Kazakhstan is one of those places on Earth where the heritage of the Silk Road, being the greatest trade artery of antiquity, is most vividly represented. The so-called "steppe road," a section of the Silk Road stretching through the lands that are now occupied by South, South-East and West Kazakhstan, passed through the country centuries ago. Traces of its existence can be found in other parts of the country as well.
All rights reserved, 2020. Kazakh Tourism National Company (c)
2. 2
• Теңіз деңгейінен 132 метр төмен (Қарақия
ойпаты)
• Теңіз деңгейінен 6995 метр биік (Хан Тәңірі
шыңы)
• Тянь-Шань мен Алтай таулары
• Байқоңыр ғарыш айлағы мен Семей полигоны
• Каспий теңізі мен Балқаш көлі
• Арал теңізі мен Аралқұм шөлі
• Шарын шатқалы мен Үстірт
• Сарыарқа мен Қызылқұм
• Сырдария, Ертіс, Орал мен Іле өзендері
• Киіз үйлер мен жылқылар
• Ақбөкен, ілбіс, арқар, қарақұйрық, құлан, Тянь-
Шань аюы мен бүркіт
• Ботай, Беғазы-Дәндібай, Алтын Адам, Ұлы Жібек
жолы, Ұлы Түркілер, Алтын Орда және Ұлы Ойын
• ЮНЕСКО Дүниежүзілік мұра тізіміндегі 5 нысан
Қазақстан – Еуразия құрлығының
дәл ортасында ұланғайыр жерді
алып жатқан таңғажайып ел.
Өркениеттер тоғысында орналасқан
еліміздің тарихи-мәдени мұрасы
аса бай, табиғи алуан-түрлілігі
болса, басқа елдің туристерін былай
қойғанда, өзімізді де таңғалдырмай
қоймайды. Шығыста Алтайдан
батыста Каспий теңізіне дейінгі жерді
алып жатқан елімізде демалушылар
да қалағанын табарына күмән жоқ.
Казахстан – это удивительная
страна, расположенная в самом
центре Евразийского континента.
Страна с богатейшим историческим
и культурным наследием, издревле
существующая на перекрестке
цивилизаций, страна, поражающая
своим природным разнообразием и
занимающая девятое место в мире
по размеру территории.
Kazakhstan is an amazing country
located in the very heart of the
Eurasian continent. It is a country
with the richest historical and cultural
heritage dating back to ancient times,
at the crossroads of civilizations.This is
a country that amazes with its natural
diversity and ranks ninth in the world
in terms of its size.
Ақпараттық стенд
Информационный стенд
Information stand
Қонатын жер
Место для ночлега
Place to sleep
Қоғамдық тамақтану орны
Пункт общественного питания
Food services
Тұщы су көзі
Источник пресной воды
Fresh water source
Орындық
Скамейка
Bench
Кәдесыйлар
Сувениры
Souvenirs
Осының барлығы –
Қазақстан
3. 3
• 132 метра ниже уровня моря (впадина Карагие)
• 6995 метров над уровнем моря (вершина Хан-
Тенгри)
• Горы Тянь-Шаня и Алтая
• Космодром Байконур и Семипалатинский полигон
• Каспийское море и озеро Балхаш
• Аральское море и пустыня Аралкум
• Шарынский каньон и плато Устюрт
• Степи Сарыарки и пески Кызылкум
• Реки Сырдарья, Иртыш, Урал и Или
• Юрты и лошади
• Сайга, снежный барс, архар, джейран, кулан,
тянь-шанский медведь и беркут
• Ботай, Бегазы-Дандыбай, Золотой человек,
Шёлковый путь, Великие Тюрки, Золотая Орда и
Большая игра
• 5 объектов в Списке всемирного наследия
ЮНЕСКО
• 132 meters below sea level (Karagiye
depression)
• 6995 meters above sea level (Khan Tengri
Peak)
• Tien Shan and Altai Mountains
• Cosmodrome Baikonur and Semipalatinsk test
site
• Caspian Sea and Lake Balkhash
• Aral Sea and Aralkum Desert
• Sharyn canyon and Ustyurt plateau
• Saryarka steppes and Kyzylkum sands
• Syr Darya, Irtysh, Ural and Ili Rivers
• Yurts and horses
• Saiga, snow leopard, argali, gazelle, kulan,
Tien Shan bear and golden eagle
• Botai, Begazy-Dandybai, Golden Man, Silk
Road, Great Turks, Golden Horde and Great
game
• 5 sites on the UNESCO World Heritage List
Көлік тұрағы
Парковка
Parking
Дәретхана
Туалет
Toilet
Ақылы кіру
Платный доступ
Entrance fee
Шектеулі кіру
Ограниченный доступ
Limited access
Еркін кіру
Свободный доступ
Free access
Ерекше қорғалатын табиғи аумақ
Особо охраняемая природная территория
Protected area
Туристіқ ақпараттық орталық
Туристский информационный центр
Tourist information center
Фото аймағы / көру алаңы
Фотозона / вьюпойнт
Photo spot / viewpoint
Wifi
Wifi
Wifi
Cell phone coverage
Мобильная связь
Cell phone coverage
Жабдықталған аялдайтын орын (жаппалы)
Оборудованное место для отдыха (крытое)
Resting place (roofed)
Всё это – Казахстан
All of this, and
much more, is
what makes
Kazakhstan a
must-see country
5. Қазақстан – ежелгі сауда-саттықтың күретамырына айналған Ұлы
Жібек жолының мұрасы өте айқын көрінетін елдердің бірі.
Ұлы Жібек жолының "дала жолы" деп аталатын бөлігі Оңтүстік,
Оңтүстік-Шығыс және Батыс Қазақстан аумағымен өткен еді (десек те,
жол өткен қалалардың ізін еліміздің басқа аумақтарында да кездестіруге
болады).
Бұл жерлерді мекендеген халықтар Жібек жолының тағдырына
VI-VII ғасырларға қарай, Түркі қағанаты кезінде араласа бастады.
Түркі халықтары жолдың біраз бөлігін жаулап алып, бұдан табыс тауып
отырды.
Алайда "дала жолының" нағыз гүлденуі VIII-IX ғасырларға жатады.
Бұл кезде Отырар, Тараз, Құлан, Сайрам, Сауран, Сығанақ, Түркістан,
Қайлық, Талхиз, Қарамерген, Жанкент, Қызылқала, Сарайшық және
басқа шаһарлар қарқынды даму кезеңінде еді, оның куәсі ретінде
көптеген қамалдар, керуен сарайлар, және діни құрылыстар бой көтерді.
Жолмен тек тұрмысқа қажетті тауарлар емес, жаңа ойлар, тіпті діндер
тарай бастады.
Ерте заманда Ұлы Жібек жолымен көпестер, дін таратушылар мен
саяхатшылар жүріп өткен еді. Енді бұл мүмкіндік сізге де ұсынылып
отыр.
Казахстан – это одно из тех мест, где наиболее ярко представлено
наследие величайшей торговой артерии древности – Шёлкового пути.
По территории страны проходил так называемый "степной путь" –
отрезок Шёлкового пути, протянувшийся по землям, которые сегодня
занимают Южный, Юго-Восточный и Западный Казахстан (хотя, следы
его существования можно найти и в других частях страны).
Народы, жившие на этих землях, стали проявлять большое участие в
судьбах Шёлкового пути ближе к VI-VII векам, во времена Тюркского
каганата. Тюрки завладели огромным отрезком пути, извлекая из этого
максимум выгоды.
Но подлинный расцвет "степного пути" начинается в VIII-IX веках.
Отрар, Тараз, Кулан, Сайрам, Сауран, Сыгнак, Туркестан, Кайлык,
Тальхиз, Карамерген, Жанкент, Манкышлак, Сарайшык и многие
другие городские центры переживают период бурного развития,
свидетельством чего становятся многочисленные крепости, караван-
сараи и культовые сооружения. Распространяются не только товары, но
и идеи, а также религии.
Когда-то давно по многочисленным маршрутам Шёлкового пути
курсировали купцы, проповедники, путешественники и просто искатели
приключений. Теперь такой шанс представляется вам.
Kazakhstan is one of those places on Earth where the heritage of the Silk
Road, being the greatest trade artery of antiquity, is most vividly represented.
The so-called "steppe road," a section of the Silk Road stretching through
the lands that are now occupied by South, South-East and West Kazakhstan,
used to pass through the country. Traces of its existence can be found in
other parts of the country as well.
The people living on these lands began participating in the fate of the
Silk Road closer to the 6th-7th centuries, during the time of the Turkic
Khaganate. This was when the Turks took possession of a huge stretch of
the road, making the most of it.
Yet the "steppe path" truly began flourishing in the 8th-9th centuries. At
this time, Otrar, Taraz, Kulan, Sairam, Sauran, Sygnak, Turkestan, Kailik,
Talkhiz, Karamergen, Zhankent, Mankyshlak, Saraishyk and many other
urban centers experienced a period of rapid development, as evidenced by
the numerous fortresses, caravanserais and religious buildings left behind.
Not only were goods disseminated, but also ideas and religions. Once upon a
time, merchants, preachers, travelers and adventure-seekers plied along the
numerous routes of the Silk Road. Now it is you who has such an unrivaled
opportunity.
