De Caballero Fabriek in Den Haag was op 27 juni j.l het decor van de jaarlijkse Nationale Renovatie en Transformatiedag en de uitreiking van de Gulden Feniks. Meer dan 100 geïnteresseerden kwamen naar de dag die NRP organiseerde in samenwerking met Vastgoedjournaal. Om te leren van de koplopers in circulair bouwen en renoveren én elkaar te ontmoeten. De mogelijkheden en kansen voor circulair bouwen en renoveren zijn onuitputtelijk, zo toonden ook dit jaar de vele boeiende presentaties van de spreker, inzendingen, genomineerden en winnaars van de NRP Gulden Feniks.

1. NRP Nationale Transformatie en Renovatiedag
#vjprofs
12:55 Opening programma door dagvoorzitter Jaap van Rhijn, Programmadirecteur
herontwikkelingslocaties Cordaan en voorzitter Werkgroep Kantoren Deltaplan
Duurzame Renovatie DGBC
13:10 Interview Rob van Wingerden, Voorzitter Raad van Bestuur Koninklijke BAM Groep
13:40 Anne Luijten, directeur NRP en Bas van de Griendt, programmamanager NRP Circulair
14:10 Discussie onder leiding van middagvoorzitter Jaap van Rhijn met Vincent Gruis,
Professor of Housing Management, Delft University of Technology, Thijs Asselbergs,
Architect en Professor Architectural Engineering Delft University of Technology en
Wessel de Jonge, Hoogleraar Heritage & Design Delft University of Technology
14.40 Pauze

2. Uw dagvoorzitter
Jaap van Rhijn
#vjprofs
Cordaan

3. #vjprofs

4. Interview dagvoorzitter met
Rob van Wingerden
#vjprofs
Koninklijke BAM Groep

5. #vjprofs
Anne Luijten Bas van de Griendt
NRP NRP

6. NRP Nationale Renovatiedag
27 juni 2018
Anne Luijten, directeur NRP
Bas van de Griendt, programmamanager #NRPcirculair

7. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT7
NRP: PLATFORM VOOR KOPLOPERS
Maatschappelijke doelstelling:
“Het bevorderen van een duurzaam (her)gebruik van de
bestaande gebouwde omgeving”
Motto:
“Het nieuwe vastgoed staat er al”

8. NRP PARTNERS
NRP BEGUNSTIGERS
NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT8

9. • Adviesbureaus
• Advocatenkantoren
• Architectenbureaus
• Banken en financiële
• Instellingen
• Beleggers
• Bouwbedrijven
• Installateurs
• Ontwikkelaars
• Toeleveranciers
• Woningcorporaties
• Brancheorganisaties
SEGMENTEN NRP NETWERK

10. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT10
KENNIS STAAT CENTRAAL
• Kennisdelen: ieder brengt zijn eigen kennis in
• Vanuit een open, onvoorwaardelijke houding
• Vanuit vertrouwen en gedeelde ambitie
• Vanuit de creativiteit van het netwerk ontstaat innovatie
 Samen kom je verder: SAMENWERKING is de sleutel

11. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT11
RENOVATIE EN TRANSFORMATIE ACTUELER DAN OOIT
• Het nieuwe ‘normaal’
• De bestaande gebouwde omgeving maakt het verschil in
maatschappelijke opgaven:
• energietransitie, verduurzaming
• naar een circulaire economie

12. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT12
#NRPCIRCULAIR
Duurzaam gebruik bevorderen 
Circulariteit leidt tot flexibiliteit 
Verschillende omloopsnelheden lagen, materialen en delen van een gebouw 
Dynamisch gebruik en langere levensduur

13. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT13
DOEL VAN HET PROGRAMMA
Met elkaar uitvinden - in de praktijk – hoe je het aanpakt
• Kennis ophalen en kennis delen
• Met elkaar experimenteren: casus
• Handreiking bieden met vuistregels
• NRP Code
 Mensen in beweging krijgen, perspectief van handelen bieden

