Haustfundur Grunns

1. MÁL OG LÆSI Í
REYKJAVÍK
Dröfn Rafnsdóttir
Verkefnastjóri
Skrifstofa skóla- og frístundasviði Reykjavíkurborgar

2. Stefnumótun um málþroska og læsi á Skóla- og
frístundasviði Reykjavíkurborgar
Samþykkt á fundi í maí 2008 að koma á fót starfshópi um lestrarstefnu fyrir
grunnskóla Reykjavíkur.
Fyrsta sinn sem gerð er tilraun til að móta heildstæða lestrarstefnu fyrir alla
grunnskóla borgarinnar.
• Lestrarstefna grunnskóla kom út 2012
• Læsisstefna leikskóla, kom út 2013,
• Stefna um fjölmenningarlegt skólastarf kom út 2014
Læsisteymi á fagskrifstofu SFS frá 2012
Fagráð um eflingu málþroska, lestrarfærni og lesskilnings í leik- og
grunnskólum haustið 2014
Starfsáætlun skrisftofu SFS, úrbótaþættir varðandi mál og læsi
Verkefnisstjórn um mál og læsi haust 2015
2

4. 4

5. Lestrarstefna grunnskóla
Læsisstefna leikskóla, Lesið í leik
Stefna SFS um fjölmenningarlegt skóla og frístundastarf, Heimurinn er hér
Bælinga fyrir foreldra um málþroska, mál og lesskilning og málskilning, á
netinu á 11 tungumálum
Bæklingur með upplýsingum fyrir foreldra yngstu barna gunnskóla
Upplýsingar til foreldra barna á miðstigi um mál- og lesskilning og
sameiginlega ábyrgð
5

6. TILLÖGUR UM EFLINGU MÁLS OG LÆSIS Í
SKÓLA- OG FRÍSTUNDASTARFI Í
REYKJAVÍK
Fagráð um eflingu málþroska,
lestrarfærni og lesskilnings í leik- og
grunnskólum

7. Fagráð um málþroska, læsi og lesskilning í leik- og
grunnskólum 2014-2015
• Kynning skýrslu í mars 2015
• Kynning á innleiðingaráætlun fyrir skóla- og frístundaráð í
júní 2015
7
Skipað skv. erindisbréfi um í byrjun september 2014.
Í hópnum voru:
Freyja Birgisdóttir, dósent við Menntavísindasvið HÍ sem var formaður hópsins
Fríða B. Jónsdóttir, verkefnastjóri fjölmenningar á fagskrifstofu SFS
Dröfn Rafnsdóttir, kennsluráðgjafi í Reykjanesbæ
Guðrún E. Bentsdóttir, verkefnastjóri á fagskrifstofu SFS.

8. Hvað hefur gerst frá því að fagráðum læsi kynnti tillögur?
• Hverfisfundir fyrir stjórnendur vorið
2015 þar sem tillögur voru kynntar
• Málþing um mál og læsi í Gerðubergi
29. október fyrir læsisteymi leik,
grunn, frí.
• Undirbúningur námskeiða í samstarfi
við Menntavísindasvið HÍ
• Stofnun MML janúar 2016
• Hlutverk- Fræðsla, stuðningur og
ráðgjöf fyrir starfsfólk og kennara
í skóla og frístundastarfi varðandi
mál og læsi
• Samstarf við þjónustumiðstöðvar
og móðurmáls/farkennara

9. Tillögur fagráðsins
1. Skýr stefnumörkun og markviss eftirfylgd með árangri í læsi
2. Öflugur stuðningur, ráðgjöf, símenntun og starfsþróun leik- og
grunnskólakennara
3. Áhersla á snemmtæka íhlutun
4. Samstarf skólastiga
5. Markviss lestrarkennsla í öllum árgöngum grunnskólans
9

