Toronto Üniversitesi hukuk fakültesi «Sağlık ve hukuk» Girişimi, «Sağlık» Programı, «Açık toplum» Fonları ve «Sağlık hizmetinde adalet ve hukuk» Hukuk Kliniğinin Ortak projesi İ.İ.Çen, Coanna Erdman ve Tamar Ezer (yorumcular: Lidiya Guterman, Priti Patel, Sofi Pinkhem, Marta Şaaf, Eliza Sletteri ve Kristina Zampas) Vaka analizi incelendi

1. Necibe Refizade
İNSAN HAKLARI VE
SAĞLIK ALANINDA
MEYDANA ÇIKAN
ÖRNEKLERİN
İNCELENMESİ

2. Toronto Üniversitesi hukuk fakültesi «Sağlık ve hukuk»
Girişimi, «Sağlık» Programı, «Açık toplum» Fonları ve «Sağlık
hizmetinde adalet ve hukuk» Hukuk Kliniğinin Ortak projesi
İ.İ.Çen, Coanna Erdman ve Tamar Ezer
(yorumcular: Lidiya Guterman, Priti Patel, Sofi Pinkhem, Marta
Şaaf, Eliza Sletteri ve Kristina Zampas)

3.  Vaka hakkında bilgi;
 Vaka;
 Genel bilgiler;
 HİV ve ya başka hastalığa bulaşma
tehlikesinde bırakmaya göre suç sorumluluğu;
 HİV statüsünün izinsin açıklanması;
 Mecburi sterilizasyon (bu durumda zorla
yapılmış);
 Sonuç.

4. Vaka bir hayat dramını yansıtmaktadır. Vakada ele alınan tüm
bölümler İnsan Standartları ve İnsan Hakları bakış açısından
incelenmektedir. Vakada hukukun bir çok sahaları ve etik boyutlar
ele alınmıştır.
Bu hayat hikayesi aşağıdaki kaynaklardan alıntıdır:
Ukraine and HIV/AIDS: Time to Act: Ukraine Human Development
Report Special Edition (2003); K. Burns. Russia's Epidemic
Generalizes: HIV/AIDS Among Women and Problems of Access to
HIV Services in the Russian Regions. (2006); Center for
Reproductive Rights & Federation of Women Lawyers. At Risk:
Rights Violations of HIV-Positive Women in Kenyan Health Facilities
(2008); G. Babakian et al.
Pozitif imtina: Rusyada HİV pozitiv anaların ve onların
çocuklarının diskriminasyonu ve stigması.

5. Mariya 18 yaşından uyuşturucu kullanmağa
başlamıştır. O uyuşturucuyu arkadaşlarıyla bir
arada kullanırdı. Bazen ise aynı iğneyi
kullanıyorlardı.
Birkaç yıl uyuşturucu
kabul ettiğinden sonra,
Mariyanın arkadaşlarından
biri HİV pozitif çıktığında,
Mariya muayene için AİDS
merkeze başvurdu. Analiz cevaplarını almağa
gelende HİV pozitif olduğunu öğrendi.
Ben söylemezdim
ki fuhuş
yapıyordum, ama
bazen uyuşturucu
karşılığı cinsel
ilişkiye
giriyordum.

6. Ben o zaman ne yapacağımı, ne
soracağımı bilmiyordum. Ben şok
yaşıyordum. AİDS merkezinin psikoloğu
benden başka herkesle ilgileniyordu:
kiminle ortak iğne kullanmışım? Kiminle
yatıyorum?
Psikolog söyledi ki Mariya kendi davranış tarzını değiştirmelidir.
«Eğer diğerlerine bulaştırırsan sana karşı suç davası açılacaktır ve
sen hapse gireceksin» diye Mariyayı uyardı. O AİDS merkezinden
çıktığında kendini kötülenmiş his ediyordu. Çok kızgındır.
Bu benim suçum
değil, bana
birileri
bulaştırmış
Mariya böyle bir karara vardı ki sistem onunla
adaletli davranmadı ve kendini hasta olmadığına
dair inandırdı. O hiçbir belirti his etmiyor ve tedavi
almak için başvurmuyordu. Yerel outreach programı
sayesinde Mariya uyuşturucu bağımlılığından
kurtuldu.

7. 28 yaşında Mariya artık iki yıl idi ki uyuşturucu kullanmıyordu
ve eşi Nikolay ile yaşıyordu. Bir süre sonra Mariya hamile kalıyor.
Mariya ve Nikolay çocuklarının olacağını öğrenende çok sevinçli ve
mutlu idiler.
Mariyanın karnının aşağı hissesinde keskin ağrılar başladığında,
o devlet hastanesine gidiyor. Doktor Minkov ona dış gebelik tanısı
koymuştur: döllenmiş yumurta fallop tüpüne birleşmiştir ve rahim
dışı gelişmeğe devam etmiştir. Doktor Minkov Mariyaya diyor ki ona
ameliyat gerekiyor ve bu hamileliği koruyamayacaklar. Mariya
çaresizliğe kapandı ve hekime birkaç yıl önce HİV pozitif çıktığını
söyledi. O HİV statüsünün hamileliği etkilediğinden endişeliydi. O
hekime hastaneye dahil olduğunda yalan söylediğini bildirdi. AİDS
merkezinin psikoloğunun uyarısını hatırlayarak HİV statüsünün aşikar
olmasından korktuğu için böyle yapmıştır. Doktor Minkov dedi ki,
şimdi bunu müzakere etmek için zaman yoktur, ameliyat etmek
gerekiyor.

