1. 1

2. Mongolia
Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд
зориулсан
гарын авлага:
 Хууль тогтоомж
 Хамгаалал
 Халамж
 Үйлчилгээ
 Хөнгөлөлт
 Тусламж, дэмжлэг
Улаанбаатар хот
2008 он
2

3. Агуулга
I хэсэг: Хууль тогтоомж
1. Монгол Улсын Үндсэн хууль /хэсэгчлэн авав/ - 4
2. Монгол Улсад хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөр
/хэсэгчлэн авав/ -5
3. Нийгмийн халамжийн тухай хууль
/шинэчилсэн найруулга 2005 он/ 6 - 35
4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн халамжийн тухай хууль /
шинэчилсэн найруулга 2005 он/ 36 - 49
5. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг дэмжих
үндэсний хөтөлбөр 50 - 66
6. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн оролцоог
дэмжих дэд хөтөлбөр 67 - 78
II хэсэг: Асуулт, хариулт
79 - 116
3

4. Өмнөх үг
Хувь заяаны төөрөг, давагдашгүй болон санамсаргүй зүйлийн
улмаас жирийн хүмүүстэй адил ажиллаж, амьдрах боломжгүй болсон
хүмүүс аль ч улс оронд төр, түмнийхээ ивээл халамж, дэмжлэг
туслалцаа болон өөрсдийн хичээл зүтгэлээр хүний дайтай аж төрж,
хөгжиж байдаг жамтай билээ. Тийм хүмүүсийг хөгжлийн бэрхшээлтэй
иргэд хэмээн онцгойлон хандаж, төр засаг, иргэний нийгэм, иргэд
хөдөлмөрчид тал бүрээр дэмждэг олон улсын нийтлэг жишиг бий.
Монгол Улсын засаг, төрөөс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд
бодлого, хууль тогтоомжийн хүрээнд халамж, хөнгөлөлт үйлчилгээ,
тусламж дэмжлэг үзүүлэхийн зэрэгцээ тэд өөрсдийн нөөц бололцоогоо
дайчлан, амьдралын дээшлүүлэх, боломж олгох, нийгмийн ээлтэй
орчныг бүрдүүлэхэд тусгайлан анхаарч нэлээд арга хэмжээ авч
хэрэгжүүлж байна.
Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн 9 дэхь зорилт хүний эрх,
ардчилсан засаглалыг бэхжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх төслөөс
санхүүжүүлж, энэхүү гарын авлагыг бэлтгэхдээ төр засгийн бодлого,
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд дэмжлэг үзүүлэх, тэдний хөгжүүлэх
эрх зүйн орчин, тэдэнд үйлчлэх үйлчилгээний арга хэлбэр, өөрийгөө
хөгжүүлэх боломж зэргийг багтаасан цогц мэдээллийг нэгтгэн
орууллаа.
Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний эрхийг хамгаалах, тэдэнд
халамж, үйлчилгээ үзүүлэхтэй холбоотой хууль тогтоомжийг гарын
авлагын нэгдүгээр хэсэгт цэгцлэн нэгтгэсэн болно.
Гарын авлагын хоёрдугаар хэсэгт хөгжлийн бэрхшээлтэй
иргэдээс нийгмийн халамж, даатгал болон бусад байгууллагуудад
байнга гаргадаг асуулт лавлагаануудыг нэгтгэж тэдгээрт хариулт өгөх
замаар боловсруулав.
Хариултуудыг холбогдох хууль, тогтоол, тушаалуудыг
үндэслэн боловсрууллаа. Гарын авлага хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд
болон тэдний ажил амьдралд дэмжлэг туслалцаа үзүүлдэг бүх
байгууллага хүмүүст хэрэг болно гэж найдаж байна.
Номын тухай саналаа манай төслийн info-mdg9@unet.mn
хаягаар ирүүлнэ үү.
Төслийн Үндэсний захирал Г.Чулуунбаатар
4

5. I ХЭСЭГ
МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬ /1992 он/
Арван дөрөвдүгээр зүйл
1. Монгол Улсад хууль ѐсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх
тэгш байна.
2. Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал,
хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол,
боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд
байна.
Арван зургадугаар зүйл
Монгол улсын иргэн дараахь үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ:
… 4. ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн аятай нөхцлөөр хангуулах,
цалин хөлс авах, амрах, хувийн аж ахуй эрхлэх эрхтэй. Хэнийг ч хууль бусаар
албадан хөдөлмөрлүүлж болохгүй;
5. өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, хүүхэд төрүүлэх, асрах болон
хуульд заасан бусад тохиолдолд эд, мөнгөний тусламж авах эрхтэй;
6. эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эмнэлгийн тусламж авах эрхтэй. Иргэдэд
эмнэлгийн төлбөргүй тусламж үзүүлэх болзол, журмыг хуулиар тогтооно;
7. сурч боловсрох эрхтэй. Төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыг төлбөргүй
олгоно. Иргэд төрөөс тавих шаардлагад нийцсэн хувийн сургууль байгуулан
ажиллуулж болно;
Àðâàí åñä¿ãýýð ç¿éë
1. Òºðººñ õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõóéö ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õóóëü ç¿éí
áîëîí áóñàä áàòàëãààã á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõòýé òýìöýõ,
õºíäºãäñºí ýðõèéã ñýðãýýí ýäë¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã èðãýíèéõýý ºìíº õàðèóöíà.
МОНГОЛ УЛСАД ХҮНИЙ ЭРХИЙГ ХАНГАХ ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР /2003 ОН/
2.4.6. Тусгай хэрэгцээ, онцлог эрх ашиг бүхий бүлгийн эрхийг хангах
талаар
2.4.6.2. Тусгай хэрэгцээ, онцлог сонирхол бүхий хүмүүсийг ялгаварлах,
гадуурхах нийгмийн гаж сэтгэл зүй, хандлагыг өөрчлөхөд чиглэсэн ухуулга,
сургалт, сурталчилгааг тогтмол явуулж энэ ажилд тэдний өөрсдийн оролцоог
хангах механизм бүрдүүлнэ.
2.4.6.3. Гудамж талбай, нийтийн үйлчилгээний газар, ажлын байр, орон сууцанд
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан тусгай тоноглол, хэрэгсэл
байрлуулж, тэдний ажиллах, зөрчих болон бусад хэрэгцээ хангах нөхцлийг
бүрдүүлэх ажлыг өргөжүүлнэ.
5

6. ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕÀËÀÌÆÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ХУУЛЬ
(Шèíý÷èëñýí íàéðóóëãà)
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, òýòãýìæ,
¿éë÷èëãýýíèé òºðºë, õàìðàõ õ¿ðýýã òîãòîîæ, íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíã
á¿ðä¿¿ëýõ, çàðöóóëàõ æóðàì, íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî, ÷èã
¿¿ðãèéã òîäîðõîéëîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé
õóóëü òîãòîîìæ
2.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü ¯íäñýí õóóëü, ýíý
õóóëü áîëîí òýäãýýðòýé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ
á¿ðäýíý.
2.2.Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýýíä ýíý õóóëüä çààñíààñ ººðººð
çààñàí áîë îëîí óëñûí ãýðýýíèé çààëòûã äàãàæ ìºðäºíº.
Ç äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí íýð òîìú¸î
3.1.Ýíý õóóëüä õýðýãëýñýí äàðààõü íýð òîìú¸îã äîð äóðäñàí óòãààð
îéëãîíî:
3.1.1.íèéãìèéí õàëàìæèéí äýìæëýã òóñëàëöàà øààðäëàãàòàé
õ¿íä ýíý õóóëüä çààñàí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ îëãîõ, îëîí íèéòèéí
îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýý
үзүүлэх үйл ажиллагааг “нийгмийн халамж” гэнэ;
3.1.2. áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé àõìàä íàñòàí, õ¿íä íºõöºëä
áàéãàà õ¿¿õýä, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé, ò¿¿í÷ëýí 18 íàñ õ¿ðýýã¿é áàéõäàà á¿òýí
ºí÷èí áîëñîí 18-24 íàñíû èðãýí, îëîí õ¿¿õýäòýé, ºðõ òîëãîéëñîí ýõ /ýöýã/-èéã
“нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа шаардлагатай хүн" гэнэ;
3.1.3. áóñäûí òóñëàëöààã¿éãýýð ºäºð òóòìûí ¿éëäëýý áèå äààí
гүйцэтгэх чадваргүй, бусдын асрамжид байнга байгаа хүнийг “байнгын асаргаа
шаардлагатай иргэн” гэнэ;
/Äýýðõ 3.1.1-3.1.3 äàõü çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/
3.1.4.Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òóõàé õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëèéí
2 дахь хэсэгт заасан хүүхдийг “хүнд нөхцөлд байгаа хүүхэд” гэнэ;
6

