1939ko Erantzukizun Politikoen Legeari buruzko iruzkina zuzentzeko jarraibideak

1. ERANTZUKIZUN POLITIKOEN LEGEA
IRUZKINA ZUZENTZEKO JARRAIBIDEAK
EGILEA: Mentxu Gandarias

2. (…) Gobernuak (…) uste du unea iritsi dela Erantzukizun Politikoen Lege bat emateko,
beren egite edo ez-egite larriekin matxinada gorria gorpuzten lagundu zutenek alde
horretatik dituzten erruak kitatzeko balioko duena (…).
Halako zigorrak ezartzeaz arduratuko diren auzitegietako kideak Armadako,
Magistraturako eta Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S.-eko ordezkariak
izango dira (…).
1. art. Erantzule politiko deklaratzen dira 1934ko urriaren 1etik 1936ko uztailaren 18ra
bitarte Espainiari jasanarazi zitzaion era guztietako asaldura eragiten edo areagotzen lagundu
zuten pertsona fisikoak nahiz pertsona juridikoak, eta orobat bigarren data horretatik
aurrera, beren ekintza batzuekin edo gelditasun larriarekin, Mugimendu Nazionalaren
kontra aritu direnak edo daudenak.
2. art. Aurreko deklarazioaren ondorioz (…) legez kanpo gelditzen dira 1936ko otsailaren 16an
hauteskunde-deia egin zenez geroztik Fronte Popularra osatu duten alderdi edo talde
politiko eta sozial guztiak, eta orobat hari aliatu edo atxiki zaizkion alderdi eta taldeak eta
Mugimendu Nazionalaren Garaipenari kontra egin dioten guztiak.
3. art. Legez kanpo deklaratutako alderdi, talde eta erakundeek osotara galduko dituzte era
guztietako eskubideak eta ondasun guztiak.
Boletín Oficial del Estado, 1939ko otsailaren 13a.

3. TESTUAREN IZAERA
TESTU MOTA
JATORRIAREN FORMAREN EDUKIAREN
ARABERA ARABERA ARABERA
Jorratzen den gai nagusia politikoa da,
Gerra Zibilean alde errepublikarrean
aritzeagatik delitu/erantzukizun politikoak
•Lehen mailako informazioa,
ezartzeko legea baita.
gertaeraren garaikidea izandako
protagonista batek zuzen
idatzitakoa, testu historikoa. •Dokumentu juridikoa da, Espainiako
Estatuko Burutzak egindako legearen
zatia da, 1939ko Erantzukizun
Politikoen Legearen hainbat
pasarte, hain zuzen.

4. TESTUAREN EGILEA
•Francisco Franco Bahamonde ( 1892 – 1975 ). Ferrolen jaio zen,
tradizioz itsasoko lanbideetan aritutako erdiko klaseko familia batean. Toledoko
Infanteriako akademian sartu zen. Marokoko protektoratuko armada kolonialean
egon zenean, Atzerritarren Tertzioko edo Legioko komandante-gradua eman
zioten, gerrako merituengatik. Alhucemasko lehorreratzean parte hartu zuen 33
urte zituela, Europako jeneralik gazteena zen.
•Primo de Rivera diktadoreak Zaragozako akademia militarreko zuzendari
izendatu zuen 1928an; hiru urte geroago, errepublikanoek itxi egin zuten
akademia.
•Lerrouxen zentro-eskuineko gobernuak Asturiasko greba iraultzailearen
aurkako errepresioa zuzentzeko agindu zion. Gil Roblesek Estatu Nagusi
Zentraleko buru izendatu zuen.
•Fronte Popularraren 1936ko otsaileko garaipenaren ostean, Azañak Estatu
Nagusiko buruzagitzatik kendu zuen, eta gobernuak, konspirazio militarraren berri
jakinik, Kanarietara bidali zuen.