6. ТҮРКІСТАН ҚАЛАСЫ
ГОРОД ТУРКЕСТАН
TURKESTAN CITY
8
ЕЖЕЛГІ САЙРАМ
ДРЕВНИЙ САЙРАМ
ANCIENT SAIRAM SETTLEMENT
16
ОТЫРАР МЕН АРЫСТАНБАБ
ОТРАР И АРЫСТАНБАБ
OTRAR AND ARYSTAN BAB
28
САУРАН ҚАЛАШЫҒЫ
ГОРОДИЩЕ САУРАН
SAURAN ANCIENT SETTLEMENT
24
7. МАҢҒЫСТАУ
МАНГИСТАУ
MANGYSTAU
34
ІЛЕ ЖАЗЫҒЫ
ДОЛИНА ИЛИ
THE ILI RIVER VALLEY
42
ЕЖЕЛГІ СОЗАҚ
ГОРОДИЩЕ СОЗАК
SOZAK ANCIENT SETTLEMENT
48
ТАҢБАЛЫ (ТАМҒАЛЫ)
ТАНБАЛЫ (ТАМГАЛЫ)
TANBALY (TAMGALY) 56
ТАРАЗ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТӨҢІРЕГІ
ТАРАЗ И ОКРЕСТНОСТИ
TARAZ AND ITS SURROUNDINGS
60
9. 9
Түркістан (ертеде Шауғар, одан кейін Ясы аталған)
қазақ және басқа түркі халықтарының тарихында
ерекше маңызға ие: оның тарихы 1500 жылдан астам
уақытқа созылады, шаһар бір ғасырдан астам уақыт
бойы Қазақ хандығының астанасы болған, бұл жерде
ақ киізге көтеріп хан сайлаған, жүздеген жылдардан
соң бұл жер халықтың ең атақты тұлғалары, яғни ел
билеген хан-сұлтандар, бүкіл елге танылған ақындар
мен ғалымдар, билер мен батырлар жерленген зиярат-
қорымға айналып отыр.
Алайда, Түркістанды дүниеге танымал ететін басты
ерекшелігі – әулие Қожа Ахмет Ясауидың (1103-1167)
сәулетті кесенесі. Кесене оның қабірінің үстінен Әмір
Темірдің бұйрығымен XIV-XV ғасырларда көтерілген.
Түркі халықтары арасында сопылықтың орнығуына
негіз салған ғұлама Әзірет Сұлтан деген атпен белгілі.
2003 жылы бұл кесене ЮНЕСКО Әлемдік мұра тізіміне
енгізілді.
Туркестан (когда-то город носил название Шавгар,
а затем Яссы) имеет особое значение для казахской
истории и истории других тюркских народов: его
возраст превышает полторы тысячи лет, город
более века был столицей Казахского ханства, здесь
поднимали на кошме ханов, и за много веков он стал
настоящим пантеоном казахской аристократии – здесь
похоронены ханы, султаны, воины, поэты и учёные.
Но самое главное, чем знаменит Туркестан, – это
величественный мавзолей знаменитого проповедника
ислама, поэта, мыслителя и святого суфия Ходжи
Ахмеда Яссауи (1103-1167), воздвигнутый над
его могилой на рубеже XIV и XV веков по приказу
Тамерлана. Показателен титул, ставший почти именем,
под которым Яссауи известен в мусульманском мире –
"Хазрет Султан" (святейший султан). В 2003 году его
мавзолей был внесён в Список всемирного наследия
ЮНЕСКО.
Turkestan (once called Shavgar, and later Yassy) is of
particular importance to Kazakh history and to the history
of other Turkic peoples. Dated at over 1500 years old, it
was the capital of the Kazakh Khanate for more than a
century. Khans were traditionally lifted up on a white felt
mat here, and thereby proclaimed khans, and it was a real
pantheon of the Kazakh aristocracy for many centuries.
As a result, many khans, sultans, warriors, poets and
scientists are buried here.
Yet the thing that Turkestan is most famous for is the
majestic mausoleum of the famous preacher of Islam,
poet, thinker and saint Sufi Khoja Ahmed Yasawi (1103-
1167), erected over Yasawi’s grave between the 14th and
the 15th centuries by order of Tamerlane.
The title of Khazret Sultan (holy sultan), under which
Yasawi is known in the Muslim world, has almost become
his second name and is especially emblematic. In 2003,
this mausoleum was included in the UNESCO World
Heritage List.
1
күн
день
day
10. 10
Сәулетті ғимарат жамағатхана, үлкен Ақсарай, кіші Ақсарай, құдықхана, кітапхана, асхана,
көрхана, мешіт деген 8 түрлі бөлмелер тобынан тұрады. Береке мен бірліктің символы болған
алып тайқазан орналасқандықтан, кесененің орталық бөлігіндегі жамағатхана қазандық деп
аталады.
Мавзолей включает в себя целый ряд помещений, главными из которых являются
усыпальница Ахмеда, джамаатхана – зал для собраний, мечеть, большой и малый аксараи –
помещения для совещаний, библиотека и столовая. Центральный залом и связующим звеном
всего является джамаатхана, в центре которой находится огромный ритуальный казан,
являющийся символом единения и гостеприимства.
The mausoleum includes a number of rooms, principally the tomb of Ahmed, a jamatkhana (place
of gathering), a mosque, large and small aksarais (meeting rooms), a library and a dining room.
The jamatkhana serves as the central hall and is the connecting link between everything. In its
center there is a huge ritual cauldron, serving as a symbol of unity and hospitality.
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ КЕСЕНЕСІ
МАВЗОЛЕЙ ХОДЖИ АХМЕДА ЯССАУИ
MAUSOLEUM OF KHOJA AHMED YASAWI
11. 11
Ұлықбектің қызы Рабиға Сұлтан Бегім – XV ғасырда ел билеген Өзбек
ұлысының ханы Әбілқайырдың жары, Көшкінші және Сүйініш қожа
хандардың анасы ретінде танымал. Ал 30 жыл бойы Қазақ хандығының
тізгінін ұстап, Түркістан қаласын орталық еткен Есім хан болса, хандықты
күшейтіп, іргесін нығайтуымен ел есінде қалған. Осы екі тұлғаның кесенелері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің маңында орналасады.
Дочь знаменитого Улугбека по имени Рабия (Рабига) Султан Бегим известна,
в первую очередь, как жена хана Абулхаира, правителя Узбекского улуса.
А хан Есим, правивший Казахским ханством на протяжении тридцати лет,
тем, что его правление ознаменовалось очередным усилением государства
(кстати, это он перенёс столицу в Туркестан). Именно их мавзолеи
возвышаются в наши дни по соседству с Мавзолеем Ходжи Ахмеда.
The daughter of the famous Ulugbek named Rabiya (Rabiga) Sultan Begim is
mainly known as the wife of Khan Abulkhair, the ruler of the Uzbek ulus. Khan
Yesim's reign over the Kazakh Khanate, which lasted for thirty years, is known as
a time of increased strengthening of the state. In fact, it was under his leadership
that the Khanate’s capital moved to Turkestan. Today their mausoleums stand
next to the Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi.
РАБИҒА СҰЛТАН БЕГІМ ЖӘНЕ
ЕСІМ ХАН КЕСЕНЕЛЕРІ
МАВЗОЛЕИ РАБИИ СУЛТАН
БЕГИМ И ЕСИМ-ХАНА
MAUSOLEUMS OF RABIYA SULTAN
BEGIM AND YESIM KHAN
12. 12
Қылует жер асты мешіті – Қожа Ахмет Ясауидың
Пайғамбар жасына келген соң жер астына түсіп,
қалған өмірін өткізген шағын бөлме айналасында
тұрғызылған жартылай жер асты құрылысы.
Өткен ғасырдың 20-жылдары сопылық рәсімдердің
орындалуына куә болған ғалымдарға сүйенсек,
ғибадат орнына жібек киім киіп, асыл бұйымдар
тағып немесе қалтаңызда ақша болса, кіруге
тыйым салынған екен.
Хильвет представляет собой сложное
полуподземное сооружение, образовавшееся
вокруг подземной кельи, в которую Ходжа
Ахмед Яссауи спустился после 63 лет жизни.
Как пишут учёные, ещё заставшие исполнение
суфийских ритуалов в 20-х годах прошлого века,
в молитвенное помещение нельзя было заходить
в шелковой одежде и имея при себе деньги или
драгоценности.
Khilvet is a complex semi-underground structure
formed around an underground cell into which
Khoja Ahmed Yasawi descended after 63 years of
life. According to scientists, who could still witness
the performance of Sufi rituals in the 1920s, it was
impossible to enter the prayer room wearing silk
clothes and having money or jewelry with you.
ШЫҒЫС МОНШАСЫ
ВОСТОЧНАЯ БАНЯ
ORIENTAL BATH
13. 13
Күлтөбе – Түркістанды серуендей жүріп айналамызда
көретін барлық ескерткіштерден әлдеқайда көне.
Қалашықтың ең ежелгі мәдени қабаты, яғни қамал
қабырғасы, цитадель мен крест тәріздес ғибадатхана,
біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығының басына
жатады. Бұл кездері Жібек жолы енді пайда бола
бастаған, Қаңлылар мемлекеті орнаған кез еді.
Культобе намного старше всего, что мы видим
сейчас вокруг, бродя по Туркестану. Считается, что
этот, самый древний культурный слой на городище,
представленный крестообразным храмом, цитаделью
и крепостной стеной, датируется началом первого
тысячелетия нашей эры, то есть, тем самым временем,
когда Шёлковый путь, как понятие, лишь появился.
