Mycenaean citadels of Argolis

1. Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
των μαθητών της Β’ Τάξης του 53ου Γενικού Λυκείου Αθηνών
για το σχολικό έτος 2014-15 με τίτλο:
«Η Φύση αγκαλιάζει τον Πολιτισμό»
ΘΕΜΑ: Οι Μυκηναϊκές Ακροπόλεις της Αργολίδος
Εργασία των παρακάτω μαθητών και μαθητριών της Β’ Τάξης:
Λούπας Σταύρος
Μαρίνου Αγγελική
Μπίτση Αθανασία
Ολντάσι Ελισάβετ
Παππά Όλγα
Σακάρη Βάσω
Αθήνα 2015

2. Η χρυσή προσωπίδα
του Αγαμέμνονα
που ανακαλύφθηκε
στις ανασκαφές του
Ταφικού Κύκλου Α’
των Μυκηνών.
Εισαγωγή
Η Εποχή του Χαλκού και κυρίως η Ύστερη Περίοδός της (1600-1100 π.Χ.) θεωρείται
από τους αρχαιολόγους ως η εποχή της μεγαλύτερης πολιτιστικής, πολιτικής και οικονομικής
ακμής του ελληνικού έθνους κατά την Προϊστορία. Την εποχή εκείνη, και για πρώτη φορά ως
τότε, ο ελληνικός κόσμος απέκτησε μια ομοιογένεια, μια ενότητα πρωτόφαντη και εντυπωσιακή
η οποία εκφράστηκε μέσα από σπουδαία πνευματικά και υλικά επιτεύγματα. Το αποτέλεσμα
αυτής της ακμής αποτυπώθηκε για πάντα στα καταπληκτικά έργα τέχνης και κάθε είδους
μνημεία που αποκαλύφθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου,
την Κύπρο, τη Μικρά Ασία, ακόμη και σε περιοχές πιο μακρινές, όπως την Ιταλία και τη Συρία.

3. Από το πλήθος των αρχαιολογικών
καταλοίπων του λεγόμενου
Μυκηναϊκού Πολιτισμού όπως
ονομάστηκε εύστοχα η πολιτιστική
αυτή ενότητα, αυτά που
εκφράζουν πιο ανάγλυφα την ισχύ
και την πρόοδο των Ελλήνων της
εποχής είναι οι περίφημες
οχυρωμένες ακροπόλεις που
περιέκλειαν τα ανάκτορα των
μυθικών ηγεμόνων. Από αυτές
εμείς θα εξετάσουμε τις τρεις
μεγάλες ακροπόλεις της
Αργολίδας, δηλαδή εκείνες των
Μυκηνών, της Τίρυνθας και της
Μιδέας, καθώς – από τα ως τώρα
δεδομένα – η περιοχή αυτή της
Πελοποννήσου αποτέλεσε το
επίκεντρο του Μυκηναϊκού
Πολιτισμού, κάτι που φαίνεται ότι
πίστευαν και οι αρχαίοι, αφού
τούτο εκφράστηκε ακόμη και στην
μυθολογία.
Η περίφημη «Παριζιάνα», εξαιρετική τοιχογραφία γυναικείας
μορφής από τις Μυκήνες

4. Μυκήνες
Ιστορικό των ανασκαφών
Οι «Πολύχρυσες Μυκήνες», το βασίλειο του μυθικού Αγαμέμνονα, που πρώτος ύμνησε ο Όμηρος στα
έπη του, είναι το σημαντικότερο και πλουσιότερο ανακτορικό κέντρο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού
στην Ελλάδα. Το όνομά τους έχει δοθεί σε έναν από τους λαμπρότερους πολιτισμούς της ελληνικής
προϊστορίας, το μυκηναϊκό, και οι μύθοι που συνδέονται με την ιστορία τους διαπέρασαν τους αιώνες
με τα ομηρικά έπη και τις μεγάλες τραγωδίες της κλασικής εποχής, ενώ ενέπνευσαν και συνεχίζουν να
εμπνέουν παγκοσμίως την πνευματική δημιουργία και την τέχνη.
Η είσοδος στην
ακρόπολη των
Μυκηνών

5. Η μυθική παράδοση φέρει ως ιδρυτή των Μυκηνών τον Περσέα, γιο του Δία και της Δανάης, της
κόρης του Ακρισίου, του βασιλιά του Άργους, απόγονου του Δαναού. Ο Παυσανίας (2.16.3)
αναφέρει ότι ο Περσέας ονόμασε τη νέα πόλη Μυκήνες είτε επειδή εκεί έπεσε ο μύκης του
ξίφους του είτε επειδή εκεί αποκαλύφθηκε μία πηγή με άφθονο νερό, η Περσεία πηγή, κάτω
από τη ρίζα ενός «μύκητος», δηλαδή ενός μανιταριού. Σύμφωνα με το μύθο, οι απόγονοι του
Περσέα βασίλεψαν στις Μυκήνες για τρεις γενιές, με τελευταίο τον Ευρυσθέα, που σκοτώθηκε
χωρίς να αφήσει απογόνους, και έτσι οι κάτοικοι των Μυκηνών επέλεξαν ως βασιλιά τους τον
Ατρέα, γιο του Πέλοπα και πατέρα του Αγαμέμνονα και του Μενέλαου.
Εξαιρετικής τέχνης και αισθητικής τελετουργικό εγχειρίδιο που ανακαλύφθηκε στον Ταφικό Κύκλο
Α’ των Μυκηνών. Σε επιφάνεια μικρότερη των 30 εκ. ο Μυκηναίος καλλιτέχνης «ζωγράφισε» με
χρυσό, ασήμι και νίελο παράσταση κυνηγιού λεόντων.

