SPAANS

SpaansinNederland
MINISTERIO
DE EDUCACIÓN
CULTURAY DEPORTE
DEL REINO DE ESPAÑA
MINISTERIO
DE EDUCACIÓN
CULTURAY DEPORTE
DEL REINO DE ESPAÑA
GidsvoorCultuurenOnderwijs
CONSEJERÍA DE EDUCACIÓN
Y CIENCIA EN BÉLGICA,
PAÍSES BAJOSY LUXEMBURGO
CONSEJERÍA DE EDUCACIÓN
Y CIENCIA EN BÉLGICA,
PAÍSES BAJOSY LUXEMBURGO

Título: Spaans in Nederland
Gids voor Cultuur en Onderwijs
Coordinador de la edición
Manuel Bordoy Verchili
Equipo de Redacción
Blas Bernal
Esmée Donker
Guadalupe Galán
Milagros Gómez
Cristina Goikoetxea
Traducción
Monique Harbers
Revisión
Ana Llamazares
Realización, Maquetación, Fotomecánica,
Impresión y encuadernación:
Serveis de Preimpressió per Publicitat i Arts Gràfiques, S.L.
(Estudi Copitrama)
MINISTERIO EDUCACIÓN, CULTURA Y DEPORTE
© 2001 Secretaría General Técnica.
Subdirección General de Información y Publicaciones.
© 2001 INSTITUTO CERVANTES Utrecht
N.I.P.O. 027-01-004-5
N.I.P.O. 176-01-211-8
I.S.B.N. 90-806879-1-X
Dep-Legal: B-17.945
Créditos 5/6/02 11:07 Página 2

Spaans in Nederland
Gids voor Cultuur en Onderwijs
Consejería de Educación y Ciencia en Bélgica,
Países Bajos y Luxemburgo
Instituto Cervantes Utrecht
2a Portadilla 5/6/02 11:08 Página 3

2a Portadilla 5/6/02 11:08 Página 4

Inhoud
Voorwoord
Carlos de Benavides ........................................................................................................................ 7
Introductie
José Luján .................................................................................................................................................... 9
Spaans, internationale taal
Jaime Otero ............................................................................................................................................ 11
Spaans in Nederland
Manuel Bordoy .................................................................................................................................. 23
Gids
Gebruiksaanwijzing voor deze gids ...................................................................... 37
Voortgezet onderwijs .............................................................................................................. 39
Beroepsonderwijs & Volwasseneneducatie .................................................. 53
Volksuniversiteiten ........................................................................................................................ 59
Hogescholen .......................................................................................................................................... 67
Universiteiten ...................................................................................................................................... 71
Lerarenverenigingen .................................................................................................................. 75
Centra voor docentenhulpmiddelen .................................................................... 77
Culturele organisaties .............................................................................................................. 79
Ontmoetingscentra ...................................................................................................................... 81
Media .............................................................................................................................................................. 85
Ambassades en Consulaten .............................................................................................. 87
Agrupación de Lengua
y Cultura Españolas de Países Bajos ...................................................................... 91
Instituto Cervantes ........................................................................................................................ 93
Mist u iets in deze gids?
Sumario 5/6/02 11:08 Página 5

