Hoe kan de hybride warmtepomp bijdragen aan de verduurzaming van de woningvoorraad van corporaties? In deze presentatie uitleg over wat een (hybride) warmtepomp is, welke typen er zijn en de mogelijkheden voor een CO2-neutraal en aardgasloos corporatiebestand met (hybride) warmtepompen.

1. Inspiratiesessie
Hybride warmtepompen in de
sociale woningbouw
Inleiding en techniek
Martin Horstink en Albert Koedam
Aedes, Den Haag
28 juni 2018

2. Waarom CO₂-neutraal en aardgasloos?
2
Klimaatverandering tegengaan
Bron: www.carbontracker.org

3. Waarom CO₂-neutraal en aardgasloos?
3
Regionale impact - stoppen met aardgaswinning

4. CO₂-neutrale en aardgasloze woningbouw
4
2050 is nog ver weg!
OF NIET?!
In 32 jaar 7.000.000 huizen CO₂-neutraal maken:
• 220.000 huizen per jaar
• 4.200 huizen per week
• 600 huizen per dag, inclusief weekenden en vakantieperiodes
Nederlands doel voor huishoudens: CO2-neutraal en aardgasloos in 2050

5. CO₂-neutrale en aardgasloze woningbouw
5
Elektriciteit:
• 20% van energieverbruik
• Maximum vermogen: ca. 6 kW
Ruimteverwarming
• 65% van energieverbruik
• Maximum vermogen: 10 kW
Warm tapwater:
• 15% van energieverbruik
• Maximum vermogen: 30 kW
Koken
• 1% van energieverbruik
• Maximum vermogen: 10 kW
Vermogens aansluitingen:
• Gas: 60-100 kW
• Elektriciteit: 6-24 kW
Aardgasloos brengt uitdagingen met zich mee
Gemiddeld jaarlijks verbruik huishouden:
Gas: 1.500 m3 = 15.000 kWh
Elektriciteit: 3.500 kWh
We zijn gewend
geraakt aan een heel
‘comfortabele’
energiebron
5

6. CO₂-neutrale en aardgasloze woningbouw
6
Trias energetica
Trias energetica
1. Energievraag reduceren, bv. isolatie, kierdichting
2. Energievraag duurzaam opwekken, warmtepompen, zonPV
3. Overige vraag als het niet anders kan, zo mogelijk
efficiënt fossiel opwekken
• Vergeet bewoners niet, gedrag is leidend
1
2
3

7. CO₂-neutrale en aardgasloze woningbouw
7
1. Warmtenet
2. All-electric
3. Duurzaam gas
Drie routes voor verwarmen

8. Maatregelen
8
Wat is een warmtepomp?
Warmtepomp
COP = 4
25% elektriciteit
75%
omgevingsenergie
100%
warmte

9. All-electric of hybride?
9
• All-electric is (nog) maatwerk in bestaande bouw
• Wat zijn de mogelijkheden van lage temperatuurverwarming in de woning? Of moet er eerst geïsoleerd
worden?
• Is er voldoende ruimte voor warmtepomp, boiler en warmtebuffer in woning?
• Mogelijk andere manier van koken
• Bij all-electric hoort maatwerk advies
• Elektriciteit moet uiteindelijk duurzaam opgewekt worden,
ook in donkere koude perioden in de winter
Eigenschappen all-electric

10. All-electric of hybride?
10
• Hybride warmtepomp kan vaak zonder ingrijpende maatregelen
• Hybride kleiner in vergelijking met all-electric
• Kan als ‘add-on’ bij bestaande ketel geplaatst worden
• Ketel zorgt voor warmte op piekmomenten en/of warm tapwater
• Lage temperatuurverwarming en isolatiekwaliteit minder belangrijk
• Bespaar tot wel 80% op huidig aardgasverbruik
• Voor aardgasloos en CO2-neutraal moet gas verduurzaamd worden
Eigenschappen hybride

11. Hybride warmtepompen
11
• Vervanging van mechanische ventilatiebox
• Warmte ten behoeve van warm tapwater en/of ruimteverwarming
• “Warmtepompboiler” in geval van warmtapwater
• Warmte terugwinning uit warme ventilatielucht
• Hoeveelheid ventilatielucht als bron is beperkt
• Pas op voor “overventilatie”
• Risico’s wel lager als wordt ingezet op warm tapwater levering
Ventilatielucht warmtepomp

12. Hybride warmtepompen
12
Buitenlucht warmtepomp
• Buitenlucht als bron – “onbeperkt” beschikbaar
• PVT-systeem ook mogelijk
• Warmte ten behoeve van warm tapwater en/of ruimteverwarming
• Let op plaatsing buitendelen i.v.m. geluidsproductie

13. Warmtepompen
• Split
• Een buiten- en binnendeel
• Delen verbonden met koudemiddelleidingen
• Monoblock (nieuwe ontwikkeling)
• ‘Alles in één’ buitendeel
• Buitendeel direct verbonden met afgiftesysteem
• Makkelijker voor installateur
• Minimale ruimte benodigd in woning
Buitenlucht split versus monoblock
13

14. All-electric of hybride?
14
Wat te kiezen

15. All-electric of hybride?
15
• Verbetering energie-index lucht water warmtepompen (ook hybride)
• Variatie: 0.1-0.5 EI-verbetering
• Gemiddeld: 0.25 EI-verbetering
• Tot 2 energielabelstappen mogelijk
Bron: TNO, EPA labelstappen met lucht-naar-water warmtepompen, 2010
Let op oude indexering
Warmtepompen en energie-index

16. All-electric én hybride!
16
Slim voorraadbeheer
Renoveren!“Klaar”
NOM renovatie (all-
electric)
Tijdrovende klus
Maat-
regelen?
Maar vaak nog wel gas
Hybride
Hybride als maatregel

17. All-electric én hybride?
17
Versnel de transitie, maar ga niet in de weg staan!

18. All-electric én hybride
18

19. Aardgasloze woningbouw
19
• Aardgasloos is niet gelijk aan gasloos
• CO2-neutraal is het uiteindelijke doel!
Hybride warmtepompen aardgasloos?

20. Aardgasloze woningbouw
20
Komende jaren zoveel mogelijk aardgas besparen!
•Isoleren
•Renoveren
•Hybridiseren

21. Dank voor uw aandacht!
Vragen?
Martin Horstink
horstink@bdho.nl
https://bdho.nl
21

22. Wie is BDH?
22
Denkt mee over de transitie in de woningbouw

23. Wie is BDH?
Verduurzaming woningbouw
Strategie Kennis Proces
Warmtepompen Slimme netten IT-tools
FOCUS
23

24. Wie is BDH?
Speelveld BDH
24

25. Versnellingsprogrammma (hybride) warmtepompen
• Installateurs
• Woningcorporaties
• Collectieve verwarmingssystemen
• Communicatie
• Tools
Marktontwikkeling voor warmtepompen versnellen
25

26. Versnellingsprogrammma (hybride) warmtepompen
In de loop van 2018 is nog ruimte beschikbaar voor begeleiding en hulp voor
corporaties
• Analyse woningvoorraad
• De juiste warmtepomp kiezen
• Inschatting kosten en opbrengsten
• Begeleiding overleg met installateur
• 2nd opinion
• Risico’s in kaart brengen en naar mogelijkheid oplossen
• Begeleiden bewonerscommunicatie
• En ook: ‘nee’ zeggen als het moet
Marktontwikkeling voor warmtepompen versnellen
26