Εκπαιδευτικό σενάριο

1. 3ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας
Πρακτικά Εργασιών 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας,
Λάρισα 13-15 Οκτωβρίου 2017
«Δημιουργούμε ένα Hip–Hop για τα ανθρώπινα δικαιώματα»
Ζαλακώστας Νικόλαος
Εκπαιδευτικός ΠΕ01, 2ο ΓΕΛ Μίκρας,
nzalakostas@gmail.com
Εισαγωγή
Για την υλοποίηση της διδακτικής πρότασης επιλέγεται η Θεματική Ενότητα «Αξίες-
δικαιώματα» (Πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Λυκείου, Οδηγός Εκπαιδευτικού,
2016). Οι μαθητές/τριες μέσα από τη συγκεκριμένη θεματική ενότητα ενθαρρύνονται να
προσεγγίζουν τις έννοιες αυτές σε διαφορετικό κάθε φορά επίπεδο αναπαράστασης της
γνώσης και σε πιο προχωρημένο επίπεδο ανάλυσης και εμβάθυνσης, καθώς σε πολλά
σημεία οι έννοιες επαναλαμβάνονται εμπλουτισμένες με νέα στοιχεία (Erricker, 2010).
Προς τον σκοπό αυτό αξιοποιούνται παιδαγωγικές αρχές, όπως της παιδοκεντρικότητας,
της μάθησης με αυτενέργεια του/της μαθητή/τριας και της συνεργατικής μάθησης,
σύμφωνα με τηνόποια ο/ημαθητής/τρια βρίσκεταιστοκέντροτηςμαθησιακήςδιεργασίας
ως υποκείμενότης,της μάθησηςμε αυτενέργεια του/της («μάθηση μέσα από την πράξη»,
“learning by doing”, του J. Dewey, 1938, 1980), σύμφωνα και με το Ν.Π. σπουδών
(Πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά Λυκείου, Οδηγός Εκπαιδευτικού, 2016).
Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία
- Να εξοικειωθούνμετο βιωματικόμοντέλομάθησης,ώστενα υποστηριχθεί η προαγωγή
του θρησκευτικού γραμματισμού τους.
- Να ασκηθούν στην ομαδική εργασία και να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα της
συνεργατικής μάθησης μέσα από τη δράση τους σε ομάδες.
- Να οξυνθείη παρατηρητικότητα καινα ενεργοποιηθούνοιπροσληπτικέςικανότητεςτων
μαθητών με την εκτεταμένη χρήση της εικόνας.
Ως προς το γνωστικό αντικείμενο
- Να προσεγγίσουν την έννοια των δικαιωμάτων και τη σημασία τους για την εποχή μας.
- Να συνειδητοποιήσουν την ατομική και τη συλλογική ευθύνη στη ζωή τους.
- Να ερευνήσουν τη θρησκευτική διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέσα από
βιβλικά και πατερικά κείμενα και να προσδώσουν -μέσα από τα κείμενα αυτά- στην
έννοια των δικαιωμάτων θρησκευτική χροιά και περιεχόμενο.
- Να συναισθανθούν και να εκφράσουν δημιουργικά μέσα από τη διδακτική αυτή
πρόταση, την ανάγκη σεβασμού των «δικαιωμάτων».
Ως προς τις διδακτικές μεθόδους στη συγκεκριμένη διδακτική πρόταση επιλέγεται η
βιωματική μέθοδος, γιατί δίνει έμφαση στο σημαντικό ρόλο που παίζει η εμπειρία στη
διαδικασία μάθησης με την παράλληλη αναζήτησης νοήματος και όχι της στείρας
απομνημόνευσης πληροφοριών (Δεδούλη Μ, 2002), επιδιώκει την ενεργό συμμετοχή των
μαθητών/τριών στη μάθηση, ενώ παράλληλα μέσω των ομάδων, οι μαθητές/τριες
επικοινωνούν, εκφράζονται και δημιουργούν, παρουσιάζουν, τραγουδούν.
