mmm

1. Pojęcie, funkcje i źródła prawa
karnego – wybrane zagadnienia
Mgr Karolina Piech
Katedra Prawa Karnego Materialnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Uniwersytet Wrocławski

2. Pojęcie prawa karnego

3. „Nazwa prawo karne (ius poenale, Strafrecht, penal
law, droit penal) określa jedną z gałęzi systemu
prawa obowiązującego w państwie. Z punktu
widzenia formalno-prawnego prawem karnym jest
zespół norm prawnych definiujących czyny
zabronione pod groźbą kary oraz określających
zasady odpowiedzialności za te czyny.
Najistotniejszym elementem tej definicji jest kara,
będąca przewidzianą przez prawo ujemną reakcją 2
na czyn zabroniony. Oznacza to zarazem, iż drugim
elementem dystynktywnym jest czyn naganny,
społecznie szkodliwy, z tego powodu bowiem
zostaje on zabroniony pod groźbą kary”.
A. Marek

4. „Prawo karne jest jakby negatywem
fotograficznym, malującym (...) stan cywilizacji,
budowę społeczną, potrzeby i ideały danego
społeczeństwa”.
J. Makarewicz
„Prawo karne opiera się na państwowej władzy
karania”
H. Jescheck, T. Weigend

5. „Bezsporny jest również systemowy charakter prawa
karnego, jako wyodrębnionej gałęzi prawa
opierającej się na jednolitych zasadach i swoistej
metodzie, zwanej w literaturze metodą karnistyczną.
Jej cechą jest posługiwanie się zakazami i nakazami
określonego zachowania pod groźbą przewidzianej
prawem kary, przy czym podstawą odpowiedzialności
karnej jest indywidualna wina sprawcy. W
przeciwieństwie do wyróżnionych metod
cywilistycznej oraz administracyjnej, które pełnią
funkcje regulacji stosunków społecznych, metoda
karnistyczna spełnia przede wszystkim funkcję
ochronno-prewencyjną”.
A. Marek

6. Szczególne cechy prawa karnego
„Szczególnymi cechami, które odróżniają prawo
karne od innych gałęzi prawa, są jego
imperatywny i wartościujący charakter,
uniwersalizm i subsydiarność”.
A. Marek

7. „To człowiek jest autorem przestępstwa, kara
dotyka człowieka i najczęściej człowiek jest
ofiarą przestępstwa” (zasada humanizmu)
A. Grześkowiak
„Myślą przewodnią nowego prawa karnego musi
być ochrona godności człowieka zarówno jako
pokrzywdzonego, jak i sprawcy przestępstwa”.
Fragment uzasadnienia do kodeksu karnego

8. „Prawo karne jest zespołem norm
powinnościowych, wymagając w sposób
imperatywny przestrzegania podstawowych
wzorców postępowania. Naruszanie tych
wzorców (zakazów i nakazów), jako społecznie
szkodliwe, spotyka się z potępieniem wyrażonym
w normach penalizujących takie postępowanie”.
A. Marek
„Prawo karne jest prawem nieprzekraczalnych
granic”.
W. Wolter

9. „Prawo karne nie daje odpowiedzi na pytanie,
jakie zachowania są zabronione albo nie
zabronione (...), jakie zachowania są bezprawne
albo nie są bezprawne. Prawo karne daje
odpowiedź na pytanie, które z zachowań
bezprawnych są zachowaniami karalnymi”.
(subsydiarność prawa karnego)
K. Buchała, A. Zoll

10. „Ujmowanie norm karnoprawnych jako
wtórnych, sankcjonujących wyłącznie
zachowania sprzeczne z wynikającą z innych
regulacji normą sankcjonowaną, prowadzi do
„niezrozumiałego i niedopuszczalnego zabiegu
polegającego na uczynieniu z prawa karnego
wyłącznie aneksu do innych dziedzin prawa”.
T. Kaczmarek

11. „Prawo karne jest konstytutywne w tym sensie,
że samodzielnie tworzy prawne normy
zachowań i na wypadek ich naruszenia opatruje
je sankcjami”.
A. Grześkowiak
„Wszystko to, co wykracza poza konieczność
prawa karania, jest w istocie nadużyciem prawa i
tyranią”.
C. Beccaria