Это было время государства Кангюй.
Kultobe is considerably older than everything that we see
around nowadays while wandering around Turkestan. It
is believed that this is the most ancient cultural layer on
the site, represented by a cruciform temple, a citadel and
a fortress wall. Kultobe dates back to the beginning of the
first millennium AD, at the very time when the Silk Road
emerged as a concept. This was during the time of the
Kangyui State.
ҮЛКЕН ҚЫЛУЕТ
БОЛЬШОЙ ХИЛЬВЕТ
BIG KHILVET
КҮЛТӨБЕ
КУЛЬТОБЕ
KULTOBE
Жібек жолы дәуіріне тән бұл монша тоғыз
бөлмеден тұрады: кіреберіс бөлме, басты
жуыну бөлмесі, ыстық және суық суағарлары
бар бөлме және басқалары. Моншаны
жылыту еден астында орналасқан түтін
жүретін көмей арқылы жүзеге асырылатын.
Қазіргі күні бұл архитектуралық ескерткіш
мұражай ретінде жұмыс істейді.
Баня, вполне обычная для этих мест
времён Шёлкового пути, состоит из девяти
помещений, включая предбанник, главный
моечный зал, залы с резервуарами с
горячей и холодной водой. Подогрев всего
помещения осуществлялся посредством
дымовых каналов, уложенных под полами. В
настоящее время баня служит музеем, и по
прямому назначению более не используется.
The bathhouse, quite a common thing for these
places during the Silk Road times, consists of
nine rooms, including a dressing room, the
main washing room, and halls with hot and cold
water tanks. The entire room was heated by
means of smoke ducts laid under the floors. At
present, the bathhouse serves as a museum and
is no longer used for its intended purpose.
14. 14
Таң сәріде қамал қабырғасына шығып, күннің
алғашқы нұры түскен мезетте Кесенені
суретке түсіріп алыңыз.
Подняться рано утром на крепостную стену
и запечатлеть Мавзолей в первых лучах
Солнца.
Climb up the fortress wall early in the morning
and capture the Mausoleum in the first rays of
the Sun.
15. 15
БҰДАН БӨЛЕК
Түркістанның орналасқан жері өте ыңғайлы, тоғыз жолдың торабында десек болады. Қызылорда
жаққа сапарыңызда Сауран мен Сығанаққа ат басын бұрыңыз, ал оңтүстікке жол тартсаңыз,
Отырар шұратындағы қызықты орындарды тамашалауға мүмкіндік туады. Ал қаладан
солтүстікке қарай Қаратау таулары мен ежелгі Созаққа саяхаттауға болады.
А ДАЛЬШЕ?
Туркестан располагается очень удобно, и, базируясь здесь, можно изучать окрестности,
совершая небольшие радиальные выезды. Поездка в Сауран и Сыгнак может стать хорошим
вариантом путешествия в сторону Кызылорды. Поехав на юг, вы сможете увидеть всё, чем
интересен Отрарский оазис, а направившись на север, насладитесь красотами гор Каратау и
посетите древний Созак.
THEN WHAT?
Turkestan is conveniently located and may be used as a starting point for short day-trips in the area,
during which you can explore the surroundings. Trips to Sauran and Sygnak can be a good option for
traveling in the direction of Kyzylorda. Upon going south, you can see everything that the Otrar Oasis
is famous for, and if you choose to head north, you may enjoy the beauty of the Karatau Mountains
and visit the ancient settlement of Sozak.
Түркістанның ежелгі бөлігіне қамал қабырғасындағы
қақпадан кіріп, жүздеген жылдарға кері сапар шегіңіз.
Зайти в древнюю часть Туркестана через ворота
в крепостной стене, как это было принято делать
столетия назад.
Enter the ancient part of Turkestan through a gate in the
fortress wall, as was common centuries ago.
16. 16
Бүгінгі күні Шымкенттің маңындағы аудандардың
бірі болып тұрған, бір қарағанда ешбір ерекшелігі
жоқ Сайрамның, шын мәнінде тарихы тереңге кететіні
соншалық, салыстырса оның жанында Шымқала жаңа
салынған шаһар болып қалады.
Сайрам – қазақ жеріндегі ең ескі қалалардың бірі,
оның тарихы екі мың жылға терең кетеді. Яғни, ол Жібек
жолымен құрдас. Қала өзінің тарихи жолында бір емес
бірнеше рет атауын өзгерткен (ең танымал атауларының
бірі – Испиджап). Алайда, Сайрам әрқашан керуен
жолдары үшін маңызы зор қала болған.
Зияратшылар үшін де Сайрам ерекше орын алады,
өйткені мұнда Қожа Ахмет Ясауидың әке-шешесі
жерленген (оның өзі де осында туған). Мазарлардың
басым бөлігі Орта Азияда ислам тарауы кезеңіне жатады.
Мынандай сөз де бар екен: "Егер Түркістанда мың әулие
жерленсе, Сайрамда – олардың саны шексіз".
Сложно поверить, что являющийся в наши дни одним
из районов-пригородов Шымкента, небольшой и на
первый взгляд ничем не примечательный Сайрам ведёт
свою историю из такой глубокой древности, что Шымкент
рядом с ним можно считать городом-новостройкой.
Сайрам, в самом деле, является одним из древнейших
городов Казахстана – ему более двух тысяч лет, то есть,
возник он тогда же, когда и Шёлковый путь. За свою
богатую историю город сменил множество названий
(одно из самых знаменитых – Испиджаб), но всегда
оставался важным пунктом на караванном пути.
Особую ценность для паломников Сайрам представляет
в связи с тем фактом, что именно здесь находятся
могилы родителей самого почитаемого казахами суфия
– Ходжи Ахмеда Яссауи (ну и родился он тоже здесь).
Большое количество захоронений относится к периоду
распространения в Центральной Азии ислама. Есть даже
пословица: "Если в Туркестане – тысячи святых, то в
Сайраме – их не счесть".
It is hard to believe that the small and seemingly
unremarkable town of Sairam, which belongs to the
suburban areas of Shymkent, traces its history from ancient
times. It is so ancient, in fact, that compared to Sairam,
Shymkent can be considered a newly built city.
Sairam is actually one of the oldest cities in Kazakhstan:
it is more than two thousand years old, meaning it was
founded at the same time as the Silk Road. During its rich
history, the city has changed many names (one of the most
known ones is Ispidzhab), but it has always remained an
important stop on the caravan route.
Sairam is of particular value to pilgrims due to the fact
that it is here that the graves of the parents of Khoja Ahmed
Yasawi, the Saint Sufi most revered by the Kazakhs, are
located (as a matter of fact, he was born here, too). A large
number of burials belong to the period of the spread of
Islam in Central Asia. There is even a proverb: "If there are
thousands of saints in Turkestan, then Sairam has so many
that one may hardly count them."
1
күн
день
day
17. 17
ЕЖЕЛГІ САЙРАМ
ДРЕВНИЙ САЙРАМ
ANCIENT SAIRAM
SETTLEMENT
Museum
of History
and Local Lore
Mirali Baba
Karashash Ana
Khyzyr tower
Khoja
Salikh
Ibrahim-Ata
Shymkent Sairam
18. 18
Сайрам тарихи-өлкетану мұражайы қорының басым бөлігі Сайрам
аумағында байқаусызда табылған заттар екенін білесіз бе?!
Әлі де бұл жерде үй салғанда немесе құбыр жүргізгенде ескі
дүниелер, қару-жарақ, кітаптар мен жазбалар табылып жатады.
Интересно, что большая часть экспонатов Сайрамского
историко-краеведческого музея представлена артефактами,
найденными на территории Сайрама совершенно случайно.
При строительстве домов, прокладке труб здесь находили и
продолжают находить древние предметы быта, оружие, книги и
рукописи.
Interestingly, most of the exhibits in the Sairam Museum of History
and Local Lore are artifacts found on the territory of Sairam by pure
accident. Ancient household items, weapons, books and manuscripts
have been discovered (and are still being discovered) here in the
process of building houses and laying pipes.
МІРӘЛІ БАБА
МИРАЛИ-БАБА
MIRALI BABA
ТАРИХИ-ӨЛКЕТАНУ МҰРАЖАЙЫ
ИСТОРИКО-КРАЕВЕДЧЕСКИЙ МУЗЕЙ
MUSEUM OF HISTORY AND LOCAL LORE
19. ҚАРАШАШ АНА
КАРАШАШ-АНА
KARASHASH ANA
19
Көпшіліктің айтуынша, бұл кесене Падшах
Мәлік баба атты сопы шейхінің ұлы, белді
ислам оқытушысы Мірәлі баба мазарының
үстінен салынған дейді. Кесененің қай
уақытта тұрғызылғанын басып айту қиын:
ғалымдардың бір бөлігі XII ғасыр десе,
басқалары XIX ғасырдың соңы дейді.
По одной из версий, этот мавзолей был
построен над могилой видного исламского
ученого по имени Мирали-Баба, сына
суфийского шейха и богослова Падшак-
Малик-Баба. Датировка мавзолея весьма
затруднительна: часть учёных считает, что
его можно датировать XII веком, а кто-то
говорит о конце века XIX-го.
They say that this mausoleum was built over
the grave of a prominent Islamic scholar named
Mirali Baba, who was the son of the Sufi sheikh
and theologian Padshak-Malik-Baba. The
mausoleum’s age is difficult to estimate: some
scholars believe that it can be dated to
the 12th century, while others speak of the early
19th century.