6. Τα κυκλώπεια τείχη της μυκηναϊκής
ακρόπολης, όμως, παρέμεναν ορατά στο
πέρασμα των αιώνων και αποτέλεσαν
πόλο έλξης πολλών περιηγητών και
αρχαιοφίλων, που δεν δίστασαν να
λεηλατήσουν το χώρο κατά τον 18ο και
19ο αιώνα, επωφλούμενοι από την
αδιαφορία και τη φιλαργυρία των
Τούρκων. Το 1837, μετά την
απελευθέρωση της Ελλάδας, οι Μυκήνες
τέθηκαν υπό την αιγίδα της εν Αθήναις
Αρχαιολογικής Εταιρείας, η οποία μέχρι
σήμερα πραγματοποιεί έρευνες στο
χώρο. Το 1841 ο αντιπρόσωπός της, Κ.
Πιττάκης, καθάρισε την Πύλη των
Λεόντων και το 1876 ο Ερρίκος Σλήμαν,
ύστερα από μικρές δοκιμαστικές τομές το
1874, ξεκίνησε τη μεγάλη του ανασκαφή,
που αποκάλυψε τους πέντε τάφους του
Ταφικού Κύκλου Α, υπό την επίβλεψη του
Π. Σταματάκη, ο οποίος συνέχισε τις
εργασίες το διάστημα 1876-1877,
αποκαλύπτοντας και τον έκτο τάφο.
Ο γερμανός έμπορος και ερασιτέχνης αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν αποκάλυψε έναν καινούργιο κόσμο για
την Αρχαιολογία τον οποίο ονόμασε εύστοχα Μυκηναϊκό.

7. Στη συνέχεια, ανασκαφές στα ανάκτορα και στα
νεκροταφεία πραγματοποίησαν οι Χ. Τσούντας (1884-
1902), Δ. Ευαγγελίδης (1909), G. Rosenwaldt (1911), Α.
Κεραμόπουλος (1917), και A.J.B. Wace (1920-1923,
1939, 1950-1957). Παράλληλα, οι Ι. Παπαδημητρίου
και Γ. Μυλωνάς της Αρχαιολογικής Εταιρείας
ανάσκαψαν τον Ταφικό Κύκλο Β και οικίες, κατά τα έτη
1952-1955, ενώ ο Γ. Μυλωνάς μαζί με το Ν. Βερδελή
της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ανάσκαψαν τμήματα
του οικισμού. Οι ανασκαφές της Βρετανικής
Αρχαιολογικής Σχολής, υπό την επίβλεψη του λόρδου
W. Taylour αποκάλυψαν το θρησκευτικό κέντρο, ενώ
έρευνες συνεχίσθηκαν και από την Αρχαιολογική
Εταιρεία με το Γ. Μυλωνά και το Σπ. Ιακωβίδη το 1959
και 1969-1974. Αναστηλωτικές εργασίες
πραγματοποιήθηκαν το 1950-1955 από τον Α. Ορλάνδο
και τον Ε. Στίκα στο θολωτό τάφο της Κλυταιμνήστρας,
στο ανάκτορο, στο χώρο γύρω από την Πύλη των
Λεόντων και στον Ταφικό Κύκλο Β. Από το 1998
βρίσκεται σε εξέλιξη το έργο «Συντήρηση - Στερέωση -
Ανάδειξη των Μνημείων της Ακροπόλεως Μυκηνών
και του Ευρύτερου Περιβάλλοντος Χώρου», το οποίο
ανέλαβε αρχικά η Ομάδα Εργασίας Συντήρησης
Μνημείων Επιδαύρου και στη συνέχεια η Επιτροπή
Μυκηνών, που δημιουργήθηκε το 1999 από το
Υπουργείο Πολιτισμού.
Ο Χρήστος Τσούντας (1857-1934) ήταν
έλληνας αρχαιολόγος που ακολούθησε τον
Σλήμαν και ολοκλήρωσε τις σημαντικότερες
έρευνες στην αρχαιολογική θέση των
Μυκηνών -ανάμεσα στις οποίες
περιλαμβάνεται και η αναγνώριση του
ανακτόρου.

8. Ο αρχαιολογικός χώρος της ακροπόλεως
Ο αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών περιλαμβάνει την τειχισμένη ακρόπολη στην κορυφή του
υψώματος, καθώς και διάσπαρτα ταφικά και οικιστικά συγκροτήματα έξω από αυτήν, κυρίως
στα δυτικά και νοτιοδυτικά. Τα περισσότερα από τα μνημεία, που είναι σήμερα ορατά, όπως τα
κυκλώπεια τείχη και οι μνημειακές πύλες, χρονολογούνται στην περίοδο της μεγάλης ακμής του
ανακτορικού κέντρου, από το 1350 έως το 1200 π.Χ..
Μια γενικότερη όψη
της μνημειακής
εισόδου στην
ακρόπολη των
Μυκηνών, με την
Πύλη των Λεόντων
στο βάθος και τα
κυκλώπεια τείχη σε
πρώτο πλάνο.

