Менежментийн сэтгэлгээний үүсэл хөгжил, урсгал үзэл баримтлалууд

1. МЕНЕЖМЕНТИЙН СЭТГЭЛГЭЭНИЙ
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ, УРСГАЛ ҮЗЭЛ
БАРИМТЛАЛУУД
лекц №2
П.Насанжаргал

2. АГУУЛГА:
 Менежментийн түүхэн хөгжил, ШУ болоход нөлөөлсөн хүчин
зүйлс
 Менежментийн шинжлэх ухааны хандлагууд
 Системийн онол
 Монгол менежментийн сэтгэлгээний онцлог
 Менежментийн орчин үеийн хандлага

3. Хүн Төрөлхтний иргэншлийн үе
Хүй нэгдлийн үе
Хөдөлмөрийн хуваарь
Үйлдвэржилтийн үе
Мэдээллийн эрин үе
Менежментийн
ухаан бие даан
ШУ болж
зөвшөөрөгдсөн үе
үйлдвэржилтийн
үеэс эхтэй

4. Сэтгэлгээний менежментийн үүсэл хөгжил
1-р үе шат
• Арилжаа наймааг дээдлэн бишрэгчид гэж
нэрлэгдэж байсан менежментийн хувьсгалын
үе
2-р үе шат
• ХТӨ – 1760аад он хамрагдах бөгөөд энэ үед хүн
төрөлхтөний янз бүрийн бүлгүүдийн социаль
харилцааг зохицуулах төрийн хууль эрх зүй гарч
байсан үе.
3-р үе шат
• ХТӨ 605-682 он хамрагдах бөгөөд үйлдвэрлэл
барилгын хүрээний үйл ажиллагаа өрнөхтэй
холбогдон тэдгээрийг хянах хяналтын төрийн
үйл ажиллагааг нэгтгэхэд чиглэгдсэн үе

5. 4-р үе шат
• Христийн он тооллоос 13-р зуун хаант
төр ба цэргийн менежментийн
салбарт эргэлт гарсан үе
5-р үе шат
• 14-18-р зуун. Европын аж үйлдвэрийн
дэвшил эхлэсэн капитализм шинээр
төрж байсан үе.
6-р үе шат
• 19-20-р зуун. Удирдлагын хувьсгал
гарч менежментийн ухаан болж
төлөвшсөн үе.

6. 7-р үе шат
• 21-р зуун. Глобальчлал,
технологийн үсрэнгүй
хөгжлийн үе.

7. Менежментийн урсгал чиглэл
1.Сонгодог үеийн өмнөх онолын Гол төлөөлөгчид :
Роберт Оуэн:
“Нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэсэн гайхалтай туршилт
явуулж удирдлагын үүрэгт чухал алхам хийсэн”
Чарлиз Бабиж:
“Ажлын менежмент нь стандартчлалыг дэс дараатайгаар
судлахыг шаардана гэдгийг олж илрүүлсэн”

8. Сонгодог үеийн өмнөх хандлагын
төлөөлөгчид
 Роберт Оуэн /1771-1858/
 Британий аж үйлдвэрийн эзэн

9.  Чарлык Бабиж /1792-1871/
 Английн математикч

10. Удирдлагын ШУ- н үүсч хөгжсөн үе
шатууд
Хугацаа 1885 1920 1930 1940 1950 1960 Орчин
үе
Удирдлага дахь чиглэлүүд
• ШУ –нч удирдлагын
• Захиргааны /сонгодог/
• Хүмүүнлэг харилцааны
• Зан үйлийн
• Тоон хамаарлын
Удирдлагын үйл явцын хандлага
Системийн хандлага
Нөхцөл байдлын хандлага

11. Менежментийн
ш.у-ны
сэтгэлгээний
хөгжлийн
онолын хандлага
Тоон
хэмжигдэхүүний
хандлага
/1940-1970/
Захиргааны
удирлагын
хандлага
/1920-1950/
Шинжлэх
ухааны
менежментийн
хандлага
/1880-1920/
Хүний
харилцааны
/1930-1960/ ба
зан үйлийн
хандлага
/1950-1980/

12. Менежментийн шинжлэх ухааны онолын чиглэлийг
үндэслэгч
Ф.Тейлор, Френк ба Лилиан Гилбрет, Генри Гант нар
Фредерик У.Тейлор (1856-1915)
1911 онд “Шинжлэх ухааны удирдлагын
зарчим” хэмээх ном нь хэвлэгдэн гарсан.

13. 1. Захиргаадалтыг шинжлэх ухаанаар /удирдан зохион
байгуулах/
2. Хамтын үйл ажиллагаанд зөрөлдөөн бус, харилцан
зохицох уур амьсгалыг бий болгох
3. Бодьгал хүмүүсийн саланги тасархай, аминчирхаг байдлын
оронд, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх
4. Хязгаарлагдмал хомс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн оронд,
хамгийн их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн төлөө ажиллах
5. Өөрийгөө болон пүүсээ дээд зэргээр хөгжүүлж
цэцэглүүлэхэд бүх ажилчдын мэдлэг, чадварыг
бүрэлдүүлэн дайчилж хэрэгжүүлэх
Менежментэд хандах шинжлэх ухаанч
хандлагын зарчмууд:

14. Генри Гантт /1861-1919/
 Стандарт бол ажлыг оновчтой
хувиарлах үндэс гэдгийг дэвшүүлж
хамгийн анхны “ажлын
хувиарлалтын төлөвлөлт” гэсэн
схемийг боловсруулсан.

15. Френк Гилбрет /1868-1924/
Лиллион Гилбрет /1878-1972/

16.  үйлдвэрлэлийн удирдлагад
анхаарлаа төвлөрүүлж
удирдлагын доод түвшинд
/нэгжид/ үр ашгийг
дээшлүүлэхийг
чухалчилсан
 дээд шатны удирдлагын
туршлагад тулгуурлан
байгууллагын удирдлагыг
бүхэлд нь боловсронгуй
болгох боломжыг
чухалчилсан
Шинжлэх ухаанч хандлага Захиргааны хандлага

17. 1. Байгууллагын удирдлагын системийг боловсронгуй
болгох
2. Байгууллагын бүтцийн зохион байгуулалт болон
ажиллагсдыг удирдах

18. Удирдахуйн захиргааны чиглэл
Линдалл Урвик, Джеймс Муни , А.К.Рейли,
Алфред, П. Слоун нар үндэслэжээ.
 Францын нүүрс олборлодог
том компанийн удирдагч
“Анри Файоль”-ыг орчин
үеийн менежментийн эцэг
гэж нэрлэдэг.
 1929 онд “Ерөнхий ба
үйлдвэрлэлийн менежмент”
номоо туурвисанАнри Файоль /1841-1925/

19. менежментийн 5-н функц
Төлөвлөх
Удирдах
ХянахЗохицуулах
Зохион байгуулах

20. Удирдахуйн ухааны үйл явц
Зохион байгуулалт
Нөөц болон үйл
ажилгаануудыг зөв
бүлэглэх
Төлөвлөлт ба
шийдвэр гаргалт
Байгууллагын
зорилгыг
тодорлойлон түүнд
хэрхэн хамгийн
сайн арга замаар
хүрэхийг шийдэх
Хяналт
зорилгод хүрэхэд
чиглэсэн үйл
ажилгааг засан
залруулах үнэлж
дүгнэх
Манлайлал
Байгууллага ашиг
сонирхолтой
уялдуулан
ажилагсадыг
урамшуулан дүгнэх

21.  1.Хөдөлмөрийн хуваарь
 2. Бүрэн эрх ба хариуцлага
 3. Сахилга бат
 4. Захирах нэгдмэл ёс
 5. Нэгдмэл нэг зорилгод чиглүүлэх ёс
 6. Хувийн сонирхлыг нийгмийнхэд зохицуулах
 7. Хөдөлмөрийн хөлс, урамшуулал
 8. Төвлөрөл
 9. Скаляр хэлхээ
 10.Дэг журам
 11. Шударга ёс
 12. Хүн хүчний тогтвортой байдал
 13. Санаачлага
 14. Нэр төр

22. Гол төлөөлөгчид:
Честерд Бернерд
Мери Паркер Фоллетт,
Эльтон Мэйо
Бусад хүмүүсийн тусламжтайгаар ажлыг
гүйцэтгүүлэх нөхцөлийг хангах нь
менежмент мөн гэдгийг тодорхойлсон
ХҮМҮҮНЛЭГ ХАРИЛЦААНЫ ОНОЛЫН ХАНДЛАГА /1930-
1950/ БА ЗАН ҮЙЛИЙН 1950-С ӨНӨӨГ ХҮРТЭЛ/ ЧИГЛЭЛ

23.  Честерд Бернерд /1886-1961/
 Америкийн “ Телефон болон Телеграф”,
 Нью Жерсивийн ерөнхийлөгч

24. МЕРИ ПАРКЕР ФОЛЛЕТТ/1869-1933/

25. ЭЛТОН МЭЙО /1880-1949/

26. Зан үйлийн хандлага
 Ажиллагч бүр чадавхиа бүрэн дайчилж гаргахуйцаар
хүний зан үйлийн талаархи ШУ-дыг удирдлага болон
байгууллагыг төлөвшүүлэхэд ашиглах эхлэлийг тавьсан.....

27. Дуглас Макгрегор /1906-1964/

28. X ба Y онол
 Дундаж хүн угаасаа ажилд дургүй
бөгөөдболж өгвөл ажлаас зайлсхийнэ
 Хувь хүн ажилд дургүй учраас тэдэнд хүч
хэрэглэн сүрдүүлж, албадан хянаж байж
удирдан чиглүүлнэ
 Дундаж хүн хариуцлагаас зайлсхийхийг
хичээдэг. Тэдэнд юу хийхийг нь хэлж өгч
байхад дуртай идэвхи санаачлагагүй
 Цөөн хүн л үнэн санаанаасаа идэвхи
зүтгэлтэй ажилладаг
 Жирийн ажилчны ухааны хязгаарлагдмал
чадвар нь орчин үеийн ажлын зохион
байгуулалтанд бэрхшээл учруулдаг.
 Ажилчид угаасаа ажилд дургүй ба
ажлын сайн нөхцөл, зөв хандлагад илүү
ажиллана
 Байнгын зорилгод хүрэхийн тулд
хүмүүс өөрсдөө үндэслэл бий болгон,
өөрийгөө хянан жолооддог
 Дундаж хүнийг тодорхой нөхцөлд
хариуцлага хүлээхэд сургаж болно. Тэд
ингэх ч эрмэлзэлтэй байдаг.
 Ихэнх хүмүүс бүтээлч чадварлаг байж,
овсгоо гаргаж, ухаан сийлэх чадвартай
 Дундаж хүний хувийн ухаан чадварыг
орчин үеийн орчин үеийн үйлдвэржсэн
нийгэмд бүрэн ашиглаж чаддаггүй
X онол Y онол

29. “Z” маягийн байгууллага
1. Урт хугацаагаар хөлслөх
2. Хамтын шийдвэр гаргах
3. Хувийн хариуцлага хүлээх
4. Ажилтныг аажмаар үнэлж дэвшүүлэх
5. Тодорхой албан ёсны үзүүлэлт бүхий энгийн
хяналтын систем
6. Бага зэрэг төрөлжсөн ажил, албан тушаал эрхлэх
7. Гэр бүлийг оролцуулсан ажилчдад жигд анхаарал
тавих

30. Тоон хамаарлын хандлага
(1950-иас одоог хүртэл)
 Загваруудыг боловсруулж хэрэглэснээр удирдахуйн
нарийн ээдрээтэй асуудлуудыг гүнзгий ойлгох болсон
 Ээдрээтэй нарийн нөхцөлд шийдвэр гаргахад
удирдагч хүнд тус хүргэдэг тооны аргуудыг
хөгжүүлсэн

31. Үйл явцын хандлага
 Энэ хандлагаар удирдлага нь харилцан хамаарал
бүхий удирдлагын чиг үүргүүдийн нэгдэл тасралтгүй
үйл ажиллагаа болохыг илэрхийлнэ

32. Нөхцөл байдлын хандлага
 Энэ хандлага нь ШУ-г шууд тодорхой нөхцөл байдалд
хэрэглэх боломжийг эрж зохих хэмжээгээр
шийдвэрлэсэн

33. Системийн онол
Хенри Тоун ба Хемилтон Баркуд
нар
Систем
Нээлттэй ба Хаалттай
систем
Дэд систем Хоршилт Уналт

34. Байгууллагыг нээлттэй системийнх
нь хувьд загварчилбал:
Мэдээлэл
Материал
Капитал
Хөпөлмөрийн
нөөц
Орцуудын
боловсруулалт ба
хувирал
Бүтээгдэхүүн ба
үйлчилгээ
Бизнест ашиг
Зах Зээлийн багтаамж
өсөлт
Орц Хувиргалт Гарц
Эргэх холбоо

35. “Z” онол
 Хүний авъяас чадавхи, хүмүүсийн харилцааны
хөгжил дэвшлийн гол эх сурвалж гэж үздэг.

36.  Системийн менежментийг гол хөгжүүлэгчид
нь Хенри Тоун ба Хемилтон Баркуд нар юм.

37. Эртний болон орчин үеийн байгууллагa
Эртний байгууллага Өнөөгийн байгууллага
1. Том байгууллага цөөн, том
хэмжээний байгууллага
байгаагүй
Аж ахуйн болон бусад салбарт асар том, их хүчин
чадалтай байгууллаг олширсон.
2. Удирдагч хүмүүс харьцангуй
цөөн, дунд шатны удирдагчид
байгаагүй
Нийт удирдагчдын тоо олширсны дотор дунд
шатны удирдагчдын хувийн жин ихээхэн
нэмэгдсэн
3. Удирдах үйл ажиллагаа бусад
ажил үүргээс ялгараагүй байв
Удирдах үйл ажиллагаа бусад ажил үүргээс
тусгаарлагдсан, удирдах ажилтнуудын баг
бүрдсэн
4. Үе залгамжлах эсвэл хүч
түрэх замаар байгууллагыг
удирдаж байв
Байгууллагын удирдах үйл ажиллагаа хуулинд
захирагдаж, мэдлэг, ур чадвар, туршлагдаа
зохицон алба хаших болов
5. Чухал шийдвэр гаргах хүн
цөөн байв
Чухал шийдвэр гаргах хүн олон болсон
6. Захирч тушаах, эсвэл зөн
билэгт тулгуурлан удирдаж
байсан
Хамтын ажил, зохистой үйл ажиллагаанд
тулгуурлан удирдах болсон

38. Америк, Япон, Z байгууллагын харьцуулалт
л
1. Урт хугацаагаар хөлслөх
2. Хамтын шийдвэр гаргах
3. Хамтын хариуцлага хүлээх
4. Ажилтныг аажмаар үнэлж дэвшүүлэх
5. Тодорхой, албан ёсны үзүүлэлт бүхий энгийн хяна лтын
систем
6. Бага төрөлжсөн ажил , албан тушаал эрхлэх
7. Гэр бүлийг оролцуулан ажиллагчдад жигд анхаарал
халмж тавих
1. Бүх насаар нь хөлслөх
2. Хамтын шийдвэр гаргах
3. Хамтын хариуцлага хүлээх
4. Ажилтныг аажмаар үнэлж дэвшүүлэх
5. Энгийн бөгөөд хэрэгжихүйц хяналтын систем
6. Төрөл бүрийн өргөн хүрээтэй ажил албан
тушаал эрхлэх
7. Ажиллагчид хүн бүрт ижил хандаж анхаарал
халамж тавих.
1.Богино хугацаатай хөлслөх
2. Хувийн шийдвэр гаргах
3. Хувийн хариуцлага хүлээх
4.Ажилтныг богино хугацаанд үнэлж дэвжүүлэх
5. Нарийвчалсан хяналтийн систем
6. Төрөлжсөн ажил,албан тушаал эрхлэх
7. Ажиллагчдад ялгавартай хандаж анхаарал ,
халамж тавих.
А маягийн байгууллага J маягийн байгууллага
Z(холимог) маягийн байгууллага

39. Эртний байгууллага Орчин үеийн байгууллага
 Цөөн тооны том байгууллагатай
 Дунд шатны удирдлага бараг байхгүй
 Удирдах үйл ажиллагаа бусад ажил
үүргээс ялгарч тусгаарлагдаагүй
 Үе залгамжлах буюу хүч түрэн
байгууллагыг удирдах

