1. OTVOREN PRISTAP VO
NAUKATA
Olivera Stoj~eva-Taneva
25. oktomvri 2012
Univerzitet “Sv.Kiril i Metodij”
Medicinski fakultet Skopje

2. Generalen sekretar na ON
Kofi Annan
“Sre}ni sme {to `iveeme vo vreme
koe nudi mo`nosti za vklu~uvawe
na site nacii i narodi vo naukata
i tehnologijata ”
????

3. Istorija stara 300 godini!
 Prvo nau~no
spisanie: Journal des
scavants, izdadeno
na 5-ti januari 1665
 Philosophical Transactions of
the Royal Society of London,
prv pat izdadeno
na 6-ti mart 1665, se
pe~ati seu{te i
denes

4. Od 1950-ta navamu …
 Porast na kvantitetot vo naukata
(po Vtorata Svetska Vojna)
 Zgolemen broj na publikacii
 Koli~inata na istra`uva~kite rezultati –
pregolema za nau~nite zdru`enija
 Komercijalnite izdava~i – interferiraat
so pazarot na publikuvawe (ekonomski
benefiti)
 Komercijalnite izdava~i otkrivaat novi
tematski poliwa i sozdavaat novi
spisanija

5. Kriza vo periodi~nite
spisanija - Serials Crisis
 Terminot serials crisis - odoma}en
poradi porastot na tro{ocite
povrzani so mnogu nau~ni
spisanija
 Tro{ocite i brojot na spisanija
postojano rastat
 Fondovite dostapni za
bibliotekite se namaluvaat

6. 20.000 – 30.000$ - prose~no, da se sozdade 1
nau~en trud, vklu~uvaj}i sredstva, oprema,
plati za tehni~ka poddr{ka i studenti
Zna~i, 1000 truda = 20-30 milioni dolari
Koj gi poseduva site ovie trudovi?
Henry Hagedorn
Editor, Journal of Insect Science

7. Izdava~ite !
Ne
Avtorite
Fondaciite koi davaat grantovi
Instituciite
Kako dojde do ova?

8. Granting agencies (NSF, NIH, etc)
Research institutions (state and federal)
Scholars
Data Manuscripts
Editors
Copyright
Reviewers
Commercial publishers
$$$$$$$
$
Readers

9. [to gubite koga potpi{uvate avtorsko
pravo?
Dogovor so izdava~ot:
Kontrola vrz {ireweto na va{ata rabota i
pristap do ~itatelite:
vie ne mo`ete:
• da pravite kopii
• da gi distribuirate do kolegite
• da gi stavite na va{ata veb-strana ili
vo arhiva
• i ~itatelite mora da platat za
pristap do trudot

10. [to ne gubite?
Va{ite idei, sistem i
aktuelnata informacija

11. Digital format
Digital format
Available online
Available online
Free to user
Free to user
Author copyright
Author copyright
Bibliotekite – okta`uvaat spisanija
Urednici – od fakultetite , recenzenti – od fakultetite,
potreba od trudovi – napreduvawa vo zvawa

12. Disparitet vo nau~nata
produkcija
 Zemjite od G8 - 85% od najcitiranite
trudovi indeksirani vo ISI
 Ostanatite 126 zemji (najmnogu zemji
vo razvoj) – 2.5% (King, 2004)
No, ISI’s Science Citation Index ima i
seriozni bajasi

13. Dominanten model na {irewe na znaewe
Od centarot kon periferijata
HINARI/
AGORA
nevidlivo znaewe
Go obnovuva ciklusot na siroma{tija i zavisnost

14. Rascepot 10-90
 10% od tro{ocite za globalnoto
istra`uvawe vo zdravstvoto
otpa|a na bolestite koi
zafa}aat 90% od svetskata
populacija
 Kolku e relevantno nau~noto
znaewe generirano na Severot
za zdravjeto i razvojot na
zemjite vo razvoj (Jugot) ?