7. 3.1.5.Àõìàä íàñòíû íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëèéí Ç äóãààð
ç¿éëä çààñàí õ¿íèéã "àõìàä íàñòàí" ãýíý;
3.1.6.Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé
õóóëèéí Ç äóãààð ç¿éëä çààñàí õ¿íèéã "õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí" ãýíý;
3.1.7. áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé àõìàä íàñòàí, õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé õ¿í, á¿òýí ºí÷èí, Ãýð á¿ëèéí òóõàé õóóëèéí 25.5-ä çààñàí áîëîí
õ¿÷èðõèéëëèéí óëìààñ ñýòãýë ñàíààíû, áèå ìàõáîäèéí õîõèðîë õ¿ëýýæ
õàìãààëàëò øààðäëàãàòàé áîëñîí õ¿¿õäèéã àñðàìæèëæ áàéãàà èðãýíä òîäîðõîé
шалгуур, болзолтой олгох мөнгөн тусламжийг “нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж” гэнэ;
3.1.8. èðãýí, òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí
íýãæèéí îðîëöîîòîéãîîð ýíý õóóëèéí 3.1.2, 3.1.3-ò çààñàí õ¿íä ¿ç¿¿ëæ áóé
äýìæèí òóñëàõ ¿éë÷èëãýýã "îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí
¿éë÷èëãýý" ãýíý;
/Äýýðõ 3.1.7, 3.1.8 äàõü çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí/
3.1.9. àñðàí õàìãààëàõ, õàðãàëçàí äýìæèõ òºðºë, ñàäàíã¿é áºãººä
áèå äààí àìüäðàõ ÷àäâàðã¿é, ãàíö áèå, áàéíãûí ýì÷èëãýý, àñàðãàà øààðäàãäàõ
àõìàä íàñòàí áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí ò¿¿í÷ëýí õ¿íä íºõöºëä
áàéãàà õ¿¿õäèéã áàéðøóóëàí õîîë, õóâöàñ, ýìíýëýã, ñî¸ë, àõóé, ñýòãýë ç¿é,
àñàðãàà ñóâèëàõóéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ, òýäíèé àìüäðàëûí õýâèéí íºõöºëèéã
á¿ðä¿¿ëýõ, õóóëü ¸ñíû ýðõ àøãèéã õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó õàìãààëàõ
¿éë àæèëëàãààã "òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýý" ãýíý.
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí õàìðàõ õ¿ðýý
4.1.Õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áîëçîë, øàëãóóð, íºõöºëèéã õàíãàñàí
Ìîíãîë Óëñûí èðãýí, Ìîíãîë Óëñàä õóóëü ¸ñîîð áàéíãà îðøèí ñóóäàã ãàäààäûí
èðãýí, õàðúÿàëàëã¿é õ¿í íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí
òýòãýìæ, òóñëàìæ, õºíãºëºëò, îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí
áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ ýðõòýé.
4.2.Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäñàí èðãýí /äàéí,
áàéëäààí, çýâñýãò òóëãàðàëòàä îðîëöñîíîîñ áóñàä/-ä íèéãìèéí õàëàìæèéí
ñàíãààñ òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã îëãîõã¿é.
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû
óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò
5 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõëýõ áàéãóóëëàãà
5.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäëûã óëñûí õýìæýýíä íèéãìèéí
õàìãààëëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà, îðîí
íóòàãò òóõàéí øàòíû Çàñàã äàðãà òóñ òóñûí ýðõ õýìæýýíèé õ¿ðýýíä ýðõýëíý.
7

8. 6 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî,
õÿíàëò
/Ýíý ç¿éëèéí ãàð÷èãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò
îðñîí/
6.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî íü íèéãìèéí
õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãà, àéìàã, ä¿¿ðãèéí
íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà, ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí
àæèëòíààñ á¿ðäýíý.
6.2.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãà íü Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðýãòýé àãåíòëàã áàéíà.
6.3.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãûí äàðãûã Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé
õóóëèéí 45.1-ä çààñíû äàãóó íýð äýâø¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñýýñ ñîíãîæ íèéãìèéí
õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé ñàíàëûã ¿íäýñëýí
Çàñãèéí ãàçàð, àéìàã, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûí
äàðãûã íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãûí äàðãàòàé çºâøèëöºí òóõàéí øàòíû Çàñàã äàðãà òîìèëæ,
÷ºëººëíº.
6.4.Ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí àæèëòíûã òóõàéí àéìàã, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí
õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûí äàðãàòàé çºâøèëöºí ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã
äàðãà òîìèëæ, ÷ºëººëíº.
6.5. Íèéãìèéí àæèëòíû àæëûí à÷ààëëûí æèøèã íîðìàòèâûã íèéãìèéí
õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í òîãòîîíî.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
6.6.Ñóì, õîðîîíä íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâ àæèëëóóëæ áîëíî.
/Ýíý õýñãèéí äóãààðò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºëò îðñîí/
6.7.Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã íèéãìèéí
õàëàìæèéí ñàíãààñ òîãòîîí îëãîõ, îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæ
áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýã àéìàã, ä¿¿ðãèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé
áàéãóóëëàãà, ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâ, íèéãìèéí àæèëòàí
ã¿éöýòãýíý.
/Ýíý õýñãèéí äóãààðò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºëò îðñîí/
6.8.Íèéãìèéí õàëàìæèéí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã Òºðèéí õÿíàëò
øàëãàëòûí òóõàé õóóëèéí 9.1-ä çààñàí áàéãóóëëàãà õýðýãæ¿¿ëíý.
6.9.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãà íü íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé àíõàí, äóíä øàòíû
áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ, íºõöºëò
ìºíãºí òýòãýìæ, ìºíãºí òóñëàìæ áîëîí íèéãìèéí õàëàìæèéí çîðèóëàëòòàé
8

9. õºðºíãèéí, çýýëèéí, õàíäèâûí çàðöóóëàëòàä õÿíàëò òàâèõ, õóóëü òîãòîîìæ
çºð÷ñºí ýòãýýäýä õàðèóöëàãà íîãäóóëàõ ñàíàëàà ýíý õóóëèéí 6.8-ä çààñàí
áàéãóóëëàãàä òàâèõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé íýãæòýé
áàéæ áîëíî.
6.10.Àéìàã, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà
õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé àñóóäàë õàðèóöñàí àæèëòàíòàé áàéæ áîëíî.
/Äýýðõ 6.8-6.10 äàõü õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/
7 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõ
7.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãà äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
7.1.1.íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí áèåëýëòèéã
çîõèîí áàéãóóëàõ, õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèõ;
7.1.2.õàëàìæèéí ñàí á¿ðä¿¿ëæ, îðëîãî, çàðëàãûí ã¿éöýòãýëèéã
õàíãàõ;
7.1.3.õàëàìæèéí ñàíãààñ òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ îëãîõ,
îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
7.1.4.íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû àðãà
õýëáýðèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð ñóäàëãàà õèéõ, ñàíàë áîëîâñðóóëæ
øèéäâýðëýõ áóþó ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä óëàìæëàõ;
7.1.5.õàëàìæèéí áîëîí àñðàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýíä
õàìðóóëàõ, òýäãýýðò ìýðãýæèë, àðãà ç¿éí òóñëàëöàà, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, ¿éë
àæèëëàãààã íü óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ;
7.1.6.äîîä øàòíû áàéãóóëëàãûã ìýðãýæèë, àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð
õàíãàõ;
7.1.7.íèéãìèéí àæèëòíûã ìýðãýø¿¿ëýõ, äàâòàí ñóðãàõ;
7.1.8.íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã ñóðòàë÷ëàõ;
7.1.9.îëîí óëñûí áîëîí ãàäààä îðíû èæèë òºðëèéí áàéãóóëëàãàòàé
õàìòðàí àæèëëàõ.
7.1.10.ýíý õóóëüä çààñàí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéí
õýìæýýã ººð÷ëºõ ñàíàë áîëîâñðóóëæ, íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàä îðóóëàõ;
9

10. 7.1.11.øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä àéìàã, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí
õàëàìæèéí ñàíãèéí çàðöóóëàãäààã¿é ¿ëäýãäëèéã òºâëºð¿¿ëæ íýãäñýí æóðìààð
õóâààðèëàí çàðöóóëàõ;
7.1.12.Çàñãèéí ãàçðûí àãåíòëàãèéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé
õóóëèéí 7.1.9-ä çààñíû äàãóó æóðàì, çààâàð áîëîâñðóóëàõ, òýäãýýðèéí
áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ;
7.1.13.àéìàã, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé
áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòíû ãàðãàñàí õóóëü áóñ øèéäâýðèéã ººð÷ëºõ áóþó
õ¿÷èíã¿é áîëãîõ;
7.1.14. íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã
õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ìýäýý, ñóäàëãàà, áóñàä õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéã
áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòíààñ ¿íý òºëáºðã¿é ãàðãóóëàí àâàõ.
8 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé çîõèîí
áàéãóóëàëò
8.1.Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýã óëñ, á¿ñ, îðîí íóòãèéí àñðàìæèéí
ãàçàð, íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýã àéìàã, ä¿¿ðãèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé
áàéãóóëëàãà, ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâ, íèéãìèéí àæèëòàí òóñ
òóñ ¿ç¿¿ëíý.
8.2.Íèéãìèéí õàëàìæèéí áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé
áàéãóóëëàãûí ¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí
Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
8.3.Èðãýí, õóâèéí õýâøëèéí àæ àõóéí íýãæ, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà
íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áîëíî.
8.4.Ýíý õóóëèéí 8.3-ò çààñàí èðãýí, áàéãóóëëàãûã íèéãìèéí õàëàìæèéí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãà á¿ðòãýæ, ãýð÷èëãýý îëãîíî.
Òýäãýýðèéí íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûã îðîí
íóòãèéí òºñºâ, õàëàìæèéí ñàíãààñ ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð õýñýã÷ëýí áóþó á¿ðýí
ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áîëíî.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Àìüæèðãààã äýìæèõ çºâëºë
9.1.Ýíý õóóëèéí 3.1.2-ò çààñàí õ¿íèéã íèéãìèéí õàëàìæèä õàìðóóëàõààð
òîäîðõîéëîõ, øèéäâýð ãàðãàõ ¿¿ðýã á¿õèé Àìüæèðãààã äýìæèõ îðîí òîîíû áóñ
зөвлөл /цаашид “Зөвлөл” гэх/ сум, хороонд ажиллана.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
9.2. Ýíý õóóëèéí 3.1.2-ò çààñíààñ áóñàä èðãýíä íèéãìèéí õàëàìæèéí
äýìæëýã òóñëàëöàà çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ýñýõèéã àìüæèðãààíû ò¿âøèíã íü
õàðãàëçàí Ǻâëºë òîãòîîíî. Àìüæèðãààíû ò¿âøèí òîãòîîõ àðãà÷ëàëûã
10

11. íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà,
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî õàìòðàí áàòàëíà.
9.3. 2000-ààñ äýýø õ¿í àìòàé áàã, òîñãîíä ñóìûí èðãýäèéí
Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýðýýð Ǻâëºë àæèëëóóëæ áîëíî.
/Äýýðõ 9.2, 9.3 äàõü õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/
9.4.Ýíý õóóëèéí 9.1-ä çààñàí Ǻâëºë íü ñóì, õîðîîíû íóòãèéí çàõèðãàà,
èðãýíèé íèéãìèéí òºëººë뺺ñ á¿ðäñýí áàéíà.
/Ýíý õýñãèéí äóãààðò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºëò îðñîí/
9.5.Ǻâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã Çàñàã äàðãûí ñàíàë áîëãîñíîîð ñóì,
õîðîîíû Õóðëûí Òýðã¿¿ëýã÷èä áàòàëíà.
/Ýíý õýñãèéí äóãààðò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºëò îðñîí/
9.6. Ǻâëºëèéí øèéäâýð íü îëîí íèéòýä íýýëòòýé, èë òîä áàéíà.
9.7. Ǻâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäîõ çàéëøã¿é çàðäëûã
õàëàìæèéí ñàíãààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
9.8. Ǻâëºëèéí ãèø¿¿íä áîëîí ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí àæèëòàíä àæëûí
îðîëöîî, èäýâõ ÷àðìàéëòûã õàðãàëçàí óëèðàëä íýã óäàà óðàìøóóëàë îëãîæ
áîëíî. Óðàìøóóëëûí õýìæýý, îëãîõ æóðìûã íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
9.9. Ýíý õóóëèéí 9.8-ä çààñàí çàðäëûã íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
/Äýýðõ 9.6-9.9 äýõ õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/
9.10. Ǻâëºëèéí àæèëëàõ ä¿ðìèéã íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
/Ýíý õýñãèéí äóãààð áîëîí ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí
õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò îðñîí/
10 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí àæèëòàí
10.1.Íèéãìèéí àæèëòíû áîëîâñðîë ýçýìøñýí, íèéãìèéí õàìãààëëûí
àæëûí äàäëàãà, òóðøëàãàòàé, òóõàéí àæëûã ìýðãýæëèéí ò¿âøèíä ýðõëýõ
÷àäâàðòàé, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí, ìýðãýøñýí
íèéãìèéí àæèëòàí íèéãìèéí àæëûã ã¿éöýòãýíý.
10.2.Ìýðãýøñýí íèéãìèéí àæèëòàí áýëòãýõ òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ,
òýäãýýðèéã ìàãàäëàí èòãýìæëýõ, àæèë ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõ ýðõ îëãîõ àæèëëàãààã
11

12. íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
õîëáîãäîõ òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí ã¿éöýòãýíý.
10.3.Íèéãìèéí àæèëòàí äîð äóðäñàí ¿¿ðýã õ¿ëýýíý:
10.3.1.îðîí íóòãèéí íèéãìèéí õàëàìæèéí äýìæëýã òóñëàëöàà
øààðäëàãàòàé ºðõ, èðãýäèéí òîîí áîëîí õýðýãöýýíèé ñóäàëãàà ãàðãàõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
10.3.2.íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ,
àìüæèðãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ, õºíãºëºëò, îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä
ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ
ºðõ, èðãýíèéã òîäîðõîéëæ, øèéäâýðë¿¿ëýõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/
10.3.3. èðãýäèéã õ¿ñýë çîðèëãî, õýðýãöýýãýýðýý á¿ëýã áîëîí çîõèîí
áàéãóóëàãäàõàä íü ìýðãýæèë, àðãà ç¿éí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
10.3.4. èðãýäèéã àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ ÷àäàâõèòàé áîëîõîä íü
çºâëºãºº ºãºõ, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
10.3.5.îðîí íóòãèéí òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã
ìýäýýëëýýð õàíãàõ, ìýðãýæèë àðãà ç¿éí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ, õàìòðàí àæèëëàõ;
10.3.6.íèéãìèéí àæèëòíû ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã ñàõèí
áèåë¿¿ëýõ;
10.3.7.íèéãìèéí àæèëòàíä õàíäñàí õóâü õ¿íèé /õóóëü çºð÷ñºíººñ
áóñàä òîõèîëäîëä/ íóóöûã ÷àíäëàí õàäãàëàõ;
10.3.8.íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ, æóðàì, çààâðûã
ñàõèí áèåë¿¿ëýõ.
10.4.Íèéãìèéí àæèëòàí äîð äóðäñàí ýðõ ýäýëíý:
10.4.1.îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýã
ãýðýýãýýð ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãà, èðãýíèéã ñîíãîõîä îðîëöîõ, ¿éë àæèëëàãàà,
¿éë÷èëãýýíèéõ íü ÷àíàðò õÿíàëò, ¿íýëãýý õèéõ;
10.4.2. øààðäëàãàòàé ìýäýý, ñóäàëãàà áîëîí õîëáîãäîõ áàðèìò
áè÷ãèéã òóõàéí áàéãóóëëàãààñ ¿íý òºëáºðã¿é ãàðãóóëàí àâàõ;
10.4.3. íèéãìèéí õàëàìæèéí õºðºíãèéí çàðöóóëàëò, ñàíõ¿¿ãèéí
áóñàä áàðèìòòàé õîëáîãäñîí òàéëáàð, ëàâëàãàà ãàðãóóëæ àâàõ;
10.4.4. ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é, ýðõ, ¿¿ðýãò íü áîëîí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä
õàðø ¿éëäýë ã¿éöýòãýõýýñ òàòãàëçàõ;
12

13. 10.4.5.îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíä îðîí
íóòãèéí áàéãóóëëàãà, èðãýíèéã òàòàí îðîëöóóëàõ.
10.5.Íèéãìèéí àæèëòàí Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëèéí 27.1-ä çààñàí
áàòàëãààíààñ ãàäíà äîð äóðäñàí íºõöºë, áàòàëãààãààð õàíãàãäàíà:
10.5.1.àæëûí îíöëîãîîñ øàëòãààëàí òóñãàé ºðºº, ýñõ¿ë
òóñãààðëàëò á¿õèé àæëûí áàéð áîëîí øààðäëàãàòàé òåõíèê, òîíîã
òºõººðºì溺ð õàíãàãäàõ;
10.5.2. ñóì, õîðîîíä 25 áà ò¿¿íýýñ äýýø æèë àæèëëàñàí íèéãìèéí
àæèëòàí ºíäºð íàñíû òýòãýâýð òîãòîîëãîõ áîë 12 ñàðûí ¿íäñýí öàëèíòàé íü
òýíöýõ õýìæýýíèé ìºíãºí òóñëàìæèéã àæèëëàæ áàéãàà áàéãóóëëàãààñàà àâàõ.
/Äýýðõ 10.5 äàõü õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàí
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàí, ò¿¿íèé á¿òýö
11.1.Нийгмийн халамжийн сан /цаашид “халамжийн сан” гэх/ нь мөнгөн
õºðºíãèéí ñàí áàéíà.
11.2. Õàëàìæèéí ñàí äîð äóðäñàí òºðºëòýé áàéíà:
11.2.1.òýòãýâðèéí ñàí;
11.2.2.àìüæèðãààã äýìæèõ ñàí.
11.3.Õàëàìæèéí ñàíãèéí ä¿ðìèéã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
12 äóãààð ç¿éë. Õàëàìæèéí ñàíãèéí îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýð
12.1. Õàëàìæèéí ñàíãèéí îðëîãî äîð äóðäñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýíý:
12.1.1.òºñ⺺ñ îëãîõ õºðºíãº;
12.1.2.ñàíãèéí õºðºíãèéí ÷ºëººò ¿ëäýãäëèéã áàíêèíä õàäãàëóóëñíû
õ¿¿;
12.1.3.îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ãàäààä îðíóóäààñ ºãñºí õàíäèâ,
òóñëàìæ;
12.1.4. àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýíýýñ ºãñºí õàíäèâ,
òóñëàìæ;
12.1.5. áóñàä ýõ ¿¿ñâýð.
13

