азот агуулсан органик нэгдэл

1. Ýðäýíýìàíäàë àõëàõ ñóðãóóëь

2. Áîäëîãî : Уурын устөрөгчтэй харьцуулсан нягт 22,5
байх нэгэн амин нэгдлийн найрлаганд 53,5%
нүүрстөрөгч, 15,5% устөрөгч, 31,0% азот агуулагдсан
бол молекулынх нь томьёог олно уу
Áîäîëò:
H2 = 22.5 * 2 = 45 ã ìàññòàé áîäèñ
CxHóNz
C2H7N = C2H5NH2 ýòèëàìèí
C2H5NH2
Mr = 24+5+14+2 =45

3. Àãóóëãà:
• Àìèí
• Àìèí õ¿÷èë
• Óóðàã
• Íóêëåéí õ¿÷èë

4. Íýã. Àìèí
Á¿òýö: Àìèí íýãäýëä àçîò ãóðâàí âàëåíòòàé.
Àçîòûí 2p3 ýëåêòðîíóóä íü óñòºðºã÷èéí
àòîìûí ãóðâàí ýëåêòðîíòîé äóíäûí õîñ
¿¿ñãýäýã ó÷ðààñ àììèàêèéí ìîëåêóëä 3
êîâàëåíò õîëáîî áàéäàã. Õàðèí àçîòûí 2s2
ýëåêòðîí ÷ºëººò õîñ áàéäëààð ìîëåêóëä
àãóóëàãääàã.
Àìèíûã óñàíä óóñãàæ ëàêìóñààð
øàëãàâàë àììèàêèéí óóñìàëûí àäèë
ø¿ëòèéí îð÷èíã ¿ç¿¿ëíý.
NH3 + HOH = NH4OH àììîíèéí ñóóðü
CH3NH2 + HOH = [CH3NH3+]OH-
ìåòèëàìèíû ñóóðü

5. Îëîí òºðëèéí îðãàíèê íýãäýëä àçîò
àììèàêèéí (NH3) ¿ëäýãäýë áàéäëààð
(-NH2; =NH; N) îðîëöäîã.
Æèøýý íü: CH3NH2 – ìåòèëàìèí
CH3-NH-CH3 – äèìåòèëàìèí
Àììèàêèéí íàéðëàãà äàõü íýã áóþó
õýä õýäýí óñòºðºã÷èéí àòîìóóä
í¿¿ðñóñòºðºã÷äèéí ðàäèêàëààð
õàëàãäàõàä ¿¿ññýí îðãàíèê íýãäëèéã
àìèí ãýíý.

6. Àìèíû àíãèëàë
Ìîíîàìèí - CH3 - CH2 - NH2
Àìèí á¿ëãèéí
òîîãîîð
Äèàìèí - H2N - CH2 - CH2 - NH2
Àíõäàã÷ - CH3 -NH2
Àììèàêèéí
ìîëåêóë äàõü
õàëàãäñàí Õî¸ðäîã÷ - CH3 - NH - CH3
Àìèí óñòºðºã÷èéí
òîîãîîð Ãóðàâäàã÷ - CH3 - N (CH3)- CH3
Õàíàñàí CH3 - CH(CH3) - NH2
Í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí Õàíààã¿é CH2 = CH - CH2 - NH2
ðàäèêàë
Àðîìàò C6H6 - NH2

7. Íýðøèë
Àìèíóóäûã íýðëýõäýý õàðãàëçñàí
í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí ðàäèêàëûí íýðýí äýýð
àìèí, äèàìèí ãýñýí ¿ã çàëãàæ íýðëýíý.
H2N – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 Áóòèëàìèí
Îëîí óëñûí íýðøëýýð íýðëýõäýý
àìèí á¿ëãèéí áàéðûã çààæ, òóõàéí
í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí íýðèéã íýðëýíý.
H2N – CH2 – CH2 – CH(NH2) – CH3
1; 3 äèàìèíáóòàí

8. Ôèçèê øèíæ:
Ìåòèëàìèí, äèìåòèëàìèí, òðèìåòèëàìèí,
ýòèëàìèí çýðýã ãîìîëîãèéí ýõíèé ãèø¿¿ä
óñàíä ñàéí óóñäàã, õóðö ¿íýðòýé, õèéí
òºëºâò îðøèõ áîäèñóóä þì. Íèéëìýë
á¿òýö á¿õèé àìèíóóä íü ìóóäñàí çàãàñíû
ýâã¿é ¿íýðòýé àäèë øèíãýí, õàðèí äýýä
àìèíóóä ¿íýðã¿é, óñàíä óóñäàãã¿é, õàòóó
áîäèñóóä. Í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí ðàäèêàëûí
õýìæýý òîìðîõ òóñàì áóöëàõ, õàéëàõ
òåìïåðàòóð èõñýæ øèíãýí áà õàòóó áîäèñ
áîëíî.