15. Protokot na informacii
 Sever kon Jug – va`no za Jug
 Jug kon Jug – u{te pova`no
 A dali protokot Jug kon Sever e va`en za
Severot?
 Definitivno DA:
◦ Tropski i infektivni bolesti – HIV/SIDA,
malarija itn.
◦ Alternativa – herbalna medicina
◦ Epidemiolo{ki podatoci
◦ Epidemii i novi bolesti
◦ Biodiverzitet va`en za globalnoto znaewe

16. Spisanija od zemji vo razvoj
Ograni~en protok
Malku avtori i Krug na Slaba vidlivost i
pretplati ograni~en ~itateli
pristap
Ograni~eno pirznanie
Mala citiranost

17. Neadekvaten pristap do naukata –
{teti vo zdravstvoto!
1. Gavin Yamey - “Excluding the poor from
accessing biomedical literature: A rights
violation that impedes global health.” -
smeneta preventivna perinatalna
programa za HIV/SIDA od strana na
lekar vo Afrika, bazirano na rezultati
samo od abstrakt (od celosniot tekst –
kratko sledewe, nekompletni podatoci…)
2. Odlukata = zgolemena perinatalna
transmisija na HIV/SIDA (nemalo pari
za pretplata na ~asopisite)

18. Zatoa, mora da opstoime na na{iot
su{tinski ideal – deka naukata
RE[ENIJA?
pripa|a na celoto ~ove{tvo – i da
se zdru`ime zaedno vo
ostvaruvaweto na ovaa cel.
ALTERNATIVI ZA
Ne smeeme da dozvolime svetot da
bide podelen na onie so postojan
RAZVOJ?
pristap do znaeweto i korista od
nego, i na onie bez toa.
I, ne sme nemo}ni!

19. OTVOREN PRISTAP
REVOLUCIJA VO NAUKATA

20. Spisanija so otvoren
pristap
Nau~ni spisanija koi se
dostapni do ~itatelite bez
finansiska ili bilo kakva
druga pre~ka, osven, se razbira,
pristap do internet

21. Budapest Open Access Initiative
(BOAI)
Poteknuva od mal sostanok –
Budimpe{ta
- Institut na Otvoreno Op{testvo
(OSI)
- Dekemvri 1-2, 2001
- Cel: da se zabrza napredokot na
me|unarodnite zalo`bi da se
napravat nau~nite trudovi vo site
akademski poliwa dostapni na
internet

22. Ekonomski model na
spisanija so OP
 Avtorite pla}aat
 Fondovite koi finansiraat
nauka ili instituciite
pla}aat
 Reklamirawe

23. Model – avtorot pla}a
 Dva dobro poznati izdava~i na
otvoren pristap koi go sledat
ovoj model se:
◦ BioMed Central
◦ PLoS (Public Library of Science)

24. Zo{to Otvoren Pristap?
 Internetot ovozmo`uva
redistribucija za mala suma: mo`e
da se napravi!
 “Serials Crisis”: zgolemeni tro{oci za
pretplata  presija vrz
bibliotekite vo svetot
 Princip e – istra`uvawe
finansirano od javnosta treba da e
dostapno do javnosta, pacientite
24

25. Granting agencies (NSF, NIH, etc.)
Research institutions
Scholars
Data Manuscripts
Editors
Reviewers
Copyright Open Access Journal
Free
Readers

26. Figure 2.The development of open access publishing 1993–2009.
Laakso M, Welling P, Bukvova H, Nyman L, et al. (2011) The Development of Open Access Journal Publishing from 1993 to 2009.
PLoS ONE 6(6): e20961. doi:10.1371/journal.pone.0020961
http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0020961

27. [to nudi OP?
• Pravo na ~itatelot na: pristap,
reupotreba, redistribucija
• Korist na avtorot od > pristap do
~itatelite: mo`na prednost vo
citiranost, potencijal da se
dostigne > publika
• Eventualno prevod na drugi
jazici
27

28. [to mo`e avtorot da napravi
so avtorskoto pravo?
Da gi prekine barierite na
restrikcija do pristapot
So avtorskoto pravo mo`e da
se dozvoli:
^itawe bez restrikcii
Prefrlawe vo PDF od strana na ~itatelite
Distribucija na PDF do kolegite
Prebaruvawe na celi tekstovi
Linking
Skladi{tewe

29. OA Declarations of acceptance since BOAI:
 Bethesda Declaration (April 2003), Howard Hughes
organised first meeting, established much of
subsequent OA language
 Berlin Declaration, October 2003, signed by 164
organisations (CERN, INSERM, KNAW, IBICT,
Indian Academy of Science and many universities,
institutes . . .) + follow-up meetings
 Many countries (Netherlands, Australia, Scotland,
Finland. . .)
 Many organisations (Wellcome Trust, CERN, UK
Research Councils, NIH, SPARC, IFLA . . .)
 Many universities (S’ton, Minho, Queensland . )