9. Η ακρόπολη έχει κάτοψη σχεδόν τριγωνική και είναι οχυρωμένη με τα λεγόμενα κυκλώπεια
τείχη. Η κύρια είσοδός της, στη βορειοδυτική γωνία των τειχών, είναι η περίφημη Πύλη των
Λεόντων, σύμβολο εξουσίας και δύναμης των Μυκηναίων ηγεμόνων. Το ανάγλυφο που έδωσε
στην πύλη το όνομά της, παριστάνει δύο συμμετρικά αντιμέτωπα λιοντάρια και είναι λαξευμένο
σε μία πλάκα τοποθετημένη στο «ανακουφιστικό τρίγωνο», χαρακτηριστικό στοιχείο της
μνημειακής μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής.
Η μνημειακή είσοδος των Μυκηνών με την Πύλη των Λεόντων

10. Προχωρώντας κατά μήκος του
δυτικού σκέλους του τείχους
ο επισκέπτης συναντά πρώτα
τον Ταφικό Κύκλο Α, που
περικλείει τους έξι μεγάλους
λακκοειδείς τάφους, στους
οποίους βρέθηκαν πολλά
χρυσά αντικείμενα και άλλα
πολύτιμα έργα τέχνης.
Ακολουθεί μία σειρά κτηρίων,
που πιθανότατα ήταν
κατοικίες αξιωματούχων. Το
θρησκευτικό κέντρο, που
αναπτύσσεται κατά μήκος του
νότιου σκέλους του τείχους,
περιλαμβάνει κτηριακά
συγκροτήματα λατρευτικού
χαρακτήρα. Το ανάκτορο,
σύμβολο της δύναμης των
Μυκηναίων βασιλέων,
δεσπόζει στο ψηλότερο
σημείο της ακρόπολης.
Σχεδιαστική αναπαράσταση της ακρόπολης των Μυκηνών. Ξεχωρίζουν
α) η Πύλη των Λεόντων στο κάτω μέρος,
β) ο Ταφικός Κύκλος Α’ πίσω και δεξιά της,
γ) το θρησκευτικό κέντρο πίσω από τον Ταφικό Κύκλο
Α’ και δίπλα στην μεγάλη αναβάθρα.
δ) το ανάκτορο (μέγαρον) στην κορυφή του λόφου.ε) η βόρεια πύλη.

11. Στο βορειοανατολικό άκρο του
τειχισμένου χώρου βρίσκεται η
είσοδος της υπόγειας κρήνης, που
κτίσθηκε κατά την τρίτη οικοδομική
φάση της οχύρωσης για να
εξασφαλισθεί η πρόσβαση προς το
νερό από την ακρόπολη σε περίπτωση
πολιορκίας. Σε μικρή απόσταση προς
τα δυτικά της εισόδου προς τη
δεξαμενή, βρίσκεται η δεύτερη πύλη
του τείχους, η λεγόμενη Βόρεια Πύλη,
που είναι ίδιας κατασκευής με την
Πύλη των Λεόντων, αλλά μικρότερη.
Η βόρεια Πύλη των Μυκηνών είναι πιο
απλή και χωρίς ανακουφιστικό τρίγωνο.
Παραμένει όμως και αυτή στη θέση της
32 αιώνες μετά.

12. Τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που βρέθηκαν κοντά στα τείχη
έφεραν στο φως τρεις βαθμίδες οικοδόμησης, από τα μέσα του 14ου αιώνα π.Χ. έως τα τέλη του
13ου αιώνα π.Χ., οι οποίες έκαναν το σύστημα οχύρωσης όλο και πιο αποτελεσματικό. Σήμερα,
βλέπουμε τα επιβλητικά αμυντικά τείχη, τα οποία ακολουθούν τη φυσική διαμόρφωση του
εδάφους και σχηματίζουν ένα νοητό τρίγωνο. Είναι η τελική οικοδομική φάση των τειχών, η
οποία χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ.. Την ίδια εποχή οχυρώνονται και οι άλλες
μυκηναϊκές ακροπόλεις με τον ίδιο τρόπο.
Εκτός της οχυρωμένης ακρόπολης ήταν κτισμένοι 9 θολωτοί τάφοι για τους
μυκηναίους ηγεμόνες του 14ου
και 13ου
αι.

13. Η τελική οικοδομική φάση (1200 π.Χ.) αφορά μόνο την επέκταση στη ΒΑ γωνία της ακρόπολης.
Έγινε για να συμπεριλάβει την υπόγεια δεξαμενή και προσαρτήθηκε στην υπάρχουσα τειχογραμμή.
Με την ευκαιρία αυτού του σημαντικού βελτιωτικού έργου, που εξασφάλιζε νερό στην ακρόπολη
κυρίως όταν αυτή θα βρισκόταν σε περίοδο πολιορκίας, έγιναν οι δυο πυλίδες στη ΒΑ επέκταση. Η
μία διευκόλυνε την φύλαξη της κρήνης που τροφοδοτούσε την ακρόπολη και η άλλη είχε σαν
στόχο την εύκολη πρόσβαση σ' ένα παρατηρητήριο εκτός των τειχών. Την ίδια εποχή
διαπλατύνθηκε η μεγάλη αναβάθρα, η οποία πήρε την τελική της μορφή και οικοδομούνται οι
βόρειες αποθήκες στην εσωτερική βόρεια πλευρά του τείχους. Η περίμετρος του τείχους στη
σημερινή του μορφή είναι 900 μέτρα και οχυρώνει μια έκταση 30.000 τ.μ., με μέγιστο σωζόμενο
ύψος 8,25μ. περίπου και μέσο όρο πλάτους 5,50-6μ., που όμως σε κάποια σημεία φτάνει και τα 8μ.
Αεροφωτογραφία
της ακρόπολης
των Μυκηνών.
Τα ερείπια που
διακρίνουμε
σήμερα
αντιστοιχών στις
δυο τελευταίες
οικοδομικές
φάσεις, εκείνες
του 13ου
αι..