10. Áherlsur
• Mál og læsi
• Skóla- og frístundastarf
• Stuðningur við skólastarfið
• Samstarf
• Snemmtæk íhlutun
• Miðlun upplýsinga
• Rýnt í mat á stöðu og framförum
10

11. Úr skýrslu fagráðs
• Í vinnu fagráðsins og samtölum við gesti kom mjög skýrt og ítrekað fram að
þörf væri fyrir að bæta stuðning, ráðgjöf og símenntun leik- og
grunnskólakennara á sviði máls og læsis.
• Fagmennska kennara er grundvallaratriði þegar kemur að því að byggja upp
markvisst starf fyrir leik- og grunnskólabörn í borginni.

12. Heimsókn til Bærum Noregi 23-26 mars 2015
Markmið heimsóknar að fræðast um áherslur Bærum
varðandi mál og læsi í leikskóla og grunnskóla
Heimsótt voru
– Språksenter miðstöð um mál og læsi fyrir leikskóla
– Ráðgjafateymi um mál og læsi fyrir grunnskóla
Bæði sett af stað fyrir þremur árum í kjölfar landsátaks um
læsi og stærðfræði
12

13. Språksenter/ miðstöð um mál og læsi
Helstu ástæður fyrir opnun Språksenters í Bærum:
– Hátt hlutfall tvítyngdra barna í leikskólum (um 15%)
– Hátt hlutfall barna með seinkaðan málþroska
– Lágt menntunarstig starfsfólks í leikskólum
– Skortur á leikskólakennurum
– Þekkingu á þróun máls og læsis almennt ábótavant i
leikskólum
13

14. Språksenter / miðstöð um mál og læsi
Meginmarkmiðið miðstöðvarinnar eru þrennskonar:
– styðja málumhverfi leikskólanna með markvissum hætti
– byggja upp þekkingu á góðum aðferðum og leiðum í
vinnu með mál og læsi í leikskóla
– hafa áhrif út í samfélagið og skapa vitund um mikilvægi
snemmtækrar íhlutunar
14

15. Språksenter – uppbygging og vinnulag
Leikskólakennarar með sérþekkingu á máltöku og
málþroska tvítyngdra barna, uppeldisfræði, stjórnun,
sérkennslu og þróun máls og læsis
Staðsett á skrifstofu PPT (miðlægri deild sérfræðiþjónustu
skóla)
Náin samvinna við PPT, sami yfirmaður
Språksenter er fyrst og fremst ætlað að fræða starfsfólk
leikskóla og veita ráðgjöf til þeirra
15

16. Ráðgjafateymi grunnskóla í Bærum
Helstu markmið:
• Efla þekkingu og færni kennara til að vinna
markvisst með mál, læsi
• Markmiðið að fjölga nemendum sem næðu
árangri án þess að þurfa mikla sérkennslu
• Beita snemmtækri íhlutun til að fækka þeim
börnum sem væru á gráu svæði
• Áhersla á að þróa vinnubrögð sem koma til móts við nemendur
með annað móðurmál en norsku og nemendur með lága
félagslega stöðu
16

17. Ráðgjafateymi fyrir grunnskóla
Ráðgjafar sem starfa á miðlægu menntasviði grunnskóla og sinna
ráðgjöf og fræðslu og eru tengiliðir við skóla varðandi
almenna kennsluráðgjöf en eru ekki í einstaklingsmálum
Ráðgjöf og fræðsla miðast við kennara í 1-4 bekk
Þörf á að færa ráðgjöf og fræðslu ofar, læsisteymi í hverjum skóla
Áhersla á að vinna markvisst með þeim grunnskólum sem
eru verst settir
Hlutverk ráðgjafanna er að:
• Funda með læsisteymum skólanna
• Fara yfir skimanir og leggja línurnar fyrir markvissa íhlutun fyrir
• nemendahópinn
• Veita ráðgjöf og fræðslu um kennsluaðferðir - Samræma aðferðir
• Fara inn í bekki og sýna góða kennsluhætti (model teaching)
17