Sumario 5/6/02 11:08 Página 6

Voorwoord
Carlos de Benavides
Ambassadeur van Spanje
Het Spaans als schrijftaal is duizend jaar geleden geboren in een
klooster langs de pelgrimsweg naar Santiago, aan de voet van
de Pyreneeën. Sedertdien heeft deze in Europa gewortelde taal
een grote geografische en demografische groei gekend en heeft
een zeer gevarieerde en rijke culturele traditie vergaard. Toen
enkele dagen geleden een enquête onder schrijvers van vijftig
landen, onder auspiciën van de Club van het Boek uit Oslo, Don
Quijote aanwees als het beste literaire werk aller tijden, was het
onvermijdelijk in ogenschouw te nemen dat dit uitzonderlijke
boek in zijn originele taal gelezen kan worden door miljoenen
personen.
De zorg voor een taal, die gedeeld wordt met een twintigtal
naties, wordt door Spanje zeer serieus genomen. Sedert drie eeu-
wen wordt de taal door de Real Academia Española "gezuiverd,
vastgelegd en met pracht verfraaid", in een taak die gedeld
wordt met de overeenkomstige Academies van de
Spaanssprekende landen. Vele andere openbare en particuliere
instellingen in Spanje en Amerika ontwikkelen programma's om
het gebruik van het Spaans te perfectioneren en te bevorderen.
Het Ministerie van Onderwijs en Cultuur verricht in het buiten-
land, via de Onderwijsafdelingen van de Ambassades, een
belangrijke taak op het gebied van onderricht, raadgeving en
vorming van leraren en zet zich er voor in dat Spaanse ingezete-
nen in het buitenland toegang hebben tot onderwijs in het
Spaans. De oprichting van het Instituto Cervantes in 1991 heeft
een instrument in het leven geroepen ter promotie van de taal en
de cultuur, dat momenteel een veertigtal centra omvat verspreid
over de gehele wereld.
Onder deze taak van zorg en bevordering valt de publicatie
van de gids Spaans in Nederland, uitgegeven door de
Onderwijsafdeling van de Ambassade van Spanje en door het
Instituto Cervantes te Utrecht, middels het weer opnemen van een
initiatief uit 1995 van de sectie Spaans van de Vereniging van
Leraren in Levende Talen. Hierin kunnen de lezers een register vin-
den van instellingen die gerelateerd zijn aan het onderwijs van
het Spaans, naast andere nuttige adressen voor diegenen die dich-
ter tot de taal en de cultuur van de Spaanssprekende landen wil-
len komen.
7
SpaansinNederland
Carlos de Benavides 5/6/02 11:16 Página 7

Voor de verwezenlijking van Spaans in Nederland was het nood-
zakelijk informatie te vergaren van vele instellingen en particu-
lieren, die zich verbonden hebben aan het onderwijs van de
Spaanse taal of aan de verspreiding van de Spaanse cultuur.
Namens de Onderwijsafdeling en het Instituto Cervantes wil ik
hen mijn erkentelijkheid richten voor hun dagelijkse werkzaam-
heden, met het verzoek dat zij, in toekomstige uitgaven, er aan
blijven bijdragen deze gids te maken tot het nuttige hulpmiddel
dat hij wil zijn.
8
SpaansinNederland
Voorwoord
Carlos de Benavides 5/6/02 11:16 Página 8

Introductie
José Luján
Onderwijs Raadgever, Ambassade van Spanje
Eén van de belangrijkste taken van de Onderwijsraad van de
Spaanse Ambassade in België, Nederland en Luxemburg is de sti-
mulering en de verspreiding van de Spaanse taal in deze landen.
Om dit doel te verwezenlijken organiseert de Onderwijsraad ver-
schillende activiteiten. Deze zijn gericht op de scholing van leraren
die Spaans als vreemde taal doceren (cursussen, seminars, confe-
renties, bijeenkomsten etc). Tevens wordt er samengewerkt met
allerlei instellingen die een link hebben met het onderwijs van de
Spaanse taal (universiteiten, lerarenverenigingen, vakbonden voor
leraren etc.). Daarnaast organiseren wij symposia en congressen
over onderwijsmethoden voor het onderwijs van het Spaans. Wij
geven ook het tijdschrift Mosaico uit alsmede andere van belang
zijnde verslagen en documenten. Al deze activiteiten zijn gericht
op de stimulering en de verspreiding van de Spaanse taal.
De afgelopen vier jaar, tijdens het uitvoeren van de activiteiten
gericht op de stimulering en de verspreiding van de Spaanse taal
in Nederland, is de Onderwijsraad ook bezig geweest met het
nauwkeurig in kaart brengen van de instellingen die op de een of
andere manier een link hebben met de Spaanse taal en cultuur.
Door hen te leren kennen en erachter te komen wat hun behoef-
ten zijn op het gebied van het onderwijs van de Spaanse taal, kun-
nen wij hen op een efficiëntere manier steunen en helpen.
Het resultaat van het onderzoek naar instellingen, impliceerde het
herzien, actualiseren, en aanvullen van diverse gegevens over de
instellingen in Nederland die Spaans doceren of op de een of
andere manier een link hebben met de stimulering van de Spaanse
taal. Wij hebben dit gedaan in samenwerking met het Instituto
Cervantes te Utrecht, óók een betrokken instituut op het gebied
van het onderwijs en de stimulering van het Spaans in Nederland.
Deze gids is dan ook van enorm belang voor het uitvoeren van ons
werk. Zonder een geschikte gids riskeren wij immers dat wij we
onze vakgenoten mislopen. Bovendien kan deze gids onderwijsin-
stellingen, leraren, leerlingen en hun ouders ten goede komen. In
feite is het gebruik van deze gids rechtstreeks gericht op deze
groepen. Wij denken dat het publiceren en toegankelijk maken
van deze informatie, onder andere de volgende voordelen met
zich meebrengt:
9
SpaansinNederland
José Luján 5/6/02 11:17 Página 9