14. Η β΄ οικοδομική φάση χρονολογείται περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα (1250 π.Χ). Σ' αυτή τη φάση
συμπεριλαμβάνεται μέσα στα τείχη ο Ταφικός Κύκλος Α' και κατασκευάζεται για πρώτη φορά η
μνημειακή είσοδος της Πύλης των Λεόντων. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της Β' φάσης είναι η Πύλη
των Λεόντων, η οποία δημιουργήθηκε από την αρχή και καμία σχέση δεν είχε με την προηγούμενη.
Κτίζεται επίσης για πρώτη φορά η Βόρεια Πύλη, ο ΝΑ προμαχώνας και διαμορφώνεται η μεγάλη
αναβάθρα προς το ανάκτορο. Η δύναμη και η ακμή του Μυκηναϊκού πολιτισμού αντικατοπτρίζεται
εδώ από τη μεγάλη επέκταση και από την εντυπωσιακή εμφάνιση των κατασκευών. Αυτό το στάδιο
διαφοροποιείται από το τρίτο και κατά πολύ από το πρώτο, όσο αφορά την μέθοδο κατασκευής. Όχι
μόνο χρησιμοποιούνται ευρέως κροκαλοπαγείς λίθοι αλλά η θεμελίωση των τειχών γίνεται πάνω σε
πλέσια (στρώμα λευκής αργίλου ανακατεμένη με μικρούς λίθους).
Ο Ταφικός Κύκλος Α’
χτίστηκε περί το 1600-
1500 για τους πρώτους
ηγεμόνες των Μυκηνών,
περιελήφθη όμως στην
τειχισμένη ακρόπολη
μόλις 300 χρόνια μετά.
Ίσως μάλιστα οι τότε
Μυκηναίοι να αγνοούσαν
τα πλούτη που περιείχαν
οι λακκοειδείς τάφοι. Στη
φωτογραφία διακρίνεται
πίσω από την Πύλη των
Λεόντων.

15. Η α΄ ανάπτυξη του περιβόλου περιελάμβανε τον τειχισμό της πιο υψηλής κορυφής του λόφου,
κάλυπτε περίπου τη μισή από τη σημερινή έκταση και χρονολογείται στα μέσα του 14ου αι. π.Χ.
(1350 π.Χ. περίπου). Τότε, η ακρόπολη τειχίζεται για πρώτη φορά. Ωστόσο παρατηρούνται σημάδια
και ίχνη κατοίκησης από τη Νεολιθική και Πρωτοελλαδική περίοδο (3000-2500 π.Χ.). Η πρόσβαση
στην ακρόπολη διευκολύνεται από μια απλή κατασκευαστικά, κύρια πύλη, που βρισκόταν λίγο
βορειότερα από το σημείο, όπου αργότερα δημιουργήθηκε η Πύλη των Λεόντων. Από αυτή τη φάση
σήμερα διατηρείται το Βόρειο τείχος, τμήμα του ΒΔ και του ΝΑ τείχους. Τα κυκλώπεια τείχη
υψώνονται περίτρανα στο πέρασμα του χρόνου και μας θυμίζουν την αίγλη και το μεγαλείο του
Μυκηναϊκού πολιτισμού που εξυμνεί με τις περιγραφές του ο Όμηρος στην «Ιλιάδα».
Γενική άποψη της ακρόπολης από δυτικά με τον Ταφικό Κύκλο Β’ (1650-1550), όπου
ετάφησαν οι πρώτες εξέχουσες προσωπικότητες του οικισμού, σε πρώτο πλάνο.

16. Τίρυνθα
Ιστορικό των ανασκαφών
Ο χαμηλός λόφος της Τίρυνθας, στο 8ο χιλιόμετρο του δρόμου Άργους-Ναυπλίου, κατοικήθηκε
αδιάλειπτα από τη Νεολιθική εποχή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα.
Ο περιηγητής Παυσανίας που την επισκέφθηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. τη βρήκε ερειπωμένη. Μετά
τους περιηγητές του 17ου και του 19ου αιώνα (Des Mouceaux, Dodwell, Leake) την Τίρυνθα
ανακαλύπτει το 1876 ο Ερρίκος Σλήμαν που με τις εκτεταμένες ανασκαφές του στα 1884/5 την
παραδίδει στην αρχαιολογική έρευνα.

17. Οι έρευνες του Γερμανικού Αρχαιολογικού
Ινστιτούτου και της Ελληνικής Αρχαιολογικής
Υπηρεσίας, από το 1876 μέχρι σήμερα, έφεραν στο
φως μια από τις σημαντικότερες μυκηναϊκές
ακροπόλεις και ιχνηλάτησαν τα στάδια του
πολιτισμού των προϊστορικών και ιστορικών
περιόδων της Αργολίδας. Μετά τους πρωτεργάτες
Heinrich Schliemann και Wilhelm Dφrpfeld (1884-
1885), το χώρο ερεύνησαν στο πρώτο μισό του
εικοστού αιώνα οι Georg Karo και Kurt Moeller. Στα
τέλη της δεκαετίας του 1950 ο Έφορος
Αρχαιοτήτων Αργολίδος Νικόλαος Βερδελής
ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης της δυτικής
πλευράς της οχύρωσης που είχε καταρρεύσει και
σκεπαστεί από τα μπάζα των παλαιών ανασκαφών.
Μετά το 1967 οι ανασκαφές ανατίθενται και πάλι
στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το οποίο
υπό τη Διεύθυνση των Ulf Jantzen, Jφrg Schδfer,
Klaus Kilian και Joseph Maran συνεχίζει τις έρευνες
συμπεριλαμβάνοντας την Κάτω Ακρόπολη και την
Κάτω Πόλη. Παράλληλα ανασκαφικές έρευνες
διενεργεί η τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων τόσο στον
επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, όσο και στην
ευρύτερη περιοχή.
Ο γερμανός αρχαιολόγος Βίλχελμ Νταίρπφελντ ήταν μια από τις μεγάλες προσωπικότητες της
Προϊστορικής Αρχαιολογίας για την Ελλάδα.