18. Þrjú meginatriði sem þurfa að vera til staðar að
matiráðgjafa
Eftirfylgd inn í skólana varðandi kennsluaðferðir, niðurstöður úr skimunum og
þróun starfshátta
Sýnikennsla inni í bekkjum, ráðgjafinn á gólfinu með kennara inni í bekk,
ráðgjöf og eftirfylgd
Skólastjórinn eða einhver úr stjórnendateyminu er alltaf með í för, situr
ráðgefandi fundi, tekur þátt í fræðslu og ákveður næstu skref
18

19. Úr skýrslu fagráðs
• Ráðið leggur til að sett verði á laggirnar Miðstöð máls og læsis sem vinni
sérstaklega að því að byggja upp fagmennsku kennara með ráðgjöf,
símenntun og stuðningi við markviss vinnubrögð með mál og læsi leik- og
grunnskólabarna.
• Með því að stofna Miðstöð máls og læsis er verið að koma til móts við
ákvæði reglugerðar um markvissari og samræmdari stuðning en nú er
veittur í borginni við starfsemi skóla og starfsfólk þeirra.
• Í fyrsta áfanga fyrir 2018 verði hugað sérstaklega að leikskólum og yngsta
stigi grunnskóla.
• Miðstöðin verði starfrækt á vegum skóla- og frístundasviðs en starfi í
nánu samstarfi við sérfræðiþjónustu skóla á þjónustumiðstöðvum. Þá verði
starfsfólk miðstöðvarinnar í tengslum við ráðgjafateymi mennta- og
menningarmálaráðuneytisins .

20. Hlutverk Miðstöðvar mál og læsis
• a. Styðja leikskólakennara og starfsfólk leikskóla við að byggja upp
ríkulegt mál og læsisumhverfi í öllum leikskólum borgarinnar.
• b. Veita grunnskólakennurum stuðning við að setja upp
kennsluáætlanir og beita kennsluháttum sem reynast best við
lestrarkennslu í blönduðum nemendahópi.
• c. Standa fyrir námskeiðum og fræðslufundum fyrir starfsfólk og
kennara beggja skólastiga um gagnreyndar og gagnlegar aðferðir í
vinnu með mál og læsi.
• d. Halda úti heimasíðu (gagnagrunni) með fræðsluefni,
kennslumyndböndum og leiðbeiningum um vinnu með mál og læsi.

21. fh.
• e. Auka færni kennara beggja skólastiga við að efla mál- og læsi allra
barna með sérstaka áherslu á börn sem ljóst er að þurfa stuðning, án
þess að fyrir liggi greining á málþroskavanda s.s. eins og börn með
annað móðurmál en íslensku og börn sem búa við rýrt málumhverfi
heima fyrir eða njóta ekki stuðnings foreldra sinna í náminu.
• f. Auka þekkingu og færni kennara beggja skólastiga til að vinna með
foreldrum að því að efla mál og læsi á íslensku og fjölbreyttum
móðurmálum.
• g. Veita þjálfun nýrra vinnubragða um mál og læsi.
• h. Skapa vettvang fyrir tengslanet kennara sem hittist reglulega til að
miðla og afla nýrrar þekkingar.

22. Miðja máls og læsis
• Er fyrst og fremst þekkingarteymi ráðgjaf sem fara á vettvang og veita
kennurum og starfsfólki í skóla- og frístundastarfi stuðning, ráðgjöf og
fræðslu varðandi mál og læsi
• Starfsmenn miðstöðvarinnar geta verið leik- og grunnskólakennarar,
kennsluráðgjafar og talmeinafræðingar, þroskaþjálfar,
tómstundafræðingar eða aðrir þeir sem hafa
• góða þekkingu á málþorska og læsi barna
• góða þekkingu á árangursríkum kennsluaðferðum og úrræðum
vegna frávika í máli og læsi.
• góða þekkingu á kennslu barna sem eru með Íslensku sem annað
mál
• góða þekkingu á símenntunarmálum og árangursríkum leiðum í
starfsþróun kennara og starfsfólks.
22

