Παρουσίαση των ενοτήτων 2.4 και 2.5 της Αρχαίας Ιστορίας Α΄ Λυκείου

1. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Τα γράμματα
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 1

2. Πιστεύετε ότι υπήρξε ανάπτυξη
γραμμάτων και τεχνών κατά την
ελληνιστική εποχή;
Σε ποια στοιχεία θα στηρίζατε την
απάντησή σας από όσα έχουμε ήδη
μελετήσει;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 2

3. Χαρακτηριστικά της
γραμματείας (1/2)
■ Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους διευκολύνεται για πρώτη
φορά η μαζική παραγωγή βιβλίων.
– Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλαν
■ η διάδοση και ευρεία χρήση της γραφικής ύλης,
όπως ήταν ο πάπυρος και η περγαμηνή
■ η δημιουργία πνευματικών κέντρων, όπως ήταν οι
βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 3

4. Το υψηλότερο αξίωμα στη Βιβλιοθήκη ήταν αυτό του βιβλιοθηκάριου, το οποίο ανέθετε με
προσωπική του απόφαση ο βασιλιάς σε επιφανή μέλη του Μουσείου. Πρώτος βιβλιοθηκάριος
ήταν ο Ζηνόδοτος ο Εφέσιος και τον διαδέχτηκαν ο Απολλώνιος Ρόδιος, ο Ερατοσθένης ο
Κυρηναίος, ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος και ο Αρίσταρχος από τη Σαμοθράκη. Μία από τις
σημαντικότερες μορφές, ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, δεν έγινε ποτέ επίσημα βιβλιοθηκάριος,
αλλά ήταν η ψυχή στην οργάνωση της Βιβλιοθήκης στα χρόνια του Πτολεμαίου Φιλάδελφου.
Στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας γεννήθηκε η φιλολογία. Το έργο των βιβλιοθηκάριων και των
λογίων ήταν πολλαπλό και περιελάμβανε μια σειρά από εκδοτικές και φιλολογικές
δραστηριότητες, όπως: τη συλλογή και την ταξινόμηση των έργων στη Βιβλιοθήκη∙ την
καταγραφή τους σε καταλόγους∙ την κατάταξη των έργων σε λογοτεχνικά είδη∙ την έκδοση και
τον σχολιασμό των αρχαίων κειμένων∙ τη γλωσσική ερμηνεία και την κατάρτιση εξειδικευμένων
λεξικών. Όσο για τα ξενόγλωσσα βιβλία, οι Αλεξανδρινοί σοφοί μπορούσαν να καταρτίζουν και
μεταφράσεις, με γνωστότερο παράδειγμα τη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από τα
αραβικά στην Κοινή από τους Εβδομήκοντα.
Πηγή: https://www.greek-language.gr/
Ποια ήταν η
δουλειά του
φιλολόγου της
ελληνιστικής
εποχής;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
4

5. Χαρακτηριστικά της γραμματείας (2/2)
■ Οι συγγραφείς στην πλειοψηφία τους ήταν μιμητές έργων
της κλασικής εποχής.
■ Άλλοι πάλι πνευματικοί άνθρωποι ασχολήθηκαν μόνο με τη
συγκέντρωση του έργου συγγραφέων παλαιότερων
εποχών.
– Στις βιβλιοθήκες αντέγραφαν και σχολίαζαν τα κείμενα των
κλασικών.
– Ήταν οι πρώτοι φιλόλογοι και ονομάστηκαν γραμματικοί.
Η μεγάλη παραγωγή βιβλίων δε συνδέεται όμως
με ανάλογο πλούτο στο περιεχόμενο τους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 5

6. Η ΠΟΙΗΣΗ
Ψηφιδωτό με παράσταση θεατρικού προσωπείου
(2ος αι. π.Χ.) από τη Ρόδο.
Το θεατρικό είδος της κωμωδίας αναπτύχθηκε
ιδιαίτερα στους ελληνιστικούς χρόνους. (Ρόδος,
Αρχαιολογικό Μουσείο)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 6

7. Η ποίηση δεν
παρουσίασε
σπουδαία έργα από
άποψη πρωτοτυπίας και
έμπνευσης.
Πολλοί ποιητές ήταν
πληρωμένοι κόλακες των
ισχυρών. Τα ποιήματά τους
υμνούσαν τα πρόσωπα και τις
πράξεις των βασιλέων
όπως συνέβη με τον Καλλίμαχο
στην Αλεξάνδρεια.
Άλλοι ήταν μιμητές παλαιών
ποιητικών ειδών, όπως του
ηρωικού έπους.
Τέτοιο έργο ήταν τα «Αργοναυτικά»
του Απολλώνιου του Ρόδιου, που
βασίζεται στο μύθο της
αργοναυτικής εκστρατείας.
Περισσότερη
πρωτοτυπία διέκρινε το
Θεόκριτο, ο οποίος με
το έργο του «Ειδύλλια»
έγινε εισηγητής της
βουκολικής ποίησης.
Χαρακτηριστικά της ποίησης (1/2)
Αναζήτησε στο
Λεξικό τον όρο
βουκολικός;
Ποια νομίζεις ότι
ήταν τα θέματα της
βουκολικής ποίησης
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 7