18. Ως μυθικός ιδρυτής της Τίρυνθας παραδίδεται ο αργείος πρίγκηπας Προίτος, ο οποίος κατέφυγε
μετά τη διαμάχη με τον αδελφό του Ακρίσιο στη Λυκία. Κατά την επιστροφή του έφερε μαζί του
τους Κύκλωπες που έχτισαν για χάρη του τα μεγαλειώδη τείχη. Με την Τίρυνθα συνδέονται
εξάλλου και οι μυθικοί ήρωες Βελλερεφόντης και Περσέας αλλά και ο ημίθεος Ηρακλής.
Η ανατολική είσοδος της Τίρυνθας με τα κυκλώπεια τείχη της. έμοιαζε αρκετά με τη
δυτική των Μυκηνών, χωρίς όμως την παράσταση των Λεόντων.

19. Ο αρχαιολογικός χώρος της ακροπόλεως
Τα αρχαιότερα αρχιτεκτονικά λείψανα χρονολογούνται στην Πρώιμη εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία
π.Χ.). Μεγάλα συγκροτήματα οικιών οργανώνονται γύρω από ένα τεράστιο κυκλικό οικοδόμημα
(διαμέτρου 27-28 μ.) στην κορυφή του νότιου εξάρματός του, την Άνω Ακρόπολη, δυνατόν να
ερμηνευθεί ως ένας χώρος που λειτουργούσε σαν διοικητικό κέντρο. Η μεγάλη ακμή ωστόσο της
Τίρυνθας συνδέεται με την Μυκηναϊκή εποχή (1600-1050 π.Χ.). Η οχύρωση και τα οικοδομικά
συγκροτήματα της Ακρόπολης, που χωρίζεται σε τρία τμήματα: την Ανω, τη Μέση και την Κάτω
Ακρόπολη, διαμορφώθηκαν στην διάρκεια των ανακτορικών χρόνων (14ος και 13ος αιώνας π.Χ.). Τα
«κυκλώπεια» τείχη κατασκευάστηκαν σε τρεις οικοδομικές φάσεις που χρονολογούνται στις αρχές και
τα τέλη του 14ου αιώνα και στα μέσα του 13ου αιώνα π.Χ. και αποτελούν μία σταδιακή επέκταση της
οχύρωσης από το νότιο και υψηλότερο προς το βόρειο και χαμηλότερο τμήμα του λόφου.
Αεροφωτογραφία της
ακρόπολης της
Τίρυνθας από
δυτικά. Διακρίνονται
η Άνω και η Μέση
Ακρόπολη στα δεξιά,
και η εκτεταμένη
Κάτω Ακρόπολη στα
αριστερά. Η κύρια
είσοδος βρισκόταν
στην ανατολική
πλευρά και δεν
φαίνεται εδώ.

20.
Η κύρια είσοδος της Ακρόπολης
βρισκόταν στην ανατολική πλευρά και
οδηγούσε μέσω μιας μεγάλης ράμπας,
μήκους 47 μ., προς την Άνω Ακρόπολη.
Η μεγάλη πύλη που έχει πανομοιότυπη
κατασκευή με την Πύλη των Λεόντων
στις Μυκήνες σηματοδοτούσε το
σημείο έναρξης μιας εντυπωσιακής
πορείας προς το ανάκτορο. Περνώντας
κανείς από διαδρόμους που
διακόπτονταν από εσωτερικές αυλές
και δύο πρόπυλα, το μεγάλο και το
μικρό, κατέληγε στην κεντρική αυλή και
το μέγαρο. Το ανακτορικό συγκρότημα
πλαισιώνουν η ανατολική και δυτική
πτέρυγα με κορυφαία δείγματα της
μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής το λεγόμενο
μικρό μέγαρο και το λουτρό αντίστοιχα.
Οι λεγόμενες «γαλαρίες» χρησίμευαν
πιθανώς ως αποθηκευτικοί χώροι έχουν
οικοδομηθεί κατά το εκφορικό σύστημα
και απολήγουν σε οξυκόρυφα τόξα.
Μια από τις λεγόμενες «γαλαρίες» της Τίρυνθας.

