Presentatie van Irma Thijssen op Building Holland 2 april 2015.

1. Irma Thijssen
sr adviseur utiliteitsbouw RVO
i.o.v. ministerie van BZK
Building Holland
Energieneutrale scholen
bouwen? Het kan!
2 april 2015

2. RVO.nl – gids voor Duurzaam bouwen
Woningbouw – Utiliteitsbouw
Renovatie – beheer & onderhoud – transformatie – nieuwbouw – sloop
Energiebesparing – hernieuwbare energie – materialen
Voor de professional, voor ondernemend NL
www.rvo.nl/gebouwen
In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninksrijksrelaties
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - Building Holland 20152

3. Energieneutrale scholen bouwen?
Het kan!
Leerervaringen
• Top 15 energiezuinigste scholen
• Ervaringen van 6 koplopers
• Eerste monitoringresultaten
RVO instrumentarium
• Programma van Eisen Frisse Scholen 2015
• Database Energiezuinig gebouwd
• Green deal verduurzaming Scholen
• Overige instrumenten

4. Top 15 energiezuinigste scholen 2014
• Vanaf 2015: EPC onderwijsfunctie
van 1,3 naar 0,7
• Onderzoek door MoBius i.o.v. RVO
• Kennishuis Energie in de Gebouwde
Omgeving
• Alle gegevens komen in Database
Energiezuinig gebouwd
• Werkelijk gebouwd, werkelijke
maatregelen
• Herberekening EPC volgens NEN
7120

5. Top 15 energiezuinigste scholen (E/E)

6. E/E na weglaten PV

7. 15
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Brede School PLUS te Lage Mierde
met ventilatie via de vloer
energiegebruiken
Brede school ; 2.010 m2

8. 14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Christiaan Huygens College te Eindhoven;
energiedak levert warmte en stroom
energiegebruiken
VO school; 6.853 m2

9. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
13
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
CAH Vilentum te Dronten;
een agrarische school in een reuzenkas
energiegebruiken
Agrarische Hogeschool;
6.116 m2

10. 12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Veldhuizerschool te Ede;
(bijna) passiefschool met individuele ventilatie
energiegebruiken
verwarming
warmtapwater
koeling
ventilatoren
verlichting
PO school; 1.242 m2

11. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
11
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
De Energieschool te Jirnsum;
dubbele passiefschool met verse lucht via grondbuizen
energiegebruiken
Twee PO
scholen;
1.557 m2

12. 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Lyceum Schravenlant te Schiedam;
een Frisse School met veel aandacht voor C2C
energiegebruiken
VO school; 5.713 m2

13. 9
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
MKC Zeeburgereiland te Amsterdam;
DBMO-contract met een systeembouwer
energiegebruiken
Montessori Kind Centrum
met gymzaal; 3.738 m2

14. 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Het Klaverblad te Amsterdam;
combinatie van onderwijs- en woongebouw
energiegebruiken
PO school met gymzaal;
2.1868 m2

15. 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
OdyZee te Kloetinge (Goes);
passiefschool voor het bijzonder onderwijs
energiegebruiken
SO scholen (PO en VO)
met gymzaal; 2.137 m2

16. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
De Wilgenstam te Rotterdam;
het enige renovatieproject in de Top 15
energiegebruiken
PO school; 1.688 m2

17. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Praktijkschool Focus in Heerhugowaard;
praktijkonderwijs zichtbaar in het gebouw
energiegebruiken
VMBO scholen met gymzalen
en kantoorruimte; 4.803 m2

18. 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
BS Houthaven te Amsterdam;
duurzaam en flexibel voor een lang leven
energiegebruiken
Brede scholen, gymzaal en
kantoorruimte; 5.980 m2

19. 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Burgemeester Waldaschool op Nes, Ameland;
snoeihout van het eiland houdt de school warm
energiegebruiken
VO school; 1.577 m2

20. 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Plein Oost in Haarlem;
licht en transparant gebouw verrijkt de wijk
Brede school SBO + PO
2.521 m2
energiegebruiken

21. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet
van zijn vijfde tot zijn achttiende
verjaardag naar school
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
energiegebruiken
MFC 1.524 m2
met PO school en wijkcentrum
MFC
Westergeest-
Triemen;
levert meer
zonnestroom dan
het gebouw zelf
gebruikt