14. 12.2.Õàëàìæèéí ñàíãèéí îðëîãî á¿õ òºðëèéí òàòâàð, õóðààìæààñ
÷ºëººëºãäºíº.
13 äóãààð ç¿éë. Õàëàìæèéí ñàíãèéí õºðºíãèéí çàðöóóëàëò
13.1.Òýòãýâðèéí ñàíãèéí õºðºíãèéã íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýðò
çàðöóóëíà.
13.2. Àìüæèðãààã äýìæèõ ñàíãèéí õºðºíãèéã äàðààõü òýòãýìæ, õºíãºëºëò,
òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä çàðöóóëíà:
13.2.1. íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ;
13.2.2. íèéãìèéí õàëàìæèéí òóñëàëöàà øààðäëàãàòàé ºðõ, èðãýíèé
àìüæèðãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò, òóñëàìæ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
13.2.3.îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýý;
13.2.4. òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýý;
13.2.5. íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îðøóóëãûí òýòãýìæ àâàõ ýðõ
¿¿ñýýã¿é, ãàíö áèå õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí áîëîí ãàíö áèå àõìàä íàñòíû
îðøóóëãûí çàðäàë;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðñîí/
13.2.6.Ǻâëºëèéí ãèø¿¿í, ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí àæèëòàíä îëãîõ
óðàìøèë áîëîí õàëàìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë.
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
13.3. Õàëàìæèéí ñàíãèéí õºðºíãèéã çîðèóëàëòûí áóñààð çàðöóóëàõûã
õîðèãëîíî.
14 ä¿ãýýð ç¿éë. Õàëàìæèéí ñàíä óëñûí òºñ⺺ñ îëãîõ õºðºíãº
14.1.Õàëàìæèéí ñàíä óëñûí òºñ⺺ñ îëãîõ õºðºíãèéí õýìæýýã Çàñãèéí
ãàçðûí ñàíàëûã õàðãàëçàí æèë á¿ðèéí Òºñâèéí òóõàé õóóëèàð òîãòîîíî.
15 äóãààð ç¿éë. Õàëàìæèéí ñàíãèéí òàéëàí òýíöýë ãàðãàõ, òàéëàãíàõ
15.1.Õàëàìæèéí ñàí òóñ á¿ðèéí îðëîãî, çàðëàãûí òàéëàíã äîð äóðäñàí
õóãàöààíä ãàðãàæ òàéëàãíàíà:
15.1.1.óëèðëûí òàéëàíã àéìàã, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí õàëàìæ
¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà òóõàéí óëèðëûí äàðàà ñàðûí 25-íû äîòîð, æèëèéí
ýöñèéí íýãäñýí òàéëàíã äàðàà îíû 2 äóãààð ñàðûí 10-íû äîòîð òóñ òóñ ãàðãàæ
íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãàä
èð¿¿ëíý;
15.1.2. íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãà íü ñàíãèéí óëèðëûí íýãäñýí òàéëàíã äàðàà óëèðëûí õî¸ð äàõü
ñàðûí 20-íû äîòîð, æèëèéí ýöñèéí íýãäñýí òàéëàíã äàðàà îíû Ç äóãààð ñàðûí
14

15. 1-íèé äîòîð òóñ òóñ ãàðãàæ ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëíý.
15.2.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà ñàíãèéí æèëèéí ýöñèéí òàéëàí òýíöëèéã õÿíàí õýëýëöýæ, ä¿ãíýëò
ãàðãàíà.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/
16 äóãààð ç¿éë. Õàëàìæèéí ñàíãèéí á¿ðòãýë, òàéëàíãèéí ìàÿãòûã
áàòëàõ
16.1.Õàëàìæèéí ñàíãèéí ìýäýý, òàéëàíãèéí ìàÿãòûí çàãâàðûã ñàíõ¿¿ãèéí
áîëîí íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í õàìòðàí
áàòàëíà.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð
17 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâðèéí òºðºë
17.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð äàðààõü òºðºëòýé áàéíà:
17.1.1.àõìàä íàñòíû õàëàìæèéí òýòãýâýð;
17.1.2.õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé õàëàìæèéí òýòãýâýð;
17.1.3.äºðºâ áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýäòýé ºðõ òîëãîéëñîí 45 íàñàíä
õ¿ðñýí ýõ /50 íàñàíä õ¿ðñýí ýöýã/-èéí õàëàìæèéí òýòãýâýð;
17.1.4.òýæýýã÷ íü íàñ áàðñàí ãýð á¿ëèéí 18 õ¿ðòýëõ íàñíû
õ¿¿õäèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð.
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
18 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð àâàõ ýðõ
18.1.Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó òýòãýâýð
àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é äîð äóðäñàí èðãýí íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð àâàõ ýðõòýé:
18.1.1.òýæýýí òýòãýõ õ¿¿õýä, òºðºë, ñàäàíãèéí õ¿íã¿é, 60 áà ò¿¿íýýñ
äýýø íàñòàé ýðýãòýé, 55 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé ýìýãòýé;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
18.1.2.õóóëü ¸ñíû òýæýýí òýòãý÷ íü àõìàä íàñòàí, ýñõ¿ë õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýí áºãººä òýäãýýð íü äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæã¿é íü
òîãòîîãäñîí áîë 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé ýðýãòýé, 55 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé
ýìýãòýé;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
18.1.3. 16 íàñàíä õ¿ðñýí îäîé èðãýí;
15

16. /Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðñîí/
18.1.4. õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà 50 áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâèàð àëäñàí
16 íàñàíä õ¿ðñýí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí;
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
18.1.5.16 õ¿ðòýëõ íàñíû 4 áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýäòýé, ºðõ
òîëãîéëñîí 45 íàñàíä õ¿ðñýí ýõ, 50 íàñàíä õ¿ðñýí ýöýã;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
18.1.6. òýæýýã÷ íü íàñ áàðñàí ãýð á¿ëèéí 18 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õýä.
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Íèéãìèéí õàëàìæèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ,
òóñëàìæ, õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýý
19 ä¿ãýýð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéí
òºðºë
19.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ äàðààõü òºðºëòýé
áàéíà:
19.1.1.æèðýìñýí áîëîí íÿðàé, õºõ¿¿ë õ¿¿õýäòýé ýõýä îëãîõ
òýòãýìæ;
/Ýíý çààëòûã 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 4-íèé ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîíä
òîîöñîí/
19.1.2.àõìàä íàñòíûã àñàð÷ áóé èðãýíä îëãîõ òýòãýìæ;
19.1.3.õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã àñàð÷ áóé èðãýíä îëãîõ
òýòãýìæ;
19.1.4. õ¿¿õäèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ.
/Ýíý çààëòûã 2006 îíû 5 äóãààð ñàðûí 5-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîíä
òîîöñîí/
19.1.5. á¿òýí ºí÷èí õ¿¿õäèéã ¿ð÷ëýí àâñàí áîëîí àñðàí õàìãààëæ,
õàðãàëçàí äýìæèæ áàéãàà èðãýíä îëãîõ òýòãýìæ;
19.1.6. Ãýð á¿ëèéí òóõàé õóóëèéí 25.5-ä çààñàí áîëîí
õ¿÷èðõèéëëèéí óëìààñ ñýòãýë ñàíààíû áîëîí áèå ìàõ áîäèéí õîõèðîë õ¿ëýýæ
õàìãààëàëò øààðäëàãàòàé áîëñîí õ¿¿õäèéã ãýð á¿ëäýý àâ÷ àñðàìæèëæ áàéãàà
èðãýíä îëãîõ òýòãýìæ;
19.1.7. ãàíö áèå àõìàä íàñòàí áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ãàíö
áèå èðãýíèéã ãýð á¿ëäýý àâ÷ àñðàìæèëæ áàéãàà èðãýíä îëãîõ òýòãýìæ.
16

17. /Äýýðõ 19.1.5-19.1.7 äàõü çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí
õóóëèàð íýìñýí/
191 ä¿ãýýð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí íºõöºëò ìºнгөн òýòãýìæ àâàõ
ýðõ
1911. Äîð äóðäñàí èðãýí íèéãìèéí õàëàìæèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ
àâàõ ýðõòýé:
1911.1.á¿òýí ºí÷èí õ¿¿õäèéã ¿ð÷ëýí àâñàí áîëîí àñðàí õàìãààëæ,
õàðãàëçàí äýìæèæ áàéãàà;
191.1.2.Ãýð á¿ëèéí òóõàé õóóëèéí 25.5-ä çààñàí áîëîí
õ¿÷èðõèéëëèéí óëìààñ ñýòãýë ñàíààíû áîëîí áèå ìàõ áîäèéí õîõèðîë õ¿ëýýæ
õàìãààëàëò øààðäëàãàòàé áîëñîí õ¿¿õäèéã Ãýð á¿ëèéí òóõàé õóóëèéí 74 ä¿ãýýð
ç¿éëä çààñíû äàãóó ãýð á¿ëäýý àâ÷ àñðàìæèëæ áàéãàà;
191.1.3. òýæýýí òýòãýõ õ¿¿õýäã¿é, òºðºë, ñàäàíãèéí õ¿íã¿é, ãàíö áèå
àõìàä íàñòàí áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ãàíö áèå èðãýíèéã ãýð á¿ëäýý àâ÷
àñðàìæèëæ áàéãàà;
191.1.4.ýìíýëãèéí õÿíàëòàä áàéäàã, áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé
àõìàä íàñòàí áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèéã àñàð÷ áàéãààãèéí óëìààñ
õºäºëìºð ýðõëýäýãã¿é õºäºëìºðèéí íàñíû.
191.2.Ýíý õóóëèéí 191.1-ä çààñàí èðãýíèéã àñàðãàà, ñóâèëãààíû
áîëîí ãýð á¿ëäýý àâ÷ àñðàìæëàõ ¿éë÷èëãýýíèé óð ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ
ñóðãàëòàä õàìðóóëíà. Ñóðãàëòûã îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí
õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàðäëààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
191.3. Ýíý õóóëèéí 191.2-ò çààñàí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ æóðàì áîëîí
ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà õîëáîãäîõ òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàòàé
õàìòðàí áàòàëíà.
/Äýýðõ 191 ä¿ãýýð ç¿éëèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/
20 äóãààð ç¿éë. Æèðýìñýí áîëîí íÿðàé, õºõ¿¿ë õ¿¿õýäòýé
ýõýä îëãîõ íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ
20.1.Äîð äóðäñàí ýõ æèðýìñíèé 5 ñàðòàéãààñ ýõëýí íèéò 12 ñàðûí
õóãàöààíä íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ àâàõ ýðõòýé:
20.1.1.ÿäóó, íýí ÿäóó àìüäðàëòàé ºðõèéí ãèø¿¿í;
20.1.2.íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ æèðýìñíèé áîëîí
àìàðæñàíû òýòãýìæ àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é.
/Äýýðõ 20 äóãààð ç¿éëèéã 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 4-íèé ºäðèéí õóóëèàð
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñîí/
17

18. 21 ä¿ãýýð ç¿éë. Àõìàä íàñòíûã àñàð÷ áóé èðãýíä îëãîõ
íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ
21.1.Àñðàìæèíä áàéãàà àõìàä íàñòàí íü ýì÷, ýìíýëãèéí áàéíãûí
õÿíàëòàä áàéäàã áºãººä áóñäûí àñðàìæã¿éãýýð áèå äààí àìüäðàõ ÷àäâàðã¿é,
íýí ÿäóó àìüäðàëòàé áîë ò¿¿íèéã àñàð÷ áóé èðãýí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ àâàõ
ýðõòýé.
/Äýýðõ 21 ä¿ãýýð ç¿éëèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñîí/
22 äóãààð ç¿éë. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã àñàð÷ áóé
èðãýíä îëãîõ íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ
22.1.Àñðàìæèíä áàéãàà õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí ýì÷, ýìíýëãèéí
áàéíãûí õÿíàëòàä áàéäàã áºãººä áóñäûí àñðàìæã¿éãýýð áèå äààí àìüäðàõ
÷àäâàðã¿é, íýí ÿäóó àìüäðàëòàé áîë ò¿¿íèéã àñàð÷ áóé èðãýí íºõöºëò ìºíãºí
òýòãýìæ àâàõ ýðõòýé.
/Äýýðõ 22 äóãààð ç¿éëèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñîí/
23 äóãààð ç¿éë. Õ¿¿õäèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ
23.1. 0-18 õ¿ðòýë íàñíû õ¿¿õýäòýé, õ¿¿õýä íü ãýðòýý õ¿ì¿¿æèæ áàéãàà
ÿäóó, íýí ÿäóó àìüäðàëòàé ºðõèéí ýõ /ýöýã, õóóëü ¸ñíû àñðàí õàìãààëàã÷,
õàðãàëçàí äýìæèã÷/ ñàð òóòàì õ¿¿õäèéí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ àâàõ
ýðõòýé.
/Ýíý ç¿éëèéã 2006 îíû 5 äóãààð ñàðûí 5-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîíä
òîîöñîí/
24 ä¿ãýýð ç¿éë. Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò
ìºíãºí òýòãýìæèéí õýìæýý, îëãîõ æóðàì
24.1. Ýíý õóóëèéí 17 äóãààð ç¿éëä çààñàí íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð,
19 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéí õýìæýýã òóõàéí æèëèéí
àìüæèðãààíû äîîä ò¿âøèíã õàðãàëçàí Çàñãèéí ãàçàð òîãòîîíî.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
24.2.Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ îëãîõ æóðìûã Çàñãèéí
ãàçàð áàòàëíà.
24.3.Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ îëãîõ íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã
äàâõàðäóóëàí îëãîõã¿é áºãººä õýðýâ äàâõàðäâàë ýíý õóóëèéí 19.1-ä çààñàí
òýòãýìæýýñ àëü íýãèéã èðãýí ººðºº ñîíãîõ ýðõòýé.
25 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí äýìæëýã òóñëàëöàà
øààðäëàãàòàé ºðõ, èðãýíä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò, òóñëàìæèéí òºðºë
/Ýíý ç¿éëèéí ãàð÷èãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºëò îðñîí/
18

19. 25.1. Íèéãìèéí õàëàìæèéí äýìæëýã òóñëàëöàà øààðäëàãàòàé ºðõ, èðãýíä
¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò, òóñëàìæ äàðààõü òºðºëòýé áàéíà:
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
25.1.1.àìüæèðãààã äýìæèõ íºõöºëò ìºíãºí òóñëàìæ;
25.1.2. îðîí ñóóöíû õºëñíèé áîëîí ò¿ëøíèé ¿íèéí õºíãºëºëò;
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
25.1.3.õàëàìæèéí öýöýðëýãèéí ¿íèéí õºíãºëºëò;
25.1.4.ïðîòåç, îðòîïåä, òýðãýíöýð çýðýã òóñãàé õýðýãñëýëèéí
õàíãàìæ;
25.1.5.ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýýíèé çàðäëûí õºíãºëºëò;
25.1.6.ýõ îðíû ðàøààí ñóâèëëûí çàðäëûí õºíãºëºëò.
25.2. Àìüæèðãààã äýìæèõ íºõöºëò ìºíãºí òóñëàìæèéã äîð äóðäñàí ºðõ,
èðãýíä îëãîíî:
25.2.1. ãóðàâ õ¿ðòýëõ íàñíû èõýð õ¿¿õäýä æèëä íýã óäàà;
25.2.2. áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé èðãýíä óëèðàëä íýã óäàà;
25.2.3. ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû áàãà íàñíû õ¿¿õýäòýé /14
õ¿ðòýëõ íàñíû/ ºðõ òîëãîéëñîí ýõ /ýöýã/-ä æèëä íýã óäàà;
25.2.4.18 íàñ õ¿ðýýã¿é áàéõäàà á¿òýí ºí÷èí áîëñîí 18-24 íàñíû
èðãýíä áîëîí ãýíýòèéí àþóë, îñëûí óëìààñ ãýð îðîíã¿é áîëñîí ºðõºä ãýð
àâàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ íýã óäàà.
/Äýýðõ 25.2 äàõü õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/
26 äóãààð ç¿éë. Îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí
¿éë÷èëãýýíèé òºðºë, õàìðàõ õ¿ðýý
26.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí äýìæëýã òóñëàëöàà øààðäëàãàòàé ºðõ,
èðãýíä ¿ç¿¿ëýõ îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýý
äàðààõü òºðºëòýé áàéíà:
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
26.1.1.àìüäðàëûí èòãýë ¿íýìøèë, õºäºëìºðèéí äàäàë îëãîõ,
àâúÿàñûã íü äýìæèõ çîðèëãîîð çºâëºë㺺 ºãºõ, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ;
26.1.2.çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýõ, îðëîãûí ýõ
¿¿ñâýðòýé áîëãîõ çýðãýýð ÿäóóðëààñ ãàðàõàä íü òóñëàõ, ýíý ÷èãëýëýýð õýðýãæèõ
òºñºë, õºòºëáºð¿¿äýä çóó÷ëàí õàìðóóëàõ;
26.1.3.ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ;
26.1.4.ò¿ð áàéðëóóëàí àñðàìæëàõ;
19

20. 26.1.5.ãýðèéí àñðàìæ, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ.
26.2.Ýíý õóóëèéí 26.1-ä çààñàí ¿éë÷èëãýýíä äîð äóðäñàí èðãýí, ºðõèéã
õàìðóóëíà:
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
26.2.1.àõìàä íàñòàí;
26.2.2. õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
26.2.3.õ¿íä íºõöºëä áàéãàà õ¿¿õýä;
26.2.4.õ¿÷èðõèéëýëä ºðòñºí èðãýí;
26.2.5. áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé èðãýí 18 íàñ õ¿ðýýã¿é
áàéõäàà á¿òýí ºí÷èí áîëñîí 18-24 íàñíû èðãýí, 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû áàãà
íàñíû /14 õ¿ðòýëõ íàñíû/ õ¿¿õýäòýé ºðõ òîëãîéëñîí ýõ /ýöýã/.
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
26.3.Ýíý õóóëèéí 25.1.2, 25.1.4, 25.1.5, 25.1.6- ä çààñàí õºíãºëºëò,
òóñëàìæèä àõìàä íàñòàí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä áà èðãýí, 25.1.3-ò
çààñàí õºíãºëºëòºä õ¿íä íºõöºëä áàéãàà õ¿¿õýä, 26.1.5-ä çààñàí ¿éë÷èëãýýíä
26.2.1.- 26.2.4-ò çààñàí èðãýäèéã òóñ òóñ õàìðóóëæ áîëíî.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðñîí/
27 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóñëàìæ,
õºíãºëºëòèéí õýìæýý
27.1. Ýíý õóóëèéí 25 äóãààð ç¿éëä çààñàí òóñëàìæ, õºíãºëºëòèéí
õýìæýý, òýäãýýðèéã îëãîõ æóðàì, 26 äóãààð ç¿éëä çààñàí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ
æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðñîí/
27.2.Îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé
ñòàíäàðòûã Ñòàíäàðò÷èëëûí òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
28 äóãààð ç¿éë. Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºðºë, õàìðàõ
õ¿ðýý
28.1.Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýý äàðààõü òºðºëòýé áàéíà:
28.1.1.àõìàä íàñòíû àñðàìæèéí;
28.1.2.õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
èðãýíèé àñðàìæèéí;
28.1.3.õ¿íä íºõöºëä áàéãàà õ¿¿õäèéí àñðàìæèéí;
28.1.4. ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ äýýø èõýð õ¿¿õäèéí àñðàìæèéí.
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
20