9. Dış gebeliği ameliyat yolu ile
tedavi edeceğiz. Şimdiki durumda
sizin gelecekte anne olmağı
planlamadığınızı sanıyorum, o
yüzden de üreme fonksiyonlarınız
hakkında biz endişelenmeyeceğiz.
Mariya bir daha doktoruna HİV statüsünün gebeliği nasıl etkilemesini
sordu.
M: benim ileride sağlam çocuğum olabilir mi?
Dr.: HİV’in anneden çocuğa geçmesinin profilaktisi tabii ki vardır, ama o
kadar da etkili değildir. Sterilizasyon ise %100 etkilidir.
Sonrada Mariyaya bildirdi ki HİV pozitif kadınlara obstetrik ve jinekoloji
hizmetin gösterilmesinin genel temeli onların sterilizasyonudur.

10. Bu bizim hastanemizin politikasıdır.
Eğer siz rızanızı vermeseniz, ben baş
hekimi çağırmak zorunda kalacağım.
Mariya düşünmek ve eşi Nikolay ile konuşmak için
zamana ihtiyacı olduğunu bildirdi. Ama hekim Nikolaya
Mariyanın iradesini bildirmek yerine, ona Mariyanın adına
sterilizasyona rıza belgesini imzalattı.
Hemşire Bondar Nikolaya Mariyanın tedavi durumunu
anlattığında düşmanca bir pozisyon tutmaktaydı.
Siz bu kadar mı bencil siniz! Siz bu
kadar korkunç bir hastalığa çocuğu
bulaştırmak istiyordunuz! Allaha
şükürler olsun ki sizde bu alınmadı!

11. Nikolay Mariyanın HİV pozitif olduğunu o güne kadar
bilmiyordu. O sadece Mariyanın geçmişte uyuşturucu bağımlısı
olduğunu biliyordu, ama Mariya ona kendinin HİV statüsü hakta
hiçbir şey söylememiştir.
Nikolay hastaneyi
arayarak Mariyaya
eve gelmemesini
söyledi, aksi taktirde
polisi arayarak onu
suçlayacağını ,
bildirdi.
İlişkilerinin evvelinden
Mariya ve Nikolay nadiren
prezervatif kullanıyorlardı.
Nikolay bundan
hoşlanmıyordu. Mariya
prezervatif kullanmakta ısrar
ettiğinde, onu ihanette
suçluyordu.
Ameliyat sonrası
Mariya kendine geldiğinde
Nikolaya onun HİV statüsü
hakkında söylediklerini
öğrendi.

12. Mariya hemşire Bondar’a ne zaman yeniden çocuk yapmağı
deneyebileceğini soruyor:
Seni ameliyat sırasında kısırlaştırdık.
Senin bir daha hiçbir hamileliğin falan
olmayacaktır!
Ben artik eş değilim, ana
olmayacağım, kadın değilim!
Ben artık hayattan hiçbir şey
beklemiyorum!

13. 2008 yılına Doğu Avrupada ve Bağımsız Devletler Topluluğunda (BDT)
yaşayan HİV/AİDSli hastaların sayısı 1,5 milyona varmıştır. Bu ülkelerde
epidemiye genelde erkekler bulaşmıştır, kadınlar ¼ teşkil ediyorlardı.
Lakin, son zamanlar kadınların sayısı artmağa yöneliktir. Üreme çağındaki
kadınların HİV enfeksiyonuna güvenlik açığı bir sıra faktörlerle
belirlenmektedir.
I. İşsizlik ve fakirlik koşulları altında gençler uyuşturucu satmağa
eğilim gösteriyorlar ve acı gerçeklerden kaçmak için onlar çoğu zaman
uyuşturucu kullanmağa başlıyorlar. Bölgede HİV’in yayılmasının esas
kaynağı uyuşturucunun enjekte yoluyla kullanılmasıdır. Enjekte yoluyla
dahil edilen uyuşturuculardan HİV’e bulaşma riski kadınlarda, onların
ortak enjekteleri kullanmak eğilimi nedeniyle, daha da çoktur;
II. Kadınların HİV’e cinsel yol ile bulaşmak riski büyüktür. Bölgede
HİV’e bulaşmanın ikinci yaygın yolu heteroseksüel transmisyondur.
Kadınların HİV’e cinsel yolla bulaşması, diğer faktörlerle yanaşı, cinsel
partnerinin HİV statüsünü bilmemesi ve güvenli seks ile ilgili anlaşamamak
nedenleridir.