30. Koj e napredokot globalno?
Dali deklaraciite postignale ne{to?
 Registry of Open Access Repositories
http://archives.eprints.org 757 repositories harvested by Celestial, shows
growth of individual IRs
 Directory of Open Access Repositories
http://www.opendoar.org/ 793 repositories, harvested differently, quality
checked repositories from 1000 entries
 Directory of Open Access Journals http://www.doaj.org 2445 OA
journals, 716 searchable at article level, > 100,000 articles
 OAIster search engine can harvest from nearing 10,000,000 records
held in interoperable repositories (not all full text. . .)
(http://oaister.umdl.umich.edu/o/oaister/

31. Find OA journals – www.doaj.org
Find OA +
hybrid
journals

32. BioMed Central
- 206 peer-reviewed Open Access journals in medicine and biology
- Indexed in PubMed, ISI, Scopus, Google Scholar etc.
- Publishing fee (article-processing charges): about $ 750 to $ 2400
- Only fees for accepted articles

33. PLoS – Public Library of Science
- Nonprofit, run by researchers, nobel prize winner Harold Varmus.
- 7 journals, PLoS Biology (IF 12,9),PLoS Medicine (IF 13,1)
- Indexed in PubMed, ISI etc.
- Publication fees: $ 1350-2900

34. Open access enable Peer-
to-Peer sharing
… and new model of
Knowledge creation,
Sharing, and
Dissemination

35. Zo{to eden nau~nik NE bi
sakal da ima trudovi vo
OP?
Pri~ini:
1. Mora da plati za da publikuva
2. Impact Factor
So pretplata
Otvoren pristap

36. Zo{to eden nau~nik NE bi
sakal da ima trudovi vo OP?
Pri~ini:
1. Mora da plati za da publikuva
2. Impact Factor
Tradicionalnite izdava~i – silno vrzani za IF, {to
zna~i:
- Obezbeduva pre`ivuvawe na spisanieto
- Prevenira pojava na novi spisanija
- Go odr`uva na~inot na pristap so restrikcii

37. Zna~i,
evaluacijata na nau~nicite se
dol`i pove}e na IF na spisanijata
vo koi tie publikuvaat otkolku na
aktuelniot kvalitet i impakt na
nivnite individualni trudovi

38. Kako da gi ubedime nau~nicite da se
otka`at od trkata po spisanija so IF?
• Pomestuvawe kon impaktot na
individualnite trudovi
• Potreba od ednostaven sistem na
skorirawe baziran na impaktot od
individualnite trudovi (H index )

39. Otvoren pristap – 2 osnovni prioda
The Golden Road The Green Road
Publish in a subscription-
Publish in an Open Access
based journal + a copy in an
journal
open archive, e.g. DiVA
 self-archiving, “parallellpublicering”

40. Razli~ni modeli na
izdavawe
- Spisanija so pretplata (85%)
- Spisanija so Otvoren pristap (15%)
- Hibridni spisanija (spisanie so
pretplata, a za dopolnitelna cena – trudot
da se dade i vo OP)
Zaedni~ko:
Recenzija!

41. Utopija?!
Dokolku pove}e spisanija bea
so OP…
• Istite lica pla}aat i dobivaat usluga:
pozdrava ekonomija, < na cenata za
publikuvawe i > na kvalitetot na uslugite
• Pomalku pari }e se tro{at na publikuvawe,
pa zatoa, pove}e pari }e se tro{at na
istra`uvawe

42. Utopija?!
Dokolku pove}e spisanija bea
so OP…
• Vo model kade avtorot pla}a, so > akcent na
individualniot impakt na trudovite,
verojatno < trudovi }e se publikuvaat:
 Polesno da se dr`i ~ekor so literaturata,
i ottuka, ponatamo{no {tedewe na vreme i
pari
 Pove}e vreme i pari da se pravi
istra`uvawe

43. “If you have an apple and I have an apple,
and we exchange these apples then you
and I will still each have one apple. But if
you have an idea and I have an idea, and
we exchange these ideas, then each of us
will have two ideas.”
George Bernard Shaw

44. Otvoreniot pristap }e go promeni
sveotot, dokolku toa go sakaat
nau~nicite
BLAGODARAM