5. TESTUAREN EGILEA
•Francok erregimen parlamentarioarekiko, liberalismoarekiko eta demokraziarekiko
jarrera mesfidatia zuen, eta azken unean, Mola jeneralak prestatutako
konspirazioan parte hartzea erabaki zuen. Kanarietan gerra-egoera aldarrikatu
ostean, hegazkina hartu - Dragon Rapide – eta Tetuanera joan zen; han, Marokoko
protektoratuko agintari goren izendatu zuen bere burua. Berehala, Hitler eta
Mussolinirekin jarri zen harremanetan, hegazkinak eta gerrako materiala lortzeko.
•Irailaren 29an, Burgosko Defentsarako Juntak Lur, Itsaso eta Aireko armaden
jeneral goren izendatu zuen, eta urriaren 1ean, Espainiako Estatuko
gobernuburu. Agintaritza militar eta politiko gorena hartuta, diktadura zorrotza
ezartzeko bideari ekin zion.
•1936ko urriaren 1ean argitaratutako dekretu baten bidez, armada guztietako
jeneral goren eta Espainiako Estatuko gobernuburu izendatu zuten; beraz, Estatu
berriko agintaritza militarra eta botere politiko guztiak bereganatu zituen.
Defentsarako Junta desegin zuten, eta Francok Estatuko Junta Teknikoa eratu
zuen, diktadorearen organo aholku-emailea: militarrek osatzen zuten junta hori.
•Une horretatik aurrera, “caudillo” titulua hartu zuen, eta izen hori erabili zuen
talde nazionaleko propagandak hari erreferentzia egiteko. Horrela hasi zuen
Francok bere diktadura pertsonala ezartzeko bidea.

6. TESTUAREN EGILEA
•1937an Mola hegazkin istripu batean hil zen eta Francoren buruzagitza
zalantzan jartzeko oztopo gutxiago izan zuen jeneralak.
•Gerra Zibila irabazi zuenetik, 1939ko apiriletik, 1975era arte, gobernatu zuen
Francok Espainia. Erregimen frankista diktadura izan zen jeneral gorenak aginte
guztiak bere esku izan zituen eta. Izaera autoritario eta militarra izan zuen bere
aginteak, ideologia argirik gabe, nazionalkatolizismoa eta zentralismo zorrotza
izan ziren ezaugarri argienak, alderdi bakarreko sistema eta aniztasun
politikoaren desagerpenaz batera.

7. HELBURUAK
•Testu publikoa da juridikoa den unetik herritarrek betearazteko ezagutu
behar dute eta. Horretarako, dokumentua onartu eta berehala Espainiako
aldizkari ofizialean (BOE) argitaratuta agertu zen.
TESTUAREN HELBURUAK
•Espainiako biztanleei zuzenduta dago orokorrean, baina bereziki
Fronte Popularraren gobernuaren alde egon zirenei, hau da, gerrako
galtzaileei zuzenduta, matxinoen ustez gatazka erantzuleak haiek
zirelako. Bestalde, erbesteraturikoak ere kontuan hartzeko legea zenez,
nazio esparrua gaindituta geratuko litzateke atzerrian bizi zirenei
jakinaraztea ere ezinbestekoa zelako.
•Lege honen bidez, Gerra Zibilean garaile atera zen alde nazionalak alde
errepublikarra defendatu zutenak kriminalizatu eta zigortu nahi izan
zuen, gerra osteko errepresioari ekiteko eta aurkaritza politika guztiz
suntsitzeko.

8. TESTUAREN KOKAPENA
DENBORA:
Aro Garaikidean, XX.mendearen 1ºzatian, II.Errepublikaren
aurkako altxamendu militarraren ondoriozko Gerra Zibila
amaitzear dagoenean, Kataluniako frontea erori ostean, Juan
Negrínen gobernuaren kontra Casadok burutuko duen estatu-
kolpea baino aste batzuk lehenago, 1939ko otsailean.
ESPAZIOA:
•Legea Francok sinatu zuen Burgosen, militar matxinoen
zuzendaritza militarra eta Estatuko Burutza han kokatu
baitzen.

9. TESTUAREN AZTERKETA
OINARRIZKO IDEIEN SAILKAPENA
Azpimarraketez baliatuko gara ideia nagusiak bereizteko
Ideia horiek modu logikoan eta hierarkikoan aurkeztuko ditugu
Ezin dira testuan agerturiko esaldiak hitzez hitz kopiatu
Informazio zehatza, egokia, ondo idatzia,…..izango da

10. TESTUAREN AZTERKETA
OINARRIZKO IDEIEN
SAILKAPENA

11. (…) Gobernuak (…) uste du unea iritsi dela Erantzukizun Politikoen Lege bat emateko,
Legearen helburua
beren egite edo ez-egite larriekin matxinada gorria gorpuzten lagundu zutenek alde
horretatik dituzten erruak kitatzeko balioko duena (…).
Halako zigorrak ezartzeaz arduratuko diren auzitegietako kideak Armadako,
Magistraturako eta Falange Española Tradicionalista y de lasardura
Delitu politikoak/erantzukizuzak epaitzeko J.O.N.S.-eko ordezkariak
izango dira (…). izango duten auzitegien osaketa
1. art. Erantzule politiko deklaratzen dira 1934ko urriaren 1etik 1936ko uztailaren 18ra
bitarte Espainiari jasanarazi zitzaion era guztietako asaldura eragiten edo areagotzen lagundu
zuten pertsona fisikoak nahiz pertsonaeta noiztik zigortuko duen zehaztzen da
Legeak zer , nor juridikoak, eta orobat bigarren data horretatik
aurrera, beren ekintza batzuekin edo gelditasun larriarekin, Mugimendu Nazionalaren
kontra aritu direnak edo daudenak.
2. art. Aurreko deklarazioaren ondorioz (…) legez kanpo gelditzen dira 1936ko otsailaren 16an
hauteskunde-deia egin zenez geroztik Fronte Popularra osatu duten alderdi edo talde
Mugimendu Nazionalaren kontrako alderdi eta elkarte politiko-sozialen ilegalizazioa
politiko eta sozial guztiak, eta orobat hari aliatu edo atxiki zaizkion alderdi eta taldeak eta
Mugimendu Nazionalaren Garaipenari kontra egin dioten guztiak.
Legez kanpoko erakunde/elkarte/alderdien erakundeek osotara galduko dituzte era
3. art. Legez kanpo deklaratutako alderdi, talde eta ondasunak konfiskaturik geratuko dira
guztietako eskubideak eta ondasun guztiak.
Boletín Oficial del Estado, 1939ko otsailaren 13a.

12. OINARRIZKO IDEIEN SAILKAPENA
(…) Gobernuak (…) uste du unea iritsi dela Erantzukizun Politikoen Lege bat
emateko, beren egite edo ez-egite larriekin matxinada gorria gorpuzten
lagundu zutenek alde horretatik dituzten erruak kitatzeko balioko duena (…).
1. Francoren gobernu nazionalak erabaki du Gerra Zibilean alde
errepublikarrean aritu direnei erantzukizun politikoak epaitegian
eskatzeko unea heldu dela. Lege berri honek erredunak zehazteko
ekintza aktiboak zein pasiboak hartuko ditu kontuan.
Francoren tropak Bartzelonan urtarrilaren 26an sartu ziren. Katalunia
menderatu ondoren nazionalisten garaipena ziurtatuta zegoen. Beraz “unea”
heldu zen etsaien aurkako errepresioa martxan ipintzeko. Lege hau otsailekoa
da.
Arerioen multzoa zabala da; “… egite edo ez-egite larriekin matxinada
gorrian…” Nazionalen aurka aritu ziren edo lagundu zuten guztiak sartzen
ditu kontzeptu honetan. Nahi duena sar dezakete.

13. OINARRIZKO IDEIEN SAILKAPENA
Halako zigorrak ezartzeaz arduratuko diren auzitegietako kideak Armadako,
Magistraturako eta Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S.-eko
ordezkariak izango dira (…).
2. Delitu politikoak epaitzeko eta zigorrak ezartzeko auzitegi berrietako
kideak epaileak, militarrak, eta alderdi bakarreko politikariak izango dira.

14. OINARRIZKO IDEIEN SAILKAPENA
1. art. Erantzule politiko deklaratzen dira 1934ko urriaren 1etik 1936ko uztailaren
18ra bitarte Espainiari jasanarazi zitzaion era guztietako asaldura eragiten edo
areagotzen lagundu zuten pertsona fisikoak nahiz pertsona juridikoak, eta
orobat bigarren data horretatik aurrera, beren ekintza batzuekin edo gelditasun
larriarekin, Mugimendu Nazionalaren kontra aritu direnak edo daudenak.
3. Bi epe zehazten dira Mugimendu Nazionalaren aurka egondako erredunak
bilatzeko:
3.1.1934ko urriko Iraultzaz geroztik matxinada militarra sortu artekoa.
3.2. Matxinada militarra sortu zenetik aurrerakoa.
Lehenengo epealdi honetan oraindik ez zegoen gerra hasita. Biurteko
Eskuindarrean sorturiko 1934ko urriko iraultzak markatzen du nazionalen ustetan,
gatazkaren hasiera, ordena publikoaren suntsiketagatik. Iraultzak horrek Asturias
eta Bartzelonan ondorio larriak izan zituen eta espainiarren artean egondako
banaketa eta polarizazio politikoa nabarmendu zituen. CEDA eta erradikalen
gobernua ahultzeko baliogarria izan zen eta bestaldetik, ezkerraren zatiketa
gainditzeko eta koalizioan berriro elkartzeko asmo berritzaileak agertzeko ere
urrats handia izan zen egondako zapalkuntzaren aurrean ezkerraren batasunaren
ikurra bihurtu baitzen.

15. OINARRIZKO IDEIEN SAILKAPENA
2. art. Aurreko deklarazioaren ondorioz (…) legez kanpo gelditzen dira 1936ko
otsailaren 16an hauteskunde-deia egin zenez geroztik Fronte Popularra osatu
duten alderdi edo talde politiko eta sozial guztiak, eta orobat hari aliatu edo
atxiki zaizkion alderdi eta taldeak eta Mugimendu Nazionalaren Garaipenari kontra
egin dioten guztiak.
4. Legez kanpo geratzen dira 1936ko otsaileko hauteskundeetarako Fronte
Popularra izeneko koalizioan parte hartu zuten alderdi politiko eta elkarte
sindikalak Mugimendu Nazionalaren kontra aritzeagatik.
Fronte Popularra ezker ideologiako alderdiek osaturiko koalizio politikoa izan zen.
Partaideak: sozialistak, errepublikarrak (nazio mailakoak zein nazionalista
katalanak) eta komunistak. Gerra hasi zenean, Largo Caballeroren gobernuan,
anarkistak eta jeltzaleak ere sartu ziren.

16. OINARRIZKO IDEIEN SAILKAPENA
3. art. Legez kanpo deklaratutako alderdi, talde eta erakundeek osotara galduko
dituzte era guztietako eskubideak eta ondasun guztiak.
5. Ilegalizaturiko alderdi eta elkarteen ondasunak (egoitzak, baliabide
ekonomikoak,…) konfiskaturik geratuko dira eta partaideek eskubide guztiak
galduko dituzte (elkartzekoa, aldizkariak/egunkariak argitaratzekoa, jarduera
publikoa,…).

17. TESTUAREN AZTERKETA
Erantzukizun politikoa
Gobernua Matxinada gorria
Armada Magistratura FET y de las JONS
1934ko urria 1936ko uztailaren 18a
Espainia Mugimendu Nazionala
Hauteskundeak Fronte Popularra

18. TESTUAREN IRUZKINA
GARAI HISTORIKOAZ DAKIZUNA AGERTZEKO LEKUA
TESTUINGURUA
AURREKARIAK ONDORIOAK

19. TESTUINGURUA
POLITIKOA EKONOMIKOA
SOZIALA

20. TESTUINGURUA POLITIKOA
II.Errepublika (1931eko apirila).
Bi Urteko Erreformista eta Biurteko Eskuindarra.
1936ko otsaileko hauteskundeak eta Fronte Popularra.
Biolentziaren hedapena. Castillo eta Calvo Soteloren
hilketak.
1936ko uztaileko altxamendu militarra. GERRA ZIBILA.
Gobernu errepublikarraren aldaketak: Casares Quiroga,
Mtnez Barrio, Giral, Largo Caballero , Negrín eta Casado
(martxoan).
Bilakaera politikoa alde nazionalean: Fco Francoren
nagusitasuna.
1939ko otsaileko egoera gerran.

21. TESTUINGURUA SOZIALA
Gizarte klazistaren ezaugarri orokorrak eta
proportzioak(%).
Errepublikan sorturiko aldaketak. Estatuaren eta
Elizaren arteko banaketa. Emakumearen egoera.
Lurrik gabeko nekazarien erradikalizazioa eta
aldarrikapen nagusiak: iraultza eskakizuna eta
adibideak: Casas Viejas (1933), Urriko Iraultza (1934).
Gizartearen polarizazioa eta erradikalizazioa.
Gerra Zibilaren ondorioak: zibilen kontrako
bonbardaketak, exekuzioak, ebakuazioak,
erbesteratuak, ….+/- 500.000 hildako.
Herritarren arteko banaketa: garaituak eta
garaileak.