• Kennismaking met een aantal instellingen waarvan de ver-
scheidenheid van het linguïstische aanbod en het internatio-
nale profiel aantrekkelijk is voor leerlingen.
• Stimulering van andere onderwijsinstellingen, die nog geen
Spaanse cursussen aanbieden, om zich aan te sluiten bij deze
groep instellingen.
• Informatieverstrekking aan leraren Spaans als vreemde taal
over waar men vacatures kan vinden. Dit zal hun plaatsing en
mobiliteit ten goede komen.
• Het vergemakkelijken van contact tussen leraren zodat zij pro-
fessionele netwerken kunnen opzetten en materieel en erva-
ringen kunnen uitwisselen etc.
• Het bieden van hulp aan de ouders en aan de leerlingen bij de
keuze van een instelling waar Spaans onderwezen wordt.
• Bijdragen aan een gevoel van saamhorigheid in alle sectoren
door een netwerk van instellingen en docenten, dat zich aan
het uitbreiden is. Zo wordt een isolement voorkomen.
Kortom, wij hopen dat deze gids een nuttig naslagwerk is voor
iedereen die zich beweegt in het Spaanse circuit in Nederland en
dat deze gids als een soort leidraad kan dienen voor de stimule-
ring en verspreiding van het Spaans in Nederland. U kunt er zeker
van zijn dat wij al uw suggesties en tips serieus zullen nemen en
gebruiken om deze nuttige gids continu te kunnen vernieuwen en
verbeteren.
10
SpaansinNederland
Introductie
José Luján 5/6/02 11:17 Página 10

Spaans, een internationale taal
Jaime Otero
Directeur, Instituto Cervantes te Utrecht
Volgens de resultaten van opeenvolgende onderzoeken onder
Europeanen in opdracht van de Europese Commissie, zijn het na
de Luxemburgers vooral de Nederlanders die verklaren dat zij in
een andere taal dan hun moedertaal aan een gesprek kunnen deel-
nemen. Ook beweren zij het vaakst vreemde talen te spreken1.
Deze onderzoeksgegevens zouden elke poging overbodig maken
om de Nederlanders te overtuigen dat het leren van vreemde
talen nuttig is voor de persoonlijke ontwikkeling of het verbete-
ren van de arbeidskansen.
We weten dat de meerderheid van de bevolking, niet alleen de
Nederlandse, maar de hele Europese, overtuigd is van het nut van
het leren van vreemde talen. Met name als het gaat om een taal
die veel in de wereld of in Europa wordt gesproken2. Zo bevorde-
ren de communautaire instanties sinds jaren het leren van vreem-
de talen door middel van resoluties en aanbevelingen of campag-
nes, zoals die van het Europese Jaar van de Talen (2001). De nieu-
we Europese Raad in Barcelona, de eerste van het halfjaarlijkse
Spaans voorzitterschap in de Europese Unie, heeft in haar conclu-
sies verzocht om "ten minste twee vreemde talen aan zeer jonge
kinderen te onderwijzen"3. Uit recente initiatieven kan men con-
cluderen dat ook de nationale educatieve autoriteiten zich inspan-
nen om het aanbod van vreemde talen aan het reguliere onder-
wijs te versnellen en uit te breiden4.
Deze tendens strookt met het besef dat het onderwijs in het alge-
meen, en in het bijzonder die van het leren van vreemde talen, de
sleutelfactor is voor sociale en economische vooruitgang. Tevens is
het een beslissende factor voor de concurrentie in een internationaal
klimaat, dat steeds veeleisender is. Maar de tendens is ook te danken
aan een onmiskenbare wil om een solide basis te creëren, waardoor
11
SpaansinNederland
1 Eurobarometer 55, Oktober 2001; Eurobarometer 54 Special, Europeans
and Languages, Februari 2001.
2 71 procent van de Europeanen vindt dat iedereen een extra Europese taal
moet leren naast zijn eigen taal (Eurobarometer 54 Special).
3 Presidency Conclusions, Barcelona European Council, 15 en 16 Maart 2002
(www.europa.eu.int).
4 Foreign Language Teaching in Schools in Europe (2001): Key data on edu-
cation in Europa 1999/2000 (www.eurydice.org).
Jaime Otero 5/6/02 11:17 Página 11