21. 28.2.Ýíý õóóëèéí 28.1-ä çààñàí ¿éë÷èëãýýíä äîð äóðäñàí èðãýí
õàìðàãäàíà:
28.2.1.òýæýýí òýòãýõ õ¿¿õýä, òºðºë, ñàäàíã¿é, áèå äààí àìüäðàõ
÷àäâàðã¿é ãàíö áèå, ýñõ¿ë òýæýýí òýòãýõ ¿¿ðýãòýé ýòãýýä íü äýìæëýã, òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàðã¿é áîëîõ íü òîãòîîãäñîí áºãººä îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä
ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ áîëîìæã¿é àõìàä íàñòàí;
28.2.2.ìýðãýæëèéí ¿éë÷èëãýý, òóñãàé íºõöºë øààðäàãäñàí
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí;
28.2.3. õ¿íä íºõöºëä áàéãàà, ýñõ¿ë áàéíãûí àñðàìæèä áàéäàã
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé 16 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õýä;
28.2.4. ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ äýýø èõýð õ¿¿õýä.
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
28.3. Ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ äýýø èõýð õ¿¿õäèéã 4 íàñ õ¿ðòýë íü òºðèéí
çàðäëààð àñðàìæèëíà.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
29 ä¿ãýýð ç¿éë. Îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí
áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ òóõàé øèéäâýð
ãàðãàõ
29.1.ªðõ, èðãýíèéã îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí
¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ òóõàé øèéäâýðèéã Àìüæèðãààã äýìæèõ çºâëºëèéí,
òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ òóõàé øèéäâýðèéã íèéãìèéí
õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûí ñàíàëûã òóñ òóñ ¿íäýñëýí àéìàã, ä¿¿ðãèéí
Çàñàã äàðãà ãàðãàíà.
30 äóãààð ç¿éë. Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàðäëûí
õýìæýý
30.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í ýíý
õóóëèéí 6.2-ò çààñàí áàéãóóëëàãûí ñàíàëûã ¿íäýñëýí òºðºëæñºí àñðàìæèéí
¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäñàí èðãýíèé äîð äóðäñàí çàðäëûí íîðìàòèâ, ýä õºðºíãèéí
ýäýëãýýíèé õóãàöàà, æóðìûã áàòàëæ ìºðä¿¿ëíý:
30.1.1.õîîë õ¿íñ, õóâöàñ, ýì, àðèóí öýâýð, õè÷ýýëèéí õýðýãëýëèéí
íýã õ¿íä íîãäîõ çàðäëûí íîðìàòèâ, õóâöàñ, õè÷ýýëèéí õýðýãëýëèéí ýäýëãýýíèé
õóãàöàà;
30.1.2.íàñ áàðñàí èðãýíèéã îðøóóëàõ çàðäëûí íîðìàòèâ;
30.1.3. ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ æóðàì.
30.2.Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûã Ñòàíäàðò÷èëëûí
òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
21

22. 30.3.Òºðºëæñºí àñðàìæèéí ãàçàðò àñðóóëàã÷èéã õ¿ëýýí àâàõ, øèëæ¿¿ëýõ,
ãàðãàõ, àñðàìæèéí ãàçðûã ìàãàäëàí èòãýìæëýõ áîëîí àñðàìæèéí ãàçðûí
òºñâèéã á¿ðä¿¿ëýõ, çàðöóóëàõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ æóðìûã íèéãìèéí
õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð,
íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ îëãîõ
31 ä¿ãýýð ç¿éë. Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ
òîãòîîëãîõ ºðãºäºë ãàðãàõ, øèéäâýðëýõ õóãàöàà
31.1.Ýíý õóóëüä çààñàí íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí
òýòãýìæ àâàõ øààðäëàãûã õàíãàñàí èðãýí ºðãºäºë ãàðãàõ ýðõòýé.
31.2.Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ òîãòîîëãîõ èðãýí
õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëæ, ºðãºäëèéí õàìò ñóì, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí
õàëàìæèéí áàéãóóëëàãà,ýñõ¿ë íèéãìèéí àæèëòàíä ºãíº.
31.3.Ýíý õóóëèéí 31.2-ò çààñàí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí
õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ òîãòîîëãîõ ºðãºäëèéã õ¿ëýýæ
àâñíààñ õîéø 30 õîíîãèéí äîòîð õÿíàí øèéäâýðëýíý.
31.4.Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ òîãòîîëãîõ
àìüæèðãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò, òóñëàìæèä õàìðàãäàõ èðãýíèé
á¿ðä¿¿ëýõ áàðèìò áè÷ãèéí æàãñààëò, äýâòýð, ìàÿãòûí çàãâàðûã íèéãìèéí
õàëàìæèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðñîí/
32 äóãààð ç¿éë. Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ îëãîõ
32.1.Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãà ýíý õóóëèéí 31.1-ä çààñàí
òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã áàíêààð äàìæóóëàí ñàð á¿ð îëãîíî.
32.2.Òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàã÷ ººðºº õ¿ñýëò ãàðãàâàë óëèðëûí òýòãýâýð,
òýòãýìæèéã äàðàà óëèðëûí ýõíèé ñàðä áººíººð íü îëãîæ áîëíî.
32.3.Õ¿íäýòãýí ¿çýõ øàëòãààíû óëìààñ ººðèéí áèåýð òýòãýâýð, òýòãýìæýý
àâàõ áîëîìæã¿é èðãýíèé òýòãýâýð, òýòãýìæèéã ò¿¿íèé èòãýìæëýãäñýí õ¿íä, ýñõ¿ë
íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãà ººðò íü øóóä îëãîæ áîëíî.
32.4. 16-ãààñ äîîø íàñíû, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäýä îëãîõ
òýòãýâýðèéã ýöýã, ýõ, ýñõ¿ë àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí äýìæèã÷èä íü îëãîíî.
32.5.Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãà òýòãýâýð, òýòãýìæèéã ò¿¿íèéã àâàõ
ýðõ á¿õèé õ¿íèé õ¿ñýëòýýð õàäãàëàìæèéí äàíñàíä íü øèëæ¿¿ëæ áîëíî.
22

23. 33 äóãààð ç¿éë. Õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã
çîãñîîõ, ò¿¿íýýñ ñóóòãàë õèéõ
33.1.Õóóðàì÷ áè÷èã áàðèìò á¿ðä¿¿ëæ õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò
ìºíãºí òýòãýìæ òîãòîîëãîí àâñàí íü òîãòîîãäâîë ò¿¿íèé îëãîëòûã çîãñîîíî.
33.2.Òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàã÷ õóóðàì÷ áè÷èã áàðèìò á¿ðä¿¿ëñíýýñ èë¿¿
îëãîãäñîí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã íºõºí òºë¿¿ëýõ òóõàé ø¿¿õèéí,
ýñõ¿ë óëñûí áàéöààã÷èéí øèéäâýð ãàðñàí áîë ñóóòãàë õèéæ áîëíî.
33.3.Ýíý õóóëèéí 33.2-ò çààñàí ñóóòãàëûí õýìæýý íü ñàðûí òýòãýâýð,
íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéí 50 õóâèàñ õýòýð÷ áîëîõã¿é.
33.4.Ýíý õóóëèéí 33.2-ò çààñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä òýòãýâýð, íºõöºëò
ìºíãºí òýòãýìæýýñ ñóóòãàë õèéõèéã õîðèãëîíî.
33.5.Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéãóóëëàãà, àæèëòíû ãàðãàñàí àëäààíààñ
èë¿¿ îëãîãäñîí òýòãýâýð, òýòãýìæèéã áóöààí ñóóòãàõã¿é áºãººä õîõèðëûã
ø¿¿õèéí æóðìààð áóðóóòàé àëáàí òóøààëòíààð íºõºí òºë¿¿ëæ áîëíî.
34 ä¿ãýýð ç¿éë. Òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèйн õýìæýýã
ººð÷ëºõ
34.1. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéí õýìæýýã
òóõàéí æèëèéí àìüæèðãààíû äîîä ò¿âøèíãèéí õýìæýýòýé óÿëäóóëàí Çàñãèéí
ãàçà𠺺ð÷ëºí òîãòîîíî.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
ÄÎËÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áóñàä ç¿éë
35 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
çºð÷èã÷èä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãà
35.1.Õóóðàì÷ áàðèìò áè÷èã á¿ðä¿¿ëýõ, õóäàë ìýäýýëýõ çýðãýýð íèéãìèéí
õàëàìæèéí òýòãýâýð, òýòãýìæ òîãòîîëãîñîí, àìüæèðãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ
õºíãºëºëò, òóñëàìæ, ò¿¿í÷ëýí îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí
áîëîí òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäñàí ãýì áóðóóòàé ýòãýýäýä
õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/
35.2.Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, òýòãýìæ, õàëàìæèéí áîëîí
òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ èðãýíèé òîäîðõîéëîëòûã
¿íäýñëýëã¿éãýýð áîëîí õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí àëáàí òóøààëòàí, íèéãìèéí
àæèëòíûã óëñûí áàéöààã÷ 1000-60000 òºãðºãººð òîðãîíî.
35.3.Õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäñàí øàëòãààí, õóâü õýìæýý, õóãàöààã
¿íäýñëýëã¿éãýýð áóþó õóóðàì÷ààð òîãòîîñîí àëáàí òóøààëòíûã Õºäºëìºðèéí
23