22. Conclusies uit de Top 15
• Omvang varieert van 1.300 m2 tot bijna 6.900 m2
• Grote scholen compacter dan kleine
• Zeer uiteenlopende ontwerpen en maatregelpakketten
Combinatie van compact bouwen, zeer goed isoleren, efficiënte verwarming,
vraaggestuurde ventilatie en goed geregelde verlichting. 3 passief scholen
• Toevoegen extra PV leidt naar energienul
• Verlichting grootste energiepost; 2e ventilatie, 3e verwarming
• Innovatie school in kas, gebruik van snoeihout, aansluiting op stadsverwarming,
voorverwarming ventilatielucht via grondbuizen
• Vaak WKO toegepast
• Vergelijking met Top 15 meest energiezuinige kantoren
Bij kantoren meer focus op installatietechniek en regeltechniek, en meer aandacht voor
innovatief bouwproces: bouwteam, eigen beheer, aanbesteding DBFMO, prestatiecontract
• Combinatie van ambitie, vakmanschap en samenwerking maakt het succes

23. Ervaringen van 6 koplopers BENG-B£NG
Kennis Atelier met 30 deskundigen uit 6 projecten
• Samenwerking: sfeer, durf, creativiteit
• Opdrachtgeverschap: expertise, regie, partners,
inhuren
• Bouwproces: integraal, bouwteam
• Techniek: combinatie pakketten
• Flexibiliteit: inspelen op nieuwe ontwikkelingen
• Ambities: formuleren, draagvlak, borging
• Kwaliteitsborging: bij bouw, oplevering, gebruik
• Kosten: meerkosten beperkt, vooral extra
procestijd
• Financiering: innovatieve oplossingen zoals TCO,
voorfinanciering markt, MFC’s, geïntegreerde
contracten, prestatiecontracten
• Gebruiksfase: meer aandacht voor monitoring,
beheer, onderhoud, gebruikers

24. Eerste monitoringresultaten (1)
• Enerdeco monitort 9 scholen i.o.v. RVO en Platform 31
• Vier seizoenen
• Energiegebruiken, Binnenmilieu (CO2, temperatuur en soms ook geluid en
verlichting), Tevredenheid van de gebruikers
• Gestart begin 2014; eindrapporten verwacht begin 2016
• Drie leerpunten:
1. Oplevering
2. Beheer
3. Onderhoud

25. Eerste monitoringresultaten (2)
1. Oplevering
 Is alles aanwezig?
 Functioneert alles? (zonwering, warmtepomp voor koeling staat uit)
2. Beheer
 Meer en ingewikkelder installaties, dus aandacht voor beheer is nodig
 Meters aflezen, energierekening goed checken
 Veel storingen leiden tot ontevredenheid
 Vb: energiegebruik 3x te hoog. Oorzaak: wtw draait continu
3. Onderhoud
 Vb decentrale units: tijdig batterijen vervangen en filters schoonmaken.
Beheer is dan meestal niet centraal en niet op afstand leesbaar
4. Algemeen
 Zelf doen of uitbesteden
 Goed contractbeheer
 Tevredenheid versus cijfers correspondeert niet altijd

26. Programma van Eisen Frisse Scholen

27. Database Energiezuinig Gebouwd
400 praktijk-
voorbeelden
nieuwbouw,
renovatie
woningbouw,
utiliteitsbouw,
gebieden
32 scholen

28. Green Deal Verduurzaming Scholen
Nationaal Energieakkoord
VNG, PO-Raad, VO-raad
Vier ministeries:
BZK, OCW, IenM, EZ
Ruimte-OK, Klimaatverbond
RVO = secretaris
Najaar 2014 – voorjaar 2015:
Consultatie
Plan van aanpak
Start uitvoering zomer 2015

29. Instrumenten RVO
• Website www.rvo.nl/frissescholen
• Database www.rvo.nl/energiezuiniggebouwd
• Programma van Eisen Frisse Scholen
• Frisse Scholen Toets
• EBA
Nieuw in 2015
• Leidraad Verduurzamen scholen PO en VO - IHP’s en MOP’s
• PV op scholen Tool
• Factsheets met voorbeelden voorraadaanpak en financiering
• Ventilatiesystemen: leren van fouten en van successen
• Installatiescan voor installateurs
• FAQ lijst over PvE en binnenmilieu thema’s
• …. en nog veel meer