Бұл кесене Қожа Ахмет Ясауидың анасы Қарашаш
ананың жерленген орнында салынған. Алғашында
кесене XIII ғасырда тұрғызылғанымен, кейін ол
бірнеше рет қайта қаланған, ал бүгінгі күнге
жеткен кейпі XIX ғасырға жатады делінеді (кейін
ол тағы да бірнеше рет реставрациядан өткен).
Қарашаш ананың қасында оның ағайындары мен
туған-туыстары жерленген.
Считается, что данный мавзолей был возведён
над могилой Карашаш-ана — матери Ходжи
Ахмеда Яссауи. Изначально построенное в XIII
веке здание, неоднократно перестраивалось,
и считается, что дошедшая до нас постройка
датируется серединой XIX века (впоследствии она
также несколько раз подвергалась реставрации).
Рядом с Карашаш-Ана похоронены её братья и
другие родственники.
They say that this mausoleum was erected over the
grave of Karashash Ana, the mother of Khoja Ahmed
Yasawi. The building originally constructed in
the 13th century has been reconstructed several
times, and it is believed that the building that has
come down to us dates back to the mid-19th century
(since then it has been restored several times as
well). The graves of Karashash Ana’s brothers and
other relatives are located not far from her own.
20. 20
Бұл мұнара XVIII ғасырда Қызыр пайғамбар
мешітінің бір бөлігі ретінде салынған делінеді.
Ал мешіттің өзінен XX ғасырға дейін тек
жерасты құрылыстары сақталған екен (олардың
реставрациясын бүгін де мұнараның жанынан
көруге болады).
Считается, что эта башня (корректнее называть её
минаретом) была построена в XVIII веке как часть
мечети пророка Хызыра (Хызра). От самой мечети
к началу XX века сохранились лишь подземные
сооружения (их в отреставрированном виде всё
ещё можно увидеть по соседству с башней).
It is believed that this tower (though it would be
more correct to call it a minaret) was built in the
18th century as part of the mosque of the Prophet
Khyzyr (Khyzr). It is only the underground structures
of the mosque that have survived until the early 20th
century; you may still see them restored nearby the
tower.
XIX ғасырда салынған бұл мазар Қызыр
пайғамбардың әкесі Қожа Салықпен
байланысты. Сайрамдағы аңызға сенсек, әр
жұма сайын Қызыр пайғамбардың әруағы
қалаға әке-шешесінің мазарына келеді екен.
Считается, что этот мавзолей, построенный
в XIX веке, как-то связан с отцом пророка
Хызыра (Хызра) по имени Ходжа Салих.
В Сайраме бытует легенда, что каждую
пятницу в сумерки пророк Хызыр
появляется в городе, чтобы поклониться
могилам своих родителей.
This mausoleum dates back to the 19th
century. It is believed that it has something to
do with the prophet Khyzyr’s (Khyzr’s) father
named Khoja Salikh. There is even a legend in
Sairam that every Friday at dusk the prophet
Khyzyr appears in the city to worship the
graves of his parents.
ҚЫЗЫР ПАЙҒАМБАР
МҰНАРАСЫ
БАШНЯ ХЫЗЫР
KHYZYR TOWER
21. 21
ҚОЖА САЛЫҚ (ҚОЖА ТОЛЫҒ)
ХОДЖА САЛИХ
KHOJA SALIKH
Осында жерленген Қожа
Ахмет Ясауидың әкесі, шейх
Ибрагим ата өз өмірін исламды
таратуға арнаған дін қайраткері
ретінде танылған. Осы кісінің
батасымен Қожа Ахмет Ясауи
Түркістанға аттаныпты.
Алғашында кесене қазір тұрған
жерінен 20 метрдегі басқа
орында тұрыпты, бірақ XX ғасыр
соңында көшірілген екен.
Отец Ходжи Ахмеда
Яссауи, шейх Ибрагим-Ата,
похороненный под сводами
этого мавзолея, прославился
как религиозный деятель,
посвятивший свою жизнь
распространению ислама.
Считается, что именно с его
благословения, Ахмед Яссауи
и направился в Туркестан.
Изначально мавзолей
находился в 20 метрах
от своего сегодняш-него
местоположения, но в конце XX
века был перенесён.
The father of Khoja Ahmed
Yasawi, Sheikh Ibrahim-Ata, is
buried under the arches of this
mausoleum, and came to be
famous as a religious figure who
devoted his life to the spreading
of Islam. It is believed that it
was with his blessing that Ahmed
Yasawi set off for Turkestan.
Initially, the mausoleum was
located 20 meters from its current
location, but it was moved at the
end of the 20th century.
ИБРАГИМ АТА
ИБРАГИМ-АТА
IBRAHIM-ATA
22. 22
Сенбі не жексенбі күні тапа тал
түсте, Сайрамның қақ ортасында
базар қайнаған уақытта келіп көру
міндет!
Попасть сюда в субботний или
воскресный полдень, дабы в полной
мере ощутить суету базарного дня в
центральной части Сайрама.
Get here on a Saturday or Sunday
afternoon in order to fully experience the
bustle of a market day in the central part
of Sairam.
Жергілікті ресторандардың
бірінде палаудың дәмін татып
көріңіз.
Поесть плова в одном из местных
ресторанчиков.
Try pilaf in one of the local
restaurants.
23. 23
БҰДАН БӨЛЕК
Негізі Сайрамда бұдан да
көп тарихи ескерткіштер
орналасқан, мысалға Мәриям
ана мен Әбділ Әзиз бабаның
кесенелері бар (және тағысын
тағы). Бірақ, олардың бәрін бір
күн ішінде аралап шығу үшін
көп күш керек. Сондықтан,
демалысыңызды Сайрам
Өгем Ұлттық табиғи
саябағында орналасқан
Сайрамсу шатқалына барумен
жалғастыруды ұсынамыз. Ол
Сайрамға тиіп тұр, және сізге
ұнайтынына күмәніміз жоқ!
А ДАЛЬШЕ?
На самом деле, в Сайраме
есть и масса других, не менее
интересных памятников
истории, взять хотя бы мавзолеи
Мариям-Ана и Абдель-Азиз-
Баба (а также множество
других), но посетить их все в
рамках одной экскурсии будет,
наверное, весьма утомительно.
Поэтому, предлагаем вам
разнообразить своё путешествие
поездкой на природу, тем более,
что до неё здесь рукой подать:
горное ущелье Сайрамсу на
территории Сайрам-Угамского
национального парка вас
точно не разочарует.
THEN WHAT?
As a matter of fact, Sairam has a
lot of other historical monuments
which are no less interesting, such
as the mausoleums of Mariyam-
Ana and Abdel-Aziz-Baba (as
well as many others), but visiting
them all within one excursion
will probably be very stressful.
Therefore, we suggest that you
vary your trip by going to nature,
especially since it is close at hand
here: the Sairamsu mountain
gorge on the territory of the
Sairam-Ugam National Park
will certainly not disappoint you.
24. 24
Түркістаннан Қызылордаға қарай, солтүстік-батысқа
жол тартсаңыз, жарты сағаттай өтіп, қырық шақырым
артта қалған кезде, жолдың сол жағынан ежелгі,
қираған алып қамалды көресіз. Бұл жерге тоқтамай өтіп
кету мүмкін емес.
Деректерге сай, қала негізі VIII ғасырда, қазіргі
күні үлкен аумақты қоршап тұрған қамал орналасқан
жерден үш шақырым жерде құрылған. Сапарымызда
көретін бұл жерге қала моңғол шапқыншылығынан соң,
яғни XIII ғасырдан кейін орын ауыстырды.
Бұл "жаңа" Сауран солтүстіктен оңтүстікке қарай 800
метр, шығыстан батысқа қарай 600 метрге тең аумақта
орналасқан, оның солтүстік және шығыс жағында
қақпасы, ал екі жарым шақырымға созылған қамал
қабырғасында 7 мұнарасы болған. Қалаға Қаратау
жотасынан ағатын өзендерден су әкелу үшін жер асты
арналары – кәріздер жүйесі салынған болатын.
Если ехать из Туркестана на северо-запад, по
направлению к Кызылорде, то по истечении получаса
времени и чуть более сорока километров пути, с левой
стороны дороги глазам путешественника предстают
монументальные руины древней крепости, не посетить
которые просто нельзя.
Считается, что город был основан в VIII веке
(возможно, арабами) в трёх километрах от того места,
где в наши дни возвышаются оплывшие крепостные
стены, опоясывающие огромную территорию. На место,
которое мы планируем посмотреть, город переместился
уже в послемонгольскую эпоху, то есть в конце XIII
века.
Этот, "новый" Сауран имел размеры более 800 метров
с севера на юг и более 600 метров с востока на запад,
одни ворота с северной стороны и другие – с восточной,
а также 7 башен на крепостной стене, протянувшейся
почти на два с половиной километра. Кстати, вода в
город в древности поступала по специальной сети
подземных каналов – кяризов, подводящих сюда
живительную влагу от рек, стекающих с Каратауского
хребта.
If you go north-west from Turkestan, in the direction of
Kyzylorda, then within a half-hour's drive of some forty
kilometers, on the left side of the road you will see the
monumental ruins of the ancient fortress, which you simply
have to visit. It is believed that the ancient settlement of
Sauran was founded in the 8th century (possibly by the
Arabs), three kilometers from the spot where the partially
collapsed fortress walls, encircling a vast territory, rise
nowadays. Much later, in the late 13th century post-Mongol
era, the city moved to the area that we are planning to see.
This "new" Sauran had dimensions of more than 800
meters from north to south and more than 600 meters
from east to west. Furthermore, it had one gate on the
north side and another one on the east side, as well as 7
towers on the fortress wall stretching for almost two and
a half kilometers. In ancient times, water was supplied to
the city through a special network of underground canals
called kyariz. These canals brought vital fluid here from the
rivers flowing from the Karatau Ridge.
26. 26
Сауран қалашығы – тарих тұңғиығына сапар шегу үшін
таптырмайтын жер. Бұл жердің әрбір тасы ежелгі оқиғалардан
сыр шертетіндей. Медресе, мешіт пен ханака (дін жолын ұстанған
тақуалар мен кезбе дәруіштер қабылдайтын үй) орналасқан
орталық алаң (Регистан) мен солтүстік қақпа жартылай қалпына
келтірілгенімен, жасандылық байқалмайтыны қуантады.
Руины Саурана – это весьма удачное место для путешествия во
времени. Древностью здесь определённо "пахнет", а камни всё
ещё дышат историей. Частично реставрированная центральная
площадь (Регистан), где располагались медресе, мечеть и ханака
(нечто вроде монастыря для дервишей), а также северные ворота –
восстановлены не настолько, чтобы создать ощущение подделки и
искусственности.
The ruins of Sauran are a great time-travel destination. There is
certainly a scent of antiquity here, and the stones are filled with
history. The partially restored central square (Registan), which housed
a madrasah, a mosque and a khanaka (a sort of a monastery for
dervishes), as well as the northern gate, have left largely untouched to
keep their authenticity.
САУРАН ҚАЛАШЫҒЫ
ГОРОДИЩЕ САУРАН
SAURAN ANCIENT SETTLEMENT
TURKESTAN
27. 27
Орталық алаңда орналасқан, жартылай
қалпына келтірілген ханаканың ішіне
кіріп, өзіңізді кезбе дәруіштей сезініңіз.
Ощутить себя странствующим
дервишем, зайдя через арочный вход
в одно из частично восстановленных
помещений ханаки, располагающейся на
центральной площади.
Feel like a wandering dervish, going through
the arched entrance to one of the partially
restored rooms of the khanaka located in the
central square.
Ежелгі қалашықтың үстіне
дрон жіберіп, оның ауқымын
толық көруге тырысыңыз.
"Полетать" над древним
городищем на дроне, оценив всю
его масштабность.
"Fly" over the ancient settlement
with a drone, appreciating its
entire scale.
БҰДАН БӨЛЕК
Негізгі, және бәрінен танымал
қалашықтан басқа, айналадағы
басқа да археологиялық
ескерткіштерді көруге
болады. Мысалы, 3 шақырым
оңтүстікке қарай ескі (моңғол
шапқыншылығына дейінгі)
Сауран – Қаратөбе қалашығы,
солтүстік-шығысқа қарай 5
шақырым жерде Міртөбе
қалашығы орналасқан; одан
басқа, кәріздердің ауқымды
жүйесі де қызықтырмай қоймас.
Ал егер Қазақ хандығының
астаналарының бірін көруге
ниеттенсеңіз, Қызылорда жаққа
қарай 100 шақырым жерде
орналасқан Сығанаққа ат
басын бұрыңыз.
А ДАЛЬШЕ?
Помимо основного и наиболее
знаменитого городища,
можно посмотреть и другие
археологические памятники в
округе: старый (домонгольский)
Сауран – городище Каратобе,
располагающееся в 3 километрах
южнее, городище Миртобе в
5 километрах к северо-востоку,
а также обширную сеть кяризов.
А если есть желание увидеть
одну из столиц Казахского
ханства, то можете преодолеть
около 100 километров в сторону
Кызылорды, дабы посетить
руины древнего Сыгнака.
THEN WHAT?
In addition to the main and most
famous settlement, you can see
other archaeological sites in the
area: the old (pre-Mongol)
Sauran – Karatobe ancient
settlement located 3 kilometers
to the south, the Mirtobe ancient
settlement situated 5 kilometers
to the northeast, as well as an
extensive kyariz network. If you
want to see one of the capitals
of the Kazakh Khanate, then you
can drive about 100 kilometers
towards Kyzylorda and visit the
ruins of the ancient Sygnak.
28. 28
ОТЫРАР МЕН АРЫСТАНБАБ
ОТРАР И АРЫСТАНБАБ
OTRAR AND ARYSTAN BAB
Otrar
Turkestan
Otrar Museum
Otrar
ancient
settlement
Arystan
Bab
1
күн
день
day
29. 29
Отырар қалашығы аумағындағы қазба жұмыстары алғаш рет 1969
жылы орын алған еді. Археологтардың жұмысының нәтижесінде,
қираған ежелгі кірпіш қабырғалардың таңғалдырарлық көрінісі
ашылды: олар кезінде сарай, мешіт, монша, қыш ыдыстарын
күйдіретін және кептіретін пештер еді.
Отырар орналасқан орындағы елді мекен біздің заманымыздың
алғашқы ғасырларында пайда болды, ол кездері бұл жер Қаңлы
мемлекетінің құрамында еді. Дегенмен, шаһардың аты IX ғасырға
қарай жайыла бастады: бұл кездері қала жазба деректерінде
Отырар және Фараб деген атаулармен кездеседі. Дәл осы кезде
Отырар Саманидтер мемлекетінің құрамына кірген, және оның
ең әйгілі тумаларының бірі болған Әбу Насыр Әл-Фараби дүниеге
келген еді.
Отырардың Шыңғыс хан әскерінен жарты жыл бойы қорғанғаны
және Отырар апаты жайлы әрбір мектеп оқушысы біледі десек артық
болмас. Осы оқиға моңғолдардың Хорезмге жорығына бастама
болды.
Дүниежүзі тарихында маңызы бар тағы бір оқиға Отырарда 1405
жылы орын алды. Бұл кезде Қытайға жорыққа аттанып бара жатқан
Әмір Темір суық тидіріп, Отырар қаласындағы сарайлардың бірінде
дүниеден өткен еді.
Впервые раскопки на территории городища Отрар были
произведены в 1969 году: глазам археологов представилась
зрелищная картина древних кирпичных развалин, включая дворец,
мечети, баню и печи для обжига и сушки.
Возникновение населённого пункта на месте Отрара относится
к первым векам нашей эры, считается, что он входил в состав
государства Кангюй. Однако, настоящую известность город
получает в начале IX века, в это время он упоминается в
письменных источниках под названиями Отрар и Фараб. Именно
тогда Отрар входит в состав государства Саманидов, и одним
из самых знаменитых его уроженцев становится известнейший
философ, поэт, композитор, лингвист, математик и врач Абу-Наср
Аль-Фараби.
Каждый казахстанский школьник знает историю героической
обороны Отрара и взятия города войсками Чингиз-хана. Именно,
произошедшие здесь события стали началом монгольского
вторжения на территорию Хорезма.
Ещё раз Отрар "засветился" в мировой истории в 1405 году, когда
остановившись здесь на пути к своему войску, великий Тамерлан
умер от простуды в одном из дворцов города.
The first excavations on the territory of the ancient settlement of Otrar
were carried out in 1969. In the course of the excavations archaeologists
discovered some spectacular ancient brick ruins, including a palace,
mosques, a bathhouse and kilns for burning and drying.
The settlement on the site of Otrar originated as early as in the first
centuries A.D., and it is believed that it was part of the Kangyui State.
However, the city received real fame at the beginning of the 9th century,
because at this time it was mentioned in written sources under the
names Otrar and Farab. It was then that Otrar became part of the
Samanid State, and the revered philosopher, poet, composer, linguist,
mathematician and physician Abu Nasr Al-Farabi became one of its most
famous natives.
Every Kazakh schoolchild knows the story of the heroic defense of
Otrar and the capture of the city by Genghis Khan’s army. These events
marked the beginning of the Mongol invasion of the territory of Khorezm.
In 1405, Otrar became a part of world history once again, as the great
Tamerlane died of a cold in one of the city’s palaces when stopping in
Otrar on the way to his army.
30. 30
Кесене Отырарға жақын жерде, XII ғасырда өмір сүрген сопылардың
рухани ұстазы, әулие Арыстанбабтың қабірінің үстінен тұрғызылған.
Арыстанбаб, ең алдымен, Қожа Ахмет Ясауидың ұстазы ретінде
тарихта қалған. Кесене Әмір Темірдің бұйрығы бойынша орнатылды:
Қожа Ахмет Ясауидың басында кесене көтермек болған оған әуелі
ұстазы Арыстанбабқа арнап кесене тұрғызу керек деп аян берілген
деседі.
Мавзолей был возведён неподалёку от Отрара над могилой
религиозного деятеля, суфия Арыстанбаба, жившего в XII веке.
Арыстанбаб известен, в первую очередь, как учитель Ходжи Ахмеда
Яссауи. Этот мавзолей появился по приказу Тамерлана, которому,
как говорят, было видение или сон, где было сказано, что прежде,
чем строить мавзолей Ходже Ахмеду Яссауи, необходимо воздать
дань памяти его учителю.
The mausoleum was erected near Otrar, over the grave of the famous
religious figures, Sufi Arystan Bab, who lived in the 12th century.
