Sau này chính thức trở thành nguyên tắc của Luật bảo vệ
Môi trường năm 2014 và đến nay là Luật bảo vệ Môi trường năm 2020 (cụ thể ở
Khoản 3 Điều 4). Thực tế cho thấy ở Việt Nam quyền được sống trong môi trường
trong lành bị đe dọa chủ yếu bởi ô nhiễm môi trường không khí. Do vậy, ghi nhận
quyền được sống trong môi trường trong lành vừa là nguyên tắc, vừa là mục tiêu, vừa
là động lực, vừa là trung tâm của quá trình kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở
Việt Nam hiện nay là cấp thiết và hợp lý. Nguyên tắc này thể hiện ở chỗ:
Thứ nhất, Nhà nước phải ban hành và tổ chức thực hiện các quy định pháp luật
về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí;
Thứ hai, các tổ chức, cá nhân chủ nguồn thải phải thực hiện phòng ngừa, phát
hiện ngăn chặn các nguồn gây ô nhiễm môi trường không khí do mình thải ra;
Thứ ba, các hành vi làm ô nhiễm môi trường không khí xâm phạm đến quyền
được sống trong môi trường trong lành phải bị xử lý theo Hiến pháp và theo pháp luật;
Thứ tư, khi các chủ thể bị xâm phạm quyền này thì có thể khởi kiện ra Tòa hoặc cơ
quan quản lý nhà nước để yêu cầu bảo vệ quyền lợi của mình theo trình tự, thủ tục
luật định.
23

25. 3.2. Nguyên tắc bảo đảm phát triển bền vững
Phát triển bền vững là sự phát triển của thế hệ hiện tại mà không làm ảnh hưởng
đến sự phát triển của thế hệ tương lai trên cơ sở kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa phát
triển kinh tế đi đôi với phát triển xã hội và bảo vệ môi trường. Kiểm soát ô nhiễm môi
trường nói chung, môi trường không khí là một trụ cột cấu thành phát triển bền vững. Do
vậy, chỉ có thể có phát triển bền vững khi kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí được
hiệu quả đồng thời từ đó sẽ thúc đẩy phát triển xã hội. Bởi để phát triển bền vững cần phải
đưa yếu tố môi trường vào trong quá trình phát triển để đảm bảo quá trình phát triển kinh
tế sẽ không gây ô nhiễm, suy thoái môi trường, trong đó có môi trường không khí. Ngược
lại phát triển bền vững cũng góp phần vào quá trình bảo vệ môi trường trong đó có kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí. Phát triển bền vững bên cạnh việc quan tâm đến bảo
vệ môi trường chủ động thì nó còn tạo ra các nguồn lực để thúc đẩy phát triển môi trường
bền vững. Do vậy kiểm soát ô nhiễm môi trường nói chung, môi trường không khí nói
riêng cần dựa trên nguyên tắc bảo đảm phát triển bền vững.
Nguyên tắc này được ghi nhận tại Điều 57 và Điều 98 Luật bảo vệ Môi trường
năm 2020.
3.3. Nguyên tắc kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tại nguồn
Nguyên tắc này được ghi nhận xuất phát từ một đặc điểm rất quan trọng của
môi trường không khí đó là tính khuếch tán, lan truyền nên khi có hành vi xả thải chất
gây ô nhiễm (khí thải) ra môi trường không khí việc xác định mức độ ô nhiễm cũng
như thiệt hại cho môi trường không khí là rất khó khăn. Cách hiệu quả nhất để môi
trường không khí không/hạn chế ô nhiễm là kiểm soát ngay tại nguồn thải. Do vậy, để
nâng cao hiệu quả trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, việc xây dựng pháp
luật về vấn đề này cần phải dựa trên nguyên tắc đặc thù nhưng rất quan trọng đó là
kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ngay tại nguồn thải.
Nguyên tắc này được ghi nhận tại Điều 57, 60, 62, 64, 68, 75, 81 Luật bảo vệ
Môi trường năm 2020.
