1. Ψυχική Υγεία και Τρίτη Ηλικία
Ένα σημαντικό πρόβλημα
Πέτρος Σκαπινάκης, MD, MPH, PhD
Αν. Καθηγητής Ψυχιατρικής
Ιατρικής Σχολής Παν. Ιωαννίνων
Ιωάννινα 6/05/2015

2. Μερικά Δεδομένα
• Η «γηραιά» Ήπειρος γίνεται ακόμη γηραιότερη:
Άτομα >65 ήδη 18% στην χώρα μας και στο
μέλλον πολύ περισσότερα

3. H Γηραιά Ήπειρος γερνά…

4. • Τα προβλήματα υγείας των ηλικιωμένων σημαντικά για τη
Δημόσια Υγεία (μεγάλη νοσηρότητα – μεγάλο κόστος
• Η ψυχική υγεία και οι διαταραχές της το ίδιο σημαντικές με
την σωματική υγεία, σχετιζόμενες περισσότερο με την
ποιότητα ζωής, την καθημερινή λειτουργικότητα και την
ανικανότητα / αναπηρία …
• …ΚΑΙ αρκετά συχνές και στους ηλικιωμένους
συνανθρώπους μας
Μερικά Δεδομένα

5. Δεν νοείται υγεία
χωρίς την ψυχική
υγεία
Υγεία χωρίς Ψυχική Υγεία;;;

6. Είναι το ίδιο ένας
ηλικιωμένος που πάσχει
από καρδιακά
προβλήματα και Διαβήτη
Από έναν ηλικιωμένο που πάσχει από
καρδιακά προβλήματα και Διαβήτη
ΚΑΙ
Κατάθλιψη;
Ποιος έχει καλύτερη ποιότητα ζωής κατά τη γνώμη σας;
ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ:

7. Μερικοί Όροι
Τρίτη Ηλικία έναντι τέταρτης ηλικίας: Ποια είναι τα όρια;
Πριν από 10 χρόνια; Σήμερα;
65; 75; 85; 95+

8. Μερικοί Όροι
Τρίτη και Τέταρτη Ηλικία Σήμερα
Όνομα: Κλίντον,
ετών 67, επόμενη
Πρόεδρος των ΗΠΑ
Όνομα: Μητσοτάκης,
ετών 96, Πολιτικός
Ελλάδα

9. Αυξάνονται ή μειώνονται οι
ψυχικές διαταραχές με την
πάροδο της ηλικίας;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι

10. Αυξάνονται ή μειώνονται οι ψυχικές διαταραχές
με την πάροδο της ηλικίας;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Θετικοί Παράγοντες
• Εμπειρία Ζωής
• Ωριμότητα
• Ειρήνη με τον εαυτό
• Αποδοχή του Θανάτου
Αρνητικοί Παράγοντες
• Σωματικές Αρρώστιες
• Χηρεία - Απώλειες
• Κοινωνική Απομόνωση
• Κοντά στο Θάνατο

11. Αυξάνονται ή μειώνονται οι ψυχικές διαταραχές με την
πάροδο της ηλικίας;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Στις περισσότερες μελέτες στην Ευρώπη φαίνεται να
υπάρχει μια μικρή κάμψη της κατάθλιψης και του
άγχους από τα 65 έως τα 75 και μια μικρή αύξηση
μετά τα 75
• Στην χώρα μας σε αρκετές μελέτες φαίνεται να
υπάρχει μια συνεχής αύξηση των ψυχικών
διαταραχών μετά τα 60, πιθανότατα οφειλόμενη στην
πλημμελή φροντίδα των χρονίων σωματικών
προβλημάτων

12. 0
1
2
3
4
5
6
7
18-29 30-39 40-49 50-59 60-70
%
AGE GROUPS
ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Κατάθλιψη Γενικευμένο Άγχος
ΙΨΔ Δ. Πανικού
Φοβίες Άλλα προβλήματα μη ειδικά
Κατάθλιψη
Άγχος
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Πανελλήνια μελέτη σε 5000 Έλληνες.
Παν/μιο Ιωαννίνων, Σκαπινάκης και συνεργάτες 2013

13. Ποιες είναι οι κυριότερες ψυχικές διαταραχές σε αυτή
την περίοδο της ζωής;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Κατάθλιψη:
• Υπερβολικό Άγχος – Φοβίες (Αγχώδης Νεύρωση)
• Σοβαρές Ψυχικές Διαταραχές (π.χ. μανιοκατάθλιψη)
• Προβλήματα Αλκοόλ
• Διαταραχές Συμπεριφοράς που οφείλονται σε Άνοια
• Παρατεινόμενο Πένθος;