Πιο συγκεκριμένα επιλέγονται και αξιοποιούνται τεχνικές της βιωματικής μάθησης για τον
λόγοότι το σχολείοπρέπεινα οδηγείστην ψυχοσυναισθηματικήανάπτυξηκαιολοκλήρωση
των μαθητών/τριών,μέσα απόκατάλληλες διαδικασίες, σ’ ένα υποστηρικτικό περιβάλλον
που να παρέχει τη δυνατότητα εμπειριών, που θα διευκολύνουν «τις ενδοψυχικές
διεργασίες ιδιοποίησης και διαμόρφωσης του ψυχικού κόσμου, της προσωπικότητας και
των επιθυμιών, αναγκών, κινήτρων, ενδιαφερόντων» (Μπακιρτζή, 2000). Επομένως, οι
διαδικασίεςκαιοιμέθοδοι αυτέςσυμβάλλουν στηδιαδικασία κατανόησης του εαυτού μας
(Καμαρινού, 1998), αλλά και της ανάπτυξης της προσωπικότητας συνολικά.
Επιπλέον χρησιμοποιούνται βιωματικέςτεχνικέςκαιστρατηγικέςδιδασκαλίες,συμβατέςμε
το νέο πρόγραμμα σπουδών στα Θρησκευτικά («Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά
Δημοτικού και Γυμνασίου», 2014), όπως η παραγωγή και χρήση οπτικοακουστικών μέσων,
βιωματικέςαναπαραστάσεις,τεχνικέςλόγου(δημιουργικήγραφή),ο«καταιγισμός ιδεών»,

2. 3ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας
Πρακτικά Εργασιών 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας,
Λάρισα 13-15 Οκτωβρίου 2017
διάφορες τεχνικές του έντεχνου συλλογισμού (Artful thinking), όπως επίσης και παιχνίδια
ρόλων (Τριλίβα & Αναγνωστοπούλου, 2008).
Ειδικότερα χρησιμοποιείται ως τεχνική διδασκαλίας ο «καταιγισμός ιδεών» διότι κατ’
αυτόντοντρόποη τάξηπροετοιμάζεται για τηβασικήέννοια τηςθεματικήςενότητας,ώστε
ο εκπαιδευτικός να εκτιμήσει σχετικά με το τι γνωρίζουν για το θέμα των «ανθρώπινων
δικαιωμάτων». Επιπλέον τα παιχνίδια ρόλων δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές/τριες να
αναπαριστούν αληθινές συνθήκες της καθημερινής ζωής, να υποδύονται ρόλους και να
αλληλο-αντιδρούν, βιώνοντας μία ατομική και συλλογική εμπειρία, να αντιμετωπίζουν
διλήμματα ή προβλήματα, να αποφασίζουν, να δρουν και να αναστοχάζονται τις σκέψεις
τους (Αυδή Α., Χατζηγεωργίου Μ., 2007). Σ’ αυτά καθένας μπορεί να προβάλει τις
προσωπικέςτου απόψειςκαινα διερευνήσειτις απόψεις άλλων, χωρίς να δίνεται προσοχή
σε μεγάλες υποκριτικές δεξιότητες. Με τα παιχνίδια ρόλων ενισχύεται επιπλέον η
πρωτοβουλία, δίνεται η δυνατότητα σε ομάδες να επεξεργαστούν αμφιλεγόμενα θέματα
της καθημερινής ζωής, π.χ. κοινωνικά προβλήματα, στην προκειμένη περίπτωση το θέμα
των δικαιωμάτων.Ενθαρρύνεταικατ’ αυτόν τον τρόποη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων
για τον εαυτό μας, για τους άλλους και με άλλους, όπως π.χ. όταν καλείσαι να
συναποφασίσεις με ένα σύνολο ανθρώπων για κάτι (Γκόβας Ν., 2001). Κατ’ αυτόν τον
τρόποστη διδακτικήαυτήπρόταση αξιοποιούνταιηβιωματικήδραστηριότητα«συλλογικός