23. • Verður starfrækt á vegum skóla- og frístundasviðs og hefur
aðsetur á skrifstofu SFS
• Verkefnastjórn SFS og stýrihópur um MML
• Starfsmenn MML munu starfa í nánu samstarfi við
• fagskrifstofu SFS
• þjónustumiðstöðvar
• leik- og grunnskóla og frístundamiðstöðvar
• háskólasamfélagið varðandi fræðslu, námsefni, mat og
rannsóknir.
• Menntamálastofnun varðandi fræðslu, námsefni, mat og
rannsóknir.
23

24. Miðja máls og læsis
Þekkingrteymi
• námskeið og fræðsla
• kennara og starfsfólk í skóla- og frístundastarfi
• fyrir nýliða í starfi
• fyrir foreldra
• hreyfanlegt og sýnilegt teymi
• ráðgjöf og eftirfylgd
• heimasíða
• upplýsingar um það sem í boði er
• fræðsluefni
• myndbönd
24

25. Mál og læsi
• stuðningur, ráðgjöf og fræðsla
• til leikskóla
• til grunnskóla
• til frístundastarfs
• til kennsluráðgjafa og sérkennsluráðgjafa
• til foreldra
25

26. Kennsla barna með annað móðurmal en íslensku
• Ráðgjöf vegna vinnu með virkt tvítyngi/fjöltyngis til
• kennara og sérkennsluráðgjafa í leikskólum
• kennara og kennsluráðgjafa grunnskóla
• starfsfólks í leik- grunn- og frístundastarfi
• Fræðsla varðandi kennslu í íslensku sem öðru tungumáli fyrir
• kennara og sérkennsluráðgjafa í leikskólum
• kennara og kennsluráðgjafa grunnskóla
• starfsfólks í leik- grunn- og frístundastarfi
• foreldra
26

27. Móðurmalskennarar/farkennarar
Móðurmáls-/farkennarar
• Tilraunaverkefni til tveggja ára
• Vinna með móðurmál nemenda með annað móðurmál en íslensku og
tengsl þess við nám þeirra
• Munu veita skólum í Reykjavík ráðgjöf
• Verður staðsett úti í skóla/skólum og undri stjórn skólastjóra
• Munu starfa með MML
27

28. Vorönn 2016
• Miðja máls og læsis hefur störf
• Ráðgjafar MML hefja störf og kynna sig
• Læsisteymi hefja störf í skóla- og frístundastarfi
• Læsisáætlanir yfirfarnar
• Samstarfsáætlanir leik- og grunnskóla og frístundastarfs um mál og læsi
• Símenntun
Verkefni næstu árin
• Nýtt vinnulag byggt á tillögum fagráðsins
• varðandi kennslu, ráðgjöf og eftirfylgd, mát á stöðu nemenda og framförum
• Uppbygging Miðju máls og læsis
• Styrkja kennara og starfsfólk í starfi sínu með mál og læsi
• Viðhalda og festa í sessi
28

29. 29

30. Mat á stöðu og árangri nemenda
Leikskóli
Málþroskaskimun
Hljóm
Grunnskóli
1. bekkur
Upphaf skólaárs: Leið til Læsis notað til þess að skima fyrir
málþroska- og hljóðkerfisvanda
Eftirfylgnipróf Leið til læsis
2. bekkur:
Haldið áfram að leggja lesskimunina Læsi 2 fyrir að vori
Eftirfylgnipróf Leið til læsis
3. bekkur:
Eftirfylgnipróf Leið til Læsis
LOGOS, umskráning/ Lesskilningur
6. bekkur
LOGOS, umskráning/ Lesskilningur
8. bekkur
LOGOS, umskráning/ Lesskilningur
30