22. TESTUINGURUA EKONOMIKOA
•Gerraren ondorio ekonomikoak:
1.sektorearen egoera larria.
Industria euskalduna eta Agirrek lehertzeko
aginduari emandako ezetza.
Hirietan egondako hondamena.
Garraio sistemaren kalte handiak.
Zentral elektrikoen suntsiketa.
Ogasunaren porrota. Urre erreserben agorpena eta
potentzia faxistekiko nazionalek eskuraturiko zorra.
Inflazioa eta bizitzaren garestitasuna.
Derrigorrezko produktuen horniketaren gabeziak.
Goseak.
Errazionamendua eta merkatu beltza.

23. AURREKARIAK
1936ko irailean, legez kanpo geratu ziren uztailaren
18an altxamendu militarraren alde agertu ez ziren
alderdi guztiak.
1937an, FET y de las JONS alderdian eskuin aldeko
alderdi nagusiak bildu zituen Francok dekretu bidez.
Gainontzeko guztiak legez kanpo geratu ziren.
1939ko otsailean, Langile Publikoen Garbiketarako
Legea. Mugimendu Nazionalaren alde agertu ez ziren
funtzionario publikoek galdu zuten lanpostua.
Ilegalizatuak izan ziren sindikatuen ondasunak ere
konfiskatuak izan ziren.
1940ko martxoko Komunismoaren eta Masoneriaren
aurkako Errepresio Legeak ere funtzio antzekoa zuen.

24. ONDORIOAK
Erantzukizun Politikoetarako epaitegi berriek zigor ezberdinak
ezartzen zituzten:
Lanbidean aritzeko ezintasuna/debekua.
Bizilekua aukeratzeko murrizketak. Erbesteratzeak. Oso kasu
gutxitan nazionalitatea galtzeko arriskua: Niceto Alcalá
Zamorari ezarritakoa, esaterako.
Isun ekonomikoak eta ondasunen desjabetzeak. Ohikoenak,
legeak gobernuari baliabide ugari eman ziolako.
Kartzela eta heriotza-zigorra .
Errepresioa, garbiketa ideologikoa eta zapalkuntza erabili ziren
errepublikarrak zigortzeko. +/- 250.000 espediente zabaldu ziren.
Helburua: OPOSIZOAREN DESAGERPENA.
Gerrak sorturiko zauriak sendatzeko ezintasuna, mendekuan
oinarrituriko “bakea”: gerraren ondorioen iraupen luzea.
Politika eta lorpen errepublikarren desagerpena.
FRANCOREN DIKTADURA.

25. BALORAZIOA
Garbiketa ideologikoa eta errepresio instituzionala arlo politiko,
sozial eta erlijiosoan burutzeko ezinbesteko tresna. Aniztasun
politikoaren desagerpena.
Testuaren anbiguotasunak gerra hasi baino lehenagoko erakunde
demokratikoekin konpromisoa izandako edonor espetxeratzea eta
exekutatzea ahalbidetzeko balio izan zuen. Espainia berria mendekuan
oinarritzeko eta herritarren arteko banaketak irauteko politika zen hura:
garaituak eta garaileak.
Gainera, legeak atzeraeraginezko ondorioa du eta horren bidez
Fronte Popularraren gobernu legala kriminalizatzeko eta altxamendu
militarra legitimizatzeko bidea ere ematen du. Era berean, Francok
matxinada hitza erabiltzen du errepublika defendatu zutenen ekintzak
definitzeko. Irakurketa interesatua eta guztiz subjektiboa egiten du.
1936ko hauteskundeetan Fronte Popularrak gobernatzeko behar zen
gehiengoa lortu zuenean prozesu demokratiko eta legal batean
eskuratu zuen garaipena. Altxamendu militarra, ordea, gobernu
legalaren aurka matxinatu zen.

26. BALORAZIOA
Legearen aplikazioa diru iturri ere bihurtu zen zigorturikoen
ondasunak gobernuak eskuratzean.
1942an, Bigarren Mundu Gerran aliatuen garaipenak agertzen hasi
zirenean, atzerriko potentziei begirako aldaketa burutu zuen gobernuak
legean erregimenaren itxura gogorra leuntzeko. Erreformaren bidez,
kausak eta zigorrak bigundu ziren.
1945ean, Bigarren Mundu Gerra amaitzean, legea baliogabetu zuten
epaitegien gastu handiei aurre egiteko ezintasunagatik. Konpetentziak
epaitegi zibiletara bidali ziren.