9. Àëêèëàìèíóóäûí ôèçèê øèíæ
Áóöëàõ Õàéëàõ Íÿãò
Òîìü¸î Íýð
òåìïåðàòóð òåìïåðàòóð ã/ñì3
CH3NH2
Ìåòèëàìèí -92 -6.5 0.699
CH3CH2NH2
Ýòèëàìèí -81 16.6 0.689
CH3CH2CH2NH2
Ïðîïèëàìèí -83 48.7 0.719
CH3CH2CH2CH2NH2
Áóòèëàìèí -50.5 76 0.74

10. Õèìè øèíæ
1. Àìèí óñàíä óóñàæ óñòºðºã÷èéí àòîì íü
í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí ðàäèêàëààð õàëàãäàí
àììîíèéí á¿ëãèéã ¿¿ñãýíý.
CH3 CH2 CH2 NH2 + HOH = [CH3 CH2 CH2 NH3+]OH-
ïðîïèëàììîíèéí ãèäðîîêñèä
2. Õ¿÷èëòýé õàðèëöàí ¿éë÷èëæ äàâñ ¿¿ñãýíý.
CH3 CH2 CH2 NH2 + HCI = [CH3 CH2 CH2 NH3+]CI-
ïðîïèëàììîíèéí õëîðèä
3. Àìèíóóä øàòàæ, í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, óñ, àçîòûã
ÿëãàðóóëíà.
4CH3 CH2 NH2 + 15O2 = 8CO2 + 14H2O + 2N2

11. Ãàðãàí àâàõ àðãà
Àìèíûã Pt; Ni; Pd êàòàëèçàòîðûí
îðîëöîîòîéãîîð íèòðîíýãäëèéã óñòºðºã÷ººð
àíãèæðóóëàí ãàðãàí àâäàã.
C6H5NO2 + 3H2 = C6H5NH2 + 2H2O ýíý
óðâàëûã Îðîñûí íýðò ýðäýìòýí Í.Í.Çèíèí
íýýæýý. Íèòðî íýãäëèéã àíãèæðóóëàõ óðâàë íü
àìèíóóäûã ãàðãàí àâàõ åðºíõèé àðãà áîëäîã.
Õýðýãëýý : áóäãèéí
¿éëäâýðò
õóâàíöàðûí Àìèí ýìèéí
¿éëäâýðò íýãäýë ¿éëäâýðò
òýñðýìòãèé
áîäèñûí
¿éëäâýðò

12. Àíèëèí (C6H5NH2): ºíãºã¿é, òîñîðõîã øèíãýí,
ºâºðìºö ¿íýðòýé, óñàíä óóñäàãã¿é, àãààðò
àìàðõàí èñýëäýí õ¿ðýí ºíãºòýé áîëäîã.
Ñïèðò, áåíçîë, ôåíîëä ñàéí óóñäàã.
Àíèëèíûã õëîðûí øîõîéãîîð ¿éë÷ëýõýä
ÿãààí ºíãèéã ¿ç¿¿ëäýã. Ýíý íü àíèëèíûã
òàíèõ ÷àíàðûí óðâàë þì.
Àíèëèí íü äàâñíû õ¿÷èëòýé óðâàëä îðæ
ôåíèë àììîíèéí öàãààí ºíãèéí òóíàäàñ
¿¿ñãýäýã.
C6H5 NH2 + HCI = [C6H5NH3+]CI-
ôåíèë àììîíèéí õëîðèä

13. Õî¸ð. Àìèí õ¿÷èë
Àìèí (NH2) áà êàðáîêñèë á¿ëýã (COOH) –
èéã àãóóëñàí õî¸ð ôóíêöèîíàëü á¿ëýã
á¿õèé îðãàíèê íýãäëèéã àìèí õ¿÷èë
ãýíý.
CH3COOH öóóãèéí õ¿÷èë
NÍ2 – CH2 – COOH àìèíöóóãèéí õ¿÷èë
Àìèíõ¿÷ëèéí ìîëåêóë äàõü ðàäèêàë íü õýä
õýäýí àìèí áà êàðáîêñèë á¿ëýã ìºí
ò¿¿í÷ëýí îêñè (-OH); òèîë (-SH); ôåíèë
(-C6H5) çýðýã á¿ëýãòýé õîëáîãäñîí áàéäàã
áàéíà.