21. Στα βόρεια της Άνω Ακρόπολης και σε χαμηλότερο επίπεδο βρίσκεται η Μέση Ακρόπολη, ένας
χώρος που φιλοξένησε μεταξύ άλλων και ένα μέρος των ανακτορικών εργαστηρίων. Σ' αυτήν
οδηγεί μία κλίμακα που προστατεύεται από έναν καμπύλο προμαχώνα και έναν πύργο,
κορυφαίο δείγμα του αμυντικού χαρακτήρα της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής των Μυκηναίων.
Ο Δυτικός Προμαχώνας αποτελεί ένα εξαιρετικό επίτευγμα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής που
έχει σαφέστατο αμυντικό χαρακτήρα. Το δυτικό κλιμακοστάσιο προστατεύεται από έναν
προμαχώνα που δημιουργεί η δρεπανοειδής επέκταση του τείχους της τρίτης φάσης. Αυτό το
τμήμα του τείχους είναι το μοναδικό με καμπύλο περίγραμμα. Το μέγιστο πλάτος του είναι 7 μ.
Μία μικρών διαστάσεων πυλίδα με ύψος μόλις 2,5 μ. εξωτερικά κτισμένη κατά τον εκφορικό
τρόπο, χωρίς ίχνη για θύρα διασχίζει το τείχος λοξά από ΝΔ προς ΒΑ. Απέναντι από την πυλίδα
διαμορφώνεται άνδηρο από όπου οι υπερασπιστές της εισόδου αυτής θα μπορούσαν με
ευκολία να καταβάλουν τους επιτιθέμενους
Γενική άποψη της ακρόπολης σε αναπαράσταση. Ο Δυτικός Προμαχώνας διακρίνεται στο κέντρο
της εικόνας με τον ισχυρό πύργο του και τη δρεπανοειδή επέκταση του τείχους.

22. Το βορειότερο τμήμα της οχύρωσης που
κατασκευάστηκε στις αρχές του 13ου αιώνα π.Χ.
αποτελεί ένα σχεδόν αυθύπαρκτο τμήμα, την Κάτω
Ακρόπολη. Στο εσωτερικό του τείχους έχουν
εξαιρεθεί 28 δωμάτια με οξυκόρυφη απόληξη
καθώς και δύο κτιστές με τον ίδιο εκφορικό τρόπο
προσβάσεις στις υπόγειες πηγές νερού, οι
λεγόμενες σύριγγες. Πυκνοδομημένα κτηριακά
συγκροτήματα που είχαν χρήση κατοικίας,
εργαστηρίων και αποθηκευτικών χώρων
οργανώνονταν κατά τον άξονα μιας κεντρικής οδού
που κατέληγε στη βόρεια πύλη. Μία άλλη πύλη
μνημειώδους κατασκευή στα δυτικά αποτελούσε
την κύρια πρόσβαση στην Κάτω Ακρόπολη.
Σχεδιαστική αναπαράσταση της εξέλιξης της
ακροπόλεως της Τίρυνθας. Από πάνω προς τα κάτω
αποτυπώνονται οι οικοδομικές φάσεις α) της
Πρωτοελλαδικής Εποχής (2600-2000 π.Χ.), β) της
Υστεροελλαδικής Εποχής ΙΙΙΑ1 (περ. 1370 π.Χ.), γ) της
Υστεροελλαδικής Εποχής ΙΙΙΒ1 (περ.1320-1250), δ) της
Υστεροελλαδικής Εποχής ΙΙΙΒ2 (περ.1250-1200) και ε)
της Υστεροελλαδικής Εποχής ΙΙΙΓ (περ.1200-1050).

23. Στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. ένας μεγάλης έντασης σεισμός προξένησε σοβαρές ζημιές στα
τείχη και τα κτήρια της Ακρόπολης που καταστράφηκαν ολοσχερώς από την πυρκαγιά που
ακολούθησε. Η τεράστια φυσική καταστροφή λειτούργησε ως καταλύτης για τη διάλυση του
ανακτορικού συστήματος διακυβέρνησης.
Τα ισχυρά τείχη της Τίρυνθος στέκονται αγέρωχα σε απόσταση ελάχιστων χιλιομέτρων από το Ναύπλιο.

24. Μιδέα
Ιστορικό των ανασκαφών
Περιορισμένη έρευνα στη Μυκηναϊκή Ακρόπολη της Μιδέας πραγματοποιήθηκε το 1907 από το
Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Οι πρώτες όμως δοκιμαστικές ανασκαφές έγιναν το 1939
από το Σουηδό αρχαιολόγο Axel Persson, τον ανασκαφέα των Δενδρών και της Ασίνης. Το 1963
άρχισε η Ελληνοσουηδική συνεργασία στη Μιδέα από τους Νικόλαο Βερδελή και Paul Astrom με
μικρή δοκιμαστική έρευνα κοντά στην Ανατολική Πύλη. Το 1983 άρχισαν οι συστηματικές
ελληνοσουηδικές ανασκαφές στην Ακρόπολη, υπό τη διεύθυνση της Δρος Καίτης
Δημακοπούλου, τότε Έφορου Αρχαιοτήτων Αργολιδοκορινθίας, και του καθηγητή του
Πανεπιστημίου του Goteborg P. Astrom, τον οποίο διαδέχτηκε το 2000 η Διευθύντρια του
Σουηδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Δρ. Ann-Louise Schallin.
Δενδρά. Οι αρχαιολόγοι
(από αριστερά Erik
Knudtzon, Νικόλαος
Μπέρτος - έφορος της
Αργολίδας - Axel W.
Persson και Lie Lindback)
λούζουν τα μαλλιά τους στο
χωριό, υπό την επιτήρηση
του νεαρού Ορέστη από τις
Μυκήνες. Φωτογραφία από
τις λεγόμενες «ηρωικές»
εποχές της ελληνικής
αρχαιολογίας.

25. Τα ευρήματα από τις
συστηματικές ανασκαφές
απέδειξαν τη σημασία της
Μιδέας ως τρίτου μεγάλου
Μυκηναϊκού κέντρου της
Αργολίδας. Η συνεχιζόμενη
ανασκαφική έρευνα του χώρου
με σύγχρονες επιστημονικές
μεθόδους και υπό το φως των
νεώτερων συμπερασμάτων της
αρχαιολογικής έρευνας,
αποτελεί ένα από τα
σημαντικότερα αρχαιολογικά
έργα που εκτελούνται στην
Ελλάδα. Εξάλλου οι
συστηματικές ανασκαφές
οδήγησαν στη διαμόρφωση της
Μυκηναϊκής Ακρόπολης και την
ανάδειξή της ως οργανωμένου
επισκέψιμου αρχαιολογικού
χώρου.
Σημαντικά κέντρα της Εποχής του Χαλκού στο χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και του Αιγαίου.