ρόλος», μέσα στο πλαίσιο της οποίας οι μαθητές/τριες αυτοσχεδιάζουν με στόχο να
ανακαλύψουν τις πολλές διαστάσεις ενός χαρακτήρα και τη συνθετότητα της
συμπεριφοράς,ητεχνικήτουεκπαιδευτικούδράματος«Κύκλοςτηςσυνείδησης» («Οδηγός
Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου», 2014), η δραστηριότητα
δημιουργικήςγραφής/ποίησης «Είμαι (I Am)»" για τη σύνθεση κειμένου/ποιήματος. Όσον
αφορά τη «Διδασκαλία μέσω της Τέχνης» -ή αλλιώς «Έντεχνη συλλογιστική» (Artful
Thinking Program-ATP), πρόκειται για ένα Πρόγραμμα που δίνει τη δυνατότητα στους
μαθητές/τριες,όχιμόνονα παρατηρήσουν σεβάθος ένα έργο τέχνης, αλλά παράλληλα να
καλλιεργήσουν τηστοχαστικήκαιδημιουργικήτουςδιάθεση,καθώςπαρατηρούν (Ritchhart
& Perkins, 2008).
Από τα μοτίβα έντεχνου συλλογισμού - Artful thinking χρησιμοποιούνται αρχικά το μοτίβο
«Κοιτάζοντας 5 Χ 2» (παραλλαγή του «Κοιτάζοντας 10 Χ 2») με στόχο να ασκηθούν στην
παρατήρησηκαιτηνεμβάθυνση ενός έργου, το μοτίβο «δημιουργικές ερωτήσεις» ώστε οι
μαθητές/τριες να εμβαθύνουν στις ανάγκες των εξεταζομένων προσώπων με κριτική
διάθεση, το μοτίβο «αντιλαμβάνομαι, γνωρίζω, φροντίζω» με σκοπό να εξερευνούν
διάφορες οπτικές και απόψεις, καθώς επιχειρούν να φανταστούν ιδέες, γεγονότα,
προβλήματα ήζητήματα με διαφορετικούς τρόπους και από διαφορετικές γωνίες θέασης,
καθώς επίσης και το μοτίβο «η αρχή, η μέση & το τέλος» το οποίο δίδει τη δυνατότητα να
χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να επεξεργαστούν τις ιδέες τους και να τις
επεκτείνουν,να αναζητούνδιασυνδέσεις, πρότυπα και σημασίες («Οδηγός Εκπαιδευτικού
στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου», 2014).
Σώμα
Η εφαρμογή της διδακτικής πρότασης υλοποιείται σε τρεις (3) διδακτικές ώρες, με τη
συμμετοχή μαθητών της Α΄ Λυκείου. Στο συγκεκριμένο σχολείο υπάρχει η δυνατότητα
πραγματοποίησηςτουμαθήματοςσε διπλή αίθουσα, η οποία έχει διαμορφωθεί ως εξής: η
μια της πτέρυγα για ομαδοσυνεργατικήδιδασκαλία και άλλη πτέρυγα για συζήτηση με την
ολομέλεια της τάξης, με κυκλική διάταξη των θέσεων των μαθητών/τριών, ενώ υπάρχει η
δυνατότητα παρουσίασης των δράσεων (αναπαραστάσεις ρόλων κλπ.) των μαθητών,
καθώςεπίσης και οπτικοακουστικό/εποπτικόυλικό που δίδει τη δυνατότητα παρουσίασης
ψηφιακών εργασιών των μαθητών/τριών.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης διδακτικής ώρας, στο πλαίσιο της υποενότητας
«Ανθρώπινα δικαιώματα και καθημερινότητα» με βάση το Ν.Π.Σ, πραγματοποιείται ένας
καταιγισμόςιδεώνγια τοτι σημαίνει«δικαίωμα»/«ανθρώπινοδικαίωμα».Οι απόψεις τους

3. 3ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας
Πρακτικά Εργασιών 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας,
Λάρισα 13-15 Οκτωβρίου 2017
καταγράφονταιστονπίνακα.Ενσυνεχεία,καλούνταιανά θρανίο να γράψουν έναν ορισμό
για τα ανθρώπινα δικαιώματα καινα τον παρουσιάσουν στην ολομέλεια (10΄). Ακολούθως
προβάλλεται βίντεο με θέμα: «‘UNITED’ / η «Νεολαία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» και
με βάση το μοτίβο του «Κοιτάζοντας 5 Χ 2», γράφουν (ανά θρανίο) σε κατάλογο πέντε (5)
λέξειςή φράσειςσχετικέςμε τοθέμα «των δικαιωμάτων» (post it). Ακολουθεί η ανάγνωση
των λέξεων και φράσεων που κατέγραψαν, ενώ τέλος συζήτηση στην ολομέλεια με θέμα:
«Ποια δικαιώματα αναφέρονται (καταπατούνται) στο βίντεο; Με ποιο τρόπο μπορούν να
γίνουν σεβαστά;». (10΄)
Στην υποενότητα «αναφορές στη σχέση του Χριστιανισμού με τα ανθρώπινα
δικαιώματα» οιμαθητές/τριεςενημερώνονταιαπότον/την εκπαιδευτικό πως όλεςαυτέςοι
αξίες που καταγράφηκαν παραπάνω, βρίσκονται στην Ορθόδοξη διδασκαλία. Προς τον
σκοπό αυτό δίδονται στην ολομέλεια, μέσω βιντεοπροβολέα (ή σε φωτοτυπία ανά δυο),
προς επεξεργασία βιβλικά κείμενα από το νέο Φάκελο μαθήματος, έντυπο υλικό στα
Θρησκευτικά, σελ. 174-175 (Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος, 2017), για να
προσεγγίσουν τοδιαχρονικόμήνυμα των παραπάνωβιβλικών κειμένων, να τα συσχετίσουν
με σύγχρονα δικαιώματα (αδελφοσύνη,κοινωνική δικαιοσύνη, ειρήνη) και πάντα με βάση
τις δικές τους εμπειρίες.
Εν συνεχεία γίνεται ανάγνωση του κειμένου «Ο Χριστός στον ΟΗΕ» του Πιέρ Λουίτζι
Τορρεζίν (ΖαλακώσταςΝ., 2016) από μαθητές/τριες,μετηβοήθεια ψηφιακήςπαρουσίασης
(PowerPoint),με παράλληλη βουβή δραματοποίηση του παραπάνω κειμένου από ομάδα
μαθητών/τριών, με την τεχνική «συλλογικός ρόλος» (Οδηγός σπουδών, 2014). Το επόμενο
βήμα είναι η τεχνική του εκπαιδευτικού δράματος «Κύκλος της συνείδησης». Οι
μαθητές/τριες χωρίζονται σε δύο ομάδες και σχηματίζουν δύο ομόκεντρους κύκλους. Ο
εσωτερικός κύκλος είναι ο «Χριστός στην εποχή μας» (βουβός ρόλος). Ο εξωτερικός
εκφράζειτις«φωνέςτης συνείδησης»,τιςοποίεςκαι ακούν όσοι στέκονται στον εσωτερικό
κύκλο. Οι μαθητές του εξωτερικού κύκλου μιλούν ο ένας μετά τον άλλον και στη συνέχεια
ταυτόχρονα. Στη συνέχεια, οι δύο ομάδες αλλάζουν θέση και η διαδικασία
επαναλαμβάνεται.Ητεχνικήδιευκολύνειτουςμαθητέςνα εμβαθύνουν στηδιερεύνηση της
ανθρώπινης συμπεριφοράς και της στέρησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εποχή
μας, ώστε να συνειδητοποιήσουν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, το ότι ένας «χριστιανός» δεν
μπορεί να αδιαφορεί για τον συνάνθρωπό του, όταν διακυβεύονται τα δικαιώματά του.
(25΄)
Κατά τη δεύτερη διδακτική ώρα ακολουθεί ενημέρωση των μαθητών/τριων για τη
διαδικασία,χωρισμόςσε έξιομάδεςτων τεσσάρων (4) μετυχαία επιλογήκαι οργάνωσητων
ομάδων (ορισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων). Η σύνθεση των ομάδων είναι ανομοιογενής
ως προςτην επίδοσητων μαθητών,μεβάσητο κοινωνιόγραμμα τηςτάξης (Παπασταματίου
Ν.,1993), ώστε ο επιμερισμόςτης εργασίαςνα δώσεισεόλους την δυνατότητα συμμετοχής
και αυτενέργειας. Με βάση τα μοτίβα του «έντεχνου συλλογισμού» (Artful Thinking)
μελετούν τρεις περιπτώσεις προσώπων (ανά δυο ομάδες ένα πρόσωπο). Μέσα από τις
παραπάνω τεχνικές οι μαθητές/τριες προσπαθούν να κατανοήσουν το πώς
αντιλαμβάνονται τη ζωή τους τα παραπάνω πρόσωπα, ποια δικαιώματα τους έχουν
αφαιρεθεί, ποιες οι προοπτικές τους για το μέλλον, τα βιώματα, τις σκέψεις και τα
συναισθήματά τους.
Πιο αναλυτικά:
Α΄ ομάδα - Σονίτα από το Αφγανιστάν. Δίδεται στην ομάδα φύλλο εργασίας με αντίγραφο
της φωτογραφίας της. Αντλούν βοηθητικό υλικό από την ανάρτηση στο ιστολόγιο του
εκπαιδευτικού με τίτλο: «Ελευθερία…» (Ζαλακώστας Ν., 2016). Εργάζονται με το μοτίβο
«δημιουργικές ερωτήσεις»: Γιατί; Για ποιους λόγους; Για ποιο σκοπό; Τι θα γινόταν αν;
Καταγράφουν τις απαντήσεις τους στο σχετικό φύλλο εργασίας (σε φωτοτυπία).
Β΄ ομάδα - Μιας μαθήτριας από ένα φτωχικό σχολείο της Κένυας. Δίδεται στην ομάδα
φύλλο εργασίας (με αντίγραφο της φωτογραφίας του σχολείου). Εργάζονται με το μοτίβο

4. 3ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας
Πρακτικά Εργασιών 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας,
Λάρισα 13-15 Οκτωβρίου 2017
«αντιλαμβάνομαι, γνωρίζω, φροντίζω» και απαντούν στα ερωτήματα: Τι μπορεί να
σκέφτεται η μαθήτρια; Τι μπορεί να πιστεύει; Τι είναι αυτό για το οποίο ανησυχεί;
Καταγράφουν τις απαντήσεις τους στο σχετικό φύλλο εργασίας (σε φωτοτυπία).
Γ΄ ομάδα (τρεις υποομάδες) - Ενός παιδιού από τα εκατοντάδες ασυνόδευτα
προσφυγόπουλα του πολέμου της Συρίας που ήρθαν στη χώρα. Δίδονται τρία φύλλα
εργασίαςστιςυποομάδεςμας(με αντίγραφοτηςεικόναςτουπαιδιούστην εθνική οδό προς
τη Ειδομένη) καιεργάζονταιμετομοτίβο «η αρχή,η μέση& τοτέλος»: Πιο συγκεκριμέναη
1η
υποομάδα έχει ως θέμα (με βάση τη σχετική φωτογραφία): αν αυτή ήταν η αρχή μιας
ιστορίας τι θα ακολουθούσε; Η 2η
υποομάδα έχει ως θέμα: αν αυτό ήταν στο μέσον μια
ιστορίαςτιθα είχε συμβείπροηγουμένως;Η 3η
υποομάδα έχειως θέμα:τι θα ήταν επόμενο
να συμβεί μετά, αν ήταν το τέλος ποια θα ήταν η ιστορία; Στο τέλος η ομάδα συνθέτει το
τελικό κείμενο στο φύλλο εργασίας (σε φωτοτυπία).