Arystan Bab is mainly known as the teacher of Khoja Ahmed Yasawi.
This mausoleum appeared on the orders of Tamerlane, who is said
to have had a vision or a dream which told him to pay tribute to
the memory of Khoja Ahmed Yasawi’s teacher before building the
mausoleum of Yasawi himself.
АРЫСТАНБАБ
АРЫСТАНБАБ
ARYSTAN BAB
TURKESTAN
31. 31
ОТЫРАР ҚАЛАШЫҒЫ
ГОРОДИЩЕ ОТРАР
OTRAR ANCIENT SETTLEMENTS
Отырар қалашығы Арыстың Сырға құйған жеріне таяу Отырартөбе
деген биіктікте орналасқан. Биік төбе үстіндегі қамалмен қоршалған
қалашықтың аумағы 20 гектардай жерді алып жатыр. Бұл жерде
цитадель мен шахристан орналақан. Төбенің айналасына жанасып
жатқан аумақ – 150 гектар жерді алатын рабад.
Руины древнего Отрара располагаются неподалеку от места впадения
реки Арысь в Сырдарью, в месте, носящем название Отрар-тобе.
Территория городища, располагающегося на высоком холме,
окружена крепостной стеной и занимает около 20 гектаров – здесь
располагались цитадель и шахристан. К холму примыкает территория
укреплённого рабада площадью около 150 гектаров.
The ruins of the ancient settlement of Otrar are located near-by the
confluence of the Arys and Syr Darya rivers, in a place called Otrar-tobe.
The settlement is located on a high hill and is surrounded by a fortress
wall. It occupies an area of 20 hectares and served as the location of the
citadel and the shakhrestan. The territory of the fortified rabad, with an
area of about 150 hectares, is adjacent to the hill.
32. 32
Отырар қақпасының
жанындағы түйе керуенінің
мүсіндерімен суретке түсіп,
оны Түркістандағы, немесе
Шымкенттегі мүсіндермен
салыстырып көріңіз. Басқа
қалаларды аралап, осындай
суреттер топтамасын да
жинауыңызға болады.
Сделать фотографию рядом
с бутафорским караваном
верблюдов возле ворот Отрара,
и сравнить этот караван с
подобными ему в Туркестане
или в Шымкенте. Можно даже
собрать коллекцию.
Take a photo next to an artificial
camel caravan near the gates of
Otrar, and compare this caravan
with similar ones in Turkestan
or Shymkent. You can even put
together a collection of such
photos!
Отырар шұратының тарихына арналған мұражай Шәуілдер ауылында,
Отырартөбеден 11 шақырым жерде орналасқан. Мұражай экспозициясының есте
қалар бөлігі – моңғол әскерлерінің Отырарды қоршаған көрінісін бейнелейтін
диорама болып табылады. Мұражайда Әл-Фараби тұлғасына да ерекше көңіл
бөлінген.
Музей, посвященный истории Отрарского оазиса, располагается в посёлке
Шаульдер, в 11 километрах от Отрар-тобе. Одной из самых запоминающихся
частей экспозиции музея является диорама, в которой изображена сцена осады
Отрара монголами. Отдельное внимание в музее уделено личности Аль-Фараби.
A museum dedicated to the history of Otrar Oasis is located in the village of Shaulder,
11 kilometers far from Otrar-tobe. One of the most memorable parts of the museum's
exposition is the diorama which depicts the scene of the siege of Otrar by the
Mongols. The museum pays special attention to the personality of Al-Farabi.
ОТЫРАР МҰРАЖАЙЫ
МУЗЕЙ ОТРАРА
OTRAR MUSEUM
TURKESTAN
33. 33
БҰДАН БӨЛЕК
Отырар шұраты – Отырартөбемен ғана
шектелмейді: оның құрамына I – XV ғасырлар
арасында өркендеп тұрған ондаған басқа
ежелгі қалашықтар кіреді. Олардың ішіндегі ең
қызықтылары – Құйрықтөбе, Алтынтөбе,
Пышақшы төбе, Мардан Құйық пен Көк
Мардан.
А ДАЛЬШЕ?
Отрарский оазис – это не только Отрар-тобе,
это еще и с десяток прочих древних городищ,
датируемых периодом с I по XV век. Наиболее
интересными из них можно назвать Куйрык-
Тобе, Алтын-Тобе, Пшакши-Тобе, Мардан-
Куюк и Кок-Мардан.
THEN WHAT?
The Otrar Oasis has more to offer than just Otrar-
tobe; it also hosts a dozen other ancient settlements
dating from the 1st to the 15th century. The most
interesting settlements are Kuyryk-Tobe, Altyn-
Tobe, Pshakshi-Tobe, Mardan-Kuyuk and Kok-
Mardan.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне
зиярат етуге ниет етсеңіз,
алдымен Арыстанбаб кесенесіне
барып ұстазына тағзым етіп,
жанындағы қонақ үйлердің бірінде
түнеп шығыңыз.
Переночевать в одной из гостиниц
возле Арыстанбаба, перед
тем, как направиться к могиле
Ходжи Ахмеда Яссауи: есть
даже пословица "Вначале ночуй
у Арыстанбаба, потом проси у
Ходжи Ахмеда".
Spend a night in one of the hotels
near Arystan Bab before heading to
the grave of Khoja Ahmed Yasawi:
there is even a proverb which says
"First stay overnight at Arystan Bab,
then ask from Khoja Ahmed."
34. 34
Батыс Қазақстанда Үстірт пен Каспий маңында
Ұлы жібек жолының солтүстік бағыты өткен. Ол
бір жағындағы Хорезм мен Арал маңын, екінші
жағындағы Еділ маңы мен Кавказды қосып тұрған.
Бұл жолдың бойында тұрған әйгілі қалалардың
арасында Қызылқала мен Сарайшық та бар.
Қазіргі кезде археологтар Маңғыстау аумағында
сол заманға тиесілі көптеген керуен сарайлар
мен құдықтар, мазарлар мен діни ғимараттар
тапқан. Иран аумағын айналып өткен Ұлы жібек
жолының осы бағыты Түркі қағанаты мен Византия
империясының саяси бірлестігінің нәтижесінде
пайда болған.
Ал біздің бағдар көбінесе Түпқараған түбегінің
аумағында өтеді. Мұнда Жібек жолы тарихына
қатысы бар ескерткіштер – жер асты мешіттері мен
ежелгі қалалардан, тарихы терең тастарға дейін
барлығы шоғырланған.
По западной части Казахстана – через плато
Устюрт и северо-восточный Прикаспий – проходила
северная ветка Шёлкового пути, соединявшая
Хорезм и Приаралье, с одной стороны, и Приволжье
с Кавказом, с другой. Одними из самых знаменитых
городов, стоявших на этом караванном пути,
считались Манкышлак (Кызылкала) и Сарайшык.
В наше время по всему Мангистау археологами
было обнаружено множество караван-сараев
и древних колодцев, а также захоронений и
культовых сооружений, относящихся к этому
периоду истории. Кстати, считается, что именно
этот маршрут Шёлкового пути стал результатом
политического союза Византийской империи и
Тюркского каганата, которые пустили караваны в
обход Ирана.
Наш маршрут пройдет преимущественно в
пределах полуострова Тюбкараган, где со-
средоточено, наверное, всё наиболее интересное
из имевшего отношение к истории Шёлкового
пути – от подземных мечетей и древних городов
до скал, у которых, как и у всего в Мангистау, есть
своя история.
МАҢҒЫСТАУ
МАНГИСТАУ
MANGYSTAU
35. 35
The northern branch of the Silk Road in the western
part of Kazakhstan ran through the Ustyurt plateau and
the northeastern Caspian region, connecting Khorezm
and the Aral Sea region on the one end, and the Volga
region and the Caucasus on the other. Mangyshlak
(Kyzylkala) and Sarayshyk were considered some of
the most famous cities located on this caravan route.
In modern times, archaeologists have discovered
many caravanserais and ancient wells, as well as
burial grounds and places of worship dating back to
this period of history throughout Mangystau. It is
believed that this particular route on the Silk Road
was the result of the political union of the Byzantine
Empire and the Turkic Khaganate, which allowed
caravans to bypass Iran.
Our route will pass mainly within the Tyub-Karagan
peninsula, where all the most interesting things
related to the history of the Silk Road are probably
concentrated -from underground mosques and ancient
cities to rocks, which, like everything in Mangystau,
have a history of their own.
2
күн
дня
days
N44,40774900°
E51,07497400°
Aktau
Sultan Epe Shakpak Ata
Sherkala
Kyzylkala Ethnovillage
Kogez
36. 36
Түпқарағанда орналасқан Шақпақ ата мешіті
Маңғыстаудағы сәулет өнерінің ең ежелгі
ескерткіштерінің бірі болып саналады. Ғалымдардың
айтуынша, жартасқа ойып салынған төрт бөлмелі мешіт
IX немесе X ғасырға жатады. Бірақ, бұның Шақпақ ата
Қожа Ахмет Ясауидың шәкірті Шопан атаның немересі
болды деген аңызбен келіспейтінін атап өткен жөн.
Мечеть Шакпак-Ата, расположенная на полуострове
Тюбкараган, считается одним из самых древних
памятников зодчества в Мангистау. Ученые считают,
что вырубленная в известняковой скале и состоящая
из четырех комнат мечеть датируется IX или X веком.
Эта датировка, правда, не совпадает с легендой о том,
что Шакпак-Ата был внуком одного из последователей
Ходжи Ахмеда Яссауи – суфия Шопан-Ата.