26. Ο αρχαιολογικός χώρος της ακροπόλεως
Η εξέχουσα θέση της Μιδέας μεταξύ των Μυκηναϊκών κέντρων της
Αργολίδας έχει με έμφαση τονισθεί από τους ερευνητές του
Μυκηναϊκού πολιτισμού. Η Μιδέα θεωρείται ως η τρίτη σε σημασία
οχυρωμένη Μυκηναϊκή Ακρόπολη της Αργολίδας, μετά τις Μυκήνες και
την Τίρυνθα. Η κυκλώπεια οχύρωσή της, τα ευρήματα των πρόσφατων
ανασκαφών, η θέση της στη μυθολογία και η σύνδεσή της με το
πλούσιο Μυκηναϊκό νεκροταφείο στα γειτονικά Δενδρά, την
κατατάσσουν στα μεγάλα Μυκηναϊκά κέντρα της Ηπειρωτικής
Ελλάδας.
Η Ακρόπολη έχει κτισθεί στην κορυφή ενός κωνικού λόφου, που
βρίσκεται σε υψόμετρο 270μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και
170μ. από την γύρω περιοχή. Βρίσκεται στο μέσον περίπου της
απόστασης μεταξύ Μυκηνών και Τίρυνθας και δεσπόζει στις
ανατολικές παρυφές της Αργολικής πεδιάδας. Η στρατηγική της θέση
με την απεριόριστη θέα παρείχε τη δυνατότητα ελέγχου ολόκληρης της
πεδιάδας και του Αργολικού κόλπου. Σ' αυτό οφείλεται κυρίως η
εξέλιξη και η ακμή της Μιδέας κατά τη Μυκηναϊκή εποχή.
Μοναδική χάλκινη πανοπλία με οδοντόφρακτο κράνος που βρέθηκαν σε
θαλαμωτό τάφο στο χωριό Δενδρά, πάρα πολύ κοντά στην ακρόπολη της
Μιδέας. Χρονολογείται στον 15ο
αι. και είναι σαφώς παλαιότερη της
ακροπόλεως. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του πολεμικού πνεύματος
που διακατείχε του Μυκηναίους, όπως τούτο διαφαίνεται και στις
ακροπόλεις τους.

27. Το κυκλώπειο τείχος περικλείει έκταση 24.000 τμ. περίπου και προστατεύει την άνω Ακρόπολη
και τα κατώτερα βορειοανατολικά και βορειοδυτικά άνδηρα του λόφου. Η νοτιοανατολική
πλευρά του είναι απόκρημνη και για το λόγο αυτό έμεινε ατείχιστη. Οι πύλες της Ακρόπολης
βρίσκονται η μία απέναντι από την άλλη, στην ανατολική και στη δυτική πλευρά της οχύρωσης.
Εκτός από τις πύλες, με την κυκλώπεια οχύρωση συνδέεται ένα ακόμη μεγάλο τεχνικό έργο, που
χρησίμευε για την ύδρευση της Ακρόπολης της Μιδέας και είναι παρόμοιο με ανάλογες
κατασκευές στις Μυκήνες και την Τίρυνθα. Πρόκειται για σήραγγα ανοιγμένη κατά το εκφορικό
σύστημα στο πάχος του δυτικού σκέλους του τείχους, που οδηγούσε σε υπόγεια πηγή νερού.
Η ακρόπολη της Μιδέας

28. Κατά τη διάρκεια των πρόσφατων ανασκαφών ερευνήθηκαν χώροι κοντά στην Ανατολική Πύλη
και στα κατώτερα βορειοανατολικά άνδηρα της Ακρόπολης. Καθαρίστηκε από τις επιχώσεις η
είσοδος της Ανατολικής Πύλης, που έχει τη μορφή ενός απλού ανοίγματος στο τείχος. Στην πύλη
αυτή οδηγούσε, όπως και στην Τίρυνθα, κυκλώπεια αναβάθρα (ράμπα) κτισμένη με ογκολίθους.
Μία δεύτερη εσωτερική πύλη σχηματίζεται μεταξύ ενός κυκλώπειου τοίχου και της εσωτερικής
παρειάς της οχύρωσης. Αμέσως μετά την εσωτερική πύλη ερευνήθηκαν αρκετά δωμάτια, σε
επαφή με το τείχος. Όπως έδειξαν τα ευρήματα τα δωμάτια αυτά ήταν εργαστήρια και
αποθήκες.
Κυκλώπεια αναβάθρα στην ακρόπολη της Μιδέας