Όλες οι ομάδες, παρουσιάζουν στην ολομέλεια τα κείμενα που συνέταξαν.
Ακολουθεί «ανάγνωση φωναχτά» επιλεγμένων πατερικών κειμένων από τον
εκπαιδευτικό,πουεμπεριέχουνδιαστάσειςτηςχριστιανικήςδιδασκαλίαςγια τα ανθρώπινα
δικαιώματα καιτηνκοινωνική αδικία. Επιλέγονται από το παλαιό βιβλίο της Γ’ Λυκείου σε
ηλεκτρονική μορφή, με παρουσίασή τους μέσω βιντεοπροβολέα, κείμενα του Αγίου
Γρηγορίου Νύσσης (PG 46,445 Α-Β), του Ιωάννη Χρυσοστόμου (P.G. 60,535-538) και του
ΑγίουΚοσμά του Αιτωλού(Βλ.ΙωάννουΜενούνου, Κοσμά τουΑιτωλού Διδαχές, 1979), (όπ.
αναφ. στο «Θέματα Χριστιανικής Ηθικής», Μ. Μπέγζος – Α. Παπαθανασίου, 2010).
Οι μαθητές/τριες αναλύουν και αξιολογούν σε βάθος το θρησκευτικό περιεχόμενο της
έννοιαςτων δικαιωμάτων του ανθρώπου, συσχετίζοντας τα κείμενα που συνέταξαν, με τα
παραπάνω Πατερικά κείμενα (τους δίδονται και σε φωτοτυπία προς τον σκοπό αυτό).
Ακολουθεί συζήτηση σε επίπεδο ολομέλειας.
Κατά τηντρίτηδιδακτικήώρα οι μαθητές/τριες εργάζονται σε μικρές ομάδες των δυο ή
τριών μαθητών/τριών στην αίθουσα: Αξιοποιούν αρχικά τη δραστηριότητα δημιουργικής
γραφής/ποίησης«Είμαι(I Am)» για τη σύνθεση κειμένου/ποιήματος. Στη συνέχεια και με
βάσητο μοτίβο«Δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης» αυτοσχεδιάζοντας αξιοποιούν
το προηγούμενο «ποίημα», το μελοποιούν δημιουργώντας ένα Hip–Hop. Τέλος
παρουσιάζουν στην ολομέλεια και στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα διδασκαλίας,
ρυθμικά τα Hip–Hop, τα ηχογραφούν και με τη βοήθεια του online προγράμματος
https://soundcloud.com τα δημοσιεύουν και τα ενσωματώνουν στο ιστολόγιο του
εκπαιδευτικού.
Οι μαθητές/τριες, στοτέλοςτηςχρονιάς, παρουσιάζουν τα τραγούδια/hip-hop σε ειδική
εκδήλωση παρουσίασης των προγραμμάτων – δράσεων του σχολείου μας, στην αίθουσα
πολλαπλών χρήσεων.
Συμπεράσματα
Μέσω τωνβιωματικώνστρατηγικών διδασκαλίαςπουεφαρμόζονταιστηδιδακτικήαυτή
πρόταση, οι μαθητές/τριες έρχονται σε επαφή με γεγονότα, καταστάσεις, πρόσωπα,
επικοινωνούνκαικατανοούν τον άλλο (Πατρωνίδου Δ., Χαρπαντίδου Ζ., 2015) αναφορικά
με καταστάσεις που βιώνει, εμπειρίες και συναισθήματα, τα οποία καλούνται οι
μαθητές/τριες να καταγράψουν, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ενσυναίσθησή
τους,ως ικανότηταςδηλαδήκατανόησηςτηςυποκειμενικήςπραγματικότηταςτου«άλλου»,
των αξιών και των αντιλήψεων όπως επίσης και των συνθηκών μέσα στις οποίες αυτή η
πραγματικότητα έχει διαμορφωθεί (Αυγέρη Σ., χ.η.).