The Shakpak Ata mosque located on the Tyubkaragan
peninsula is considered one of the most ancient
architectural monuments in Mangystau. Scientists believe
that this mosque, carved from limestone rock and
consisting of four rooms, dates back to the 9th or 10th
century. This dating, however, does not coincide with the
legend about Shakpak Ata being the grandson of Sufi
Shopan Ata, one of the followers of Khoja Ahmed Yasawi.
СҰЛТАН ҮПІ
СУЛТАН-ЭПЕ
SULTAN EPE
37. 37
Сұлтан Үпі мешіті (XII немесе XIII ғасыр) бір күні балықшыларды құтқарып
қалған жас бала туралы аңызбен тығыз байланысты. Содан бері Сұлтан
Үпі теңізге шығатын әрбір жанның қорғаушысы болып саналады. Мешіттің
маңында айнала қойылған тастар бар, сол тастардың ортасы әрбір жолаушы
үшін қауіпсіз орын болған. Ал мешіттен әрі қарай емдік суы бар құдық
сақталған.
С подземной мечетью Султан-Эпе (XII или XIII век) связана легенда о юноше,
который однажды помог попавшим в беду рыбакам. С тех пор святой Султан-
Эпе считается покровителем всех тех, кто выходит в море. На территории
близлежащего некрополя кругом уложены камни, и считается, что внутри
этого круга любой путник будет всегда чувствовать себя в безопасности. А
неподалеку от мечети находится колодец с целебной водой.
The underground mosque of Sultan Epe (12th-13th century) is associated with the
legend about a young man who once helped fishermen in trouble. Since then, Saint
Sultan Epe has been considered the patron saint of all those who go to sea. On the
territory of the nearby necropolis there is a place where stones are laid in a circle.
It is believed that within this circle any traveller will always feel safe. Nearby the
mosque there is a well with healing water.
ШАҚПАҚ АТА
ШАКПАК-АТА
SHAKPAK ATA
38. 38
Биіктігі 300 метрден асатын қызық пішінді жұрнақ мұхит түбінен
шыққан деседі. Оны біреулер киіз үйге ұқсатса, келесілер
Шерқалаға қарап төңкерілген кесе, немесе түрлі жануарларды
көреді. Таудың аты түркі тілінен "Арыстан тауы" деп аударылады.
Кейбірінің пікіріне сай, оның төбесінде Шыңғыс ханның үлкен ұлы
Жошының қамалы болған.
Шеркала представляет собой высокий (более трехсот метров)
останец причудливых очертаний, возникший в результате
поднятия суши из океанических глубин. Говорят, что по форме
своей гора напоминает перевернутую пиалу, юрту, различных
зверей и массу прочих вещей. Название скалы переводится с
тюркского как "львиная гора", и кто-то считает, что некогда на
её вершине располагалась крепость старшего сына Чингиз-хана –
Джучи.
Sherkala is a high (more than three hundred meters), oddly-shaped
residual mountain which appeared as a result of the rise of land from
the ocean depths. They say that in its shape the mountain resembles
a bowl turned downwards, a yurt, various animals and a lot of other
things. The name of the rock is translated from the Turkic as "lion's
mountain", and some people believe that the fortress of Genghis
Khan’s eldest son, Jochi Khan, was once located on its top.
ШЕРҚАЛА
ШЕРКАЛА
SHERKALA
39. 39
Тарихшылардың айтуынша Қызылқаланы
Ақмыш шатқалында хорезмдіктер Х ғасырда
құрып, 300 жыл бойы сол Хорезмнің
құлдырауына дейін ішінде өмір қайнап тұрған.
Тұрғын, сауда-саттық, қолөнер орамдарымен
қоршалған алып бекіністен тұратын бұл қаладан
Жібек жолының бір тармағы өткен.
Историки считают, что город Кызылкала
(возможно он носил название Манкышлак)
был основан хорезмийцами в урочище Акмыш
в X веке и просуществовал около трехсот
лет, вплоть до падения Хорезма. Через город
проходила одна из веток Шелкового пути, а
сам он представлял собой большую крепость
с башнями, окруженную жилыми, торговыми и
ремесленными кварталами.
Historians believe that the city of Kyzylkala
(possibly called Mangyshlak) was founded by the
Khorezmians in Akmysh tract in the 10th century
and had existed for about three hundred years,
until the fall of Khorezm. One of the branches of
the Silk Road passed through the city, and the city
itself was a large fortress with towers, surrounded
by residential, commercial and craft quarters.
Бұл қазақ ауылы Шерқаладан алыс емес орналасқан.
Бұл жерде әрбір қонақ көшпенділер тарихына, салты
мен дәстүріне үңіліп, көшпелі халық мәдениетімен
таныса алады. Мұнда киіз үйге орналасып, қазақтың
тағамдары мен сусындарынан дәм татуға болады.
Одан қалса, түрлі мастер-сабақтар, ұлттық би мен ән
қойылымдары, ұлттық ат ойындары өткізіліп тұрады.
Этноаул располагается неподалеку от горы Шеркала
и предоставляет отличную возможность окунуться
в быт кочевников, узнать их обычаи и культуру.
Здесь можно остановиться в юрте, отведать блюда
и напитки казахской кухни, принять участие в
мастер-классах по рукоделию, послушать казахскую
народную музыку и увидеть танцы (и даже в них
поучаствовать при желании). Конные игры хорошо
дополнят всю эту аутентичную атмосферу.
The ethnovillage is located near Mount Sherkala and
provides an excellent opportunity to dive into the life of
nomads, learning about their customs and culture. Here
you can stay in a yurt, taste Kazakh dishes and drinks,
take part in handicraft workshops, listen to Kazakh folk
music and watch Kazakh dances (even dancing yourself
if you want). Horse games will add to this authentic
atmosphere very well.
ҚЫЗЫЛҚАЛА
КЫЗЫЛКАЛА
KYZYLKALA
КӨГЕЗ
ЭТНОАУЛ КОГЕЗ
ETHNOVILLAGE
KOGEZ
40. 40
Маңғыстауда ғана кездесетін алып домалақ
тастардың бірімен суретке түсіңіз.
Сфотографироваться рядом с одной из сотен
гигантских шаровых конкреций, коими богат
Мангистау.
Take a photo next to one of the hundreds of giant
spherical concretions that Mangystau is rich in.
Көгез қазақ ауылында киіз үйге
қонып шығыңыз.
Переночевать в юрте в этноауле
Когез.
Stay overnight in a yurt in Kogez
ethnovillage.
41. 41
БҰДАН БӨЛЕК
Маңғыстауға келіп тұрып, келесі
нысандарды көрмей кетпеуге
болмайды. Біріншіден, бұл
Бозжыра мен Тұзбайыр;
екіншіден, көпшіліктің айтуынша
мұндағы басты әулие Бекет
ата мешітіне барып қайту
керек. Айтпақшы, Каспий
теңізінің суына шомылуды
да ұмытпаңыз. Ал, егер Жібек
жолының солтүстік тармағын
әрі қарай зерттегіңіз келсе,
онда Атырау маңындағы
Сарайшық пен Ақтөбе-
Лаэти қалашықтарына жол
тарқаныңыз жөн.
А ДАЛЬШЕ?
Если уж вы попали в Мангистау,
вам просто рекомендовано
продолжить знакомство
с регионом во всём его
великолепии. Во-первых, стоит
посмотреть урочище Бозжыра
и сор Тузбаир, во-вторых,
добраться до самой главной,
по мнению многих, святыни –
подземной мечети Бекет-Ата
в Огланды. Кстати, окунуться
в Каспийское море – это
тоже отличная идея. Ну, а если
вам захочется получше узнать
северную ветку Шёлкового пути
и древние города, стоявшие
на ней, то вам стоит попасть
в район Атырау и посетить
городища Сарайшык и
Актобе-Лаэти.
THEN WHAT?
If you have already made it to
Mangystau, you should certainly
continue exploring the region in
all its splendor. First, you should
visit Bozzhyra tract and the salt
lake of Tuzbair sor. Second, you
should get to the underground
mosque of Beket-Ata, which
is considered to be the most
important shrine in Oglandy. While
here, taking a dip in the Caspian
Sea is also a great idea. Also, if
you want to learn more about the
northern branch of the Silk Road
and the ancient cities that were
located on it, then you should
get to the Atyrau region and visit
the ancient settlements of
Sarayshyk and Aktobe-Laeti.
43. 43
"Көшпенділер" фильмін көрсеңіз, Абылай ханның әкесі – Уәли сұлтанның
ордасы болған ежелгі Түркістан есіңізде болар. Ораз жоңғар шабуылынан
аман қалған сәби Абылайды осында әкеліп, әкесіне мұрагерінің амандығын
жеткізеді. Абылай мен Шарыштың жекпе-жегі де, жоңғарлар зеңбірекпен
оқ жаудырған шешуші шайқас та осы шаһардың іргесінде өткен.
"Көшпенділердің" осынау кейіпкерлеріне Марк Дакаскос, Джей Эрнандес,
Куно Бекер, Джейсон Скот Ли сынды Голливуд жұлдыздары жан бітіргені
жалпыға жақсы белгілі. Ал сол әсерлі көріністердің нақты қай жерде
түсірілгенін, ежелгі Түркістанның рөлін сомдаған қай қала екенін білесіз
бе?