14. Íýðøèë: Àìèíõ¿÷ëèéã îëîí óëñûí
íýðøëýýð íýðëýõäýý àìèí á¿ëãèéí
áàéðøëûã çààõûí òóëä êàðáîêñèëèéí
á¿ëãèéí õàæóóãèéí í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí
àòîìààñ ýõëýí α, β, ������, ������ ãýõ ìýò; ýñâýë
êàðáîêñèëèéí á¿ëãèéí í¿¿ðñóñòºðºã÷èéí
àòîìààñ ýõëýí 1,2,3,4 ãýõ ìýò äóãààðëàíà.
Æèøýý íü: NH2–CH2–CH2–CH2–CH2–COOH
������ – àìèíïåíòàíû õ¿÷èë
5–àìèíïåíòàíû õ¿÷èë
Èçîìåð: àìèíõ¿÷èë íü ñàëáàðëàëòûí
èçîìåð áà ãýðëèéí èçîìåð ¿¿ñãýäýã.

15. Ôèçèê øèíæ:
Àìèíõ¿÷èë óñàíä ñàéí óóñäàã, õàéëàõ
áóöëàõ òåìïåðàòóð ºíäºðòýé, ºíãºã¿é
òàëñò áîäèñ, àìèíõ¿÷èë áàéãàëü äýýð èõ
òàðõìàë àìüòàí óðãàìëûí óóðãèéí
áîäèñûã ¿¿ñãýäýã.
Àìèí õ¿÷ë¿¿ä íü íàéðëàãàíäàà
õ¿÷ëèéí øèíæòýé COOH á¿ëýã, ñóóðèéí
øèíæòýé àìèí á¿ëýã àãóóëñàí ó÷èð
àìôîòåð øèíæèéã ¿ç¿¿ëäýã.

16. Äèïåïòèä ¿¿ñýõ óðâàë: Íýã àìèí õ¿÷ëèéí
êàðáîêñèëèéí á¿ëýã íü íºãºº àìèíõ¿÷ëèéí
àìèí á¿ëýãòýé ¿éë÷ëýëöýæ óñ ÿëãàðóóëàõ
çàìààð 2 àìèí õ¿÷ëèéí ìîëåêóëóóä íýãäýæ
äèïåïòèäèéã ¿¿ñãýíý.
NH2–CH2–COOH + HNH–CH2–COOH = NH2–CH2–CO–NH–CH2–COOH + HOH
àìèíöóóíû õ¿÷èë àìèíöóóíû õ¿÷èë àìèíöóóíû õ¿÷ëèéí
äèïåïòèä
Äèïåïòèäèéã ¿¿ñãýæ áàéãàà – CO – NH –
õîëáîîã àìèäûí áóþó ïåïòèäèéí õîëáîî
ãýíý.

17. Ãàðãàí àâàõ àðãà:
1. Óóðàã, ôåðìåíò, õ¿÷èë, ø¿ëòèéí íºëººãººð
ãèäðîëèçîä îðæ, àìèíõ¿÷ëèéí õîëèìãèéã
¿¿ñãýíý.
2. Ãàëîãåíêàðáîí õ¿÷ëèéã àììèàêààð ¿éë÷ëýõýä
àìèíõ¿÷èë ¿¿ñíý.
NH3 + CI–CH2–COOH NH2–CH2–COOH + HCI
3. Õàíààã¿é êàðáîí õ¿÷ëèéã àììèàêààð ¿éë÷èëæ
àìèíõ¿÷ëèéã ãàðãàí àâíà.
NH3 + CH2=CH2–COOH NH2–CH2– CH2–COOH
4. Ìèêðîáèîëîãèéí àðãààð òºðºë á¿ðèéí
àìèíõ¿÷ëèéã ãàðãàæ áîëäîã.