14. Üreme yaşında olan kadınlar arasında HİV’in artması, hastalığın
anadan çocuğa geçme riskiyle ilgili endişeleri de artırmaktadır. HİV
anadan çocuğa uterotubal, doğuş sırasında doğum kanallarından ve
emzirme yoluyla bulaşabilir. Uygun tıbbi önlemler vasıtasıyla
enfeksiyonun çocuğa bulaşmasını minimuma indirmek olasılığı
mevcuttur. Hamileliklerini sona kadar sürdürmek isteyen HİV pozitif
kadınlara uygulanan etkili tedavinin bileşenleri şunlardır: hamilelik
ve doğum sırasında antiretroviral tedavi, planlı sezaryen, emzirme
yerine suni besleme, konsültasyon. Sıralanan önlemlerin
kombinasyonu bulaşma riskini %2 altına indirmeğe izin veriyor.
İstenmeyen gebelikler sayısının azalması yardımını aile planlaması
hizmetleri vermektedir. Kontrasepsiyonun bir çok nevleri HİV pozitif
kadınlarda etkilidir ve aile planlaması meseleleriyle ilgili danışmalık
uygununu seçmekte yardımda bulunuyor. Kontrasepsiyon
metotlarının biri sterilizasyondur. Ama sterilizasyon geriye dönüşü
olmayan bir yöntem olduğundan, bazı ülkelerde onun genç
kadınlara yönelik uygulanmasına dair kurallar ve sınırlamalar
mevcuttur.

15. Toplumda HİV pozitif kişilere karşı mevcut olan stigma
(dışlanma, namussuz ve kirli olma algısı), onlarda kendi statülerini
saklama sebebi yaratıyor. Bu durum, ülkelerin bir çoğunda HİV’in
bulaşması tehlikesinde bırakma ve bulaştırılması suçunun ortaya
çıkmasıyla daha da ağırlaşmaktadır. Kriminalizasyon aslında HİV’in
önlenmesine yönelik diğer profilaktik önlemlerin etkisiz olması
nedeniyle uygulanmağa başlandıysa da, gerçekte HİV’li hastalarda
korku yaratarak, statülerini daha uzun süre saklama çabalarında
bulunmalarına neden oldu.
Maalesef HİV hastalara yönelik diskriminasyon ve stigmayı tıp
çalışanları da uygulamaktadır, gerçi bu onların meslek etiği ve yasal
sorumluluklarına zıttır. Onlar kötü davranmaya maruz
kalmaktadırlar. Hekimler onları bilgilendirmeden hamileliklerini
durdurmağı ve sterilizasyonu önermektedirler.
NOT: HİV’in dış gebeliğin yaranıp yaranmamasına etkisi
yoktur.

16. HİV veya BAŞKA HASTALIĞA
BULAŞMA TEHLİKESİNDE BIRAKMAĞA
GÖRE SUÇ SORUMLULUĞU.
İnsan hakları standartları;
 İnsan hakları açısından analiz:
 Kriminalizasyon ve ayrımcılığa uğramama hakkı –
Sağlık durumu;
 Kriminalizasyon ve ayrımcılığa uğramama hakkı –
Cinsiyet;
 Kriminalizasyon ve sağlık hakkı.

17. EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞA MARUZ KALMAMA HAKKI
 Kişisel ve siyasal haklar uluslararası sözleşmesi
Madde 26
Herkes, hukuk önünde eşittir ve hiç bir ayrımcılığa tabi
tutulmaksızın hukuk tarafından eşit olarak korunma hakkına
sahiptir. Hukuk bu alanda her türlü ayrımcılığı yasaklar ve
herkese ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir fikir
ulusal veya toplumsal köken, mülkiyet, doğum veya başka bir
statü ile yapılan ayrımcılığa karşı etkili ve eşit koruma sağlar.

18. EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞA MARUZ KALMAMA HAKKI
 Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme
Madde 5
1. Taraf Devletler, bütün kişilerin yasa önünde eşit olduklarını ve herhangi bir ayrımcılık
gözetilmeden yasalarla eşit korunma ve bunlardan eşit yararlanma hakkına sahip olduklarını
kabul etmektedir.
2. Taraf Devletler, engelli olma nedeniyle uygulanan her türlü ayrımcılığı yasaklamalı ve
engelli kişilere, her türlü gerekçeye dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkin yasal koruma
sağlanmasını teminat altına almalıdır.
Madde 6
1. Taraf Devletler, engelli kadınlar ve kızların çeşitli biçimlerde ayrımcılığa maruz
kaldıklarını kabul etmektedirler ve engelli kadınlar ve kızların bütün insan hakları ve temel
özgürlüklerden tam ve eşit biçimde yararlanmalarını sağlamak için bu konuda önlemler
alacaklardır.
2. Taraf Devletler, işbu Sözleşme'de belirtilen insan hakları ve temel özgürlükleri
kullanmaları ve bunlardan yararlanmalarının teminat altına alınması amacıyla kadınların tam
gelişimleri, ilerlemeleri ve yetkin olmalarının sağlanması için bütün gerekli önlemleri
alacaklardır.

19. EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞA MARUZ KALMAMA
HAKKI
 Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın
önlenmesi sözleşmesi
Taraf Devletler, kadınlara karşı her türlü ayrımı kınar, tüm
uygun yollardan yararlanarak ve gecikmeksizin kadınlara karşı
ayırımı ortadan kaldırıcı bir politika izlemeyi kabul eder ve bu
amaçla aşağıdaki hususları taahhüt ederler…

20. EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞA MARUZ KALMAMA
HAKKI
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
Madde 14
Bu Sözleşme’de tanınan hak ve özgürlüklerden
yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer
kanaatler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlığa
mensupluk, servet, doğum veya herhangi başka bir durum
bakımından hiçbir ayrımcılık yapılmadan sağlanır.