29. Στα κατώτερα βορειοανατολικά άνδηρα αποκαλύφθηκε ένα μεγάλο ορθογώνιο οικοδόμημα με
ιδιαίτερη σημασία, σε μορφή μεγάρου. Είχε καταστραφεί μαζί με τα δωμάτια κοντά στην Ανατολική
Πύλη από σεισμό και πυρκαγιά στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ., όπως συνέβη και στη γειτονική
Τίρυνθα. Ο σεισμός αυτός προξένησε εκτεταμένες καταστροφές στην οχύρωση και σε όλα τα
οικοδομήματα της Ακρόπολης. Κατάλοιπα σκελετών, που βρέθηκαν καταπλακωμένα από ογκολίθους
σε διάφορα σημεία του χώρου, ανήκουν σε θύματα του σεισμού αυτού. Το μέγαρο πάντως
επισκευάστηκε μετά την καταστροφή και επαναχρησιμοποιήθηκε κατά το 12ο αι. π.Χ. Η Δυτική Πύλη
της Ακρόπολης αποκαλύφθηκε ολόκληρη κατά τις πρόσφατες ανασκαφές. Ένας επιβλητικός
συμπαγής προμαχώνας προστάτευε την πύλη και το φυλάκιο. Οι τοίχοι του στομίου της πύλης
έφεραν διάκοσμο με ζωγραφιστό κονίαμα.
Η ακρόπολη της Μιδέας
δεσπόζει στον αργολικό
κάμπο

30. Στην περιοχή της Ακρόπολης εσωτερικά της Δυτικής Πύλης, οι ανασκαφές έφεραν στο φως
συγκρότημα 15 δωματίων κτισμένο σε επάλληλα άνδηρα, παράλληλα προς το τείχος. Αποτελείται
από δύο πτέρυγες εκατέρωθεν ενός κεντρικού διαδρόμου, από όπου διερχόταν κτιστός αγωγός.
Τα καλύτερα διατηρημένα δωμάτια, που φαίνεται ότι ήταν υπόγεια, βρίσκονται στην πτέρυγα που
κτίστηκε σε επαφή με το τείχος. Οι τοίχοι τους σώζονται σε αρκετό ύψος και ήταν καλυμμένοι με
ζωγραφιστά κονιάματα, όπως δείχνουν τα θραύσματα τοιχογραφιών που βρέθηκαν/

31. Σε άνδηρο της νοτιοδυτικής κλιτύος της
ακρόπολης αποκαλύφθηκαν και τμήματα τριών
άλλων κτηρίων, κτισμένων εκατέρωθεν ενός
δρόμου, τα οποία είχαν επίσης καταστραφεί
από το σεισμό και την ισχυρή πυρκαγιά του
τέλους του 13ου αι. π.Χ. Πολύ σημαντικό
εύρημα είναι ένα πήλινο πρισματικό σφράγισμα
με παράσταση λιονταριού που επιτίθεται σε
ταύρο και με επιγραφές της Γραμμικής Β
γραφής, στις οποίες περιλαμβάνεται και η λέξη
μέγαρον. Τα αποτελέσματα των πρόσφατων
ανασκαφών, ιδίως η ανεύρεση αγγείων και
σφραγισμάτων με επιγραφές της Γραμμικής Β
γραφής, μαρτυρούν ότι η Μιδέα αποτελούσε,
παράλληλα με τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, ένα
διοικητικό και οικονομικό κέντρο.
Τροχήλατο ειδώλιο από τη Μιδέα.

32. Επίλογος
Μέσα από την εξέταση των τριών σημαντικών προϊστορικών ακροπόλεων της
Αργολίδας διεφάνη καθαρά η αρχαιολογική και ιστορική αξία των κέντρων αυτών του
Μυκηναϊκού Πολιτισμού. Η καρδιά του κόσμου των Αχαιών χτυπούσε σε αυτή την περιοχή και
δεν είναι τυχαίο πως μυθολογικά, αλλά και εν γένει στη συνείδηση των Ελλήνων της
Αρχαιότητας, το γεωγραφικό επίκεντρο της Εποχής των Ηρώων τοποθετείται εκεί και στις γύρω
περιοχές της Πελοποννήσου.
Για το σύγχρονο επισκέπτη, οι μυκηναϊκές ακροπόλεις της Αργολίδος αποτελούν συγχρόνως
τόπους ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και μεγάλης ιστορικής-αρχαιολογικής σημασίας, για την
Ελλάδα και την Ευρώπη ολόκληρη. Την ίδια στιγμή αποτελούν και χώρους στους οποίους κανείς
ταξιδεύει νοερά στο απώτερο παρελθόν, εφόσον αναλογιστεί ότι εκεί έχει τις ρίζες του ο
ελληνισμός όπως σταδιακά διαμορφώθηκε στο τέλος της Εποχής του Χαλκού για να πορευθεί με
τα απαραίτητα πνευματικά εφόδια στην ανεπανάληπτη ακμή των Ιστορικών Χρόνων.
Χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι από τις Μυκήνες (16ος
αι.)

33. Βιβλιογραφία
Μυλωνάς Γεώργιος, Μυκηναι, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2005.
Σταματελοπούλου Δήμητρα, «Μυκηναϊκές Ακροπόλεις», περ. Corpus, τ.6 (Ιούνιος 1999), Αθήνα.
Δημακοπούλου Καίτη & Διβάρη - Βαλάκου Νικολέττα, Η μυκηναϊκή Ακρόπολη της Μιδέας, εκδ.
ΤΑΠ, Αθήνα, 2010.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (συλλογικό έργο), τ. Α, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1972.
Καρποδίνη-Δημητριάδη Έφη, Πελοπόννησος, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1991
Παπαχατζή Νικολάου, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις (Κορινθιακά-Λακωνικά), εκδ. Εκδοτική
Αθηνών, Αθήνα, 2002.
Treuil R. et al., Οι Πολιτισμοί του Αιγαίου, μτφρ. Όλγα Πολυχρονοπούλου και Άννα Φιλίππα-
Touchais, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1996.
Vermeule E., Ελλάς, Εποχή του Χαλκού, μτφρ. Θεόδωρος Ξένος, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1983.
Διαδίκτυο
Ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr)
Ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr)