ระบบสุขภาพองค์รวม ระบบริการสุขภาพปฐมภูมิอัจฉริยะ เชื่อมสู่ ระบบการพัฒนาพื้นที่อย่างบูรณาการ และระบบนโยบายสาธารณะ 4P ศ. นพ. ประเวศ วะสี

1. ๑
บทความชุด
ระบบสุขภาพองครวม
๔ เรื่อง

2. ๒
หนา
๑. ระบบสุขภาพองครวม ๓
๒. ระบบการพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการ ๒๐
(คูมือพัฒนาอำเเภออยางบูรณาการ สูแผนดินศานติสุข)
๓. ระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิอัจฉริยะ ๔๕
(Smart Primary Health Care System)
๔. ระบบนโยบายสาธารณะ P4
๕๗
(กระบวนการนโยบายสาธารณะแบบมีสวนรวม)

3. ๓
๑.
ระบบสุขภาพองครวม
สิ่งสูงสุด (Summum Bonum)
เมื่อมีความเปนองครวม ก็เกิดคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย

4. ๔
๑.
องคกร ส. ทั้ง ๗
พลังมหาศาลที่จะทำสิ่งสูงสุด
องคกร ส. ทั้ง ๗ ประกอบดวย
สธ. กระทรวงสาธารณสุข ไดสรางโครงสรางระบบบริการสาธารณสุขอยางทั่วถึง ภายใน
เวลารวดเร็วไดอยางมหัศจรรย เปนมหากาพยแหงการสาธารณสุขได
สวรส. (๒๕๓๕) = สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข
สสส. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ
สปสช. สำนักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ
สรพ. สถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล
สช. (๒๕๕๐) สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ
มสช. (๒๕๓๕) มูลนิธิสาธารณสุขแหงชาติ
องคกรตระกูล ส. ๖ องคกรหลังเกิดโดยกฎหมาย เปนองคกรอิสระที่ทำหนาที่สนับสนุน สธ. และ
สุขภาพโดยรวม มีอายุ ๑๕ - ๓๐ ป
องคกร ส. ทั้ง ๗ ทำงานมานานพอสมควรและเขมแข็งมาก จนกระทั่งการสาธารณสุขไทยมีชื่อเสียง
ไปทั่วโลก
บัดนี้นาจะรวมกำลังกันทำสิ่งสุงสุดของมนุษยชาติ
อะไรคือสิ่งสูงสุดของมนุษยชาติ

5. ๕
๒.
สุขภาพและสุขภาวะของมวลมนุษยทั้งโลก
(Health and well-being of mankind around the world
เปนสิ่งสูงสุดที่องคกรทางสุขภาพระดับโลกใฝฝนมานาน
ทำไมจึงวาเปนสิ่งสูงสุด ลองดูคำนิยามของคำวาสุขภาพดูก็จะเขาใจ ซึ่งมีดังนี้
“สุขภาพ คือ สุขภาวะที่สมบูรณ ทั้งทางกาย ทางจิต ทางสังคม และทางปญญา”
เปนคำที่แรงและลึกอยางสุด ๆ ไมมีอะไรจะแรงหรือลึกเทานี้อีกแลว
สุขภาวะที่สมบูรณ (Complete well-being) นั้นแรงและครอบคลุมที่สุด
สุขภาวะที่สมบูรณทาง กาย หมายถึงอะไร
สุขภาวะที่สมบูรณทาง จิต หมายถึงอะไร
สุขภาวะที่สมบูรณทาง สังคม หมายถึงอะไร
สุขภาวะที่สมบูรณทาง ปญญา หมายถึงอะไร
พูดอยางไมเกรงใจก็เทากับ นิพพาน ทั้ง ๔ มิติเลย
จึงกลาววาสุขภาพเปนสิ่งสูงสุดของมนุษยชาติ และสุขภาพไมใชเรื่อง มดหมอ หยูกยา โรงพยาบาล
เทานั้น แตบูรณาการอยูในการพัฒนาทั้งหมด จึงมีคำกลาววา “สุขภาพคือทั้งหมด” (Health is the
whole)
ฉะนั้น การพัฒนาระบบสุขภาพองครวม กับการพัฒนาประเทศไทยองครวม จึงเปนเรื่องเดียวกัน
คุณสมบัติใหมอันมหัศจรรยของระบบสุขภาพองครวม กับคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรยของประเทศ
ไทยเปนสิ่งเดียวกันตองไปดวยกัน

6. ๖
๓.
เรื่องสวนยอย (Parts) กับ องครวม (Whole)
เซลลเปนสวนยอย
เซลลหลาย ๆ เซลล รวมกันเปนอวัยวะ อวัยวะเปนองครวม
อวัยวะเปนสวนยอย อวัยวะทั้งหมดทุกอวัยวะรวมกันเปนคน คนเปนองครวม
ความเปนคนมีคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย ที่ไมใชคุณสมบัติของอวัยวะ
ฉันใด
เครื่องบิน มีระบบและโครงสราง เมื่อประกอบชิ้นสวนหลายหมื่นชิ้น ตามโครงสรางจนครบ
สมบูรณเปนองครวม คือเครื่องบินเกิดคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย คือบินได ในขณะที่ชิ้นสวนไมมีชิ้นใดที่
บินไดเลย คุณสมบัติใหมเกิดขึ้นกับความเปนองครวมไมเกิดขึ้นกับสวนยอย
เรามักทำการพัฒนาแบบแยกสวน หรือทำเปนสวน ๆ จึงไมเคยเสพเสวยผลอันมหัศจรรยของความ
เปนองครวมของประเทศไทย หรือของระบบสุขภาพ
การแยกสวนเปนชิ้น ๆ เชน การชำแหละโคหรือสุกรทำใหสิ้นชีวิต เมื่อไมมีชีวิตชิ้นสวนก็เติบโต
ไมได ไมมีจิต เรียนรูไมได มีแตเนาเปอยผุพังไป
ชีวิตเกิดจากการเชื่อมโยง เมื่อมีชีวิตก็เติบโตได มีจิตที่จะเรียนรูทำใหฉลาด ตัดสินใจได ปรับตัวได
การเชื่อมโยง คือ การบูรณาการ
การบูรณาการสูความเปนองครวม เพื่อใหคุณสมบัติใหมผุดบังเกิด (Emerge) คือ หลักการที่จะใช
ในการพูดถึงองครวม

7. ๗
๔.
ระบบสุขภาพองครวม
ระบบสุขภาพองครวมประกอบดวย โครงสราง ๓ อยาง หรือเปนองค ๓ หรือ ไตรยางค
โดยเทียบกับระบบรางกายมนุษย ดังนี้
๑. ตองมีรางกายที่สมประกอบ และทุกสวนบูรณาการกันอยางสมบูรณทำใหเกิดความสมดุล เมื่อสมดุล
ก็สงบสุข หรือปรกติสุข หรือสุขภาพดี และอายุยืน เพราะฉะนั้น โครงสรางของระบบสุขภาพองครวม
คือ การพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการที่สมบูรณ เมื่อพื้นที่ประเทศทั้งหมดบูรณาการก็สมดุล มีความ
เปนปรกติสุข หรือสุขภาพดีทั้งประเทศ เหมือนมีรางกายที่สมบูรณแข็งแรง
๒. ระบบบริการสุขภาพที่สมบูรณ ถึงรางกายจะสมบูรณแข็งแรงเพียงใด ก็จะมีวันเวลาที่เจ็บปวยอยาง
ใดอยางหนึ่ง ทั้งจากปจจัยภายในและภายนอก จึงตองการระบบบริการสุขภาพที่ดีหรือสมบูรณที่
เรียกวา EQE คือ มีความทั่วถึง เปนธรรม (Equity) คุณภาพดี (Quality) และมีประสิทธิภาพ
(Efficiency)
๓. ระบบสมอง ถึงระบบรางกายจะสมบูรณดีเทาไร แตถาไมมีสมองหรือปญญาออนก็เอาตัวไมรอด
เพราะรางกายตองเผชิญตอการเปลี่ยนแปลงทั้งจากภายในและภายนอก ตองมีสมองสำหรับรูและ
วิเคราะห สังเคราะห ประเมิน ไปสูการตัดสินใจ ถาตัดสินใจผิดก็หายนะถาตัดสินใจถูกก็วัฒนะ
สมองของชาติ คือ ระบบนโยบายสาธารณะ นโยบายสาธารณะที่ดีและปฏิบัติไดสำเร็จ
กอใหเกิดความถูกตองทุกประการ เปนปจจัยสำคัญที่สุดในการสรางสังคมสุขภาวะ
ฉะนั้น ระบบสุขภาพองครวมจึงประกอบดวย โครงสรางทั้ง ๓ ที่กลาวมากลาวคือ
๑. ระบบการพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการที่สมบูรณ
๒. ระบบบริการสุขภาพที่สมบูรณ EQE
๓. ระบบนโยบายสาธารณะที่สมบูรณ
๓ สมบูรณที่ประสานสัมพันธกัน จะนำไปสูสุขภาวะที่สมบูรณของมหาชนชาวสยามทั้งแผนดิน
เกิดเปนแผนดินศานติสุข

8. ๘
แผนดินศานติสุข คือ คุณสมบัติใหมอันมหัศจรรยที่ผุดบังเกิดขึ้น จากความเปนองครวมของระบบ
สุขภาพหรือของประเทศไทย
รูปที่ ๑ ระบบสุขภาพองครวม ประกอบดวยองค ๓ หรือไตรยางค
๑. ระบบพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการ สสส. และเบญจภาคีกำลังทำอยู แต ส.ทั้งหมด ควรรวม
๒. ระบบบริการสุขภาพ สธ. และ สปสช. ทำอยูแต ส.อื่น ก็ควรรวมดวยทั้งหมด
๓. ระบบนโยบายสาธารณะ สช. ทำอยู แตควรรวมกันทั้งหมด
ตอไปจะขยายความองค ๓ แหงระบบสุขภาพองครวม
๓.
๑.
๒.
บูรณาการ
นโยบาย
บริการ

9. ๙
(๑)
ระบบการพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการ
เรื่องนี้ไดเขียนวิธีการโดยละเอียดไวในบทความที่ ๒ ในชุดนี้ ที่แนบอยูกับเรื่องนี้
โดยสรุป เมื่อมีการพัฒนาอยางบูรณาการทุกหมูบาน ทุกตำบล ทุกอำเภอ โดยพัฒนา ๘ มิติบูรณา
การอยูในกันและกัน กลาวคือ
เศรษฐกิจ - จิตใจ - สังคม - สิ่งแวดลอม –
วัฒนธรรม - สุขภาพ - การศึกษา - ประชาธิปไตย
ทั้งนี้โดยมี สัมมาชีพเต็มพื้นที่เปนจุดคานงัด
เมื่อมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่ก็จะเกิดความรมเย็นเปนสุขเพราะทุกคนมีงานทำ มีรายไดมากกวารายจาย
ไมมีคนวางงาน ไมมีคนจน ความเหลื่อมล้ำลดลง ๆ
การพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการจึงสรางแผนดินศานติสุขขึ้น เปนปจจัยใหญที่สุดของการสราง
สังคมสุขภาวะ

10. ๑๐
(๒)
ระบบบริการสุขภาพที่สมบูรณ EQE
ระบบบริการสุขภาพมี ๓ ระดับ คือ ปฐมภูมิ ทุติยภูมิ ตติยภูมิ
จุดคานงัดอยูที่ระบบสุขภาพปฐมภูมิ เพราะทั่วถึง ใกลชิด คุณภาพสูง ทุติยภูมิ ตติยภูมิ เสริม
คุณภาพ แตไมสามารถทำอยางทั่วถึงและมีคุณภาพ อีกทั้งประสิทธิภาพนอย
ระบบบริการสุขภาพประกอบดวย ๙ ประเภท โดย ๑ - ๗ คือ ระบบสุขภาพปฐมภูมิ ดังนี้ (ภาพที่ ๒)
ภาพที่ ๒ ระบบบริการสุขภาพ ๙ ประเภท
๖. รพ.สต.
๒. ร้านขายยาใกล้บ้าน
๔. คลินิคเอกชนใกล้บ้าน
๗. รพช.
๘.รพท.
๙. รพศ. รพ.มหาวิทยาลัย รพ.เอกชน
๑. ประชาชนดูแล
ตนเองและครอบครัว
๓.ศูนย์สุขภาพในชุมชน
๑: ๑,๐๐๐
๕. ศูนย์การแพทย์
แผนไทยตําบล

11. ๑๑
๑. ประชาชนดูแลตนเอง โดยมีความรูและวิธีการสนับสนุนอยางเต็มที่
๒. รานขายยาใกลบาน ที่มีความรู มีน้ำใจ มีความรับผิดชอบ
๓. หนวยสุขภาพ Health unit ในชุมชน ๑ หนวย ตอประชากร ๑,๐๐๐ คน มีบุคลากร ๓ คนคือ เวช
กรชุมชน ๑ และผูชวย ๒ เวชกรชุมชน อาจเปนแพทยครอบครัว/ชุมชน หรือหมออนามัย หรือ
พยาบาล สวนใหญเปนพยาบาล ผูชวยสวนใหญเปนผูชวยพยาบาลอาจเปนผูชวยเวชกรที่ไดรับการ
อบรม ๖ เดือนก็ได บุคลากรทั้ง ๓ รูจักทุกคนในชุมชนอยางใกลชิดประดุจญาติ ใหบริการในปญหาที่
พบบอยประจำวัน รวมทั้งโรคเบาหวาน และความดันโลหิตสูง รวมทั้งการดูแลปญหาการแพทย
ฉุกเฉินเบื้องตนไดทันทวงที ถือเปนบริการใกลบานใกลใจที่ดีและทั่วถึงที่สุด หนวยสุขภาพในชุมชน ๑
ตอ ๑,๐๐๐ นี้ เปนของชุมชน โดยชุมชน และเพื่อชุมชน
๔. คลินิกเอกชนใกลบาน
๕. ศูนยการแพทยแผนไทยตำบล ควรมีทุกตำบล เปนของชุมชนทองถิ่นใหบริการไดอยางนอย ๓ อยาง
คือ ขายยาสมุนไพร นวดแผนไทย และประคบดวยสมุนไพร ซึ่งเหมาะแกผูสูงอายุมาก
๖. รพ.สต. มีอยูอยางนอย ๑ ตอ ตำบล
๗. โรงพยาบาลชุมชน (รพช.) มีอยูในทุกอำเภอ
๘. โรงพยาบาลทั่วไป อยางนอยจังหวัดละ ๑ แหง
๙. โรงพยาบาลศูนย โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย โรงพยาบาลเอกชน
ทุกแหงเชื่อมโยงกันดวยระบบการสื่อสารดิจิทัลที่ทันสมัย เปนระบบบริการสุขภาพอัจฉริยะ (Smart
health care system) ขอมูล ความรู คำปรึกษาหารือ การเรียนรูรวมกันในการปฏิบัติ เคลื่อนไหวติดตอ
ถึงกันตลอด ๒๔ ชั่วโมง เพื่อใหคุณภาพสูงสุดและประหยัด ในอนาคตเมื่อขอมูลและความรูที่มีจาก
ประสบการณมากพออาจมี AI ที่เหมาะสมกับการใชทั้ง ๙ จุด ทั้งนี้ เพื่อพัฒนาระบบสุขภาพที่สมบูรณ EQE
โดยการมีสวนรวมขององคกร ส.ทั้ง ๗

12. ๑๒
โรงพยาบาลชุมชนเปนจุดยุทธศาสตร
รพช. เปนจุดยุทธศาสตรดวยเหตุผลหลายอยางดวยกัน เชน
๑. รพช. ตั้งอยูในพื้นที่ทุกอำเภอทั่วประเทศ เรียกวาครองพื้นที่ทั้งประเทศ
๒. รพช. เปนจุดบรรจบระหวางเทคโนโลยีสมัยใหมกับวัฒนธรรมหรือความจริงของแผนดินไทย ที่บางที
เรียกวา ภูมิบานภูมิเมือง ตรงนี้สำคัญยิ่งนัก จะเขาใจความลมเหลวของการพัฒนาถาเขาใจความจริง
วาความรูมี ๒ ประเภทคือ
(๑) ความรู เทคนิควิธี ซึ่งเปนสากล
(๒) ความรู หรือปญญารูความจริงของแผนดิน ซึ่งมีความจำเพาะของแตละประเภท
ถามีแตความรูในเทคนิควิธี แมดีเลิศแคไหนแตไมรูความจริงของแผนดิน รบ ๑๐๐ ครั้ง ก็ไม
ชนะทั้ง ๑๐๐ ครั้ง ตัวอยางมีใหดูมากมาย เชน
เมื่อกองกำลังคอมมิวนิสตจีนตอสูกับกำลังอันเกรียงไกรของเจียงไคเช็ค เมื่อแรกบัญชาการ
โดยปญญาชนจีนที่ไปเรียนมาจากมอสโกปรากฏวาแพหลุดลุย จนกระทั่งเหมาเจอตุงเขามา
บัญชาการแทน เหมาไมเคยไปเรียนเมืองนอก แตรูความจริงของแผนดินจีนจึงชนะเรื่อยมา
จนกระทั่งรวมประเทศจีนไดแข็งแรงเติบโตอยางรวดเร็ว
ในสงครามเวียดนาม กองทัพอเมริกันมีกำลังพลถึง ๕๐๐,๐๐๐ คน อาวุธยุทโธปกรณที่
ทันสมัยเพียบพรอมและงบประมาณมหาศาล ฝายเวียดนามเหมือนตัวเปลา อเมริกันพายแพเพราะ
ไมรูความจริงของแผนดินเวียดนาม
ระบบการศึกษาไทยสมัยใหมที่เริ่มมาตั้งแต ร.๕ เรียนแตความรูทางเทคนิควิธีโดยเอาวิชา
เปนตัวตั้ง ทำใหคนไมรูความจริงของแผนดินไทย เมื่อไมรูความจริงก็ทำใหถูกตองไมไดนั่นเปนเหตุวา
ทำไมจึงแกปญหาเศรษฐกิจไมได ไมวาจะมีเซียนทางเศรษฐกิจกี่ชุด ๆ ก็ตาม เพราะเขาไมรูความจริง
ของแผนดินไทย รูแตเทคนิควิธี
รพช. เปนฐานของคนที่มีความรูทั้ง ๒ ประเภท นั่นเปนเหตุวาทำไมอดีตแพทยโรงพยาบาล
ชุมชน จึงขึ้นมาเปนผูนำทางนโยบายตาง ๆ ในขณะที่แพทยผูเชี่ยวชาญในโรงพยาบาลใหญซึ่งมี
ประโยชนมากทางเทคนิค แตไมสามารถเปนผูนำทางนโยบายได

13. ๑๓
ในการผลักดันใหมีการสรางรพช.ครบทุกอำเภอ ผูผลักดันมีเจตจำนงที่จะทำใหรพช.เปน
ฐานของคนไทยประมาณ ๒ - ๓ หมื่นคน ที่ทั้งรูเทคนิคและรูความจริงของแผนดินไทย ซึ่งก็ไดผลสม
เจตจำนง ฉะนั้นรพช. ๘๐๐ แหง จะเปนสถาบันพัฒนากำลังคนที่สำคัญ
๓. รพช. เปนสถาบันที่สนับสนุนหนวยบริการปฐมภูมิทั้งหมด เปนสถาบันวิจัยและพัฒนาระบบบริการ
สุขภาพปฐมภูมิ ซึ่งเปนจุดคานงัดของระบบบริการสุขภาพทั้งหมด
๔. รพช. คือ จุดยุทธศาสตรของการพัฒนากำลังคนเพื่อสุขภาพตามแนวทาง 21st
Century Health
Professional Education จึงควรพัฒนาไปเปน District Hospital Academy หรือวิทยาลัย
โรงพยาบาลชุมชน เปนเสมือนมหาวิทยาลัยขนาดใหญซึ่งมีถึง ๘๐๐ วิทยาเขต คือในทุกอำเภอทั่ว
ประเทศ เพราะฉะนั้นการที่กำลังกอตัวกันเปน สถาบันพัฒนาระบบสุขภาพองครวม โดยความริเริ่ม
ของประธานมูลนิธิสาธารณสุขแหงชาติ รวมกับผูอำนวยการรพช.กลุมหนึ่ง จึงมีความสำคัญยิ่งนัก ซึ่ง
ตอไปจะขยายตัวเปนเครือขายรพช.ทั่วประเทศ สถาบันพัฒนาระบบสุขภาพองครวม หรือสพ.สอ. จะ
สามารถมีบทบาทไดทั้ง ๓ โครงสรางของระบบสุขภาพองครวมคือ ๑. บูรณาการ ๒. บริการ ๓. นโยบาย
๕. รพช. ในแตละอำเภอสามารถรวมและเปนกำลังสำคัญในโครงการ พชอ. หรือพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับ
อำเภอ ซึ่งก็คือการพัฒนาอำเภออยางบูรณาการนั่นเอง ชื่อเรื่องนี้จะนำไปสูการที่อำเภอทั้งอำเภอเปน
สถาบันการเรียนรูในรูปใหมที่ทรงพลังยิ่ง เรียกวา มหาวิชชาลัยอำเภอ ซึ่งเทากับมีมหาวิทยาลัยในรูป
ใหมถึง ๘๐๐ กวามหาวิทยาลัย ซึ่งดีกวาและสามารถรวมมือกับมหาวิทยาลัยในรูปเกา
ประเทศไทยจะเปลี่ยนแปลงโดยสิ้นเชิง จากสังคมนิยมอำนาจไปเปนสังคมอุดมปญญา โดยไมตอง
รบราฆาฟนแตประการใด เมื่อเปนสังคมอุดมปญญาความทุกขก็สิ้นสุดลง
ที่กลาวมานี้ จะเห็นวารพช. เปนจุดยุทธศาสตรแหงการเอาชนะสงครามไดชัดเจน ทุกฝายควรจะ
เขาใจประเด็นยุทธศาสตรนี้ และมุงมั่นรวมกันที่จะสนับสนุน รพช.
บุคลากรของรพช. สามารถเรียนรูและปฏิบัติงานในโครงสรางทั้ง ๓ ของระบบสุขภาพองครวม คือ
๑. ระบบการพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการ
๒. ระบบบริการสุขภาพ
๓. ระบบนโยบายสาธารณะ

14. ๑๔
ดังในรูปที่ ๓ และทำใหมีความสืบเนื่อง
รูปที่ ๓ บุคลากรจาก รพช. สามารถเรียนรูและปฏิบัติงานในโครงสรางทั้ง ๓
นอกจากนั้น ควรมีโอกาสฝกอบรมอยางเต็มที่ในเรื่องที่แตละคนถนัดเปนพิเศษ เพื่อเปนผูนำใน
เรื่องตาง ๆ ซึ่งรวมถึงสุขภาพระหวางประเทศ เพราะมหาวิชชาลัยโรงพยาบาลชุมชนมีฐานที่ตั้งอยูในพื้นที่
อันเปนจุดบรรจบของเทคโนโลยีและการรูความจริงของแผนดินไทย ดังกลาวขางตน
ที่กลาวซ้ำ ๆ เพื่อย้ำใหเห็นวารพช.ทั้ง ๘๐๐ แหง เปนฐานแหงการพัฒนาบุคลากรอันเหมาะสมที่
มหาศาลจริง ๆ ขอใหชวยกันทุมเทเรื่องรพช.กับการพัฒนาแผนดินไทย
๓.
๒.
๑.
รพช.

15. ๑๕
(๓)
ระบบการพัฒนานโยบายสาธารณะ
เรื่องนี้เขียนไวแลวในบทความชุดนี้ เรื่องที่ ๔
“P4 กระบวนการนโยบายสาธารณะแบบมีสวนรวม”
ที่แนบ

16. ๑๖
๕.
เครื่องมือพัฒนาระบบสุขภาพองครวม
มี ๓ อยาง สัมพันธกัน คือ
๑. ที่ประชุม ๗ ส.
๒. คณะเลขานุการรวม (Joint secretariat) ประกอบดวยตัวแทนจาก ๗ ส. และบุคคลอื่นที่เหมาะสม
และยินดีรวมประสานงาน เบื้องแรกมีนายแพทยสมศักดิ์ ชุณหรัศมิ์ เปนประธาน ตอไปจะหมุนเวียน
กันอยางไรก็แลวแตจะตกลงกัน ขอใหมีความตอเนื่องทางปญญา (Continuity of wisdom)
๓. สถาบันพัฒนาระบบสุขภาพองครวม ซึ่งเปนตัวแทนของ รพช.ทั่วประเทศ
ทั้ง ๓ เปนฟนเฟองที่ประสานกัน ตามรูปที่ ๔
รูปที่ ๔ ธรรมจักรแหงการพัฒนาระบบสุขภาพองครวม ประกอบดวยฟนเฟองทั้ง ๓ ประสานกัน
๗ส.
คณะ
เลขานุการ
ร่วม
สถาบัน
พัฒนาระบบ
สุขภาพองค์รวม
องค์กร

17. ๑๗
เครื่องมือทั้ง ๓ มีทั้งสวนที่ตางคนตางทำที่เหมาะสมกับหนาที่ของตน ๆ แตควรมาประชุมรวมกัน
เดือนละ ๑ ครั้ง
โดยใชหลักอปริหานิยธรรม (ธรรมะเพื่อความเจริญถายเดียว) มี ๗ ขอ ๒ ขอแรก คือ
๑. หมั่นประชุมกันเปนเนืองนิตย
๒. พรอมเพรียงกันประชุม พรอมเพรียงกันเลิกประชุม พรอมเพรียงกันทำกิจที่พึงกระทำ
อาจเรียกวา “การประชุมกลุมสุขภาพองครวม” (กลุมสามพรานใหม) เขามาแทนที่กลุมสามพราน
เดิม สถานที่จะใชที่ใดก็แลวแตจะตกลงกัน ถือวาเปน Happy Day ที่พี่นองจะไดมาพบกันเดือนละครั้ง
และเปนกลไกของความตอเนื่องทางปญญา (Continuity of wisdom)
ความตอเนื่องทางปญญา เปนปจจัยสำคัญของความสำเร็จ ซึ่งในระบบราชการและระบบการเมือง
เปนสิ่งที่ขาดไป
การประชุมกลุมสามพรานตอเนื่องกันมาวา ๓๐ ป เปนสิ่งที่หาไดยาก และเปนตนกำเนิดขององคกร
ตระกูล ส.ทั้งหมด
ฉะนั้น ขอใหกลไกทั้ง ๓ ของระบบสุขภาพองครวม ใชหลักอปริหานิยธรรมมาประชุมพรอมเพรียงกัน
ทุก ๑ เดือน สืบทอดจิตวิญญาณของกลุมสามพราน ถือวาเปนคำสั่งเสียของอาจารยก็แลวกัน
ฟนเฟองทั้ง ๓ จะมีชีวิต ทดแทนตัวเองไปตลอด ยิ่งเมื่อหมุนไป ๆ ระบบสุขภาพองครวมก็ยิ่งสมบูรณ
ขึ้น ๆ อยางตอเนื่อง

18. ๑๘
๖.
ทางสายกลาง (Transformative Learning) แรงโนมถวง
หลักคิดในการพัฒนาระบบสุขภาพองครวม คือ ทางสายกลางแนวพุทธอันเปนทางสายปญญาและ
ไมตรีจิต ไมคิดเชิงปฏิปกษ แบงขางแบงขั้ว ใชการเรียนรูรวมกันในการปฏิบัติในสถานการณจริง หรือ PILA
(Participatory Interactive Learning through Action) อันเปนเครื่องมือในการเปลี่ยนแปลงขั้นพื้นฐาน
(Transformation) ในทุกมิติ กลาวคือ
๑. กอใหเกิดความเสมอภาค ภราดรภาพ และสามัคคีธรรม
๒. เกิดความเชื่อถือไววางใจ (Trust)
๓. ทุกคนฉลาดขึ้น และฉลาดรวมกัน
๔. เกิดปญญารวม (Collective wisdom) นวัตกรรม และอัจฉริยภาพกลุม (Group genius)
๕. ทั้งหมดกอใหเกิดพลังมหาศาล สามารถฝาความยากทุกชนิดไปสูความสำเร็จ
๖. ทุกคนเกิดความสุข ประดุจบรรลุนิพพาน
เมื่อมีความไวเนื้อเชื่อใจกันและปญญารวม อะไรที่ควรปฏิรูปก็จะปฏิรูปโดยอัตโนมัติดวยความพรอม
ใจของทุกฝาย เรียกวาปฏิรูป 360 องศา ตางจากความพยายามที่จะปฏิรูปที่แลวมา ซึ่งลมเหลวมาตลอด
PILA จึงเปน Transformative learning ที่ทรงพลังในการ Transform ประเทศไทย การเปลี่ยน
ใหญที่สุด คือ การเปลี่ยนประเทศไทยจากสังคมนิยมอำนาจเปนสังคมอุดมปญญา ซึ่งเปนวัตถุประสงคของ
ทางสายกลางหรือมัชฌิมาปฏิปทา เมื่อเปนสังคมอุดมปญญาปญหาก็สิ้นสุดลง
กระบวนการพัฒนาระบบสุขภาพองครวม เปนมวลแหงการรวมตัวรวมคิดรวมทำขนาดมหาศาล
เมื่อมีมวลมากก็จะมีแรงโนมถวง (gravity) มาก ที่จะดึงเรื่องตาง ๆ เขามาเรียนรูรวมกันในการปฏิบัติ เกิด
ความสำเร็จและความสุข ดังกลาวขางตน จึงเรียกวาปฏิรูป 360 องศา

19. ๑๙
๗.
คุณสมบัติใหมอันมหัศจรรยของความเปนประเทศไทยองครวม
เมื่อประกอบเครื่องครบเปนองครวม คือ เครื่องบิน เกิดคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย คือ บินได ฉัน
ใด
ประเทศไทยก็เชนเดียวกัน เมื่อเปนองครวมยอมเกิดคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย เนื่องจากยังไมเคย
เกิด จึงไมมีชื่อเรียกวาประเทศไทยที่บินไดเรียกวาอะไร ฉะนั้น ขณะนี้จึงอาจมีหลายชื่อตามคุณสมบัติที่จะ
เกิดขึ้น ซึ่งมีหลากหลาย เชน แผนดินศานติสุข ยุคพระศรีอริย แผนดินแหงสุขภาพที่สมบูรณ สังคมธนาธิป
ไตย สังคมอุดมปญญา สังคมสันติภาพ สังคมทางสายกลาง ไมมีขางไมมีขั้วซายขวา ไมขัดแยงกัน เหมือน
คนที่สมบูรณยอมมีทั้งแขนซายและแขนขวา หรือเครื่องบินยอมมีทั้งปกซายและปกขวาจึงจะบินได ซาย
ขวาลวนเปนขององครวมเดียวกัน ที่ขัดแยงถึงฆาฟนกันตายอยางนาสลดสังเวชเหมือนคนตาบอดที่ไมเห็น
ชางทั้งตัวสัมผัสไดเปนสวน ๆ ที่ตางกันและทะเลาะกันใหญ ถาตาไมบอดก็จะเห็นวาสวนตางลวนเปนของ
ชางตัวเดียวกันไมมีอะไรจะทะเลาะกัน ทัศนะองครวมทำใหเขาถึงความจริง
การเขาถึงความจริง คือ การบรรลุธรรม เฉกเชน มนุษยอวกาศ ชื่อ Edgar Mitchell ยืนอยูบนดวง
จันทรมองเห็นโลกทั้งใบเปนหนึ่งเดียว ลอยฟองอยูในอวกาศสีฟาสวยงาม จิตเขาเปลี่ยนโดยสิ้นเชิง
กลายเปนคนมีความสุขอยางลึกล้ำทั้งเนื้อทั้งตัว ประสบความงามอันลนเหลืออยูทั่วไป และเกิดไมตรีจิตอัน
ไพศาลตอเพื่อนมนุษยและสรรพสิ่ง นั่นคือเขาบรรลุธรรมจากการเขาถึงความเปนองครวมของโลกหนึ่ง
เดียวกัน (Oneness, One wholeness)
ฉะนั้น เมื่อประเทศไทยเปนองครวม จะมีผูคนบรรลุธรรมมากมายนับไมถวน เรียกวา ทวินนิพพาน
หรือนิพพานฝาแฝด คือ บุคคลนิพพาน - สังคมนิพพาน ไปดวยกัน
คุณสมบัติใหมอันมหัศจรรยบรรยายไมหวาดไหว ชวยกันทำใหเกิด และชวยกันนิยามก็แลวกัน
โดยสรุป คนไทยสามารถรวมกันสรางประเทศไทยที่นาอยูที่สุดในโลก มนุษยสามารถทนทุกขรวมกันได
ประเทศไทยจะเปนตัวอยางแกโลกโลกจะเปลี่ยนใหญกลายเปนองครวมเดียวกันดังNewVisionของมนุษยอวกาศ
กิจที่พึงทำ ทำเสร็จแลว
กิจอื่น เพื่อความเปนอยางนี้ มิไดมี------------------------------------------------------------

20. ๒๐
๒.
ระบบการพัฒนาพื้นที่อยางบูรณาการ
คูมือพัฒนาอำเภออยางบูรณาการ
สูแผนดินศานติสุข
(ประดุจสวรรคบนดิน)

21. ๒๑
เมื่อมีการออกแบบระบบและโครงสราง
ทุกคนและทุกองคกรก็รวมสรางแผนดินศานติสุข
ไดโดยงายดวยความรื่นรมย
อำเภอศานติสุข อำเภอสุขภาวะ คุณภาพชีวิตระดับอำเภอ คือ สิ่งเดียวกัน
ไดแก
การที่คนทั้งอำเภออยูดีมีสุข มีความปลอดภัย มีภูมิคุมกัน มีปญญา
มีศักดิ์ศรีของความเปนมนุษยอยางเทาเทียมกัน มีสวนรวมในการพัฒนาอำเภอ
และไดรับผลของการพัฒนาอยางเปนธรรม
เกิดจาก
คนทั้งอำเภอ รวมตัวรวมคิดรวมทำ เปนภูมิพลัง หรือพลังแผนดิน
มีความมุงมั่นรวมกัน และมีการจัดการพัฒนาอยางบูรณาการสูองครวมที่สมดุล
นอภ. = นักอำนวยภูมิพลัง

22. ๒๒
การพัฒนา คือ การเชื่อมโยง
การแยกเปนสวน ๆ หรือการชำแหละใหขาดจากกัน เชน ชำแหละโค ชำแหละสุกร ทำใหสิ้นชีวิต
ชีวิตคือการเชื่อมโยง การเชื่อมโยงทำใหมีชีวิต
ทุกเซลลและทุกอวัยวะในรางกายของเราเชื่อมโยงหรือบูรณาการเปนองครวม คือ ความเปนมนุษย
ของเรา
องครวมเกิดคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย
ปญหาที่ผานมา คือ การพัฒนาแบบแยกสวน แยกจากกันเปนเรื่อง ๆ การพัฒนาใหม คือ การ
พัฒนาอยางบูรณาการ
ถาทรัพยากรทั้งหมดบนพื้นที่อำเภอเชื่อมโยงกัน บูรณาการเปนองครวมอำเภอ อำเภอจะมี
คุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย

23. ๒๓
๑.
ทรัพยากรมหาศาลในพื้นที่อำเภอ
เพียงพอที่ทุกคนจะอยูดีมีสุข
พื้นที่อำเภอกวางขวางพอสมควร ประกอบดวยประมาณ ๑๐ ตำบล และ ๑๐๐ หมูบานหรือชุมชน
ประกอบดวยทรัพยากรมากมายหลายชนิด คือ
ทรัพยากรธรรมชาติ ไดแก ที่ดิน ปาไม แหลงน้ำ ถาจัดการใชอยางเปนธรรม ก็เพียงพอที่คนทุก
คนจะมีปจจัย ๔ ในการดำรงชีวิตขั้นพื้นฐาน
ทรัพยากรคน แตละหมูบาน มีประชากรประมาณ ๕๐๐-๑,๐๐๐ คน
แตละตำบล มีประชากรประมาณ ๕,๐๐๐-๑๐,๐๐๐ คน
แตละอำเภอ มีประชากรประมาณ ๕๐,๐๐๐-๑๐๐,๐๐๐ คน
มีผูนำตามธรรมชาติ ประมาณหมูบานละ ๕๐ คน ตำบลละ ๕๐๐ คน
อำเภอละ ๕,๐๐๐ คน
ทรัพยากรทางสังคม สังคมคือการอยูรวมกัน เปนครอบครัว เปนชุมชน เปนทองถิ่น เปนเมือง
หากมีความเปนธรรม มีความอบอุน มีความพอเพียง มีปญญา มีความ
สมดุล ยอมเปนทั้งปจจัยและผลของอำเภอศานติสุข
ทรัพยากรทางวัฒนธรรม วัฒนธรรม หมายถึง วิถีชีวิตรวมกันของกลุมชนที่สอดคลองกับสิ่งแวดลอม
หนึ่ง ๆ ประกอบดวยความเชื่อรวมกัน คุณคารวมกัน การทำมาหากินที่
คุนเคยและถายทอดกันมา ภาษา อาหาร เครื่องแตงตัว ที่อยูอาศัย
ขนบธรรมเนียมประเพณี การดูแลรักษาสิ่งแวดลอม และการจัดการใช
ทรัพยากรธรรมชาติรวมกัน การดูแลรักษาสุขภาพ การจัดการความขัดแยง
สุนทรียกรรมตาง ๆ ศาสนาที่เปนความเชื่อรวมกันก็เปนวัฒนธรรมดวย
เนื่องจากสิ่งแวดลอมในแตละแหงไมเหมือนกัน วัฒนธรรมจึงมีความ
หลากหลายไปตามถิ่นตาง ๆ ไมถือวาวัฒนธรรมใครดีกวาใคร ตางมีความ
เหมาะสมกับสิ่งแวดลอมหนึ่ง ๆ
การเรียนรูในฐานวัฒนธรรมจึงงาย เพราะใคร ๆ ก็ปฏิบัติกัน เชน
ภาษาเด็ก ๆ ก็เรียนรูอยางงายดาย แตผูใหญเรียนภาษาตางประเทศได
ยากเย็นแสนเข็ญและเจ็บปวด

24. ๒๔
จึงมีคำกลาววา “การเรียนรูในฐานวัฒนธรรมนั้นงายและรื่นรมย”
การศึกษาและภูมิปญญาที่คัดสรรและถายทอดกันมาเปนสวนสำคัญของ
วัฒนธรรม จนคำวา “ภูมิปญญา” หรือปญญาที่ติดแผนดิน หมายถึงวัฒนธรรม
ทรัพยากรทางศาสนา โดยเฉลี่ยอำเภอหนึ่ง ๆ มีวัดประมาณ ๕๐ วัด ในครั้งโบราณวัดเปนศูนยกลาง
ของชุมชน การพัฒนาปจจุบันทำอยางแยกสวน วัดจึงหมดบทบาทในการพัฒนา
แตในการพัฒนาอยางบูรณาการตองเชื่อมโยงวัดเขากับชุมชน มัสยิด
และโบสถในศาสนาอิสลามและคริสตก็เชนเดียวกัน
ทรัพยากรทางเศรษฐกิจ ในพื้นที่อำเภอมีกิจกรรมทางเศรษฐกิจและการเงินมากมาย
ทรัพยากรภาครัฐ ทั้งของทองถิ่น ทองที่ และของกระทรวงตาง ๆ มากมาย
ทรัพยากรทางพลังงาน ทั้งที่มาจากที่อื่น เชน ไฟฟา น้ำมันเบนซิน และพลังงานชุมชน
ทรัพยากรทางการสื่อสาร เกา ๆ เชน โทรศัพท วิทยุ โทรทัศน ใหม ๆ เชน ระบบดิจิทัล
ทรัพยากรทางการศึกษา แตละอำเภอมีโรงเรียนโดยเฉลี่ยประมาณ ๕๐ โรง มีระบบการศึกษา
นอกโรงเรียน อาจมีวิทยาลัยบางชนิดตั้งอยูในพื้นที่อำเภอ
แตควรมองระบบการศึกษาใหมวา คือ การเรียนรูรวมกันในการปฏิบัติ (Interactive learning
through action) ในสถานการณจริงของคนทั้งอำเภอ ในการเรียนรูรวมกันในการปฏิบัติของคนทั้งอำเภอ
ทรัพยากรทุกประเภทที่กลาวมาขางตนจะเปนประโยชนตอการเรียนรูของคนทั้งมวล (All For
Education/Education For All/Education For All Purposes)
อำเภอทั้งอำเภอจะเปนสังคมแหงการเรียนรู
อำเภอเปนสังคมอุดมปญญา
อำเภอจึงเปนสังคมอุดมสุข
ทรัพยากรจากภายนอกอำเภอ
ในประเทศยังมีทรัพยากรอื่น ๆ อีกมากมายที่อำเภอสามารถดึงมาใชใหเปนประโยชน โดยเฉพาะ
กระทรวงตาง ๆ เปนทรัพยากรทางนโยบาย ถาอำเภอมีความสามารถจะดึงมาใชใหเปนประโยชนในการ
พัฒนาอำเภอไดอยางมหาศาล
ฉะนั้นในแตละอำเภอควรมีการจัดตั้งกลุมพัฒนานโยบายของอำเภอ ซึ่งจะไดกลาวถึงตอไป
ทรัพยากรเพื่อการพัฒนาอำเภอยังมีอื่น ๆ อีก
ควรมีการสำรวจทำแผนที่ (Mapping) ทรัพยากรเพื่ออำเภอโดยละเอียดวามีอะไรบาง ขอมูลมี
ความสำคัญมากตอการคิดและการวางแผนพัฒนาอำเภอ
ฉะนั้น ควรมีการจัดตั้ง ศูนยวิจัยและขอมูลอำเภอ เพื่อทำหนาที่สรางความรูและรวบรวมขอมูล
เพื่อใชในการพัฒนาอำเภอ
ในการนี้ความรวมมือกับมหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยหนึ่งในพื้นที่จะมีประโยชนมาก

25. ๒๕
๒.
ความสำคัญของการออกแบบระบบและโครงสราง
เรามีทรัพยากรเพื่อการพัฒนามาก แตขาดความคิดเชิงระบบและการจัดการ ทรัพยากรและ
เครื่องมือตาง ๆ จึงกระจัดกระจายอยูอยางเปะปะ โดยไมมีระบบและโครงสราง จึงไมสำเร็จประโยชน
ถาเราตองการอะไรที่วิ่งไปบนถนนได ก็ตองออกแบบ รถยนต
ถาเราตองการอะไรที่ลอยน้ำได ก็ตองออกแบบ เรือ
ถาเราตองการอะไรที่บินได ก็ตองออกแบบ เครื่องบิน
ถามีแตวัตถุปจจัยและเครื่องมือ แตไมมีการออกแบบ เราก็ไมมีวันมีรถยนต หรือเรือ หรือเครื่องบิน
รูปที่ ๑ การออกแบบรถยนตหรือเครื่องบิน
ถามีแตวัตถุปจจัยหรือชิ้นสวน แตไมมีการออกแบบระบบและโครงสราง ก็ไมมีทางจะสำเร็จ
ประโยชน
ระบบและโครงสรางกำหนดคุณสมบัติ
ถาระบบและโครงสรางเปนรถยนต มันก็วิ่งไปบนถนนได
ถาระบบและโครงสรางเปนเครื่องบิน มันก็บินสูทองฟาได
รถยนตและเครื่องบินเปนองครวม ของสวนประกอบทั้งหมด
เมื่อเปนองครวม มันเกิดคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย
คือวิ่งไปบนถนนได หรือบินได โดยชิ้นสวนแตละชิ้นไมมีอะไรบินไดเลย แตพอประกอบกันเปนองค
รวม คุณสมบัติใหมก็ผุดบังเกิดขึ้น (Emerge)

26. ๒๖
ปญหาในการพัฒนาที่ไมไดผล เพราะการคิดแบบแยกสวน ทำแบบแยกสวน สวนตาง ๆ ก็ตางคน
ตางทำ ไมบูรณาการกันเขามาเปนองครวมประเทศไทย
ฉะนั้น คนไทยจึงไดแตลิ้มรสของชิ้นสวนเทานั้น ไมเคยมีประสบการณองครวมประเทศไทยที่บินได
เลย เปนเหมือนประเทศตาบอดคลำชาง คือ ไมเห็นชางทั้งตัวแลวเลยทะเลาะกันใหญระหวางผูที่รูเปน
สวน ๆ การทะเลาะเอาเปนเอาตายถึงเขนฆากันระหวางฝายซายกับฝายขวา ก็เพราะคิดแบบแยกสวน
นั่นเอง แตถามีทัศนะแบบองครวม เหมือนความเปนมนุษยที่สมบูรณก็ตองมีทั้งแขนซายและแขนขวา
เครื่องบินที่เปนองครวมก็ตองมีทั้งปกซายและปกขวา มีปกใดปกเดียวมันก็เปนไปไมได
ฉะนั้น ถาเราออกแบบระบบและโครงสรางประเทศไทยและประกอบชิ้นสวนใหครบเปนองครวม0
*
บานเมืองก็จะลงตัว เกิดประเทศไทยที่มีคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย ประดุจประเทศไทยที่บินได ไมมี
ปญหาความขัดแยงระหวางฝายซายกับฝายขวา หรือระหวางฝายใด ๆ อีกตอไป เพราะพนสภาพตาบอด
คลำชาง สวนตางลวนเปนของชางตัวเดียวกัน
* หนังสือยุทธศาสตรประกอบเครื่องประเทศไทย สูการสรางสังคมศานติสุขและสันติภาพโลก : ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะสี

27. ๒๗
๓.
การออกแบบระบบและโครงสรางประเทศไทย
ใหเปนแผนดินศานติสุข
วัตถุประสงคกำหนดระบบและโครงสราง
ดังตัวอยางที่กลาวมาในตอนที่ ๒ ถาวัตถุประสงคเปนอะไรที่บินได ระบบและโครงสรางของมันก็
ตองเปนแบบเครื่องบิน ไมใชระบบรถยนตหรือระบบเรือ ซึ่งมีวัตถุประสงคตางกัน
วัตถุประสงคประเทศไทย คือ เปนแผนดินศานติสุข
ซึ่งมีการอยูรวมกันอยางสมดุล ระหวางคนกับคน และระหวางคนกับธรรมชาติแวดลอม
ความสมดุล ทำใหเกิดความสงบ ความปรกติ ความปรกติสุข และความยั่งยืน
ความไมสมดุล ทำใหเกิดความปนปวน วุนวาย รุนแรง และวิกฤตการณ
วิกฤตการณ คือ การไมมีศานติสุข
ความสมดุลเกิดจากบูรณาการ การเสียสมดุลเกิดจากการแยกสวน
ดูตัวอยางรางกายของเรา ที่ประกอบดวยเซลลเปนลาน ๆ เซลล และอวัยวะตาง ๆ อีกจำนวนมาก
และหลากหลาย แตทั้งหมดบูรณาการเปนองครวมหนึ่งเดียวกัน รางกายของเราจึงมีความสมดุล สุขภาพดี
และอายุยืน
เซลลมะเร็ง เปนตัวอยางของเซลลที่สูญสำนึกแหงองครวม มันทำตัวแยกสวนเปนเอกเทศ ทำให
ระบบเสียสมดุล ปวย และตาย
การพัฒนาแบบแยกสวนจึงเปนการพัฒนาแบบมะเร็ง อะไร ๆ ก็ทำแบบแยกสวน เศรษฐกิจก็ทำ
แบบแยกสวน การศึกษาก็ทำแบบแยกสวน คือเอาวิชาเปนตัวตั้ง แมแตธรรมะก็ทำแบบแยกสวน คือเอา
หลักธรรมเปนตัวตั้ง แตแทที่จริงธรรมะบูรณาการอยูในทุกสวน
เมื่อพัฒนาแบบแยกสวน ประเทศจึงเสียสมดุล ปนปวน วุนวาย รุนแรง วิกฤต เหมือนคนเปน
มะเร็ง
ฉะนั้น ประเทศไทยที่จะเปนแผนดินศานติสุขตองพัฒนาอยางบูรณาการ ที่ทั้ง ๘ มิติ บูรณาการ
อยูในกันและกัน นั่นคือ
เศรษฐกิจ – จิตใจ – สังคม – สิ่งแวดลอม – วัฒนธรรม –
- สุขภาพ – การศึกษา – ประชาธิปไตย
ที่ผานมามีความพยายามพัฒนาทั้ง ๘ เรื่อง แตทำแบบแยกสวนเปนเรื่อง ๆ จึงไมไดผล หรือไดผล
นอย อยางเชน การศึกษา ใคร ๆ ก็รูวาสำคัญยิ่ง มีความพยายามปฏิรูปการศึกษาหลายครั้งหลายคราดวย
ความเจ็บปวด แตไมไดผล เพราะยังเปนการมองการศึกษาแบบแยกสวน
ระบบการศึกษาบูรณาการ คือคำตอบ

28. ๒๘
การศึกษาตองบูรณาการอยูกับอีก ๗ เรื่อง ทำเรื่องการศึกษาก็ไดผลอีก ๗ เรื่อง ทำ ๗ เรื่องก็ไดผล
การศึกษา เพราะทั้ง ๘ เรื่องบูรณาการอยูในกันและกัน
ประชาธิปไตยก็เชนเดียวกัน ทำมาเกือบ ๑๐๐ ปก็ไมไดผล เพราะมองประชาธิปไตยแบบแยกสวน
เลยกลายเปนเพียงกลไกเทานั้น ไมใชระบบ ระบบประชาธิปไตยตองบูรณาการอยูกับอีก ๗ เรื่อง
ที่ผานมา ทั้งโลกลวนพัฒนาแบบแยกสวน คือ ทั้ง ๘ เรื่องแยกจากกันเปนเรื่อง ๆ คือ
เศรษฐกิจ ก็เอาจีดีพีเปนตัวตั้ง ไมไดเอาการอยูรวมกันอยางสมดุลเปนตัวตั้ง จึงเกิดความ
เหลื่อมล้ำสุด ๆ
จิตใจ พระก็สอนธรรมะแบบแยกสวน คือเอาธรรมะเปนตัวตั้ง ไมไดเอาการอยูรวมกัน
อยางสมดุลเปนตัวตั้ง เมื่อเสียสมดุลก็ปนปวน วุนวาย รุนแรง ทะเลาะกันมาก
ขัดแยงกันมาก จิตใจก็ไมสงบและพัฒนาไมขึ้น
สังคม พัฒนาไมสำเร็จ ถาขาดการพัฒนาอยางบูรณาการ
สิ่งแวดลอม ถาแกความยากจนและความเหลื่อมล้ำไมได ก็ไมมีทางรักษาสิ่งแวดลอม
วัฒนธรรม ก็มองแบบแยกสวน เห็นแตเรื่องรองรำทำเพลงและศิลปวัตถุเทานั้น แตวัฒนธรรม
องครวม คือวิถีชีวิตรวมกันของกลุมชนที่สอดคลองกับสิ่งแวดลอมหนึ่ง ๆ ซึ่งที่แทก็
คือ การอยูรวมกันอยางสมดุลนั่นเอง การพัฒนาจึงตองเอาวัฒนธรรมเปนตัวตั้ง
สุขภาพ ก็มองแบบแยกสวน เปนเรื่องมดหมอหยูกยา โรงพยาบาลเทานั้น แตที่จริงสุขภาพ
เกิดจากบูรณาการของทั้งหมด เชน ถายากจนและเหลื่อมล้ำสุด ๆ จะมีสุขภาพดีได
อยางไร
การศึกษา ก็แยกสวนไปเอาวิชาเปนตัวตั้ง ไมไดเอาชีวิตเปนตัวตั้ง คุณภาพชีวิต คือทั้งหมด
ประชาธิปไตย ก็มองแตวาคือการเลือกตั้ง แทที่จริงเปนกระบวนการของการพัฒนาอยางบูรณา
การ ดังจะไดเห็นตอไป
ฉะนั้น การพัฒนาอำเภอใหเปนแผนดินศานติสุข ตองไมพัฒนาแบบแยกสวน แตพัฒนา ๘ มิติ
ใหบูรณาการ
ทั้ง ๘ เรื่องที่บูรณาการกันมีจุดคานงัดหรือแกนอยูที่การมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่ การมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่
เปนปจจัยใหบานเมืองลงตัว ดังจะไดกลาวตอไป รูปที่ ๒ แสดงธรรมจักรแหงการพัฒนาอยางบูรณาการ

29. ๒๙
รูปที่ ๒ ธรรมจักรแหงการพัฒนาอยางบูรณาการ มีการสรางสัมมาชีพเต็มพื้นที่เปนแกน
ระบบและโครงสรางของอำเภอเปนแผนดินศานติสุข คือ
๑. ทุกหมูบานประมาณ ๑๐๐ หมูบาน สามารถจัดการพัฒนาอยางบูรณาการ
๒. ทุกตำบลประมาณ ๑๐ ตำบล สามารถจัดการพัฒนาอยางบูรณาการ
๓. อำเภอมีความสามารถในการจัดการพัฒนาอยางบูรณาการเต็มพื้นที่
พื้นที่อำเภอทั้งอำเภอมีการพัฒนาอยางบูรณาการที่เศรษฐกิจดี จิตใจดี สังคมดี สิ่งแวดลอมดี วัฒนธรรม
ดี สุขภาพดี การศึกษาดี ประชาธิปไตยดี มีสัมมาชีพเต็มพื้นที่ เกิดความรมเย็นเปนสุข (ประดุจสวรรคบนดิน)
เมื่อเราออกแบบระบบและโครงสรางของการพัฒนาอยางบูรณาการและประกอบเครื่องไดแลว ระบบ
เทคโนโลยี นวัตกรรมตาง ๆ ก็เขามาเสริมแตงใหโครงสรางแข็งแรงขึ้น คุณภาพดีขึ้น สวยงามมากขึ้น
เหมือนเมื่อขึ้นโครงสรางรถยนตหรือเครื่องบินไดแลว เรื่องอื่น ๆ ก็เขามาตกแตงใหมันมีคุณภาพดี
ขึ้น สวยงามมากขึ้น โดยไมทำลายความเปนรถยนตหรือความเปนเครื่องบิน
แต ถาเราทำแตสวนที่ตกแตง เชน เทคโนโลยี และนวัตกรรมตางๆ โดยปราศจากโครงสรางที่บูรณาการ
การตกแตงตาง ๆ ก็ไมเปนรูปเปนราง หรือวุนวายมากขึ้น หรือทำลายของเกาจนแตกกระจายอยางที่เรียกวา
disruption และนิยมกันวาดี แตที่จริงมันเหมือนลูกระเบิดลงที่ทำใหของเกาพังพินาศและปนปวนวุนวาย
แตถาระบบและโครงสรางมันเปนองครวมแลวเชน รถยนตหรือเครื่องบินที่ประกอบเครื่องสมบูรณ ทุก
ชิ้นสวนก็จะอยูในที่ของมัน ทำหนาที่เชื่อมโยงและกำกับซึ่งกันและกัน ไมมีสวนไหนแตกแถวเปนเอกเทศ การระเบิด
น้ำมันในเครื่องยนตของรถยนตหรือเครื่องบิน ซึ่งรุนแรงยิ่งก็ไมเปนอันตรายกับผูใดแตเปนพลังขับเคลื่อนระบบ
แตถาการระเบิดน้ำมันนั้นเปนเอกเทศ ไมอยูในระบบ มันคือลูกระเบิด
ฉะนั้น ประเทศไทยเมื่อประกอบเครื่องตามระบบและโครงสรางไดแลว ทุกอยางก็จะเขาที่ ความ
รุนแรงก็กลายเปนพลังขับเคลื่อนระบบ ประเทศไทยที่เปนองครวมก็จะมีคุณสมบัติใหมอันมหัศจรรย ทั้ง
นาอยูและสวยงาม
สังคม
จิตใจ
สิ�งแวดล้อม
ประชาธิปไตย
สุขภาพ
วัฒนธรรม
เศรษฐกิจ
การศึกษา สัมมาชีพ
เต็มพื�นที�

30. ๓๐
๔.
การมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่
ทำใหเกิดความรมเย็นเปนสุข และศีลธรรม
ที่ตำบลยกกระบัตร อำเภอบานแพว จังหวัดสมุทรสาคร เมื่อ ๕๐ - ๖๐ ปที่แลว เต็มไปดวยสิ่งที่ไม
ดีงาม คือ การลักขโมย การพนัน และยาเสพติด พระจะสอนเทาใด ๆ ก็แกปญหาไมได
ตอมามีเจาอาวาสองคใหมเปนพระหนุมชื่อ ชุบ กลอมจิตร ซึ่งตอมาเปนพระครูสาครสังวรกิจ
สังเกตวาชาวบานยากจนมาก จึงศึกษาเรื่องการสรางอาชีพและสงเสริมใหคนทั้งตำบลปลูกมะพราว และ
ทำน้ำตาลมะพราวขาย ปรากฏวาขายดีมาก ทุกคนในตำบลมีรายไดวันละ ๒๐๐ - ๕๐๐ บาท (สมัยนั้น)
เมื่อมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่ ทุกคนมีความเปนอยูที่ดี มีเงินสดในมือ สุขกาย สุขใจ ไมมีใครอยากมีพฤติกรรม
ไมดี การลักขโมย การพนัน ยาเสพติด หายไปหมด
ในขณะที่การสอนศีลธรรมไดผลนอยมาก การมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่เปนบอเกิดของศีลธรรม สุข
ภาวะ และความรมเย็นเปนสุข
มีเรื่องเลาทำนองเดียวกันในพระไตรปฎก ในกูฏทันตสูตร พระพุทธเจาเลาถึงเรื่องพระราชาองคหนึ่ง
ชื่อ พระมหาวิชิตราช มีโจรเกิดขึ้นในแผนดินก็จะทรงสงกองทัพไปปราบ ปุโรหิตกราบทูลวาเมื่อกองทัพยกไป
โจรก็หลบไป เมื่อกองทัพกลับโจรก็กลับมาใหม วิธีแกไขที่จะไดผลถาวร คือ พระองคควรบำรุงอาชีพกสิกรรม
และโครักขกรรม พานิชกรรม และรับราชการ สมัยนั้นมีอาชีพเพียง ๓ ชนิด เมื่อบำรุงอาชีพเต็มพื้นที่
• บานเมืองของพระองคจะรมเย็นเปนสุข
• โภคทรัพยจะเกิดขึ้นในทองพระคลัง = เศรษฐกิจดี
• ราษฎรจะไมตองปดประตูเรือนอยู = ไมมีการลักขโมย
• จะยังบุตรใหฟอนอยูบนอก = ครอบครัวอบอุน
ขอสังเกต :
๑. การพัฒนาเศรษฐกิจขจัดความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำไมได แตการสรางสัมมาชีพเต็ม
พื้นที่ทำได และทำใหเศรษฐกิจโดยรวมดีขึ้นดวย เพราะมีอำนาจซื้อและการบริโภคเพิ่มขึ้น ถา
นักเศรษฐศาสตรและนักธุรกิจสงเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจ และการสรางสัมมาชีพเต็มพื้นที่ ก็
จะสามารถขจัดความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำได

31. ๓๑
๒. เรื่องพัฒนาการของเด็กปฐมวัย ซึ่งเปนเรื่องสำคัญยิ่ง แตจะสำเร็จไดอยางไร ถาพอแมยากจน
เกินไป หาเชาไมพอกินค่ำ ตองไปรับจางไกลบาน พอแมลูกตองพลัดพรากจากกัน แตถามี
สัมมาชีพในพื้นที่ เต็มพื้นที่ ครอบครัวก็จะอบอุน พัฒนาการของเด็กปฐมวัยก็จะเปนไปได
๓. ทางการสาธารณสุขไมตองการเห็นเด็กแรกคลอดน้ำหนักต่ำกวาเกณฑ เพราะมันบงวาเด็ดขาด
อาหารตั้งแตอยูในครรภมารดา ทารกเชนนี้เมื่อเติบโตเปนผูใหญ อายุประมาณ ๔๐ - ๕๐ ป มี
ความเสี่ยงที่จะเปนเบาหวาน เปนมะเร็ง เปนโรคหัวใจ ขณะนี้ยังมีอัตราทารกแรกคลอดน้ำหนัก
ต่ำกวาเกณฑถึงรอยละ ๑๐ การสาธารณสุขแบบแยกสวนไมมีทางจะทำได ถาประชาชนยัง
ยากจนเกินไป เรื่องสุขภาพจึงตองบูรณาการกับการสรางสัมมาชีพเต็มพื้นที่
๔. การศึกษาแบบแยกสวนที่เอาวิชาเปนตัวตั้ง เกิดปญหาสารพัด รวมทั้งความยากจนของครู ของ
นักเรียน และผูปกครอง แตถาการศึกษาบูรณาการกับทั้งหมด โดยมีการสรางสัมมาชีพเต็มพื้นที่
ครูก็หายจน นักเรียนก็หายจน ผูปกครองก็หายจน เชนนี้เปนตน
เพราะฉะนั้น การสรางสัมมาชีพเต็มพื้นที่ ตองเปนเปาหมายรวมของทุกคน ทุกฝายในพื้นที่และ
นอกพื้นที่
ถากำลังทุกฝายทุมไปสรางสัมมาชีพเต็มพื้นที่ ก็ไมมีทางที่จะไมสำเร็จ