21. SAĞLIK HAKKI
 Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar uluslararası sözleşmesi
12. Madde
1. Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkesin mümkün olan en yüksek seviyede
fiziksel ve ruhsal sağlık standartlarına sahip olma hakkını tanır.
2. Bu Sözleşmeye Taraf Devletlerin bu hakkı tam
olarak gerçekleştirmek amacıyla alacakları tedbirler, aşağıdakiler için de alınması
gerekli tedbirleri içerir:
a) Var olan doğum oranının ve bebek ölümlerinin düşürülmesi ile çocukların
sağlıklı gelişmelerinin sağlanması;
b) Çevre sağlığını ve sanayi temizliğini her yönüyle ileriye götürme;
c) Salgın hastalıkların, yöresel hastalıkların, mesleki hastalıkların ve
diğer hastalıkların önlenmesi, tedavisi ve kontrolü;
d) Hastalık halinde her türlü sağlık hizmetinin ve bakımının sağlanması için
gerekli şartların yaratılması.

22. SAĞLIK HAKKI
 Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme
Madde 25
Taraf Devletler, engelli kişilerin, engelli olma nedeniyle herhangi bir
ayrımcılık yapılmadan gerçekleştirilmesi mümkün en yüksek sağlık
standardından yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir. Taraf
Devletler, engelli kişilerin sağlıkla ilgili rehabilitasyon dahil olmak üzere
cinsiyete duyarlı sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamak için
gerekli bütün önlemleri alacaklardır. Taraf Devletler, özellikle aşağıdakileri
gerçekleştireceklerdir:
(a) Cinsel ve üreme ile ilgili sağlık ve nüfusa dayalı kamu sağlığı
programları alanındakiler dahil olmak üzere başka kişilere sağlanan aynı
alan, kalite ve standarttaki ücretsiz veya uygun ücretli sağlık hizmetleri ve
programlarının engelli kişiler için de sağlanması…

23. KRİMİNALİZASYON VE AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA
HAKKI
Sağlık durumu
HİV’i bulaştırmaya göre suç cezası yalnız hastalığa
kasten bulaştırdığında tatbik olunabilir. Aslında bu gibi
hareketlere göre ceza genel suç kanununda mevcuttur.
HİV’e bulaştırmak için özel suç hukuku daha geniş
kavramları kapsamağa amaçlanmıştır. Buraya HİV’in
yayılmasını sağlayan her türlü davranış dahildir. Mariyanın
riskli davranışları da buraya aittir: ortak enjekte
kullanımı, korunmasız seks (para veya uyuşturucu
karşılığı). Ama bu tür davranışlar yalnız HİV’li olduğu
halde suç doğurmaktadır.

24. KRİMİNALİZASYON VE AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKI
Cinsiyet
Bir çok ülkenin suç kanununa göre HİV’li hastalar kanun
tarafından sorgulanmamalarını sağlamak için cinsel
partnerlerine HİV statülerini açıklamalıdırlar ve ya prezervatif
kullanmakta ısrar etmeliler. Buysa kadınlar açısından
baktığımızda çok zor ve onlara karşı negatif sonuçlar
yaratabilir.
Kadınlar, üreme fonksiyonlarından dolayı sağlık ocaklarına
erkeklerden daha sık başvurmaktalar ve HİV onlarda daha sık
yoklanmaktadır. Bu nedenle de HİV çoğu zaman, kaynağı kendi
olmadığı halde bile kadınlarda bulunmaktadır.
Suç kanunu öyle yorumlanabilir ki, HİV’in anadan çocuğa
bulaşması da suç yaratmış olsun, bu zaman kadın doğuş
yapmakla suç işlemiş olur.

25. KRİMİNALİZASYON VE SAĞLIK HAKKI
HİV’in başarılı profilaksi düzenlemeleri onlardır ki, sonucunda
insanlar kendi istekleriyle HİV testine başvuruyorlar, HİV pozitif
hastalar doğru ve dolgun bilgi alıyorlar, ve dostça ortam içinde
insanlar kaliteli sağlık hizmeti alıyorlar. Bu amaçlara ulaşmakta
HİV’in yayılmasının kriminalizasyonu yalnız etkisiz değil, aynı
zamanda da zarar vericidir. Kriminalizasyon bazen diğer sağlık
hizmetlerinin sunumuna negatif etki yapıyor. Bazı hamile kadınlar
statülerinin açıklanmasından korkarak doğuş öncesi hizmetlerden
yararlanamıyor ve çocuklarının HİV tedavisini ve ptrofilaksisini
gerçekleştirmiyorlar.
Böylece HİV statünün açıklanması spesifik üreme sağlığının
korunmasına ulaşım kısmında sağlık hakkı garantisini bozmaktadır.

26. HİV STATÜSÜN İZİNSİZ
AÇIKLANMASI.
İnsan hakları standartları;
 İnsan hakları açısından analiz:
 Mahremiyet ve gizlilik hakkı;
 Evlilik ve aile ilişkilerinde gaddarca davranıştan
özgürlük hakkı;

27. MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI
 Kişisel ve siyasal haklar uluslararası sözleşmesi
Madde
1. Hiç kimsenin özel ve aile yaşamına, konutuna
veya haberleşmesine keyfi veya hukuka aykırı olarak
müdahale edilemez; onuru veya itibarı hukuka aykırı
saldırılara maruz bırakılamaz.
2. Herkes bu tür saldırılara veya müdahalelere karşı
hukuk tarafından korunma hakkına sahiptir.

28. MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI
 Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme
Madde 22
1. Engelli hiç kimse, ikamet ettiği yere veya yaşam
düzenlemelerine bakılmaksızın özel yaşamı, ailesi, evi veya
yazışmaları ya da başka türdeki iletişimlerine keyfi veya yasal
olmayan müdahalelere veya onuru ve itibarına yasadışı saldırılara
maruz kalmamalıdır. Engelli kişiler, bu tür müdahaleler veya
saldırılara karşı yasa ile korunma hakkına sahiptir.
2. Taraf Devletler, engelli kişilerin kişisel, sağlıkla ilgili veya
rehabilite edilmeleri ile ilgili bilgilerin gizliliğini başka kişilerle eşit
bir şekilde koruyacaklardır.

29. MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI
Avrupa Insan Hakları Sözleşmesi
Madde 8
1. Herkes özel hayatına, , aile hayatına, konutuna ve
haberleşme sine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.
2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu otoritesinin
müdahalesi, ancak ulusal güvenlik, kamu emniyeti, ülkenin
ekonomik refahı, dirlik ve düzenin korunması, suç
işlenmesinin önlenmesi, sağlıðın veya ahlakın veya
başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için,
demokratik bir toplumda zorunlu olan ölçüde ve yasayla
öngörülmüş olmak koşuluyla söz konusu olabilir.

30. MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI
 BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN
HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI
SÖZLEŞMESİ: İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ
Madde 10
Herkes, kendi sağlığıyla ilgili bilgiler
bakımından, özel yaşamına saygı gösterilmesi
hakkına sahiptir.

31. EVLİLİK VE AİLE İLİŞKİLERİNDE KÖTÜ DAVRANMADAN
KORUNMA HAKKI
 KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI
SÖZLEŞMESİ
Madde 23
Bu Sözleşmeye taraf Devletler, eşlerin evlilik
konusunda, evliliğin devam ettiği sürece ve boşanmada
eşit hak ve yükümlülüklere sahip olmaları için gerekli
önlemleri alır. Boşanma halinde çocukların korunması
için gerekli hükümler konur.

32. EVLİLİK VE AİLE İLİŞKİLERİNDE KÖTÜ DAVRANMADAN KORUNMA HAKKI
 KADINLARA KARŞI HER TÜRLÜ AYRIMCILIĞIN ÖNLENMESİ
SÖZLEŞMESİ
Taraf Devletler, kadınlara karşı evlilik ve aile ilişkileri
konusunda ayırımı önlemek için gerekli bütün önlemleri
alacaklar ve özellikle kadın erkek eşitliği ilkesine dayanarak
kadınlara aşağıdaki hakları sağlayacaklardır:
a- Evlenmede erkeklerle eşit hak,
b- Özgür olarak eş seçme ve serbest ve tam rıza ile
evlenme hakkı,
c- Evlilik süresince ve evliliğin son bulmasında aynı hak ve
sorumluluklar…

33. EVLİLİK VE AİLE İLİŞKİLERİNDE KÖTÜ
DAVRANMADAN KORUNMA HAKKI
ENGELLİ KİŞİLERİN HAKLARINA DAİR ULUSLARARASI
SÖZLEŞME
Madde 16
1. Taraf Devletler, engelli kişilerin evde ve ev dışında
bunların cinsiyetle ilgili yönleri dahil olmak üzere her türlü
istismar, şiddet ve tacize karşı korunması için gerekli bütün
yasal, idari, sosyal, eğitimle ilgili ve öteki önlemleri
alacaklardır.

34. HİV ile ilgili stigma klinik ortamda bile hastalara karşı
yönelik diskriminasyon ve kötü davranmaya neden oluyor. Bu
tür kötü muameleye, özellikle, çalışanların üçüncü şahıslara
HİV statünün izinsiz açıklanması aittir. HİV statünün izinsiz
açıklanması kişisel hayatın dokunulmazlığı ilkesini ve sağlık
çalışanlarının bununla ilgili mahremiyetin korunması
sorumluluğunu ihlal ediyor.
HİV/AİDS konumunda mahremiyet özellikle önemlidir,
çünkü HİV statünün açıklanmasından sonra çok insan
saldırılara, diskriminasyona ve sosyal izolasyona maruz
kalıyorlar.