18. Õýðýãëýý
Àìèíõ¿÷èë
Àìüä áèåä Àíàãààõ պ人 àæ
óõààíä ¯éëäâýðò
àõóéä
áèå ìàëûí íèéëýã
ìàõáîäûí ýì òàðèà íýìýëò ìÿíäàñ
óóðãèéã òýæýýëä ãàðãàí àâàõ
á¿ðä¿¿ëíý

19. Ãóðàâ. Óóðàã
Áàéãàëüä îðøèõ, ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã: Õ¿í, àìüòíû áèåèéí
õóóðàé æèíãèéí 45% íü óóðàã áàéäàã. Õ¿íèé áèå
ìàõáîäûí õàìãèéí ÷óõàë õýñã¿¿ä (ç¿ðõ, óóðàã òàðõè ã.ì)
íü óóðãààñ òîãòîíî. Àìüòíû ìàõ, öóñ, ñ¿¿, áóë÷èí, àðüñ,
ýâýð, òóóðàéä àãóóëàãääàã. Óóðàã íü îðãàíèçìä îëîí
òºðëèéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý. Óóðàã õ¿íèé áèåä ÿâàãäàõ
áîäèñûí ñîëèëöîîã óäèðäàí çîõèöóóëæ áàéäàã. Óóðàã
á¿õýí ººðèéí ºâºðìºö ¿éë÷ëýëèéã ¿ç¿¿ëäýã áèîëîãèéí
èäýâõò áîäèñ áàéäàã òºäèéã¿é òîäîðõîé ýä ýðõòíèéã
á¿ðä¿¿ëäýã. Æèøýý íü: èíñóëèí óóðàã öóñàí äàõü
ñàõàðûí õýìæýýã çîõèöóóëàõ, ãåìîãëîáèí õ¿÷èëòºðºã÷
纺ã÷, ôåðìåíò¿¿ä íü áèîëîãèéí ïðîöåññèéã õóðäàñãàäàã
¿¿ðýãòýé áàéõàä êîëëàãåí óóðàã õîëáîã÷ ýä, êåðàòèí íü
àðüñ ýâýð òóóðàé ¿ñ íîîñûã á¿ðä¿¿ëäýã.

20. Óóðãèéí íàéðëàãà:
C 50-55%; H2 6.6-7.3%; O2 21.5-23.5%-
èéã N2 15-18%; S 0.3 -2.5% ýçýëäýã.
Îëîíõè óóðãèéí íàéðëàãàíä ôîñôîð,
òºìºð, çýñ, öàéð çýðýã ýëåìåíò îðñîí
áàéíà.
Óóðãèéí ãèäðîëèçîîð 20 ÿíçûí
àìèí õ¿÷èë ¿¿ñäýã. Ýíý íü óóðàã ìàø
íàðèéí íèéëìýë á¿òýöòýé àçîò
àãóóëñàí áàéãàëèéí ºíäºð ìîëåêóëò
íýãäýë áîëîõûã õàðóóëæ áàéíà.

21. 1888 îíä Îðîñûí áèîõèìè÷ À.ß.Äàíèëåâñêèé
óóðãèéí ìîëåêóëä ïåïòèäûí õîëáîî áàéãààã àíõ
òýìäýãëýñýí.
1902 îíä Ãåðìàíû ýðäýìòýí Ý. Ôèøåðèéí
áîëîâñðóóëñàí ïåïòèäèéí îíîëîîð óóðãèéí
ìîëåêóë ïåïòèäèéí õîëáîîãîîð õîëáîãäñîí
àìèíõ¿÷ëèéí óðò ãèíæèí õýëõýýíýýñ òîãòîíî.
Óóðãèéí øèíæ ÷àíàð: ãèäðîëèçîä îðæ çàäðàõ
óðâàë þì. Óóðãèéí ãèäðîëèç àìèíõ¿÷èë õ¿ðòýë
øóóä ÿâàãääàãã¿é çàâñðûí îëîí øàò äàìæäàã.
Óóðãèéí ãèäðîëèç äàðààõ áàéäëààð ÿâàãäàíà.
Óóðàã – ïåïòîí – ïîëèïåïòèä – äèïåïòèä – аìèíõ¿÷èë