32. ๓๒
๕.
การสื่อสารใหเกิดความมุงมั่นรวมกัน
หรือเปาหมายและวิสัยทัศนรวมกัน
ถาคนทั้งอำเภอมีความมุงมั่นรวมกัน หรือมีเปาหมายและวิสัยทัศนรวม ก็เสมือนจูนคลื่นแสง
รวมกันเปนแสงเลเซอร ซึ่งมีพลังทะลุทะลวงสูงยิ่ง ทำใหสิ่งที่เปนไปไมไดเปนไปได นั่นคือ อำเภอเปน
แผนดินศานติสุข (ประดุจสวรรคบนดิน)
การสื่อสารใหเกิดเปาหมายและวิสัยทัศนรวมเปนหนาที่ของผูนำ ดังมีคำพูดวา “Great leader is
great communication” นายอำเภอเปน Great leader ไดทุกคน การมีนายอำเภอดี ๆ ๘๐๐ กวาคน
ทั่วประเทศไมใชเรื่องยาก
นอกจากผูนำที่เปนปจเจกแลวควรมีการนำรวม (Collective leadership) ผูนำตามธรรมชาติใน
พื้นที่มีจำนวนมากและคุณภาพสูง
• ในแตละหมูบาน มีผูนำตามธรรมชาติประมาณ ๕๐ คน
• ในแตละตำบล มีผูนำตามธรรมชาติประมาณ ๕๐๐ คน
• ในแตละอำเภอ มีผูนำตามธรรมชาติประมาณ ๕,๐๐๐ คน
ผูนำตามธรรมชาติเหลานี้ประกอบดวยผูนำกลุมอาชีพ ผูนำสตรี ผูนำเยาวชน ผูนำกลุมผูสูงอายุ
ผูนำกองทุน ครู พระ ศิลปน ปราชญชาวบาน หรืออื่น ๆ
เรียกวา ผูนำตามธรรมชาติมีในทุกภาคสวนทางสังคม
โดยเปนคนที่เห็นแกสวนรวม สุจริต รอบรู ชางคิด สื่อสารเกง เปนที่ยอมรับของคนทั่วไป ผูนำตาม
ธรรมชาติจึงมีคุณสมบัติสูงกวาผูนำที่เปนทางการโดยทั่ว ๆ ไป และกระจายกันในทุกภาคสวนของสังคม
มากกวานักเลือกตั้งซึ่งมาจากกลุมคนคลาย ๆ กัน
ควรมีสภาผูนำตามธรรมชาติ ๓ ระดับ คือ
๑. สภาผูนำชุมชน ในระดับหมูบานทุกหมูบาน
๒. สภาผูนำตำบล
๓. สภาผูนำอำเภอ
สภาผูนำทั้ง ๓ ระดับเชื่อมโยงรูถึงกัน โดยการสื่อสาร ๒ ทาง การสื่อสารผานสภาผูนำอำเภอ จะ
ไปสูตำบลและหมูบานโดยทั่วถึง และกลับกัน
นายอำเภออยูในฐานะที่ดี ที่จะสงเสริมใหเกิดสภาผูนำทั้ง ๓ ระดับ และเกิดเครือขายทางสังคม
เพื่ออำเภอ เชน

33. ๓๓
๑. เครือขายพระสงฆ เพื่ออำเภอ...
๒. เครือขายครู เพื่ออำเภอ...
๓. เครือขายศิลปน เพื่ออำเภอ...
๔. เครือขายศิลปน เพื่ออำเภอ...
๕.เครือขายนักธุรกิจ เพื่ออำเภอ... ซึ่งอาจรวมกันตั้งมูลนิธิ
๖. เครือขายอาชีพตางๆ เพื่ออำเภอ...
๗. เครือขายสื่อมวลชน เพื่ออำเภอ...
๘. เครือขายอื่นๆ เพื่ออำเภอ...
ทั้งสภาผูนำ ทั้งเครือขายเพื่ออำเภอตาง ๆ เมื่อเกิดขึ้นเต็มอำเภอ จึงเปนภูมิพลัง หรือ พลังแผนดินอำเภอ
นอภ. จึงเปน นักอำนวยภูมิพลัง โดยแท
และภูมิพลังนี้แหละจะสรางอำเภอใหเปนแผนดินศานติสุข (ประดุจสวรรคบนดิน) ไดโดยมิยาก
เมื่อคนทั้งอำเภอมีความมุงมั่นรวมกันแลวก็ไมมีอะไรยากอีกตอไป เปาหมายและวิสัยทัศนรวม คือ
• ทุกคนมีจิตสำนึกองครวมของอำเภอ
• พัฒนาอยางบูรณาการใหทุกอยางเชื่อมโยงไปสูการอยูดีมีสุขของคนทุกคนในอำเภอ

34. ๓๔
๖.
การบริหารจัดการพื้นที่อำเภอ ๓ ระดับ
๑๑๑ หนวยจัดการ
การบริหารจัดการพื้นที่ ๑ อำเภอ มี ๓ ระดับ คือ
(๑) ระดับชุมชน หรือหมูบาน มี ๑๐๐ หนวยจัดการ
(๒) ระดับตำบล มี ๑๐ หนวยจัดการ
(๓) ระดับอำเภอ มี ๑ หนวยจัดการ
รวม ๑๑๑ หนวยจัดการ
ระดับหมูบานหรือชุมชนเปนเรื่องของประชาชนลวน ๆ ไมมีองคกรของรัฐ แตระดับตำบลและ
อำเภอมีองคกรของรัฐ การบริหารจัดการจึงแตกตางกันในแตละระดับ การบริหารจัดการทั้ง ๓ ระดับ
เชื่อมโยงหนุนซึ่งกันและกัน หรือบูรณาการกัน
(๑) การบริหารจัดการในระดับชุมชน
ในหมูบานหรือชุมชนมีประชากรเพียง ๕๐๐ - ๑,๐๐๐ คน ทุกคนจึงมีสวนรวมไดโดยตรง ไมตอง
อาศัยการเลือกตั้ง เปนประชาธิปไตยทางตรง (Direct democracy) เมื่อไมมีการซื้อเสียงขายเสียง
ประชาธิปไตยชุมชนจึงเปนประชาธิปไตยที่มีคุณภาพสูงกวาประชาธิปไตยระดับบน และเปนฐานของ
ประชาธิปไตยระดับชาติ กระบวนการชุมชนเขมแข็ง เปนหัวใจของการพัฒนา ถาชวยกันทำความเขาใจ
ชาติจะหลุดออกจากสภาวะวิกฤต
กระบวนการชุมชนประกอบดวย
(๑) สภาผูนำชุมชน ผูนำตามธรรมชาติในชุมชน ซึ่งมีประมาณ ๔๐ - ๕๐ คน ดังกลาวในตอนที่ ๕
กอตัวกันเปนสภาผูนำชุมชน โดยไมตองมีใครแตงตั้ง เปนการกอตัวเอง (Self-organized) ซึ่ง
มีคุณภาพสูงกวาการแตงตั้งหรือเลือกตั้ง เพราะเปนของจริงแท
(๒) สำรวจขอมูลชุมชน สภาผูนำชุมชนจัดใหมีการสำรวจขอมูลชุมชน ขั้นตอนนี้ขามไมได เพราะ
ขอมูลทำใหเกิดความคิด ถามานั่งพูดกันเฉย ๆ โดยไมมีขอมูล จะไมกาวหนา
(๓) ทำแผนชุมชน จากขอมูล สภาผูนำชุมชนทำแผนชุมชน ตามลำดับความสำคัญที่ชุมชนคิด
กันเอง ที่ดีคือ เปนแผนพัฒนาอยางบูรณาการที่ ๘ มิติ เชื่อมโยงกัน ดังกลาวในตอนที่ ๓ อัน
ไดแก