24. òóõàé õóóëèéí 141.1.17-ä çààñíû äàãóó òîðãîæ, îëãîãäñîí òýòãýâýð, òýòãýìæ,
¿éë÷èëãýýíèé çàðäëûã õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó íºõºí òºë¿¿ëíý.
35.4.Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãèéí õºðºíãèéã çîðèóëàëò áóñààð
çàðöóóëàõ, ýñõ¿ë õóâèéí çîðèëãîä àøèãëàõ çýðãýýð õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí
íèéãìèéí àæèëòàíä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ Ö.ÍßÌÄÎÐÆ
ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ ÈÐÃÝÍÈÉ
ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒÓÕÀÉ ХУУЛЬ
/Шèíý÷èëñýí íàéðóóëãà/
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèéã íèéãìèéí
õàðèëöààíä àëèâàà ÿëãàâàðã¿éãýýð òýãø îðîëöóóëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ,
òýäíèé ºâºðìºö õýðýãöýýíä ò¿øèãëýñýí íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëýõ, ýíý òàëààð èðãýí, õóóëèéí ýòãýýäèéí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã
òîäîðõîéëîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
2 äóãààð ç¿éë. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí
õàìãààëëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
2.1.Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëü
òîãòîîìæ íü ¯íäñýí õóóëü1, Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü, ýíý õóóëü áîëîí
òýäãýýðòýé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
1
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 1992 îíû 1 ä¿ãýýðò íèéòëýãäñýí.
24

25. 2.2.Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýýíä ýíý õóóëüä çààñíààñ ººðººð
çààñàí áîë îëîí óëñûí ãýðýýíèé çààëòûã äàãàæ ìºðäºíº.
3 äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí íýð òîìú¸î
3.1.Áèå ìàõáîäü, îþóí ñàíàà, ñýòãýë ìýäðýë, ìýäðýõ¿éí ñîãîãèéí óëìààñ
áóñäûí àäèë íèéãìèéí õàðèëöààíä îðîëöîõ ÷àäâàð íü á¿ðýí áîëîí 12 ñàðààñ
äýýø õóãàöààãààð õÿçãààðëàãäñàí õ¿íèéã "õºãæëèéí áýðõøýýëòýé" ãýæ îéëãîíî.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé
íèéãìèéí õàìãààëàë
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Íèéãìèéí õàìãààëëûí àðãà õýìæýý
4.1.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýí íèéãìèéí õàìãààëëûí
äàðààõü ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ ýðõòýé:
4.1.1. íèéãìèéí äààòãàëûí òýòãýâýð, òýòãýìæ;
4.1.2. íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð;
4.1.3. íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæ;
4.1.4. òóñëàìæ, õºíãºëºëò;
4.1.5. òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýý;
4.1.6. îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýý;
4.1.7. õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ¿éë÷èëãýý;
4.1.8. ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý;
4.1.9. áîëîâñðîë, ñî¸ë, óðëàãèéí ¿éë÷èëãýý.
5 äóãààð ç¿éë. Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
èðãýíä ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ, õºíãºëºëò
5.1.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíä íèéãìèéí õàëàìæèéí
ñàíãààñ äîð äóðäñàí òóñëàìæ, õºíãºëºëòèéã ¿ç¿¿ëíý:
5.1.1. á¿ðýí õàðààã¿é, á¿ðýí õýëã¿é ä¿ëèé, îäîé èðãýí áîëîí
áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýíä îðîí ñóóöíû õºëñ òºëºõºä, õýðýâ íèéòèéí õàëààëòã¿é
ñóóö, ãýðò àìüäàðäàã áîë ò¿ëø õóäàëäàí àâàõàä íü æèëä íýã óäàà ìºíãºí
òóñëàìæ îëãîõ;
/Ýíý çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/
5.1.2. 18 õ¿ðòýëõ íàñíû õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí äîòîîäîä
õèéëãýñýí ïðîòåçèéí ¿íèéã 3 æèë òóòàì íýã óäàà 100 õóâü íºõºí îëãîõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
25

26. 5.1.3. ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé
äààòãàëûí ñàíãààñ ïðîòåç õèéëãýõ, ñýðãýýí çàñàëòòàé õîëáîãäñîí õºíãºëºëò
àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé äîòîîäîä õèéëãýñýí
ïðîòåçèéí ¿íèéã 5 æèë òóòàì íýã óäàà 100 õóâü íºõºí îëãîõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
5.1.4. 18 õ¿ðòýëõ íàñíû õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä, ò¿¿í÷ëýí
¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàëûí ñàíãààñ
ïðîòåç õèéëãýõ, ñýðãýýí çàñàëòòàé õîëáîãäñîí õºíãºëºëò àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é,
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé äîòîîäîä õèéëãýñýí áîëîí õóäàëäàí àâñàí
îðòîïåä, òýðãýíöýð çýðýã òóñãàé õýðýãñëèéí ¿íèéã 5 æèë òóòàì íýã óäàà 100 õóâü
íºõºí îëãîõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðñîí/
5.1.5. õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä áîëîí ò¿¿íèé àñðàí
õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí äýìæèã÷èéí òóñãàé ñóðãóóëüä èðæ, î÷èõ óíààíû çàðäëûã
æèëä íýã óäàà õºíãºëºõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
5.1.6. ýì÷èëãýý, ñóâèëãàà øààðäëàãàòàé õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
õ¿¿õýä áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàëûí
ñàíãààñ ïðîòåç õèéëãýõ, ñýðãýýí çàñàëòòàé õîëáîãäñîí õºíãºëºëò àâàõ ýðõ
¿¿ñýýã¿é õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí èðãýí äîòîîäûí ðàøààí
ñóâèëàëä ñóâèëóóëáàë íýã òàëûí óíààíû çàðäàë, ýðõèéí áè÷ãèéí ¿íèéí 50
õóâèéã æèëä íýã óäàà íºõºí îëãîõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðñîí/
5.1.7. õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí áîëîí õºäºëìºðèéí
÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí èðãýíèé íýã õ¿¿õäèéí öýöýðëýãèéí õîîëíû çàðäëûí
òºëáºðò õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
5.1.8. íàñàíä õ¿ðñýí á¿ðýí õàðààã¿é èðãýíèé õàðèëöàà õîëáîîíû
çàðäàëä õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
5.1.9. íèéñëýëýýñ 1000 áà ò¿¿íýýñ äýýø êì àëñëàãäñàí ãàçàðò
áàéíãà îðøèí ñóóäàã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿í àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëãèéí
íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷ íàðûí õÿíàëòûí êîìèññûí øèéäâýðýýð íèéñëýëä èðæ
ýì÷ë¿¿ëýõ, øèíæèëãýý õèéëãýõ òîõèîëäîëä íýã òàëûí óíààíû çàðäëûã æèëä íýã
óäàà íºõºí îëãîõ;
5.1.10. õàðààã¿é õ¿íèé áðàéëûí ¿ñãýýð áè÷ñýí çàõèäàë, èë
çàõèäàë, áðàéëü õýâëýë 10 êã õ¿ðòýëõ èëãýýìæèéã äîòîîäîä ¿íý òºëáºðã¿é
ÿâóóëæ, õàðààã¿é õ¿íèé çîðèóëàëòòàé òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæ, ìàòåðèàë
õýðýãñëèéã äîòîîäîä ¿íý òºëáºðã¿é õ¿ðã¿¿ëýõ;
26