3.4. Nguyên tắc ưu tiên sử dụng công cụ kinh tế trong kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí
Công cụ kinh tế hoạt động thông qua giá cả, chúng nâng giá của các hoạt động làm
tổn hại đến môi trường lên hoặc hạ giá của các hành động bảo vệ môi trường xuống. Công
cụ kinh tế tạo khả năng lựa chọn cho các tổ chức và cá nhân hành động sao cho phù hợp
với điều kiện của họ. Nhà nước sử dụng công cụ kinh tế để áp dụng mức phí cần thiết
tương ứng với hành động cũng như mức độ tác động tới môi trường của doanh nghiệp.
Nghĩa là khi đảm bảo đủ điều kiện về tiêu chuẩn môi trường, đánh giá tác động của môi
trường thì doanh nghiệp được phép hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực nào và
24

26. điều kiện kinh doanh ra sao… Phù hợp với lĩnh vực kinh doanh và điều kiện kinh
doanh là mức chi phí mà doanh nghiệp đó phải đóng góp cho việc bảo vệ môi trường.
Các công cụ kinh tế bao gồm rất nhiều loại, kinh nghiệm của các nước đã chỉ ra
rằng không thể chỉ áp dụng một loại biện pháp, một loại công cụ giản đơn hoặc một
vài biện pháp, một vài công cụ đơn lẻ nào đó là có thể điều chỉnh được sự đa dạng về
chủ thể cũng như phương thức sản xuất nhằm quản lý và bảo vệ môi trường. Rõ ràng
phải có sự tiếp cận được chính sách đồng bộ các loại công cụ kinh tế. Dựa vào sức
mạnh thị trường hoặc đánh giá một số dạng đã áp dụng thành công trong quản lý và
bảo vệ môi trường, các quốc gia đưa ra vài loại công cụ kinh tế cơ bản sau:
- Chính sách tài trợ của nhà nước (Được ghi nhận tại Điều 5 Luật bảo vệ Môi
trường năm 2020)
- Chính sách thuế (Điều 136 Luật bảo vệ Môi trường năm 2020)
- Phí môi trường (Điều 136 Luật bảo vệ Môi trường năm 2020)
- Giấy phép chuyển nhượng
- Nhãn môi trường
- Bảo hiểm môi giới
3.5. Nguyên tắc xã hội hóa các hoạt động bảo vệ môi trường không khí
Như chúng ta biết môi trường không khí với tính đặc thù cố hữu đó là tính
khuếch tán, tính lan truyền nên tác động của ô nhiễm môi trường không khí mang tính
bao trùm, thiệt hại xảy ra thường lớn đến nhiều tổ chức, cá nhân. Do vậy để kiểm soát
được thiệt hại do ô nhiễm môi trường không không khí thì không chỉ có sự tham gia
của Nhà nước mà còn có sự tham gia của mọi tổ chức, cá nhân. Nguyên tắc này cũng
đòi hỏi sự tham gia của cả cộng đồng hoặc đại diện cộng đồng, các tổ chức đoàn thể xã
hội vào quá trình kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI
TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
1. Tổng quan tình hình và các nhân tố ảnh hưởng đến pháp luật về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí
1.1. Tổng quan tình hình của pháp luật quy định về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí
Từ năm 1986 đến nay, quá trình mở cửa hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế đã
mang lại nhiều thành tựu cho đất nước cũng như nhiều lợi ích cho người dân Việt Nam.
Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển kinh tế, Việt Nam cũng đối mặt với trái của quá
trình phát triển như: vấn nạn ô nhiễm môi trường, đặc biệt là ô nhiễm môi trường không
25

27. khí. Hơn nữa, Việt Nam đang trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền nên tôn
trọng và bảo vệ quyền con người, trong đó có quyền được sống trong môi trường trong
lành trở thành những giá trị mang tính hiến định quan trọng. Nếu ô nhiễm môi trường
không khí xảy ra thì ảnh hưởng của nó khiến các giá trị trên không được bảo đảm. Do
vậy, để kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí được hiệu quả, vấn đề đặt ra cần phải
có công cụ thiết yếu thực hiện quá trình này, đó chính là công cụ pháp luật. Những
nước theo hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa hiểu pháp luật là những quy tắc xử sự
chung do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã
hội phù hợp với ý chí của Nhà nước. Gần đây quan niệm về nguồn của pháp luật được
hiểu rộng hơn, đó không chỉ là những quy định do Nhà nước ban hành mà những cái
nhà nước không ban hành, nhưng được Nhà nước thừa nhận thì cũng coi là pháp luật.
Ví dụ như các tập quán pháp. Pháp luật là yếu tố tĩnh được nhà nước sử dụng để điều
chỉnh các quan hệ xã hội là yếu tố động thường xuyên biến đổi và phát triển. Do vậy,
đối tượng điều chỉnh của pháp luật sẽ ngày càng được mở rộng. Điều này lý giải tại
sao trước năm 1986 hầu như không có quy định pháp luật nào về bảo vệ môi trường.
Nhưng từ khi tiến hành sự nghiệp đổi mới đến nay, để bảo vệ môi trường
(BVMT), Nhà nước ta đã liên tiếp thông qua và thay thế bốn đạo luật điều chỉnh về
vấn đề này: Luật BVMT năm 1993, Luật BVMT năm 2005, Luật BVMT năm 2014 và
mới nhất là Luật BVMT năm 2020.
Theo đó, trong Luật BVMT năm 1993, ngoài các quy định chung về BVMT,
Luật chưa có quy định riêng nào về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí nói riêng,
thậm chí không có quy định nào nhắc đến thuật ngữ kiểm soát ô nhiễm môi trường.
Đến luật BVMT năm 2005 thì đã có những quy định ban đầu về kiểm soát ô nhiễm
môi trường không khí, mặc dù vậy, Luật này cũng chưa đưa ra cách hiểu thế nào là
kiểm soát ô nhiễm môi trường và chưa có quy định về ứng phó với biến đổi khí hậu.
Sau đó, để cụ thể hóa Nghị quyết số 24/NQ-TW của Ban chấp hành trung ương
Đảng về bảo vệ tài nguyên môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, cũng như các
quy định trong Hiến pháp năm 2013 về quyền được sống trong môi trường trong lành
và phát triển bền vững, Nhà nước ta đã chính thức thông qua Luật BVMT năm 2014.
Trong Luật này đã có những sửa đổi, bổ sung quan trọng liên quan đến vấn đề kiểm
soát ô nhiễm môi trường không khí. Ví dụ như:
Thứ nhất, Luật đã đưa ra cách hiểu về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí,
theo đó: kiểm soát ô nhiễm là quá trình phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý ô
nhiễm (Điều 3 – tương tự như Luật năm 2020).
Thứ hai, lần đầu tiên ghi nhận bảo đảm quyền được sống trong môi trường
trong lành là nguyên tắc chính thức của Luật (Điều 4).
26

28. Ba là, đã quy định về chính sách khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho
các hoạt động thân thiện môi trường không khí, ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng
thời cấm các hành vi có thể gây tác động xấu đến môi trường không khí (Điều 6).
Bốn là, đã quy định về quy chuẩn kỹ thuật về môi trường không khí xung quanh và
quy chuẩn về khí thải. Quy chuẩn kỹ thuật về môi trường không khí xung quanh, gồm:
nhóm quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với không khí; nhóm quy chuẩn kỹ thuật môi
trường đối với âm thanh, ánh sáng, bức xạ; nhóm quy chuẩn kỹ thuật môi trường đối với
tiếng ồn, độ rung. Quy chuẩn về khí thải, gồm: nhóm quy chuẩn kỹ thuật về khí thải của
các nguồn di động và cố định. Các quy chuẩn này là cơ sở để đánh giá hiện trạng môi
trường không khí, mức độ ô nhiễm không khí, quản lý khí thải và là cơ sở để xử lý các
hành vi vi phạm pháp luật về môi trường không khí. (từ điều 113 đến 120)
Năm là, đã quy định cụ thể hơn về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác
động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường, trong các báo cáo này có đánh giá về
tác động môi trường không khí. (Từ điều 13 đến điều 34)
Sáu là, để theo dõi có hệ thống về môi trường, các yếu tố tác động lên môi
trường nhằm cung cấp thông tin phục vụ đánh giá hiện trạng, diễn biến chất lượng môi
trường và các tác động xấu đối với môi trường, pháp luật quy định quan trắc hiện trạng
môi trường, trong đó có môi trường không khí. (Từ điều 121 đến điều 127)
Bảy là, đã có quy định về thông tin tình hình môi trường nói chung, trong đó có
không khí.
Tám là, đã có quy định về quản lý khí thải, bụi, tiếng ồn.
Chín là, đã có quy định về thanh tra, kiểm tra hiện trạng môi trường không khí.
Mười là, đã có quy định về trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền
trong khắc phục ô nhiễm, phục hồi môi trường không khí, xử lý các hành vi làm ô
nhiễm môi trường không khí.
Mười một là, đã có quy định về trách nhiệm nhà nước, nghĩa vụ của các tổ
chức, cá nhân trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.
Mười hai là, Luật cũng quy định về nguồn lực tài chính để đảm bảo kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí.
Và mới đây nhất, Luật Bảo vệ môi trường được Quốc hội nước cộng hoà XHCN
Việt Nam thông qua ngày 17/11/2020, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2022, Luật gồm
16 Chương, 171 Điều. So với Luật Bao vệ môi trường năm 2014, Luật Bảo vệ môi trường
năm 2020 có những điểm mới mang tính đột phá liên quan đến kiểm soát ô nhiễm môi
trường nói chung và kiểm soát ô nhiễm không khí nói riêng, ví dụ như:
Thứ nhất, đã có các quy định để kiểm soát chặt chẽ dự án có nguy cơ tác động
xấu đến môi trường mức độ cao, cắt giảm thủ tục hành chính.
27

29. Thứ hai, đã định chế nội dung sức khỏe môi trường; bổ sung nhiều giải pháp
bảo vệ các thành phần môi trường, đặc biệt là môi trường không khí, môi trường nước.
Thứ ba, đã có các quy định thúc đẩy phân loại rác thải tại nguồn; định hướng
cách thức quản lý, ứng xử với chất thải.
Thứ tư, đã quy định thẩm quyền quản lý nhà nước dựa trên nguyên tắc quản lý
tổng hợp, thống nhất, một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện; phân cấp
triệt để cho địa phương.
Thứ năm, chế định cụ thể về kiểm toán môi trường được quy định lần đầu nhằm
tăng cường năng lực, hiệu quả quản lý môi trường của doanh nghiệp.
Thứ sáu, đã có quy định về việc “Thực hiện các biện pháp khẩn cấp” về ô
nhiễm môi trường không khí.
Và đặc biệt là lần đầu tiên, Luật Bảo vệ môi trường đưa ra các quy định chi tiết
hơn về các vấn đề Bảo vệ môi trường không khí, cụ thể: Quy định chung về BVMT
không khí (Điều 12). Kế hoạch quản lý chất lượng môi trường không khí (Điều 13);
Trách nhiệm thực hiện quản lý chất lượng môi trường không khí (Điều 14). Trong đó,
các quy định chung về BVMT không khí được quy định tại Điều 12, cụ thể: (1) Tổ
chức, hộ gia đình, cá nhân hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có phát thải bụi,
khí thải tác động xấu đến môi trường phải có trách nhiệm giảm thiểu và xử lý theo quy
định của pháp luật; (2) Chất lượng môi trường không khí phải được quan trắc, giám sát
thường xuyên, liên tục và công bố theo quy định của pháp luật; (3) Tình trạng ô nhiễm
môi trường không khí phải được thông báo và cảnh báo kịp thời nhằm giảm thiểu tác
động đến sức khỏe cộng đồng; (4) Các nguồn phát thải bụi, khí thải phải được quan
trắc, đánh giá và kiểm soát theo quy định của pháp luật.