35. MAHREMİYAT VE GİZLİLİK HAKKI
Sağlık çalışanları hastanın mahremiyetine
saygıda bulunmalı ve ihlal etmemeliler. Bu hastadan
alınan bilgilere de ait edilir. Hekimler hastadan
durumlarına yardım edecek bilgi dışında diğer
bilgiler alamazlar ve aldıkları bilgileri
açıklayamazlar. Bilgilerin üçüncü kişilere açıklanması
için hastanın özgür ve bilinçli rızası gerekmektedir.
Mahremiyet ve gizlilik hakkı mutlak hak değildir
ve başkalarının tehlike altında bırakma riski
takdirinde açıklanması onaylanabilir. Sağlığın
korunması ve hastalıkların önlenmesi özel hayata
saygıyı ihlal etmeği göze alan meşru kamu çıkarıdır.

36. EVLİLİK VE AİLE İLİŞKİLERİNDE GADDARCA
DAVRANIŞTAN ÖZGÜRLÜK HAKKI
İnsan hakları kanunu tanının açıklanmasından sonra
olumsuz davranmaya maruz kalmadan hastayı korumak
için pozitif sorumluluk sağlamaktadır. Nikolay Mariyanın
hasta olduğunu bildikte, onu terk etti ve eve gelmesini
engelledi. Özürlülük ve cinsiyete göre ayrımcılıktan
korunma hakkı devletten HİV pozitif kadını aile
konumunda her türlü kötü davranmadan korumayı talep
etmektedir. Nikahın bozulması sırasında HİV pozitif
kadınların diğer vatandaşlar gibi ortak mülkiyet, nafaka,
ortak ev sahasının kullanımı haklarından yararlanmalarını
devlet sağlamalıdır.

37. MECBURİ STERİLİZASYON.
İnsan hakları standartları;
 İnsan hakları açısından analiz:
 Bilgilendirilmiş onam hakkı;
 Çocuklarla ilgili karar verme hakkı;
 Özgür ve gönüllü karar verme hakkı.

38. BİLGİYİ ARAMA, ALMA VE YAYMA
KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI
SÖZLEŞMESİ
Madde 19
2. Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir; bu
hak bir kimsenin ülke hudutlarıyla sınırlanmaksızın
sözlü, yazılı veya basılı veya sanatsal ürün şeklinde
veya kendi tercih ettiği başka bir iletişim vasıtasıyla
her türlü bilgi ve düşünceyi arama, edinme ve
ulaştırma özgürlüğünü de içerir.

39. BİLGİYİ ARAMA, ALMA VE YAYMA
KADINLARA KARŞI HER TÜRLÜ AYRIMCILIĞIN
ÖNLENMESİ SÖZLEŞMESİ
Madde 10-
Taraf Devletler, özellikle aşağıdaki konularda kadın
erkek eşitliği esasına dayanarak eğitimde erkeklerle eşit
hakka sahip olmalarını sağlamak için kadınlara karşı
ayırımı önleyen bütün uygun tedbirleri alacaklardır: …
h. Kadınların ailelerin sağlık ve refahını sağlamaya
yardım edecek, aile planlaması bilgisi dahil özel eğitici
bilgiyi temin etmeleri.

40. BİLGİYİ ARAMA, ALMA VE YAYMA
ENGELLİ KİŞİLERİN HAKLARINA DAİR ULUSLARARASI
SÖZLEŞME
Madde 21
Taraf Devletler, aşağıda belirtilenlerin gerçekleştirilmesi
de dahil olmak üzere engelli kişilerin, işbu Sözleşme'nin 2.
Maddesinde tanımlandığı şekilde başkaları ile eşit biçimde ve
seçtikleri her türlü iletişim yöntemi yoluyla bilgi ve fikirleri
araştırma, alma ve açıklama hürriyeti dahil olmak üzere görüş
ve ifade özgürlüğü hakkını kullanabilmeleri için gerekli bütün
önlemleri alacaklardır:

41. BİLGİYİ ARAMA, ALMA VE YAYMA
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
Madde 10
1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne
sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin
müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya
fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir. Bu madde,
devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin
rejimine bağlı tutmalarına engel değildir.

42. KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI
 KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ
Madde 7
Hiç kimse işkenceye veya zalimane, insanlıkdışı veya onur kırıcı muamele veya
cezaya maruz bırakılamaz. Ayrıca hiç kimse, serbest iradesi olmadan tıbbi veya bilimsel
bir deneye tabi tutulamaz.
Madde 9- Özgürlük ve güvenlik hakkı
1. Herkes kişi özgürlüğü ve kişi güvenliği hakkına sahiptir. Hiç kimse keyfi olarak
gözaltına alınamaz veya tutulamaz. Hiç kimse hukukun öngördüğü sebepler ve usuller
dışında özgürlüğünden yoksun bırakılamaz.
Madde 17- Mahremiyet hakkı
1. Hiç kimsenin özel ve aile yaşamına, konutuna veya haberleşmesinekeyfi veya
hukuka aykırı olarak müdahale edilemez; onuru veya itibarı hukuka aykırı saldırılara
maruz bırakılamaz.

43. KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI
 EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR
ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ
Madde 12
1. Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkesin mümkün
olan en yüksek seviyede fiziksel ve ruhsal
sağlık standartlarına sahip olma hakkını tanır.

44. KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI
 ENGELLİ KİŞİLERİN HAKLARINA DAİR ULUSLARARASI SÖZLEŞME
Preambul
…Engelliliğin verilen bir kavram olduğunu ve engelliliğin sakat kiĢilerin, onların diğer
bireyler ile birlikte eĢit bir temelde topluma tam ve etkili katılmalarına olanak tanımayan
tutumlar ve çevre koĢullarla etkileĢiminden kaynaklandığını tanıyarak…
Madde 17
Engelli her kişi, başkaları ile eşit olarak bedensel ve ruhsal bütünlüğüne saygı
gösterilmesi hakkına sahiptir.
Madde 25
Taraf Devletler, engelli kişilerin, engelli olma nedeniyle herhangi bir ayrımcılık
yapılmadan gerçekleştirilmesi mümkün en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkına
sahip olduğunu kabul etmektedir… Taraf Devletler, özellikle aşağıdakileri
gerçekleştireceklerdir:
(d) Sağlık mesleği mensuplarından, eğitim ve kamu ve özel sağlık hizmetlerine ilişkin
mesleki standartların yayınlanması yoluyla başka hususlar yanı sıra engelli kişilerin insan
hakları, onur, özerklik ve gereksinimleri konusundaki bilinç düzeyilerini yükselterek serbest ve
bilinçli muvafakate dayalı olarak temin edilenler dahil olmak üzere engelli kişilere başkaları
ile aynı kalitede sağlık hizmeti vermelerinin istenmesi

45. KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI
 AVROPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
Madde 3
Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya
işlemlere tabi tutulamaz.
Madde 5
1. Herkesin kişi özgürlüğüne ve güvenliğine hakkı vardır.
Aşağıda belirtilen haller ve yasada belirlenen yollar dıþında hiç
kimse özgürlüðünden yoksun bırakılamaz.
Madde 8
1. Herkes özel hayatına, aile hayatına, konutuna ve
haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.

46. KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI
 BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN
HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ:
İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ
Madde 5
Sağlık alanında herhangi bir müdahale, ilgili kişinin bu
müdahaleye özgürce ve bilgilendirilmiş bir şekilde muvafakat
etmesinden sonra yapılabilir.
Bu kişiye, önceden, müdahalenin amacı ve niteliği ile
sonuçları ve tehlikeleri hakkında uygun bilgiler verilecektir.
İlgili kişi, muvafakatını her zaman, serbestçe geri alabilir.

47. KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI
AVRUPA BİRLİĞİ TEMEL HAKLAR ŞARTI
Kişisel bütünlük hakkı
1. Herkes, fiziksel ve zihinsel bütünlüğüne saygı
gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.
2. Tıp ve biyoloji alanlarında, aşağıdaki hususlar özellikle
gözetilmelidir:
- yasalarla belirlenen usullere göre, ilgili kişinin özgürce
ve bilgilendirilmiş olarak muvafakatının alınması

48. ÇOCUKLARLA İLGİLİ KARAR VERME HAKKI
KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI
SÖZLEŞMESİ
Madde 23
2. Evlilik çağındaki her erkek ve kadının
evlenme ve aile kurma hakkı hukuk tarafından
tanınır.

49. ÇOCUKLARLA İLGİLİ KARAR VERME HAKKI
 KADINLARA KARŞI HER TÜRLÜ AYRIMCILIĞIN
ÖNLENMESİ SÖZLEŞMESİ
Madde 12-
1. Taraf Devletler, aile planlaması dahil sağlık bakım hizmetlerinden kadın ve
erkeğin eşit olarak yararlanması için, sağlık bakımında kadınlara karşı ayırımı
ortadan kaldıran bütün önlemleri alacaklardır.
Madde 16-
1. Taraf Devletler, kadınlara karşı evlilik ve aile ilişkileri konusunda ayırımı
önlemek için gerekli bütün önlemleri alacaklar ve özellikle kadın erkek eşitliği
ilkesine dayanarak kadınlara aşağıdaki hakları sağlayacaklardır: …
e- Çocuk sayısına ve çocukların ne zaman dünyaya geleceklerine serbestçe ve
sorumlulukla karar vermede ve bu hakları kullanabilmeleri için bilgi, eğitim ve
diğer vasıtalardan yararlanmada eşit haklar,

50. ÇOCUKLARLA İLGİLİ KARAR VERME HAKKI
 ENGELLİ KİŞİLERİN HAKLARINA DAİR ULUSLARARASI SÖZLEŞME
Madde 23
1.Taraf Devletler, aşağıdaki hususların sağlanması için evlilik, aile,
anne ve babalık ve ilişkilerle ilgili bütün konularda engelli kişilere
karşı ayrımcılığın, başka kişilerle eşit şekilde ortadan kaldırılması
için etkin ve uygun önlemleri alacaklardır:…
*(b) Engelli kişilerin, çocuklarının sayısı ve ne zaman dünyaya
gelecekleri konusunda serbestçe ve sorumlu bir şekilde karar
verme ve yaşla ilgili bilgiler ve üreme ve aile planlaması
eğitiminden yararlanma haklarının kabul edilmesi ve bu hakları
kullanabilmeleri için gerekli imkanların sağlanması;
*(c) Çocuklar dahil olmak üzere engelli kişilerin, başka kişilerle eşit
olarak doğurganlıklarını muhafaza etmeleri.