22. Óóðãèéã òàíèõ ÷àíàðûí óðâàë
1. Áèóðåòèéí óðâàë : Óóðãèéí ø¿ëòëýã óóñìàëðóó
çýñèéí ñóëüôàò õèéõýä õºõ ÿãààí ºí㺠¿¿ñäýã.
Óóðàã + ø¿ëò + CuSO4 = õºõ ÿãààí ºíãº
2. Êñàíòî ïðîòåéíèé óðâàë : Óóðãèéí óóñìàëðóó
èõ êîíö-òàé àçîòûí õ¿÷èë õèéõýä øàð ºíãº
¿¿ñíý.
3. Ñóëüôîãèäðèëèéí óðâàë : Ýíý íü õ¿õýð
àãóóëñàí àìèíò õ¿÷ëèéí ¿ëäýãäýë á¿õèé
óóðãèéí ¿ç¿¿ëäýã îíöëîã óðâàë. Èéì óóðãèéã
õàð òóãàëàãíû àöåòàòòàé õîëüæ õàëààõàä õàð
òóíàäàñ ¿¿ñäýã.
õ¿õýð àãóóëñàí óóðàã + Pb(CH3COO)2 PbS

23. ĺðºâ. Íóêëåéí õ¿÷èë
Íóêëåéí õ¿÷ëèéã 1869 îíä Øâåéöàðèéí ýðäýìòýí Ô.
Ìèøåð öóñíû öàãààí Ẻìèéã ñóäàëæ áàéõäàà àíõ íýýæýý.
Äåçîêñèðèáîíóêëåîòèä Ýñèéí Ẻìä
íóêëåéí ÄÍÕ
õ¿÷èë
Ðèáîíóêëåîòèä Ýñèéí Ẻì áîëîí
ÐÍÕ öèòîïëàçìä
Ýäãýýð íóêëåéí õ¿÷ë¿¿ä íü óóðãèéí áèîíèéëýãæèëä
îðîëöîõîîñ ãàäíà ýöýã ýõýýñ ¿ð óäàìä ãåíèéí ìýäýýëëèéã
äàìæóóëàõ, õàäãàëàõàä îðîëöîíî. Íóêëåéí õ¿÷èë
ãèäðîëèçîä îðæ ìîíîñàõàðèä, àçîòëîã ñóóðü,
îðòîôîñôîðûí õ¿÷ëèéã ¿¿ñãýíý.

24. Äåçîêñèðèáîíóêëåîòèä
Àñóóëò Ðèáîíóêëåîòèä ÐÍÕ
ÄÍÕ
Áîäèñûí àíãèëàë Òîì ìîëåêóëò íýãäýë Òîì ìîëåêóëò íýãäýë
Í¿¿ðñ – óñ, ôîñôîðûí Í¿¿ðñ – óñ, ôîñôîðûí
Íàéðëàãà õ¿чèë, àçîòëîã ñóóðèàñ õ¿чèë, àçîòëîã ñóóðèàñ
òîãòîíî. òîãòîíî
Í¿¿ðñ-óñ Äåçîêñîðèáîç Ðèáîç
Àäåíèí, òèìèí, ãóàíèí, Àäåíèí, óðàöèë, ãóàíèí,
Ãåòåðîöàãèðàãò íýãäë¿¿ä
öèòîçèí öèòîçèí
Á¿òýö Õîñ îðîîìîã Äàí îðîîìîã
Ýñèéí Ẻìõºí,
Ýñýä îðøèõ ãàçàð Ýñèéí Ẻìä îðøèíî öèòîïëàçì, ðèáîñîìä
îðøèíî
p-ÐÍÕ íü ðèáîñîìûí
íàéðëàãàä îðæ, óóðãèéí
áèîíèéëýãæèëòýíä
Áèå ìàõáîäûí óäàìøëûí
îðîëöîíî. ì-ÐÍÕ
ÿéöýòãýõ ¿¿ðýã ìýäýýëëèéã àãóóëñàí
óäàìøëûí ìýäýýëëèéã
¿íäñýí õýñýã
õóóëáàðëàíà.
ç-ÐÍÕ íü óäàìøëûí
ìýäýýëëèéã 纺âºðëºíº.