14. CONTEXT EN SAMENWERKINGEN
NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT14
• Transitieagenda en Bouwagenda
• Samenwerking met TU Delft en AMS
• Ondersteuning door
Ministerie van BZK en RVO Nederland

15. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT15
Deelnemende partners

16. Overige deelnemers

17. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT17
HET MOET ANDERS
• Nieuwe rollen
• Van product naar dienst
• Nieuwe businessmodellen
• Kennis delen, open houding, persoonlijke drijfveer

18. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT18
SAMENWERKING LEIDT TOT VERNIEUWING
• Inspireren, goede voorbeelden laten zien, voordelen laten zien
• Opdrachtgever en uitvoerder samen tot nieuwe oplossingen komen
• Overheid: normen stellen en goede voorbeeld geven
NRP: samenwerking faciliteren en rol van aanjager
Aan de slag! Maar dan wel samen

19. Programma #NRPcirculair
Bas van de Griendt
27 juni 2018

20. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT20
Jeannette Levels, LBP | Sight
“MPG en vuistregels voor circulair
renoveren en transformeren”

21. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT21
Petran van Heel, ABN∙AMRO
“Financiering en businessmodellen
bij circulair (ver)bouwen”

22. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT22
Kees van Es, Beelen Sloopwerken
“De nuchtere kijk van een sloper op
circulair bouwen”

23. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT23
Moniek Hendriks, Woonbedrijf
“Materiaalstromen, voorbeelden en
verhalen van een corporatie”

24. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT24
Sturen op een overgang van
een lineaire naar een circulaire economie?
1. Waarde en vooral milieudruk van grondstoffen
centraal stellen
2. Vuistregels gebruiken voor een optimaal gebruik
van grondstoffen
3. Grondstoffenstromen in de bouw in kaart brengen en volgen
4. Verantwoording / Rekenschap afleggen over
het gebruik van grondstoffen

25. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT25
Drie-stappen-strategie voor circulair (ver)bouwen
Trias Rebus
naar analogie
van de
Trias Energetica
T R I A S
+

26. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT26
The Pace Layering Concept & Shearing Layers of Change
Structure 30 – 300 years
Site eternal
Bron: Stewart Brand (1994)
Skin 20 years
Services / Systems 7 – 15 yearsth
Space plan / Setting 3 – 30 years
Stuff 1 day – 1 month

27. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT27
Liander, Duiven

28. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT28
Lagere milieu-impact → bijdrage bouwdelen aan MPG
Kantoren Woningen

29. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT29
Bij hergebruik casco
€ 0,48 per m² bvo
Indien nieuwbouw casco
€ 0,48 + € 0,38 per m² bvo

30. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT30
• BETON per m3
CEMIII € 7,00 i.p.v. € 14,50 (52%)
CEMI € 7,00 i.p.v. € 27,80 (75%)
• TUSSENWAND per m2
€ 1,41 i.p.v. € 1,85 (24%)
• BAKSTEEN per ton
€ 16,06 i.p.v. € 24,60 (35%)

31. “Materialen zijn niet circulair,
toepassingen kunnen dat wel zijn”
Jeannette Levels, LBP | Sight

32. NRP: OMDAT HET NIEUWE VASTGOED ER AL STAAT32

33. OPROEP
Voorbeelden & Verhalen
Jeannette Levels, LBP | Sight

35. 2e BIJEENKOMST
#NRPcirculair
13 juni 2018

36. Meer weten over het
programma #NRPcirculair?
bel of mail met
Bas van de Griendt
tel. 06 22088422 e-mail b.vandegriendt@nrp.nl

37. Discussie op het podium
#vjprofs
Jaap van Rhijn Wessel de Jonge Thijs Asselberg Vincent Gruis
Cordaan Delft University of Technology Delft University of Technology Delft University of Technology