Η διαδικασία μάθησης, από στείρα γνώση που προσφέρεται με την παραδοσιακή
μετωπική διδασκαλία, ανεβαίνει επίπεδο και χαρίζει στους μαθητές την ευκαιρία να
αυτενεργήσουν, να συνεργαστούν μέσω των ομάδων, να δουν τη μάθηση ως ένα
δημιουργικόπαιχνίδι,αλλάζοντάςτουςτην παραδοσιακή εικόνα μια σχολικής τάξης και να
χαρούν, κατ’αυτόντοντρόπο,μετη δημιουργία ποιημάτων/κειμένων ομαδοσυνεργατικά,
να τα μελοποιήσουν καινα τα παρουσιάσουν ρυθμικά ήαναγιγνώσκονταςτα ως ελεύθερες

5. 3ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας
Πρακτικά Εργασιών 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας,
Λάρισα 13-15 Οκτωβρίου 2017
ποιητικές συνθέσεις ή κείμενα στην ολομέλεια της τάξης και στην τελική εκδήλωση του
σχολείου μας.
Αναφορές
Dewey,J.(1938, 1980). Εμπειρία καιεκπαίδευση.Μτφ.Λ.Πολενάκης.Αθήνα:Γλάρος
Erricker,C. (2010), ReligiousEducation.A conceptual and interdisciplinaryapproachfor
secondarylevel, London&ΝewYork:Routledge.
Heathcote D.,& Bolton,G.(1994), Drama for Learning(Edt.CecilyO’Neill),Heinemann
Portsmouth,NH
Perkins,D.(1994). The IntelligentEye:LearningtothinkbyLookingat Art.L.A.,Los
Angeles,The GettyEducationInstitute forthe Arts,1994
Ritchhart,R., andPerkins,D.(2008). TeachingStudentstoThink,Educational Leadership,
February2008, 65 (5),57-61
Αυγέρη,Σ.,(χ.η.). Διδακτικέςπροτάσειςμεστόχο την καλλιέργειατης ενσυναίσθησηςστο
μάθημα της Ιστορίας της Α΄ Γυμνασίου. Ανακτήθηκε 30 Μαΐου 2017 από www.pi-
schools.gr/download/publications/epitheorisi/teyxos17/131-143.pdf
Αυδή Α., ΧατζηγεωργίουΜ.(2007) Η τέχνη τουδράματοςστην εκπαίδευση.Αθήνα:
Μεταίχμιο.
Γκόβας Ν. (2001) «Για ένα νεανικόδημιουργικόθέατρο:ασκήσεις –παιχνίδια – τεχνικές
για εκπαιδευτικούς,εμψυχωτέςνεανικών ομάδων».ΕκδόσειςΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Δεδούλη,Μ. (2002). Βιωματικήμάθηση – Δυνατότητεςαξιοποίησήςτηςστοπλαίσιοτης
ΕυέλικτηςΖώνης. ΕπιθεώρησηΕκπαιδευτικών Θεμάτων,τομ.6,145 – 159. Online στο
http://www.pi-schools.gr/download/publications/epitheorisi/teyxos6/deloudi.PDF
Ζαλακώστας Ν. (2016, Δεκέμβριος 5). Μόνος και πικραμένος...«Ο Χριστός στον ΟΗΕ»
[Ανακοίνωση σε blog]. Ανακτήθηκε 4 Ιουνίου 2017 από
http://nzals.blogspot.gr/2012/11/blog-post_7.html.
ΖαλακώσταςΝ.(2016, Δεκέμβριος5). «Ελευθερία…» [Ανακοίνωσησε blog].Ανακτήθηκε
4 Ιουνίου2017 από http://nzals.blogspot.gr/2016/10/blog-post_64.html.
Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος. Φάκελος μαθήματος, Έντυπο υλικό στα
Θρησκευτικά, (σελ. 174-175). Αθήνα: ΥΠ.Π.ΕΘ/Ι.Ε.Π. Ανακτήθηκε 14 Αυγούστου 2017 από
http://iep.edu.gr/images/IEP/EPISTIMONIKI_YPIRESIA/Epist_Grafeia/Graf_Ereynas_A/Nea_p
rogr_spoyd_Thriskeytika/NEOI_FAKELOI/350951230-FAKELOS-MATHITI-THRISKEFTIKA-A-
LYKEIOU.pdf
Καμαρινού (1998).Βιωματική μάθησηστοΣχολείο.Αθήνα.Papergraph.
Μπακιρτζής Κ. (2000). Βιωματική Εμπειρία καικίνητρα μάθησης.Παιδαγωγική
Επιθεώρηση,30. Σελ.102.
Μπέγζου Μ., ΠαπαθανασίουΑ.(2010). «Θέματα Χριστιανικής Ηθικής», Κεφάλαιο β. Το
χριστιανικό ήθος και η σύγχρονη κοινωνία, 7. Το κοινωνικό πρόβλημα. σελ. 123-124,
Αθήνα. Ανακτήθηκε 14 Αυγούστου 2017 από
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C134/152/1091,4007/
ΟδηγόςΕκπαιδευτικούστα ΘρησκευτικάΔημοτικούκαιΓυμνασίου –Αναθεωρημένη
Έκδοση2014. Ανακτήθηκε12Ιουνίου2017, http://iep.edu.gr/index.php/el/thriskeftika-
odigoi-ekpaideftikoy.
Παπασταματίου Ν., (1993). Η συγκρότηση ομάδων εργασίας στο εργαστήριο και
οργάνωση εργαστηριακής άσκησης, Αθήνα. Ανακτήθηκε 31 Μάιου 2017, http://ekfe-
ko.dod.sch.gr/eggrafa/01_Omades_Mathitwn.pdf.
ΠατρωνίδουΔ.,ΧαρπαντίδουΖ.,(2015).«Η συμβολήτης ενσυναίσθησηςστην ιστορική
κατανόηση,Επιστημονικό Εκπαιδευτικό Περιοδικό «eκπ@ιδευτικόςκύκλος» Τόμος3,
Τεύχος 3, 97-112. Ανακτήθηκε 30Μαΐου 2017 από
http://www.educircle.gr/periodiko/index.php/proigoymena-teyxi/tomos-3-2015/tomos-3-
teyxos-3-2015/60-teyxi-periodikon/tomos-3-teyxos-3/408-i-symvoli-tis-ensynaisthisis-stin-
istoriki-katanoisi.

6. 3ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας
Πρακτικά Εργασιών 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας,
Λάρισα 13-15 Οκτωβρίου 2017
Πρόγραμμα σπουδώνστα θρησκευτικάΛυκείου,ΟδηγόςΕκπαιδευτικού.Αθήνα 2016.
Ανακτήθηκε12Ιουνίου2017 από http://iep.edu.gr/index.php/el/thriskeftika-odigoi-
ekpaideftikoy.
Τριλίβα Σ., ΑναγνωστοπούλουΤ., (2008). Βιωματική μάθηση: Ένας πρακτικός οδηγός για
εκπαιδευτικούς και ψυχολόγους. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος. Ανακτήθηκε 30 Μαΐου 2017 από
http://media.public.gr/Books-PDF/9789606863004-0365429.pdf
Χρήση εξωτερικών πηγών
ThinkingRoutines
http://www.visiblethinkingpz.org/VisibleThinking_html_files/03_ThinkingRoutines/03a_ThinkingRouti
nes.html
http://www.visiblethinkingpz.org/VisibleThinking_html_files/03_ThinkingRoutines/03g_Creati vity
Routines/CreativeQuestions/CreativeQuestions_Routine.html
http://pz.harvard.edu/resources/step-inside-perceive-know-about-care-about
http://pzartfulthinking.org/?p=84
https://www.youtube.com/watch?v=A204If_A8u4