25. Àçîò àãóóëñàí îðãàíèê íýãäýë
1. Алкил амин нэгдлийн ерөнхий томьёо ямар байх вэ?
a. CnH2nNH2
b. CnH2n+2NH2
c. CnH2n+1NH2
d. CnH2n-1NH2
2. Аминыг ямар бодисоос гаргах вэ?
a. Аммиак ба нүүрстөрөгчөөс
b. Аммиак ба альдегидаас
c. Аммиак ба спиртээс
d. Аммиак ба хүчлээс
3. C2H5NH2 + O2 = CO2 + H2O + N2 энэ урвалыг тэнцүүлэн этиламин ба
хүчилтөрөгчийн харьцааг тогтооно уу
a. 2 : 7
b. 4 : 15 4CH3 CH2 NH2 + 15O2 = 8CO2 + 14H2O + 2N2
c. 3 : 8
4. 5.4 ã ÿìàð íýãýí áîäèñûã øàòààõàä 8 ã õ¿чèëòºðºãч çàðöóóëàãäæýý.
Øàòààñíû äàðàà 2.8 ã àçîò, 8.8 ã í¿¿ðñõ¿чëèéí õèé, 1.8 ã óñ ¿¿ñæýý. Ýíý
áîäèñûí ìîëåêóë ìàññ 27 áîë òîìü¸îã îë.
à. 32 ã CHN
b. 16 ã ÑHN

26. 5. Дараах амин хүчлийг олон улсын нэршлээр нэрлэнэ үү.
NH2 – CH2 – CH2 – CH2 – COOH
а. Амин пропаны хүчил
á. Амин бутаны хүчил
â. Бутан амин хүчил
ã. Амин пентаны хүчил
6. Уургийн молекулд пептидийн бүлэг байгааг анх хэн нээсэн бэ?
à. Э. Фишер
á. А.Я. Данилевский
â. Э. Адбергальден
7. Уураг хаана элбэг тохиолддог вэ?
à. Байгальä
á. Амьгүй байгальд
â. Амьд бие махбодод
ã. Эрдэс бодисуудад
8. Уургийн гидролизын эцсийн бүтээгдэхүүн нь юу вэ?
à. Дипептид
á. Амин хүчиë
â. Пептон
ã. Полипептид

27. 9. Аль нь пептидын холбоо вэ?
à. – CO – O –
á. – NH2
â. – CO – NH -
ã. – C = O – H
10. Нуклейн хүчил гэж ямар нэгдэл вэ?
à. Өндөр молекулт амин хүчил
á. Эсийн бөөмийн найрлаганд оролцдог байгалийн
полимер
â. Уургийн нийлэгжүүлэх фермент
ã. Удамшлын мэдээлэл хадгалж дамжуулагч
11. Нуклейн хүчлийн ямар төрлүүд байдаг вэ?
à.Рибонуклейны (РНХ), дезоксирибонуклейны (ДНХ)
хүчлүүд
á.Рибоза ба дезоксирибоза
â.Пентоза ба ортофосфорын хүчил
12. РНХ-д байдаггүй ямар органик суурь зөвхөн ДНХ-д байх бэ?
à.Аденин
á. Гуанин
â.Тимин
ã. Урацил

28. 13.ДНХ бие махбодод ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ?
à.Удамшлын мэдээллийг хуулбарлах
á.Уургийн нийлэгжилтийг жолоодох
ã. Удамшлын мэдээллийг өөртөө хадгалж,
дамжуулах
14. РНХ бие махбодод ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ?
à. Удамшлын мэдээллийг хуулбарлаж, уургийн
нийлэгжилтийг жолоодох
á. Удамшлын мэдээллийг өөртөө хадгалах
â. Удамшлын мэдээлэл дамжуулах
15. Инсулин ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ?
à. Цусан дахь сахарын хэмжээг зохицуулах
á. Биологийн процессыг хурдасгах
â. Хүчилтөрөгчийг зөөх
ã. Эд эрхтэн бүрдүүлэх

29. Áèå äààæ õèéõ äàñãàë
“Õèìè – 11” ñóðàõ áè÷èã
• Õóóäàñ 172 – 175
Á¿òýýë÷ äààëãàâàðûí òîîöîîëîõ
áîäëîãî 1 – 6
Òåñò 1 – 15

30. ÀØÈÃËÀÕ ÍÎÌ Ç¯É
 Õèìè 11 àíãèéí ñóðàõ áè÷èã
 Îðãàíèê õèìè ÓÁ – 1999 “Д.Æамбал”
 Õèìèéí äàñãàë áîäëîãî ÓÁ – 2008
 Õèìèéí õè÷ýýëèéí áèå äààõ àæëûí
äýâòýð ÓÁ – 2003
 Õèìèéí òåñò – ÓÁ – 2010
 www.tvhicheel.mn
 www.chemisrty.mn
 www.google.mn

31. ÀÍÕÀÀÐÀË ÒÀÂÜÑÀÍÄ
ÁÀßÐËÀËÀÀ