38. 38
https://vimeo.com/260053825

39. 39

40. Pauze
#vjprofs

41. Programma
15:10 Niels Bloem, Partner, Director Valuations Colliers International
15:40 Marco Bijkerk, Manager Innovative Technologies New Business Development Remeha
16:10 Caroline Weebers, partner Weebers Vastgoed Advocaten
16.40 Jan Latten, Bijzonder hoogleraar Sociale Demografie Universiteit van Amsterdam /
Hoofddemograaf CBS
17.10 Wrap up door dagvoorzitter
17:20 Uitreiking Gulden Feniks
Geurt van Randeraat, juryvoorzitter NRP Gulden Feniks, oprichter en directeur SITE urban
development.
De Gulden Feniks wordt uitgereikt door Ton Meijer, Chairman/Co-Founder MeyerBergman Erfgoed
Groep, oprichter MAB, bekend van Westergasfabriek en Paleis Soestdijk.
18:00 Netwerkborrel
#vjprofs

42. Niels Bloem
#vjprofs
Colliers International

43. TAXEREN VAN CIRCULAIRE GEBOUWEN
EXPERTS OP DE TOEKOMST VAN VASTGOED

44. https://www.linkedin.com/in/niels-
bloem-5248b82b/
NIELS.BLOEM@COLLIERS.COM
PARTNER / DIRECTOR VALUATIONS
NIELS BLOEM MRE MRICS RT RMT

45. HOE WERKEN TAXATEURS?
HOE KOMT CIRCULARITEIT
TERUG IN TAXATIES?
WAT IS DE ROL VAN DE
TAXATEUR IN DE TOEKOMST?

46. IVS EN EVS
WETTELIJKE NORMEN
RICS EN RED BOOK
NRVT
HOE WERKEN TAXATEURS?

49. DE VERANDERING

52. Energielabels Verkoopbaarheid +
verhuurbaarheid +
transformatiemogelijkheden
Licence to operate
HOE KIJKEN TAXATEURS AAN TEGEN
DUURZAAMHEID

53. Niet duurzaam:
marktwaarde lager
Sterke verschillen
per regio
HOE KIJKEN TAXATEURS AAN TEGEN
DUURZAAMHEID

54. HOE KIJKEN TAXATEURS AAN TEGEN CIRCULARITEIT
Weinig
concrete
voorbeelden
Materialen-
paspoort
Oogstlijst Niet alleen
materialen, ook
verandering qua
functies
Kosten hoger
dan reguliere
bouw
Beleggingsmarkt
is beperkt klaar
voor circulaire
gebouwen

55. CASUS THE EDGE

56. Markthuur
hoger: lagere
energiekosten
Exit yield:
toekomstwaarde
beter, minder
afschrijving
Resultaat:
marktwaarde
hoger dan regulier
gebouw
Onderhoud: lager
BAR/ NAR:
minder risico op
wederverhuur en
financierbaarheid
MARKTWAARDE HOGER ?

57. DE OVERTREFFENDE TRAP

61. CASUS CIRCL

62. Exit yield:
nog hogere
toekomstige
marktwaarde,
nog minder
afschrijving
Exit niet alleen
gebouw ook
materialen
Markthuur
hoger,
nog lagere
energiekosten
Onderhoud
gelijk
Resultaat:
Marktwaarde
hoger ?
MARKTWAARDE NOG HOGER?