"een steeds hechter verbond tussen de volkeren van Europa" kan
ontstaan. Er bestaat nu al een economisch Europa, maar geen poli-
tiek Europa, laat staan een cultureel Europa. De linguïstische
Europese diversiteit, een rijkdom die gestimuleerd moet worden,
brengt ook praktische problemen met zich mee. Zoals belemmerin-
gen bij de arbeidsmobiliteit en de immense vertaalkosten bij de com-
munautaire instellingen. Talenkennis "is onderdeel van de basisbe-
kwaamheden die Europa van de kennismaatschappij vereist; ieder-
een zou in principe twee vreemde talen moeten behersen."5
Met het publiceren van Spaans in Nederland tezamen met de Raad
voor Onderwijs van de Ambassade van Spanje, beoogt het
Instituto Cervantes te Utrecht vooral het Nederlandse publiek een
informatieve gids aan te bieden die het leren van de Spaanse taal
vergemakkelijkt. En die het voor alle liefhebbers en deskundigen
van het Spaans mogelijk maakt toegang te hebben tot de voor-
naamste educatieve en culturele hulpmiddelen in Nederland die
een relatie hebben met de Spaanse taal en de grote verscheiden-
heid aan culturen die er in tot uitdrukking komen.
Eveneens hopen wij dat de hier gepresenteerde gegevens het
wezenlijk belang van de Spaanse taal aangeven en dat het voor
velen als argument zal dienen om aandacht aan deze taal te beste-
den, die het naar onze mening verdient. Het Spaans of het
Castiliaans is niet alleen een belangrijke Europese taal. Maar ook
internationaal is het een taal van groot belang, mede dankzij
diens aanwezigheid in Latijns-Amerika. In Nederland, zoals het
artikel van Manuel Bordoy in deze publicatie aantoont, is het
Spaans de vierde taal van het voortgezet onderwijs. Op dit niveau
en op andere onderwijsniveaus zijn er aanwijzingen dat er een
toenemende interesse is voor het leren van het Spaans.
In het volgende essay geven wij de huidige situatie weer van het
Spaans vanuit twee standpunten. Het Spaans als internationale
taal door middel van objectieve gegevens van zijn aanwezigheid
in de wereld, onder de titel Spaans in de wereld. Vervolgens wordt
het potentieel vermogen van het Spaans als communicatiemiddel
beschreven in Spaans, een taal voor de dialoog.
Spaans in de wereld
Instituto Cervantes publiceert onder deze titel vanaf 1998 een perio-
diek (AIC) die moet fungeren als "een verzameling actuele artike-
12
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
5 Detailed workprogram on the follow-up of the objectives of education
and training systems in Europe. Doc. 6365/02 (www.europa.eu.int).