12. Funkcje prawa karnego

13. „Termin „funkcje”, w tym wypadku w odniesieniu do
prawa karnego, można rozumieć dwojako. Można mówić
o funkcjach zamierzonych, opartych na przyjętych
założeniach aksjologicznych, oraz w funkcjach
rzeczywistych, których stwierdzenie jest możliwe jedynie
na podstawie badań empirycznych stosowania norm
prawa karnego. W niniejszym opracowaniu mamy na
myśli funkcje zamierzone, które można utożsamiać z
„celami” lub „zadaniami” prawa karnego, przyjmując
jednocześnie, iż badanie skutków jego stosowania nie jest
możliwe en block, lecz jedynie w odniesieniu do
poszczególnych unormowań czy instytucji (np. badanie
rzeczywistych efektów kary pozbawienia wolności,
stosowania probacji, funkcjonowania przepisów o
obronie koniecznej, ochrony określonych dóbr)”.
A. Marek

14. • A. Zoll, K. Buchała – funkcja ochronna i
gwarancyjna
• L. Gardocki – funkcja sprawiedliwościowa,
ochronna i gwarancyjna
• T. Bojarski – funkcja sprawiedliwościowa,
ochronna, gwarancyjna, profilaktyczno-
wychowawcza
• J. Warylewski – „funkcja zaspokojenia
społecznego poczucia sprawiedliwości”
• A. Grześkowiak – funkcja karząca,
zapobiegawcza, poprawcza

15. Konstytucja jako źródła prawa karnego

16. „Prawo karne jest tą dziedziną prawa, która swoimi
środkami wkracza najbardziej intensywnie w
wolności i prawa człowieka gwarantowane przez
porządek prawny, w tym także przez Konstytucję.
Prawo karne ma jednak przede wszystkim do
wypełnienia zadanie ochrony wartości i dóbr
ważnych dla funkcjonowania, niezakłócanego przez
innych, codziennego życia obywateli, realizacji przez
nich swoich aspiracji, rozwoju społeczeństwa jako
całości i niezakłócanego funkcjonowania, dla dobra
obywateli, instytucji państwowych i samorządowych.
Jest to więc dziedzina, w której, jak w żadnej innej,
istotną rolę odgrywają zasady i reguły
konstytucyjne”.
T. Bojarski

17. „Prawo karne wkracza w wolności i prawa człowieka
i obywatela w różnoraki sposób. Pierwszy z nich ma
dla prawa karnego w pewnym sensie znaczenie
pierwotne i związany jest z zakresem norm
sankcjonowanych, a więc norm, które wyrażają
powinność określonego zachowania się poprzez
zawarte w nich zakazy albo nakazy. Normy
sankcjonowane decydują o zakresie zachowań
dozwolonych i zabronionych, wkraczając przez
system zakazów i nakazów w sferę wolności i praw
podstawowych, a także związanych z wolnością
działań z zakresu życia codziennego”.
T. Bojarski

18. „Prawo karne określa zachowania godzące w wolności i
prawa obywateli, naruszające dobra ważne dla
społeczeństwa, zagrażające funkcjonowaniu państwa. Te
wartości i dobra atakowane przez sprawców czynów
zabronionych pod groźbą kary są przeważnie także
wartościami i dobrami chronionymi Konstytucją. Należy
więc zbadać, czy z punktu widzenia Konstytucji można
wyprowadzić polecenie dla ustawodawcy karnego albo
przynajmniej dyrektywę odnoszącą się do wprowadzenia
karalności odpowiedniej kategorii zachowań. Innymi
słowy, czy z Konstytucji wynika nakaz kryminalizacji lub
nawet czy z treści Konstytucji da się wyprowadzić
polecenia lub zalecenia dotyczące rodzaju sankcji
związanej z popełnieniem czynu zabronionego
określonego typu”.
T. Bojarski

19. „Jeśli prawo karne jako pewien instrument, czy
przynajmniej jako pewne zjawisko społeczne, nie
ma powstawać w sposób żywiołowy, konieczne
jest ustalenie pewnych reguł, otwarte ich
dyskutowanie, lansowanie i stosowanie. W
przeciwnym razie proces kryminalizacji podatny
będzie na koniunkturalne wykorzystywanie
prawa karnego przez polityków, na realizację
nagłych pomysłów i zaspokajanie przejściowych
emocji opinii publicznej”.
L. Gardocki

20. „Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy
są konieczne w demokratycznym państwie dla
jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
moralności publicznej, albo wolności i praw
innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać
istoty wolności i praw”.
Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP

21. „Z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynikają trzy zasady
wiążące ustawodawcę: zasada subsydiarności
(konieczności), zasada właściwego środka i
zasada proporcjonalności w ścisłym tego słowa
znaczeniu (adekwatności)”.
T. Bojarski