64. Automatisch
waarderen:
combinatie met
mensenwerk
Uitgebreide
argumentatie:
hoe kom je aan
de marktwaarde
Strategisch
adviseur:
visie op waarde
ontwikkeling
Data driven
Innnoveren,
maar ook
improviseren
DE TAXATEUR IN DE TOEKOMST

66. Marco Bijkerk
#vjprofs
Remeha

67. Circular
Energy?
Marco Bijkerk
Manager Innovative Technologies Remeha

68. a exponential time frame……………….
fromfrom 1750 until today

69. Responsibility
Our water Our atmosphere

70. Energy transition
• Clean from source to end user
• CO2 reduction/ €
• Route towards 2050 (85% of the
dwellings already exists)
• Climate deal Paris  no carbon in
residential buildings

71. remeha.nl29-6-2018
Moving to 2050
No carbon allowed from residential applications

72. remeha.nl 72

73. What is waist when we discuss
energy?

74. Can we make energy Circular?

75. Water flows from high to low
 Lowest level is sea level
Energy flows from hot to cold
 Lowest natural temperature is ambient T
 Not Circular, but there are several levels!

76. 15300000000000000kWh /day
58 kWh/pp/day
Input = output thanks to CO2

77. Warmtevraag
Zonlicht aanbod
Elektriciteitsvraag eindgebruiker
Year/day
Quantity

78. 78
jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
-2,0
-1,0
0,0
1,0
2,0
3,0
1
4
7
10
13
16
19
22
Maanden
Vermogen[kW]
Uren van de dag
Electricity demand and production (total) [kW] )
Average house (1600m3 gas consumption)
2,0-3,0
1,0-2,0
0,0-1,0
-1,0-0,0
-2,0--1,0
Research Remeha

79. Waist heat
Usage (hp)
Electricity
Sun
Electricity
• Supply and demand are not in balance
• No storage  100% sustainable not possible
• Inefficient transport
Waist heat
Usage (car)
Supply Demand

82. CO2 intensity
remeha.nl 83
Breakeven COP  0,63/0,19= 3,5
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
ExhausttCO2perkWh[kg]
Year
Exhaust of CO2 / kWh Elektriciteit
Gas
scenario duurzame gas in de mix (waterstof, groen, P2G)
scenario, duurzame elektriciteit in de mix, ook in de winter
scenario: gas wordt niet duurzamer
scenario gas wordt voor de helft duurzaam
scenario vraag naar elektriciteit neemt harder toe dan
verduurzaming
scenario elektriciteit wordt voor de helft duurzaam

83. Circular?

84. What is natures solution?

85. CO2 + H2O +  C6H12O6 + O2
System Ƞ: = 0,001%
C6H12O6 + O2  CO2 + H2O + energie
Ƞ =10 %
Ƞ = 0,01 %

86. Important characteristics
• 100% sustainable
• There are users of energy
• Transport of energy
• No new CO2 is created, It’s completely circular, The
system is in balance and short living CO2 is no problem,
• Efficiency is a bit low…..
• Supply and demand are not connect
 storage in chemicals

87. Source: Fraunhofer Instituut

88. + 2H2O  2H2 + O2
}
CO2+ Energy
4H2 + CO2  2H2O + CH4
Hydrogen
Transport & storage

89. 93
jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
-2,0
-1,0
0,0
1,0
2,0
3,0
1
4
7
10
13
16
19
22
Maanden
Vermogen[kW]
Uren van de dag
Electricity demand and production (total) [kW] )
Average house (1600m3 gas consumption)
2,0-3,0
1,0-2,0
0,0-1,0
-1,0-0,0
-2,0--1,0
Research Remeha

90. Field test

91. remeha.nl 95
jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
-2,0
-1,0
0,0
1,0
2,0
3,0
1
4
7
10
13
16
19
22
Maanden
Vermogen[kW]
Uren van de dag
Electricity demand and production (total) [kW]
Average house with PV and u-chp
2,0-3,0 1,0-2,0
0,0-1,0 -1,0-0,0
-2,0--1,0
Research Remeha
Year round hourly Electricity import
and export of the total house

92. Field test, first results: the grid

93. What does this mean?
Save energy where possible
We need a level playing field based on CO2 reduction. Not a choice of
technologies or energy carriers
CO2 reduction all-electric is not sufficient.
Storage of energy in gas is a must
Key in reducing CO2 is managing the grid demand  avoid peak loads.
Create high value energy no waist heat