 Байгууллагын хувьд чухал шийдвэр
гаргах чадвартай хүмүүс цөөн
 Захирч тушаах арга болон зөн билгээр
удирдана
 Бизнесийн ба бизнесийн бус асар том
хүчирхэг олон тооны байгууллагатай
 Олон тооны удирдах
ажилтнууд,мэргэшсэн дунд шатны
хүчтэй удирдлага бий болсон
 Удирдах үйл ажиллагаа бусад ажил
үүргээс ялгарч нарийн тусгаарлагдсан
 Хууль ёсонд захирагдан мэдлэг ур
чадвар ,туршлагатай зохицуулсан
албан тушаалд ажиллах
 Чухал шийдвэр гаргах мэдлэг
чадвартай олон тооны ажилчинтай
ажилладаг
 Ардчилсан арга барил,шинжлэх
ухааны онолд тулгуурлан удирдана

40. Хүчин
зүйлс
X онол Y онол Z онол M онол
Ажил эрхлэгч Богино t-тай
Насан туршид
нь
Урт t-тай
Богино, дунд t-
тай
Шийдвэр
гаргалт
Хувь хүн
дангаараа
Зөвлөлдөх
үндсэн дээр
Зөвлөлдс-ий
үндсэн дээр
Хувь хүн зөвлөл
замаар
Хариуцлага
хүлээх
Хувь хүн
дангаараа
Хамт олон
Хувь хүн
дангаараа Хувь хүн
Боловсон
хүчнийг үнэлэн
дэвшүүлэх
Шуурхай Зугуухан Зугуухан Нэр хүнд олуут
шуурхай
Хяналт тавих Гадны албан
ёсны
Дотоодын
энгийн
Дотоодын
энгийн хяналт
гаднаас
хэрэгжүүлэн
албан ёсны арга
хэмжээний хамт
Дотоодын
энгийн хяналт
гаднаас
хэрэгжүүлэн
албан ёсны арга
хэмжээний хамт
Албан тушаал
дэвших
Мэргэжлийг
голлож
Мэргэжлийг үл
харгалзан
намба насыг
харгалзан
Мэргэжлийн
аядуу харсан
Олон талын
мэдлэг, ур
чадварыг
харгалзан
Ажиллагсадын
сонирхол
Зөвхөн ажил
эрхлэгч хүний
Хувь хүний
сонирхолыг
бүхэлд нь
Гэр бүлийг нь
оролцуулан бү
хэлд нь
Гэр бүлийг
оролцуулан
бүхэлд нь

41. МОНГОЛ МЕНЕЖМЕНТИЙН
СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ОНЦЛОГ
Биеэ зас, биеэ засаад, гэрээ зас, гэрээ
засаад төрөө зас...

42. Гэрээ
зас
Төрөө зас
Биеэ
зас
ЗАСАХУЙН БИЛЭГ СУРГААЛИЙН ТОВЧ ИЛЭРХИЙЛЭЛ НЬ

43. МЭӨ 4-5000 жилийн тэртээгээс хөгжлийн
сэргэлт, бууралтын мөчлөгүүдийн алда
туршлагаас баяжуулж ирсэн “ Засахуйн
билэг” сургааль нь монгол менежментийн
онолын сэтгэлгээний толь болдог
- Энэ сургааль нь төрийн хууль цааз, аж ахуй,
соёл, боловсрол, нийгмийн бүх хүрээг
хамарсан байдаг
МОНГОЛ МЕНЕЖМЕНТИЙН ОНЦЛОГ

44. Аливаа зүйлийг
урьдчилж харах чадвар
/ Envension/
Дараа нь түүнийгээ
хэрэгжүүлэх чадвар
/ Enable/
Гол зорилгоо
хэрэгжүүлэх чадах эрч
хүчтэй байх
/ Energize/
Үүний тулд доод
хүмүүст эрх мэдэл
олгох
/ Empower/
ЧИНГИС ХААНЫ УДИРДАХ ЧАДВАРЫГ
СУДАЛСАН ТУХАЙ

45.  Шинжлэх ухаан төдийгүй урлаг болтлоо хөгжсөн.
 Менежментийн бодлогогүй байгууллага, хамт
олон гэж байхгүй болсон.
 Менежментийг удирдан зохион байгуулагч
менежер хүн эрэлттэй мэргэжилтэн болсон.