Có thể thấy, qua các đời luật, Nhà nước ta đã đưa ra rất nhiều quy định mới để
bao quát các vấn đề hiện đang gặp phải. Tuy nhiên nhiều quy định hơn là thế, nhưng
việc nghiên cứu cho thấy các quy định vẫn còn khá chung chung, nhiều thiếu sót, chưa
mang tính hệ thống, thiếu minh bạch, thiếu cụ thể dẫn tới khó khả thi.
Tổng quan tình hình tại Công ty TNHH MTV Diesel Sông Công:
Theo đó, công ty TNHH MTV Diesel Sông Công được thành lập ngày 25/4/1980
khi Luật Bảo vệ môi trường còn chưa ra đời. Vì vậy Công ty đã là đối tượng điều chỉnh
của đạo luật này từ văn bản đầu tiên là Luật Bảo vệ môi trường năm 1993 cho đến nay là
Luật Bảo vệ môi trường 2020. Trải qua bốn đạo luật điều chỉnh về vấn đề này, nhiều quy
định được thay đổi theo thời gian, nhưng công ty vẫn luôn thích nghi, thực hiện nghiêm
túc các quy định của nhà nước về kiểm soát ô nhiễm môi trường nói chung và kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí nói riêng dù không có phòng ban chuyên trách về pháp luật.
Nhưng cũng chính vì không có Phòng ban chuyên về vấn đề pháp lý, nên
28

30. các vấn đề pháp lý về kiểm soát ô nhiễm môi trường được phân bổ cho các phòng ban
khác nhau, dẫn tới sự dàn trải và nhiều khi là quá tải trong nhiệm vụ và chức năng của
bộ máy vận hành công ty.
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường
không khí
Đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng: Pháp luật Việt Nam là sự thể
chế hóa đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đường lối, chủ trương,
chính sách của Đảng là những định hướng mang tính chất chiến lược liên quan đến vấn
đề đối nội và đối ngoại, luôn giữ vai trò chỉ đạo đối với nội dung, phương hướng xây
dựng pháp luật ở Việt Nam. Do đó, mọi quy định trong các văn bản quy phạm pháp
luật đều phải phù hợp với đường lối, chính sách của Đảng. Pháp luật về kiểm soát ô
nhiễm môi trường không khí cũng không phải ngoại lệ.
Môi trường không khí: Nhân tố tiếp theo ảnh hưởng đến pháp luật về kiểm soát
ô nhiễm môi trường không khí chính là môi trường không khí. Môi trường và trên hết
là môi trường không khí, có tầm quan trọng đặc biệt đối với đời sống của con người,
sinh vật và sự phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội của đất nước, dân tộc và nhân loại, là
cơ sở để vạn vật có thể sống và phát triển. Qua thời gian, môi trường không khí bị ô
nhiễm, ảnh hưởng theo nhiều cách khác nhau thì pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi
trường không khí cũng phải thay đổi, cải cách để khắc phục vấn đề, đảm bảo được
nguyên tắc quyền được sống trong môi trường trong lành, phục vụ sự nghiệp phát triển
lâu bền của đất nước.
Các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia kí kết: Trong thời buổi hội nhập
như hiện nay, không quốc gia nào có thể tồn tại một cách biệt lập, không có quan hệ
với nước khác. Điều đó cũng có nghĩa là các quốc gia đó phải tham gia các công ước,
điều ước quốc tế. Nước ta cũng như vậy, ngày nay, với chính sách mở cửa hội nhập,
đất nước ta đã tham gia kí kết rất nhiều các công ước quốc tế, trong đó có những công
ước liên quan đến môi trường như Công ước của Liên Hợp Quốc về sự biến đổi môi
trường (26/8/1980),... Các công ước có ảnh hưởng không nhỏ tới nội dung của pháp
luật Việt Nam hiện nay, bởi các điều luật trong hệ thống pháp luật phải phù hợp với
các công ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia kí kết.