97. remeha.nl 101

98. Storage
Powerplant Boiler
Power to
gas
CHP GHP GHP
EHP
Battery
Existing grid

100. Caroline Weebers
#vjprofs
Weebers Vastgoed Advocaten

101. Circulair ontwerpen en bouwen
NRP renovatiedag 27-6-2018
Aanbesteden en aanjagen
Samenwerken en stappen zetten
Eigendom en euro’s
Mr. Caroline Weebers-Vrenken MRE
lid NRP Denktank wet- en regelgeving

102. Aanbesteden is aanjagen
‘De toepassingen zijn er al; het is een kwestie van vragen.’
‘De markt is nog niet klaar voor circulair bouwen.’
- Toepassing van meer dan (??) procent aan:
 hergebruikt materiaal
 te hergebruiken materiaal (direct/na verwerking)
 ‘losmaakbaar’/vervangbaar materiaal

103. Aanbesteden is aanjagen
• Maak een multidisciplinaire aanpak mogelijk via ‘percelen’ en/of later
toe te voegen partijen
• Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het eindresultaat
• Garanties vragen voor prestatie en koppelen aan optie onderhoud
• Beloon inzet tot innovatie obv kosten (kansendossier)
• Duidelijke exitmomenten

104. Aanbesteden is aanjagen
Voorwerk: breng de materialen in het gebouw volledig in beeld.
Breng proces en doelstelling zo goed mogelijk in beeld:
Geen metersdik PvE, maar referenties als (globaal) toetsingskader.
Voorkomen van loze beloften?
- Sterke selectieprocedure
- Dialogen en/of interviews
- Sterke verificatieprocedure
- Wachtkamermodel

105. Samenwerken en stappen zetten
• Wat kennen we? Opdracht en aanneming
traditioneel, bouwteam, UAV
geïntegreerd, D&B en UAV-GC
• Wat kunnen en moeten we?
Samenwerken
Cocreatie
(ontwerp&uitvoering)

106. Samenwerken en stappen zetten
Projectmatige alliantie:
• Doelstelling: innovatie van ‘product’.
• Doelstelling: kennis en netwerk delen
• Benoemen: kaders pilots… opdrachten/aanneming/leveringen en prijs
• Projectorganisatie, communicatiestrategie en geheimhouding
• Exclusiviteit
• Evaluatie
• Exit

107. Eigendom en euro’s
Eigendom knippen: Kan het …… simpel?
- Door vestiging van een opstalrecht
- Door gebruik van materialen die geen bestanddeel worden:
naar verkeersopvatting niet verbonden zijn en zonder ‘schade
van betekenis’ zijn te demonteren / niet aard- en nagelvast.
Verkeersopvatting: in het maatschappelijk verkeer levende opvattingen.

108. Eigendom en euro’s
1. Eigendom van circulaire materialen koop/opstalrecht = €
2. Gebruik van circulaire materialen huur/erfpacht = €
3. Optieovereenkomsten:
recht om te kopen/ruilen/gebruiken optievergoeding = €
Afgeleiden daarvan: door dienstverlening vergroten van
de kans te kopen, verkopen, ruilen, huren, verhuren.
MEERWAARDECREATIE
Combinatie met exploitatie/onderhoud

109. Eigendom en Euro’s
• Plaatsing, onderhoud en terugname:
constructies? (structure)
gevels? (skin)
verwarmingsinstallaties? (services)
- Verplichte teruggave?
- Hoe werkt: verzekering - belasting - hypotheek - doorverkoop
- Overdraagbare contracten (derivaten)?

110. To do…
- Werken aan best practices en eenvoudige modellen
- Lobby voor incentives van de overheid
- Sturen op juiste timing van wettelijke kaders
Dank voor uw aandacht!
www.vastgoed-advocaten.nl