14. Άνδρες Γυναίκες Όλοι Άνδρες Γυναίκες Όλοι
Κλινική Κατάθλιψη Καταθλιπτικά Συμπτώματα
Ηλικία
Πόσο Συχνές είναι οι ψυχικές διαταραχές σε αυτή την περίοδο της ζωής:
1. Κατάθλιψη
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι

15. Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Πόσο συχνές είναι οι κύριες ψυχικές διαταραχές σε
αυτή την περίοδο της ζωής;
• Υπερβολικό Άγχος – Φοβίες (Αγχώδης Νεύρωση): 4,5%
(Άνδρες: 2,9% - Γυναίκες: 4,7%)
• Σοβαρές Ψυχικές Διαταραχές (π.χ. μανιοκατάθλιψη) ~ 2%
• Διαταραχές Συμπεριφοράς που οφείλονται σε Άνοια
• Παρατεινόμενο Πένθος; (10% των περιπτώσεων πένθους)

16. 0
2
4
6
8
10
12
14
16
18-29 30-39 40-49 50-59 60-70
ΕΠΙΒΛΑΒΗΣ ΧΡΗΣΗ ΑΛΚΟΟΛ
Προβλήματα Αλκοόλ 75+
2,5 % (Άνδρες) – 0,4% (Γυναίκες)
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι

17. Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Αυτοκτονικότητα στην Τρίτη Ηλικία

18. Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Αυτοκτονικότητα στην Ευρώπη:
Ελλάδα: Χαμηλή Συχνότητα

19. Τα συμπτώματα της Κατάθλιψης:
Διαφέρουν στους ηλικιωμένους;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Σε γενικές γραμμές ΟΧΙ
• Είναι όμως πιο πιθανό ο ηλικιωμένος να αναφέρει
διάφορα ακαθόριστα σωματικά ενοχλήματα ή
πόνους
• Τα ενοχλήματα αυτά δεν είναι «φανταστικά». Η
κατάθλιψη μειώνει τον ΟΥΔΟ του πόνου

20. Τα ΤΥΠΙΚΑ συμπτώματα της Κατάθλιψης:
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Σοβαρά προβλήματα στον Ύπνο
• Κούραση – Ατονία – Μείωση Ενεργητικότητας
• Απώλεια της όρεξης για φαγητό – μείωση βάρους
• Αδράνεια – Απώλεια των ενδιαφερόντων (που πριν τον
χαροποιούσαν)
• Θλίψη – Μελαγχολία
• Ανηδονία (αδυναμία να νιώσει χαρά)
• Δεν επιθυμεί κοινωνικότητα – απομονώνεται
• Παραμελεί την υγιεινή – την υγεία του (δεν λαμβάνει τα
φάρμακά του)
• Μεγάλη Δυσκολία στην συγκέντρωση
• Αρνητικές ιδέες για τον εαυτό («άχρηστος», «ανίκανος»), για το
μέλλον (μεγάλη απαισιοδοξία, πιστεύει ότι θα πεθάνει ακόμα
και εάν δεν υπάρχει κάποιος λόγος)
• Υπερβολικές Ενοχές
• Ιδέες αυτοκαταστροφής

21. ΨΕΥΔΟΑΝΟΙΑ:
Όταν η Κατάθλιψη υποδύεται την Άνοια
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Η Κατάθλιψη κάνει μεγάλη δυσκολία στην Προσοχή και στη
Συγκέντρωση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο ασθενής να μην
θυμάται διάφορα πράγματα που του λέμε διότι η σκέψη του
ήταν απορροφημένη στις καταθλιπτικές του ιδέες. Τέτοιες
«απώλειες» μνήμης μπορεί να δίνουν την εικόνα άνοιας χωρίς
όμως να οφείλονται σε αυτή
• Η κλινική εξέταση είναι εύκολο να αποκαλύψει εάν υπάρχει
άνοια ή κατάθλιψη

22. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ:
Παράγοντες Κινδύνου
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Βιολογικοί – Ψυχολογικοί - Κοινωνικοί
• Γυναικείο Φύλο
• Χρόνια Σωματικά Νοσήματα
• Μειωμένη Λειτουργική Ικανότητα
• Απώλεια όρασης - ακοής
• Σημαντικά Γεγονότα Ζωής (Απώλεια Αγαπημένων)
• Μειωμένη Κοινωνική Υποστήριξη
• Ιστορικό Κατάθλιψης
• Προηγούμενη Προσωπικότητα

23. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ:
Παράγοντες Κινδύνου
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Βιολογικοί
• Σε πολλές περιπτώσεις
κατάθλιψης που ξεκινά μετά τα
65 υπάρχουν σημαντικοί
βιολογικοί παράγοντες (π.χ
αγγειακοί, ισχαιμία, εκφύλιση)
που περιπλέκουν την κατάσταση
και απαιτούν εξειδίκευση στη
θεραπεία
• Κάποιες φορές η κατάθλιψη
μπορεί να προηγείται της άνοιας

24. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ:
Παράγοντες Κινδύνου
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Βιολογικοί
• Απαραίτητος ο αποκλεισμός κοινών παθολογικών
προβλημάτων
• Οι τυπικές παρακλινικές εξετάσεις αίματος (γενική,
βιοχημικός, έλεγχος θυρεοειδούς) μπορούν να
αποκλείσουν τη μεγάλη πλειονότητα των δευτερογενών
αιτιών κατάθλιψης
• Απαραίτητος και ο έλεγχος κάποιων φαρμάκων

25. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ:
Πώς μπορώ να ανιχνεύσω εάν έχω κατάθλιψη;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Κλίμακα
Γηριατρικής Κατάθλιψης

26. ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ:
Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου εάν έχει κατάθλιψη;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Αναγνωρίστε τα συμπτώματα
• Ρωτήστε τον ίδιο
• Ελάτε σε επαφή με έναν επαγγελματία ψυχικής
υγείας
• Μερικές φορές ο οικογενειακός ιατρός που ξέρει τον
ηλικιωμένο είναι ο καλύτερος σύνδεσμος
• Μην φοβάστε την θεραπεία, αλλά ενισχύστε την ιδέα
της θεραπείας στο δικό σας άνθρωπο
• Μπορεί να χρειαστεί να φροντίσετε το δικό σας
άνθρωπο για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να
αποκτήσει ξανά την αυτονομία του

27. ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• ΝΑΙ
• Όσο πιο γρήγορα τόσο καλύτερα (μειώνεται η
πιθανότητα χρονιότητας
• Η θεραπεία θα βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα
ζωής του ηλικιωμένου
• Εμμέσως, θα βελτιώσει τη συνεργασία του
ηλικιωμένου και στα άλλα προβλήματα υγείας και θα
αυξήσει το προσδόκιμο επιβίωσης

28. Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
Η αθεράπευτη Κατάθλιψη στις ηλικίες 70-84 μπορεί να
μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης ακόμη και 5 έτη!

29. Δεν είναι επικίνδυνα τα φάρμακα σε αυτή την ηλικία;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Η κατάθλιψη είναι πιο επικίνδυνη!
• Τα αντικαταθλιπτικά δεν προκαλούν εθισμό
• Συχνά ωστόσο οι ηλικιωμένοι λαμβάνουν ηρεμιστικά
(άλλη κατηγορία φαρμάκων που προκαλεί εθισμό) για
να αντιμετωπίσουν προβλήματα ύπνου που
οφείλονται σε κατάθλιψη!
• Χρειάζεται προσοχή στις φαρμακευτικές
αλληλεπιδράσεις, στη δοσολογία και κατάλληλη
προσαρμογή ανάλογα με τα άλλα συνυπάρχοντα
νοσήματα
• Ο οργανισμός του ηλικιωμένου είναι εύθραυστος και
χρειάζεται προσοχή και σεβασμό.

30. Έχω Αϋπνία. Είναι κατάθλιψη ή κάτι άλλο
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Προβλήματα Ύπνου μπορεί να οφείλονται σε
κατάθλιψη, αλλά όχι πάντα
• Πρέπει να αποκλειστεί η κατάθλιψη
• Μπορεί να οφείλονται σε προβλήματα άγχους
τα οποία επίσης μπορούν να θεραπευθούν
• Πρωτοπαθής αϋπνία συχνή μετά από απώλεια
αγαπημένων προσώπων ακόμη και χωρίς
παρουσία κατάθλιψης
• Δύσκολη η αντιμετώπιση – Προσοχή στα
ηρεμιστικά

31. Μπορώ να προστατέψω την ψυχική μου υγεία σε αυτή την
ηλικία;
Ψυχική Υγεία και Ηλικιωμένοι
• Διατήρηση της ενεργητικότητας
• Κοινωνικότητα
• Εθελοντισμός και Προσφορά
• Γνώση των συμπτωμάτων
• Γρήγορη Αναζήτηση θεραπείας

32. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!
Ψυχική Υγεία και Τρίτη Ηλικία
Ένα σημαντικό πρόβλημα
Πέτρος Σκαπινάκης, MD, MPH, PhD
Αν. Καθηγητής Ψυχιατρικής
Ιατρικής Σχολής Παν. Ιωαννίνων
Ιωάννινα 6/05/2015