2. Thực trạng pháp luật điều chỉnh vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường không
khí
2.1. Thực trạng pháp luật về quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn môi trường không
khí
Theo pháp luật nước ta, quy chuẩn kỹ thuật môi trường là quy định bắt buộc áp
dụng mức giới hạn của thông số về chất lượng môi trường, hàm lượng của chất ô nhiễm
29

31. có trong nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu, thiết bị, sản phẩm, hàng hóa, chất thải, các
yêu cầu kỹ thuật và quản lý được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo quy
định của pháp luật về tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (Khoản 10 Điều 3 Luật BVMT
2020). Cơ quan chính có thẩm quyền ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường nói
chung, quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí nói riêng là Bộ Tài nguyên và Môi
trường, ngoài ra còn có các cơ quan liên quan khác.
Trong hệ thống quy chuẩn kỹ thuật môi trường thì quy chuẩn kỹ thuật môi
trường không khí rất quan trọng. Hệ thống này được đặt ra để đánh giá hiện trạng môi
trường không khí có bị ô nhiễm không, ô nhiễm ở mức độ nào, là căn cứ để xác định
và xử lý hành vi vi phạm pháp luật môi trường không khí từ đó lập kế hoạch phát triển
lâu dài. Đối với tổ chức, cá nhân quy chuẩn môi trường không khí giúp các tổ chức, cá
nhân biết họ được quyền sống trong điều kiện môi trường không khí như thế nào, họ
được tác động đến môi trường không khí đâu. Bên cạnh đó, quy chuẩn kỹ thuật môi
trường không khí còn là một trong các căn cứ để các cơ sở sản xuất, kinh doanh lập
báo cáo đánh giá tác động môi trường, cơ quan nhà nước cũng dựa vào đó để tiến hành
thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường của các dự án cũng như cấp giấy
chứng nhận đạt tiêu chuẩn môi trường,...
Luật BVMT 2005 gọi quy chuẩn kỹ thuật môi trường là tiêu chuẩn môi trường.
Tuy nhiên, để phù hợp với Luật về Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật năm 2006 và thông
lệ quốc tế, trong Nghị định số 21/2008/NĐ-CP của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một
số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 08 năm 2006 của Chính phủ
về quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BVMT năm 2005 đã
thống nhất gọi tiêu chuẩn môi trường là quy chuẩn kỹ thuật môi trường. Đến Luật
BVMT năm 2014 đã có sự phân biệt giữa quy chuẩn kỹ thuật môi trường và tiêu chuẩn
môi trường và được kế thừa đến Luật BVMT 2020. Theo đó, tiêu chuẩn môi trường là
quy định tự nguyện áp dụng mức giới hạn của thông số về chất lượng môi trường, hàm
lượng của chất ô nhiễm có trong chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lý được cơ
quan nhà nước có thẩm quyền hoặc tổ chức công bố theo quy định của pháp luật về
tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (Khoản 11 Điều 3 Luật BVMT 2020).
So với tiêu chuẩn môi trường, quy chuẩn kỹ thuật môi trường do cơ quan nhà
nước có thẩm quyền ban hành và bắt buộc áp dụng trong phạm vi cả nước. Còn tiêu
chuẩn môi trường thì ngoài cơ quan nhà nước thì các tổ chức, cá nhân cũng có thể ban
hành và không mang tính bắt buộc. Có điều mức thấp nhất được quy định trong tiêu
chuẩn môi trường phải bằng với quy chuẩn kỹ thuật môi trường.
Pháp luật Việt Nam hiện hành quy định có hai nhóm quy chuẩn liên quan đến
môi trường không khí:
30