8. Καινούργιο ποιητικό
είδος με σατιρικό λόγο
είναι οι «Μίμοι» που
έγραψε ο Ηρώνδας.
Την εποχή αυτή
καλλιεργήθηκε το
επίγραμμα και από τα
θεατρικά είδη μόνο η
κωμωδία.
Η νέα κωμωδία, όπως ονομάζεται,
σατίριζε ανθρώπινους χαρακτήρες.
Θέμα της ήταν ο καθημερινός
άνθρωπος με τα ελαττώματά του.
Κυριότερος εκπρόσωπος της ήταν ο
Μένανδρος.
Χαρακτηριστικά της ποίησης (2/2)
Ο Μένανδρος
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 8

9. Η ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ
Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης
202 -120 π.Χ. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 9

10. Τα χαρακτηριστικά της ιστοριογραφίας του Πολύβιου
Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της ιστορίας μου και το εκπληκτικό γεγονός της εποχής μας έχουν
τούτο το κοινό, δηλαδή με ποιο τρόπο η τύχη οδήγησε όλα αυτά τα οικουμενικά γεγονότα
προς μία και την ίδια κατεύθυνση και τα ανάγκασε όλα να συγκλίνουν προς ένα και τον ίδιο
σκοπό. Έτσι, η ιστορία θα επιτρέψει στον αναγνώστη μέσα από μια σύντομη εξέταση να
αντιληφθεί τα μέσα που χρησιμοποίησε η τύχη για να επιτύχει ένα και μοναδικό σκοπό.
Αυτός είναι ο λόγος που με προκάλεσε και με έπεισε να αναλάβω να φέρω σε πέρας τη μελέτη
αυτής της ιστορίας, επίσης κανένας από τους σύγχρονους ιστορικούς δεν ανέλαβε να
συντάξει μία παγκόσμια ιστορία. Αν κάποιος είχε αναλάβει αυτό το έργο, πολύ λιγότερο εγώ
θα προχωρούσα σ' αυτή τη μελέτη. Τώρα όμως παρατηρώ ότι, ενώ μερικοί σύγχρονοι
συγγραφείς εξιστόρησαν τοπικούς πολέμους, λίγοι απ' αυτούς τα γεγονότα που συνδέονται με
τους ίδιους (σ.σ. τους πολέμους) , κανένας όμως απ' όσους γνωρίζω δεν επιχείρησε να
εξετάσει το συσχετισμό των γεγονότων, δηλαδή το πότε και από πού είχαν την προέλευσή
τους και το πώς είχαν γίνει. Για το λόγο αυτό κατάλαβα πολύ καλά ότι δεν έπρεπε να
παραλείψω ή να μην εξετάσω τις ωραιότερες και ωφελιμότερες ενέργειες της τύχης.
Πολύβιος, Α, 4,1-3.
Τι είδους ιστορία
ομολογεί ο
Πολύβιος ότι θα
συγγράψει;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 10

11. Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης
■ Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης έζησε τους
χρόνους της ρωμαϊκής επέκτασης.
■ Δεκαεπτά χρόνια έμεινε στη Ρώμη ως
όμηρος και συναναστράφηκε με σημαντικά
πρόσωπα, όπως ήταν αυτά του κύκλου των
Σκιπιώνων.
Προμετωπίδα και τίτλος ιστορικής
επανέκδοσης του 1670
Πηγή: https://bit.ly/3mfeWdq
Η ιστοριογραφία, προς τα τέλη των ελληνιστικών χρόνων έχει να
παρουσιάσει έναν ιστορικό εφάμιλλο εκείνων των κλασικών χρονών.
Γράφει την ιστορία της εποχής του και προσπαθεί να
εξηγήσει στους συγχρόνους του τους λόγους της
επικράτησης των Ρωμαίων.
«Ιστορίες ή Η Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας»
καλύπτει λεπτομερώς την περίοδο από το 220 ως 146 π.Χ.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 11

12. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 12

13. Η Αθήνα κέντρο της φιλοσοφικής σκέψης
Η Αθήνα, αν και βρίσκεται σε οικονομικό και πολιτικό μαρασμό, εξακολουθεί
κατά τους ελληνιστικούς χρόνους να αποτελεί πνευματικό κέντρο στο οποίο
έρχονται σπουδαστές από διάφορα μέρη κυρίως για να διδαχτούν φιλοσοφία.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 13

14. Στωική φιλοσοφία
Το πρόβλημα της αξίας της ζωής απασχόλησε
τον Ζήνωνα.
Έδρα της φιλοσοφικής του σχολής ήταν η Ποικίλη
Στοά στην αρχαία αγορά της Αθήνας, γι' αυτό και η
διδασκαλία του Ζήνωνα ονομάστηκε στωική
φιλοσοφία.
Ζήνων ο Κιτιεύς
Χάλκινη προτομή του Ζήνωνος (2ος αι.
μ.Χ.). Ο Ζήνων από το Κίτιο της Κύπρου
ήταν ιδρυτής της σχολής των Στωικών.
(Νεάπολη, Εθνικό Μουσείο)
Σύμφωνα με τις απόψεις του η
ζωή έχει μικρή αξία, γι’ αυτό ο
άνθρωπος πρέπει να είναι
αυτάρκης και εγκρατής.
Η ευτυχία του δεν εξαρτάται
από τα επίγεια.
Έχετε ακούσει
ποτέ τη φράση
«Υπομένει στωικά
τη μοίρα του;»
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 14

15. Ο Κήπος του Επίκουρου
Ο Επίκουρος είχε την έδρα της σχολής του σε μια
ειδυλλιακή περιοχή της Αθήνας που ονομαζόταν Κήπος.
Δίδασκε ότι η γνώση της φύσης βοηθάει
τον άνθρωπο να απαλλαγεί από το φόβο
και να εξασφαλίσει την ψυχική ηρεμία.
Μόνο με την πνευματική, κυρίως,
απόλαυση είναι δυνατόν ο άνθρωπος να
οδηγηθεί στην ευτυχία.
Ο Επίκουρος (341 π.Χ. - 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας
φιλόσοφος
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 15

16. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Οι επιστήμες
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 16

17. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 17
Ποιος είναι ο στόχος
της επιστήμης;

18. Γενικά
Η ταξινόμηση της γνώσης, που ξεκίνησε
τον 4ο αι. π.Χ. με τον Αριστοτέλη, στη
διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων
συστηματοποιήθηκε.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 18
Η εκστρατεία του Μ. Αλέξανδρου που είχε και το
χαρακτήρα ένοπλης εξερεύνησης συνέβαλε
προς αυτή την κατεύθυνση.

19. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 19

20. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 20
Ποιος ήταν ο
γνωστός κόσμος
για τους
Έλληνες μέχρι
τα ελληνιστικά
χρόνια;

21. Οι γεωγραφικές γνώσεις διευρύνθηκαν με
την ανακάλυψη νέων περιοχών, άγνωστων μέχρι
τότε στους Έλληνες.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 21

22. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 22
Χάρτης που δείχνει ταξίδια του Νεάρχου και τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι λίγο μετά την απόκτηση της
περσικής αυτοκρατορίας - από μια Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου
Γιώργος Willis Botsford Ph.D., Η εταιρεία MacMillan, 1913 Πηγή: https://el.wikipedia.org/
Ο Νέαρχος, ένας
από τους
στρατηγούς του
Αλέξανδρου,
πραγματοποίησε
και περιέγραψε
τον παράπλου
των ακτών του
Ινδικού
ωκεανού.

23. Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης
κατόρθωσε να φτάσει μέχρι το
βορειότερο άκρο της
Αγγλίας.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 23
https://bit.ly/3sPaTGZ

24. Ο Ερατοσθένης, βασισμένος στις πληροφορίες άλλων και σε έρευνες δικές του,
κατασκεύασε έναν παγκόσμιο χάρτη που, παρά τις ατέλειες, αποτελεί σημαντικό
επίτευγμα για εκείνους τους χρόνους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 24
https://bit.ly/3ujNkqj

25. ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 25

26. Προοδεύουν και
εξελίσσονται οι
αστρονομικές γνώσεις.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 26
Οι γνώσεις των λαών
της Μεσοποταμίας
για τα αστέρια
μελετήθηκαν με
μεγαλύτερη σπουδή.
Η σφαιρικότητα της γης
και η διπλή κίνησή της,
γύρω από τον άξονα της
και τον ήλιο, ήταν θεωρίες
που διατυπώθηκαν για
πρώτη φορά από τον
Αρίσταρχο το Σάμιο.
Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310
π.Χ. - περίπου 230 π.Χ.)
ήταν Έλληνας αστρονόμος
και μαθηματικός, που
γεννήθηκε στη Σάμο.
Είναι ο πρώτος επιστήμονας
(μετά τους Πυθαγορείους) ο
οποίος πρότεινε το
ηλιοκεντρικό μοντέλο του
Ηλιακού Συστήματος,
θέτοντας τον Ήλιο και όχι
τη Γη, στο κέντρο του
γνωστού Σύμπαντος.
Πηγή: https://el.wikipedia.org/

27. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 27

28. ■ Σημαντικό κέντρο ανάπτυξης
των μαθηματικών ήταν η
Αλεξάνδρεια.
■ Σπουδαιότερος εκπρόσωπος
ο Ευκλείδης, γνωστός από
το έργο του «Στοιχεία», το
πιο διαδεδομένο και
διαβασμένο βιβλίο μετά την
Αγία Γραφή.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 28
Οι αστρονομικές έρευνες θα ήταν
αδύνατες, εάν δεν υπήρχε
παράλληλη πρόοδος των
μαθηματικών.
Ο Ευκλείδης σε λεπτομέρεια από τη Σχολή των Αθηνών του
Ραφαήλ (1509)
Πηγή: https://el.wikipedia.org/

29. ΦΥΣΙΚΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 29
Αντίγραφο ρωμαϊκού ψηφιδωτού του 3ου αι. μ.Χ.
Παρουσιάζει τον Αρχιμήδη πάνω από τις μελέτες
του και τον Ρωμαίο στρατιώτη που είναι έτοιμος
να τον σκοτώσει. Είναι γνωστό ότι πριν δεχτεί το
χτύπημα πρόλαβε να πει τη φράση: «μή μου τούς
κύκλους τάραττε».
(Φρανκφούρτη, Δημοτικό Ινστιτούτο Τέχνης)

30. Φυσική
■ Οι φυσικές επιστήμες καλλιεργήθηκαν
από τον Αρχιμήδη το Συρακούσιο.
■ Ασχολήθηκε με πολλά θέματα της
φυσικής επιστήμης, όπως
– το ειδικό βάρος των σωμάτων,
– τους μοχλούς,
– τα κάτοπτρα και άλλα
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 30
Ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος (Συρακούσες, Μεγάλη Ελλάδα,
περ. 287 π.Χ. – Συρακούσες, Μεγάλη Ελλάδα, περ. 212 π.Χ.)
ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός, μηχανικός, φυσικός,
εφευρέτης και αστρονόμος.
Πηγή: https://el.wikipedia.org/

31. Ζωολογία και βοτανική
Κοντά στα ανάκτορα
υπήρχε κήπος
ζωολογικός και
βοτανικός, στον
οποίο εργάστηκαν
πολλοί ερευνητές
μελετώντας ιδιαίτερα
τα νέα ζώα και
φυτά που έγιναν
γνωστά από τις
χώρες της Ανατολής.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 31
Κέντρο των
φυσιογνωστικών
επιστημών ήταν η
Αλεξάνδρεια.
https://jeanclaudegolvin.com/en/alexandria/

32. Βιολογία
■ Στην Αλεξάνδρεια ο
Ηρόφιλος συνέβαλε στην
πρόοδο της βιολογίας με
τις έρευνές του για το
νευρικό σύστημα και την
κυκλοφορία του αίματος.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 32
Ο Ηρόφιλος της Χαλκηδόνας (331-280
π.Χ.) ήταν Έλληνας γιατρός και ανατόμος
της Ελληνιστικής περιόδου και από τους
μέγιστους ιατρούς της αρχαιότητας.
Πηγή: https://el.wikipedia.org/

33. Ιατρική
Οι ιατρικές γνώσεις που είχαν τις βάσεις τους στη
διδασκαλία του Ιπποκράτη (5ος αι. π.Χ.),
εξελίχθηκαν προς νέες κατευθύνσεις.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 33
■ Τη συστηματοποίηση των
ιατρικών γνώσεων θα
επιτύχει αργότερα, το 2ο
αι. μ.Χ., ο Γαληνός από
την Πέργαμο.
Ο Κλαύδιος Γαληνός (Πέργαμος, 129 – Ρώμη, 199) ήταν ο
δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας
μετά τον Ιπποκράτη και ο τελευταίος χρονικά από όλους
τους σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου.
Πηγή: https://el.wikipedia.org/
https://bit.ly/3mgtWb1

34. Εργασίες
Μελετάτε τις ενότητες 2.4 Τα γράμματα και
2.5 Οι επιστήμες
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 34

35. ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 35