51. HİV/AİDS hasta kadınlara karşı reproduktif (üreme)
muayene ve tedavi zamanı mecburi bir sıra uygulamalar
yapılmaktadır. Bu tür olumsuz olaylar genellikle kadının
çocuk sahibi olma hakkının ihlali, gereken bilginin
verilmemesi, mecburi kürtaj ve sterilizasyonla ilgilidir.
HİV statülü kadinlar hamile kalıp çocuk sahibi olmak
istediklerinde toplumun dışlanmasına (stigmaya) maruz
kalmaktadırlar. Onlara karşı hep çocuğu doğurduktan
sonra atacaklarmış gibi davranıyorlar, hep olumsuz algı
gösteriliyor. Yapılan araştırmalar, bu tür algıların
genellikle sağlık çalışanlarınin sırasında yaygın hal
olduğunu gösteriyor.

52. ÖZGÜR VE GÖNÜLLÜ KARAR VERME HAKKI
Bilgi edinme önemli kararların verilmesinde önemli
rol oynamaktadır. İnsanların hangi tedaviyi seçecekleri,
ne türlü kararlar vereceği doğru bilginin alınmasına
dayalıdır, özellikle de bu bilgi sade dille anlatılmış ve
hafızada kalıcı olmalıdır. Bundan ilave sağlık çalışanları
tedavi hakkında bilgiyi, kendi düşüncelerinden ve
önyargılarından dolayı saptırmamalarına dair sorumluk
taşımaktalar.
Hasta kendi durumuna dair özgür ve baskı altında
olmayarak karar verme hakkına sahiptir.

53. GENEL BAKIŞ
HİV konsultasyon merkezlerinde hastalara gereken
bilgiyi vermiyorlar, saygı gösterilmiyor; insanlara
mağdur, hasta gibi değil enfeksiyon taşıyıcısı gibi
yaklaşıyorlar;
Kadınlar korumalı cinsel ilişkiyi seçmekte zorluklarla
karşılaşıyorlar; ailelerde nifak yaranabiliyor;
Sağlık personeli HİV statüyü üçüncü kişilere
açmaktadırlar; kişilerin mahremiyet hakkı ihlal ediliyor;
Sağlık personeli HİV’li hastalarla kaba ve önyargılı
davranmaktadırlar; insan hakları ve özgürlükleri
önemsenmiyor;

54. GENEL BAKIŞ
Çocuk doğurmak isteyen hastalar olumsuz eleştiri objesine
dönüşmektedirler; mecburi sterilizasyon ve stigmaya
(dışlanmaya) uğruyorlar;
Hekimler tedavi ve hastalık hakkında bilgiyi
saklamaktadırlar; verilen bilgi sapıtılıyor;
Hastaların kendi durumları hakkında karar vermek hakkı
ihlal edilmektedir; bilinçli hastalar hakkında kararları
onların yakınları veriyor;
HİV’li kadınlara yönelik mecburi sterilizasyon
uygulanmaktadır; onlar geriye dönüşü olmaksızın
kısırlaştırılıyorlar;

55. GENEL BAKIŞ
Çocuk doğurmak isteyen hasta olumsuz eleştiri objesine
dönüşmektedirler; mecburi sterilizasyon ve stigmaya
(dışlanmaya) uğruyorlar;
Hekimler tedavi ve hastalık hakkında bilgiyi
saklamaktadırlar; verilen bilgi sapıtılıyor;
Hastaların kendi durumları hakkında karar vermek hakkı
ihlal edilmektedir; bilinçli hastalar hakkında kararları
onların yakınları veriyor;
HİV’li kadınlara yönelik mecburi sterilizasyon
uygulanmaktadır; onlar geriye dönüşü olmaksızın
kısırlaştırılıyorlar;

56. HİV’li hastalar genelde herhangi bir davranışa göre değil de, hasta
olduklarına göre cezalandırılmaktadırlar. İncelenen vakada sözü geçen,
Mariya isimli kadına karşı bir çok etik dışı davranışlar bulunmaktadır. Şartı
olarak incelenen vakayı 3 bölüme ayırabiliriz:
I. Mariyanın HİV pozitif olmasını öğrenmesi;
II. HİV pozitif olmasına bakmayarak eşine bunu açıklamaması;
III. Hastanede mecburi sterilizasyon.
Vakanın her hissesini incelediğimizde, bir sıra etik ve yasa dışı
davranışları görmekteyiz. Ama bunu bir daire şeklinde düşünmüş olursak,
olay sağlık ocağında başlıyor ve sağlık ocağında bitiyor(Mariyanın
uyuşturucu kullanmasını katmasak). İlk sağlık ocağına başvurduğunda
sistemin «ne kadar adaletsiz» olduğu kararına varan Mariya maalesef ikinci
kez bunun şahidi olmaktadır. Sağlık personelinin dışlayıcı, önyargılı ve
sorumsuz davranışı bir örnekte gösterilmiş, ama aslında bir çoğuna ait
edilebilen insan ve aile dramına neden oluyor.

57. .
TEŞEKKÜRLER