Бұл – дәл осы "Көшпенділер" үшін Іле өзенінің жағасында, шынайы
Түркістаннан бірнеше мың шақырым шалғай жерде бой көтерген
ортағасырлық шаһар. 2004 жылы тұғыртасы қаланғалы бері қала
"Көшпенділерден" бөлек, "Қазақ хандығы" (қамал Сығанақ, кейін Созақты
кейіптеді), "Жаужүрек Мың бала" (бұл жолы қала жоңғар ордасына
айналды), "Дневной дозор: Мел судьбы" (фильм басындағы көріністер)
сияқты талай туындының түсірілім алаңы болды.
Қамал қазір де қаңырап бос тұрған жоқ, ортағасырлық сәулетпен танысып,
кино әлеміне бойламақ ізденімпаз саяхатшылардың жолдары тоғысатын
айтулы туристік орталық ретінде белгілі. Еліміздегі кино өнерінің көрнекі
орнына айналып үлгерген осынау көшпенділер қамалына жету үшін, дәл
осы Іле өзенінің жазығымен төмен қарай бағыт алуымыз керек.
Если вы смотрели фильм "Кочевник", то вам, наверное, будет интересно
узнать, где именно снимались сцены, в которых показывается ставка отца
Абылай-хана – город Туркестан. Сюда Ораз привозит младенца Абылая,
перед стенами этого города происходит поединок Абылая и Шарыша, и
именно его в финале фильма обстреливают из пушек джунгары.
Так вот, снималось это всё на берегах Или, почти в тысяче километров
от настоящего Туркестана, на территории специально построенного для
этих целей "средневекового города", который после съемок, к счастью,
было решено не разбирать. Именно здесь волею судьбы оказались в 2004
году голливудские звёзды Марк Дакаскос, Джей Эрнандес, Куно Бекер и
Джейсон Скотт Ли.
Крепость не простаивает без дела и сейчас. После "Кочевника" здесь
проходили съемки фильма "Дневной дозор: Мел судьбы" (сцены в начале
фильма), фильмов из цикла "Казахское ханство" (крепость играла роль
Сыгнака, а затем Созака) и фильма "Жаужурек Мын Бала" (на этот раз
крепость "перешла в руки" джунгар).
К этой уже практически кинематографической достопримечательности
мы и отправимся вниз по долине реки Или.
If you've watched the movie "Nomad: The Warrior'', then you will probably be
interested to know where the scenes were shot in which the headquarters of
Abylai Khan's father were shown, in the city of Turkestan. After all, Oraz brings
the baby Abylai here, a duel between Abylai and Sharysh takes place in front of
the walls of this city, and this is the target of the Zhongar cannons at the end
of the movie.
Fans of the film will be fascinated to learn that all these scenes were filmed
on the banks of the Ili River, almost a thousand kilometers away from the real
Turkestan. Filming took place on the territory of a "medieval city" which was built
here especially for this purpose and was fortunately preserved after the filming
was over. This is how the Hollywood stars Mark Dacascos, Jay Hernandez, Kuno
Becker and Jason Scott Lee happened to be here by a twist of fate in 2004.
The fortress does not stand idly now. After "Nomad: The Warrior", it served as
filming location for "Day Watch" (in scenes at the beginning of the film), films
from the "Kazakh Khanate" cycle (where the fortress first portrayed Syganak
and then Sozak) and the features in the film "Myn Bala: Warriors of the Steppe"
(this time as a fortress which has "passed into the hands" of the Zhongars).
We are heading towards this nearly cinematic attraction, down in the Ili River
valley.
Ili
Nomad
Fortress
Almaty
1
күн
день
day
44. 44
Қамалдың бас қақпасы Іле өзеніне қарайды. Қақпа ашылып, қамалға аяқ
басқан сәттен-ақ тарих тұңғиығына бой алдырасыз. Ертедегі тар көшелермен
серуендеп, саманнан салынған үйлерді бір сәтке пана етіп, қамал бұзар таран,
қылмыскерлер жазаланған зындан мен дар ағашы сияқты жантүршіктірер
құрылыстарды өз көзіңізбен көресіз. Әсерлер аттракционы! Камераңыздың
қоржынын толтырар қайталанбас суреттер мен бейнебаяндарды да естен
шығармаңыз: ең ұтымды локация ретінде жоғарғы алаңды ұсына аламыз.
Крепостная стена с главными воротами, выходящими на реку Или. Атмосфера
средневекового города за высокими стенами: узкие улочки, дома, колодцы,
а также весьма популярные в средние века средства развлечения, вроде
тарана, виселицы или зиндана. Все самые атмосферные и почти реалистичные
фотографии обычно делаются на верхней площадке.
This is a fortress wall with its main gate overlooking the Ili River. Here you will
have a chance to feel the atmosphere of a medieval city behind high walls; narrow
streets, houses, wells, and some popular "means of entertainment" in the Middle
Ages, such as a battering ram, gallows or zindan (dungeon) await you here. The
most atmospheric and realistic-looking photographs are usually taken on the upper
platform.
ІЛЕ
ИЛИ
ILI
45. 45
Қамал Жетісу өңіріндегі ең ірі және суы мол өзен – Іленің бойында
орналасқандықтан, оған жеткізер жолды жердің үстімен де, судың
бетімен де салуға болады. Неге десеңіз, Іле рафтингпен айналысуға аса
қолайлы, әрі кеңінен танымал өзен (әдетте рафтинг бағыттары Қапшағай
суқоймасынан төмен орналасқан сорғы станциясынан басталады). Оған қоса
қамалдан бірнеше жүз метр қашықта балық аулап, суға шомылып, тыныға
аласыз.
Или – это самая большая и полноводная река Жетысу. Кстати, до крепости
можно добраться не по земле, а по воде, потому как Или является
популярным местом для сплавов (обычно они начинаются от насосной
станции, располагающейся ниже Капшагайского водохранилища). А
ещё здесь весьма популярна рыбалка, и ею можно заняться буквально
в нескольких сотнях метров от крепости. Да и искупаться вам никто не
помешает.
Ili is the largest and deepest river of Zhetysu. Since it is possible to get to the
fortress not only by land, but also by water, the Ili is a popular place for rafting
(with trips usually starting at the pumping station located below the Kapshagay
reservoir). Fishing is also a very popular activity here: you can go fishing literally
a few hundred meters away from the fortress. Furthermore, you can swim here.
КӨШПЕНДІЛЕР ҚАМАЛЫ
КРЕПОСТЬ КОЧЕВНИКОВ
NOMAD FORTRESS
46. 46
Өзіңізді "Көшпенділер" кейіпкерінің бірі
сезініп, нағыз кинематографиялық кадр
жасап көріңіз.
Сделать фото "как в кино", поставив себя
на место Джейсона Скотта Ли или Куно
Беккера где-нибудь на крепостной стене
или внутри крепости.
Take a photo "like in a movie" by putting
yourself in the shoes of Jason Scott Lee or
Kuno Becker somewhere on the fortress wall
or inside the fortress.
Көшпенділердің қамалына
велосипедпен немесе су арқылы
жетіп, айнала қоршаған табиғат
көркемдігіне көз тойдырыңыз
Добраться до крепости Кочевников
на велосипеде или по воде.
Get to the Nomad Fortress by bike or
by water.
47. 47
БҰДАН БӨЛЕК
Өзеннің екінші жағына өтіп,
"Тамғалы тастағы" будда
суреттерін тамашалап қайтуға
кеңес береміз. Кейбір деректерге
сай, бұл суреттерді XVII ғасырда
жоңғарлар қалдырған. Өкінішке
орай, Іле арқылы өтетін көпір
айтарлықтай алыста орналасқан.
Сондықтан, қамалдан төтесінен
шыққанда екі шақырымдай
жерде орналасқан суреттерге
жету үшін шамамен 50
шақырым-дай жүруге тура
келеді. Айтпақшы, барған,
қайтқан жолыңызда әйгілі
Қапшағайдың жағажайына
аялдап, демалып қайтудан
тартынбаңыз!
А ДАЛЬШЕ?
Очень рекомендуем вам
попасть на другую сторону
реки и увидеть буддийские
наскальные рисунки Тамгалы-
Тас, оставленные, по одной из
версий джунгарами в XVII веке.
К сожалению, ближайший мост
через Или находится довольно
далеко, поэтому до рисунков,
располагающихся от крепости
буквально в паре километров по
прямой, придется преодолеть
около 50 километров. А ещё по
пути от Алматы или обратно
можно сделать небольшую
остановку на Капшагайском
водохранилище – весьма
популярном месте для пляжного
отдыха. ся на самом юге страны.
THEN WHAT?
We highly recommend you get
to the other side of the river
and have a look at the Buddhist
rock paintings of Tamgaly-Tas,
presumably left by the Zhongars
in the 17th century. Unfortunately,
the nearest bridge across the
Ili River is quite far away, so
you will have to travel about 50
kilometers in order to get to the
rock paintings, which are in fact
located just a few kilometers from
the fortress as the crow flies. One
more thing you could do on your
way from Almaty or back is make
a short stop at the Kapshagay
reservoir, a popular beach
holiday destination.
Іле жазықтығына көктем кезінде
барып, жайқала құлпырған көкнәр
алқабының дәл ортасында суретке
түсіңіз.
Попасть в долину Или весной и
сфотографироваться посреди
макового поля.
Get to the Ili River valley in spring
and take a picture in the middle of a
poppy field.