len over het Spaans in de vele hoedanigheden in het dagelijks
gebruik"6. In de opeenvolgende uitgaven is met een overvloed aan
gegevens, grafieken en statistische tabellen, verschillende vraag-
stellingen over het Spaans behandeld: het aantal sprekers, de eco-
nometrie van het Spaans, het Spaans in Noord-Amerika of in
Brazilië, het Spaans in internationale organisaties, de wetenschap-
pelijke productie in het Spaans, de nieuwe informatietechnologie
in combinatie met het Spaans, het Spaans op internet etc.
De eerdergenoemde gegevens die in deze paragraaf worden
samengevoegd komen grotendeels uit het AIC, en kunnen samen-
gevat worden tot vier punten die de positie van het Spaans in de
wereld kenmerken: het aantal sprekers, de institutionele status bij
de overheid en internationale organisaties, de Spaanstalige eco-
nomie en de Spaanstalige cultuur.
1. De Spaanstaligen vormen één van de grootste moedertaalgroe-
pen (GLM, grupos de lengua materna) van de wereld. Na Chinees,
Hindi en Engels, is het de taal die het grootst aantal moedertaal-
sprekers telt. Vanwege de demografische structuur van het meren-
deel van zijn sprekers, kan de GLM van het Spaans zelfs nog licht
stijgen in de wereld. Sommige berekeningen komen uit op 486
miljoen sprekers in 2050, na Chinees (1.384), Hindi (556) en Engels
(508). Anderen rekenen het in hetzelfde jaar 537 miljoen sprekers
toe, tegenover 855 miljoen voor de Engelssprekenden7.
Bij de berekening van het aantal sprekers van een taal komen wij
wat de bronnen betreft een aantal problemen tegen. De meer-
derheid van de volkstellingen bevat geen linguïstische informatie.
Velen bieden alleen volkenkundige aanwijzigingen over de
samenstelling van de bevolking. Daarnaast is het nodig om te defi-
niëren wat men per spreker van een taal verstaat. In tabel 1 is de
telling opgenomen van de categorie Spaanssprekenden: de native
Spaanssprekenden of met een gelijkwaardig niveau in de landen
waar Spaans of Castiliaans de officiële taal is8.
13
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
6 El español en el mundo, AIC 1998.
7 Respectievelijk: D. Graddol, The future of English, British Council 1997, en
AIC 1999. Zie ook andere berekeningen in D. Crystal, The Cambridge
Encyclopaedia of Language, Cambridge 1987; "Número de personas que
hablaban los principales idiomas del mundo en 1989", rapport van Unesco,
1992; Ethnologue (www.sil.org); en de jaarboeken Quid en Britannica
Book of the Year.
8 Inclusief zijn de gevallen van tweetaligheid van moedertaalsprekers van
Catalaans, Baskisch en Galicisch in Spanje, of bij enkele inlandse volkeren
van Latijns-Amerika.

Het is interessant om op te merken dat het aantal Spaanstaligen,
ten opzichte van de officiële volkstelling in dezelfde landen waar
Spaans de voertaal is, aanzienlijk hoger uitvalt dan de verhou-
14
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
Tabel 1. Spaanstaligen in landen en gebieden
waar Spaans de voertaal is.
Aantal sprekers Bevolking Sprekers %
(duizenden) (duizenden) Bevolking
Argentinië 35 300 35 409 99.7
Bolivia 6 810 7 767 87.7
Chili 13 080 14 583 89.7
Colombia 35 850 36 200 99.0
Costa Rica 3 382 3 468 97.5
Cuba 11 190 11 190 100.0
Ecuador 11 100 11 937 93.0
El Salvador 5 662 5 662 100.0
Spanje 38 969 39 323 99.1
Guatemala 7 270 11 242 64.7
Eq. Guinea9 11 443 2.6
Honduras 5 718 5 823 98.2
Mexico 92 890 94 275 98.5
Nicaragua 4 112 4 632 87.4
Panama 2 088 2 719 76.8
Paraguay 2 805 5 089 55.1
Peru 19 440 24 371 78.6
Puerto Rico 3 741 3 809 98.2
Dominicaanse Rep 7 650 7 802 98.1
Uruguay 3 050 3 185 95.8
Venezuela 22 060 22 777 96.9
Totaal 332 178 351 706 94.4
Voor de bronnen en de gehanteerde criteria voor de berekeningen,
zie de AIC 1998 en 1999.
9 Er bestaan aanzienlijke afwijkingen tussen de verschillende beoordelin-
gen van het aantal Spaanssprekenden in Equatoriaal- Guinea. Sommigen
kennen hen het karakter van de dagelijkse taal toe in een tweetalige situa-
tie met verschillende autochtone talen. (A.Quilis, La Lengua española en
Guinea Ecuatorial, Madrid 1995); anderen menen dat men alleen van wer-
kelijk Spaans gebruik kan spreken bij een minderheid van de bevolking
(B.F. Grimes ed., Ethnologue, Dallas 1966, www.sil.org). Wij kiezen voor de
meest bedachtzame versie.