27. 5.1.11. á¿ðýí õàðààã¿é õ¿í ýìíýëýãèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýð
ýì÷ë¿¿ëýõ, ðàøààí ñóâèëàëä ñóâèëóóëàõààð àéìãààñ íèéñëýëä, íèéñëýëýýñ
àéìàãò çîð÷èõ øààðäëàãàòàé áîëâîë èðæ áóöàõ óíààíû çàðäëûí 75 õóâèéã
æèëä íýã óäàà íºõºí îëãîõ;
5.1.12. õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä íü õ¿¿õäèéí çóñëàíä
àìàðâàë ýðõèéí áè÷ãèéí ¿íèéí 50 õóâèéã æèëä íýã óäàà îëãîõ;
5.1.13. íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
îðøóóëãûí òýòãýìæ àâàõ ýðõ ¿¿ñýýã¿é, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ãàíö áèå èðãýí
íàñ áàðâàë ò¿¿íèé îðøóóëãûí çàðäàëä íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ
îðøóóëãûí òýòãýìæèéí 75 õóâüòàé òýíöýõ õýìæýýíèé ìºíãºí òóñëàìæ îëãîõ.
/Äýýðõ 5.1.9-5.1.13 äàõü çààëòûã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí
õóóëèàð íýìñýí/
5.2.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýí íèéñëýë, àéìãèéí òºâèéí
íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñýë /òàêñèíààñ áóñàä/-ýýð îðîí íóòãèéí õàðúÿàëàë
õàðãàëçàõã¿éãýýð ¿íý òºëáºðã¿é çîð÷èíî.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
5.3.Õóäàëäàà, òýýâýð, õîëáîî, ýð¿¿ë ìýíä, íèéòèéí ¿éë÷èëãýýíèé
áàéãóóëëàãà õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíä òýðã¿¿í ýýëæèíä ¿éë÷èëíý.
5.4.Ýíý õóóëèéí 5.1-ä çààñàí òóñëàìæ, õºíãºëºëòèéí õýìæýý, îëãîõ
æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
5.5.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíèéã Íèéãìèéí õàëàìæèéí
òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó òºðºëæñºí àñðàìæèéí, ýñõ¿ë îëîí íèéòèéí
îðîëöîîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëæ áîëíî.
5.6.Îðîí ãýðã¿é á¿ðýí õàðààã¿é, á¿ðýí õýëã¿é ä¿ëèé, îäîé èðãýí áîëîí
áàéíãûí àñàðãàà øààðäëàãàòàé õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýíä ãýð îëãîõ, îðîí ñóóöíû íºõöºë ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýýíä
çàðöóóëàõ õºðºíãèéã Çàñãèéí ãàçàð òóõàéí æèëèéí óëñûí òºñºâò òóñãàíà.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
6 äóãààð ç¿éë. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé ñýðãýýí çàñàëò
6.1. Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí õ¿í íèéãìèéí õàðèëöààíä
îðîëöîõ, ººðºº ººðòºº ¿éë÷èëæ ñóðàõ, áèå äààí õºãæèõ ÷àäâàð ýçýìøèõ
çîðèëãîîð ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ ýðõòýé. Ñýðãýýí çàñàõ
¿éë÷èëãýý íü ýð¿¿ë ìýíä, ìýðãýæèë, áîëîâñðîë, õºäºëìºð, íèéãìèéí áîëîí
ñýòãýë ç¿éí ãýñýí òºðºëòýé áàéíà.
6.2. Ýíý õóóëèéí 6.1-ä çààñàí ¿éë÷èëãýýã ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëäýã ýì÷èëãýý, ñóâèëãààíû, ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áîëîí ïðîòåç,
îðòîïåäèéí õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ ¿ç¿¿ëíý.
27

28. 6.3. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿íèé ñýðãýýí çàñàõ ¿éë÷èëãýýã èðãýí,
õóâèéí õýâøëèéí àæ àõóéí íýãæ, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãààð ãýðýýíèé ¿íäñýí
äýýð ã¿éöýòã¿¿ëæ, çàðäëûã õýñýã÷ëýí áóþó á¿ðýí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áîëíî.
/Äýýðõ 6 äóãààð ç¿éëèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/
7 äóãààð ç¿éë. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé ñóðàõ, áîëîâñðîë
ýçýìøèõ ýðõ
7.1.Ñ¿ðüåý çýðýã àðõàã õàëäâàðò ºâ÷íèé õàëäâàðòàé ¿åä áàéãààãààñ
áóñàä òîõèîëäîëä ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýí ýð¿¿ë èðãýäòýé
õàìò ñóð÷, áîëîâñðîõ, ìýðãýæèë ýçýìøèõ ýðõòýé áºãººä òýäãýýðèéã á¿õ øàòíû
áîëîâñðîë ýçýìøèõýä òºðººñ äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý..
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/
7.2.Á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí áîëîí ìýðãýæèë îëãîõ áàéãóóëëàãà íü ñóð÷,
áîëîâñðîõ, ìýðãýæèë ýçýìøèõ ÷àäâàðòàé ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí
èðãýíèéã ýíý õóóëèéí 7.1-ä çààñíààñ áóñàä ¿íäýñëýëýýð ýëñ¿¿ëýõýýñ, ýëñýëòèéí
øàëãàëòàä îðóóëàõààñ òàòãàëçàõûã õîðèãëîíî.
7.3.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí õ¿¿õýä ýíý õóóëèéí 7.1-ä çààñàí
øàëòãààíã¿é áîë ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ýð¿¿ë
õ¿¿õýäòýé õàìò õ¿ì¿¿æèõ ýðõòýé.
7.4.Äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíèéã ýëñ¿¿ëýõ
õºíãºëºëòòýé íºõöºë á¿ðä¿¿ëæ, òýíöñýí òîõèîëäîëä òóõàéí èðãýíèé, ò¿¿í÷ëýí
õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí ãèø¿¿íòýé ºðõèéí íýã ñóðàã÷ áóþó îþóòíû
ñóðãàëòûí çàðäëûã ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí õàðèóöíà.
7.5.Òóñãàé õýðýãöýýò áîëîâñðîë îëãîõ ÿñëè, öýöýðëýã, á¿õ øàòíû
ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâä ñóðàëöàõ õ¿¿õýä áà èðãýíèéã
ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷ íàðûí õÿíàëòûí êîìèññ
òîäîðõîéëíî.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
7.6.Òóñãàé õýðýãöýýò áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ýíý
õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíèé áîëîìæèä ¿íäýñëýí ñòàíäàðòûí äàãóó
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëíý.
7.7.Òóñãàé õýðýãöýýò áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí ñòàíäàðòûã
áîëîâñðîëûí áîëîí íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà õàìòðàí áîëîâñðóóëæ, ñòàíäàðò÷èëëûí òºâ
áàéãóóëëàãààð áàòëóóëíà.
7.8.Òóñãàé õýðýãöýýò áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ
áîëîí ã¿éöýòãýõ àëáàí òóøààëòàíä ¿íäñýí öàëèíãèéí 10-30 õóâüòàé òýíöýõ
õýìæýýíèé íýìýãäýë õºëñ îëãîíî.
/Ýíý õýñýãò 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/
28

29. 7.9.Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýí òóñãàé õýðýãöýýò áîëîâñðîëä ¿íý
òºëáºðã¿é õàìðàãäàõûã òºðººñ äýìæèíý.
7.10.Ýíý õóóëèéí 7.4, 7.9-ä çààñàí ñóðãàëòûí çàðäëûí õýìæýý, 7.8-ä
çààñàí íýìýãäýë õºëñ îëãîõ æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
8 äóãààð ç¿éë. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé
õºäºëìºð ýðõëýëò
8.1.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýí àæèë, õºäºëìºð ýðõëýõýä íü
äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ ò¿¿íèé àæèëëàäàã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä õóóëü
òîãòîîìæèä çààñàí õºíãºëºëò ýäë¿¿ëíý.
8.2.Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ýðõ áàðèã÷èä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
èðãýíèéã õ¿íäýòãýí ¿çýõ øàëòãààíã¿éãýýð àæëààñ õàëàõ, ýíý õóóëèéí 7.1-ä
çààñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä áîëîìæòîé àæèë, àëáàí òóøààëä àâ÷
àæèëëóóëàõààñ òàòãàëçàõûã õîðèãëîíî.
8.3.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíèé àæëûí öàãèéã
Õºäºëìºðèéí òóõàé2 õóóëèéí 71.5-ä çààñíû äàãóó áîãèíîñãîæ áîëíî.
8.4. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä õàðààã¿é õ¿íèéã àæèëëóóëàõ àæëûí
áàéðíû æàãñààëòûã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
/Ýíý õýñãèéã 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé ñî¸ë, óðëàã, áèåèéí
òàìèð, îëîí íèéòèéí àðãà õýìæýý
9.1.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíèéã îëîí óëñûí áîëîí
ººðèéí îðîíä çîõèîãääîã ñî¸ë, óðëàã, áèåèéí òàìèð, îëîí íèéòèéí àðãà
õýìæýýíä èäýâõòýé îðîëöîõîä íü òºðººñ äýìæèíý.
9.2.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíä çîðèóëñàí ñî¸ë, óðëàã,
áèåèéí òàìèð, îëîí íèéòèéí àðãà õýìæýý íü ò¿¿íèé ÷àäàâõèä çîõèöñîí áàéíà.
9.3.Ýíý õóóëèéí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí èðãýíä çîðèóëñàí äîð äóðäñàí
àðãà õýìæýýã òºðèéí çîõèõ áàéãóóëëàãà çîõèîí áàéãóóëíà:
9.3.1.àæèë, àìüäðàëûíõ íü òàëààð îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí
õýðýãñëýýð ñóðòàë÷ëàõ;
9.3.2.òåëåâèçèéí íýâòð¿¿ëãèéã äîõèîíû õýëíèé îð÷óóëãàòàé ãàðãàõ,
óðñãàë ìýäýýëýë ÿâóóëàõ, áè÷ãýí ìýäýýëëèéã õàðààã¿é õ¿íä çîðèóëæ
íýâòð¿¿ëýã÷ óíøèõ;
/Ýíý çààëòàä 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðñîí/
2
Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 1999 îíû 25 äóãààðò íèéòëýãäñýí.
29