ding van andere talen met een grote internationale verspreiding
zoals Engels of Frans. Dit fenomeen, tezamen met het feit dat de
meerderheid van de Spaanssprekende landen dicht bij elkaar
ligt, verschaft de geografische continuïteit het Spaans een rela-
tief hoge linguïstische cohesie. Het Engels en Frans, daarente-
gen, zouden baat vinden bij een natuurlijk expansiegebied in die
landen waar ze officiële talen zijn, maar het gebruik ervan geli-
miteerd of niet volledig is (normaliter zijn dit landen voortgeko-
men uit het dekolonisatieproces in de loop van de twintigste
eeuw).
Bij de GLM van het Spaans in Spaanstalige landen, ongeveer 330
miljoen, kunnen de sprekers van talen die verwant zijn met het
Spaans, evenals de Spaanstaligen die in landen wonen waar
Spaans niet de voertaal is, worden toegevoegd. Het ontbreken
van nauwkeurige en vergelijkbare statistische bronnen, die
rekening houden met de verspreiding van de taalkundige
bekwaamheid, maakt elke willekeurige poging om het aantal
Spaanssprekenden te berekenen dat tot deze twee groepen
behoort nog riskanter.
De eerste groep bestaat uit sprekers van enkele creolen talen die
door traditie of door contact met de Spaanse taal verwant zijn:
Chabacano op de Filippijnen, Chamorro op Guam (eiland in de
Grote Oceaan) en het Papiamento op de Nederlandse Antillen. Het
Sefardisch ofwel joods-Spaans, met een hele andere oorsprong,
wordt met name nog gebruikt in kleine dorpen rond de
Middellandse Zee. Hier is de taal van de in de vijftiende en zestien-
de eeuw verdreven joden uit Spanje behouden gebleven.
De tweede groep is het resultaat van de meer recente migratie,
met name naar de Verenigde Staten (VS) en West-Europa. Terwijl
in Europa en Canada honderduizenden Spaanstaligen wonen,
bevindt het merendeel van deze groep zich in de VS. Volgens
schattingen van de volkstelling van 2000 spreken 26,7 miljoen
Amerikanen thuis Spaans10.
Het is moeilijk te voorspellen wat de toekomst van het gesproken
Spaans binnen deze twee groepen zal zijn. Temeer omdat migran-
ten, die de afgelopen eeuw veelal naar de meest ontwikkelde lan-
den gingen, geneigd zijn zich te integreren in het land van aan-
komst. Zij nemen doorgaans gedurende de tijdsverloop van een
generatie de taal van het nieuwe land aan.
15
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
10 Zie http://factfinder.census.gov.

In het geval van het Spaans in de VS, valt desondanks een aantal
omstandigheden samen dat doet vermoeden dat zijn voortduren
als privé-taal, inclusief de invloed in het publieke leven, langduri-
ger zou kunnen zijn dan andere talen die aan het Spaans vooraf-
gingen. Ten eerste het bestaan van een Spaanse bevolking vooraf-
gaand aan de vorming van enkele Staten. Ten tweede de nabijheid
van de Spaanstalige landen waarmee de VS een speciale relatie
onderhoudt op economisch en politiek gebied. En ten derde voor-
al de aanhoudende migratiestromingen afkomstig uit deze lan-
den, tezamen met de te verwachte demografische ontwikkeling.
Deze omstandigheden maken de Spaanse gemeenschap in de VS
de meest grootschalige minderheid11.
2. Spaans is de voertaal in 20 landen12, dit aantal wordt alleen
overtroffen door Engels (53) en Frans (29). Er moet niettemin wor-
den opgemerkt dat wat hier als voertaal wordt gezien, een grote
verscheidenheid van gevallen dekt. In veel landen bestaat er geen
expliciete verklaring van een voertaal en in andere landen wordt
het gebruik van de voertalen gedetailleerd geregeld door de wet-
ten13.
Spaans is tevens één van de vijf voertalen van de Verenigde Naties
en haar "familie" van internationale organisaties. Daarnaast is het
de taal van vele internationale instellingen met een regionaal
karakter met name in de VS en in Europa. In Europa, is het een
voertaal van de Europese Unie, hoewel het op de vijfde plaats
staat van de meest gesproken talen in het communautaire
gebied14.
3. Wanneer wij het concept van de Spaanstalige persoon in de
ruime zin nemen, beslaat de Spaanse taal een markt van ongeveer
400 miljoen consumenten. Wat betreft het "bruto nationaal pro-
duct" van Spaans, is het duidelijk dat de hoogte van het inkomen
van zijn sprekers aanzienlijk varieert per land. Zo zullen bijvoor-
beeld de Spaanstaligen in de VS meer koopkracht hebben dan de
inwoners van vele Spaanstalige landen.
16
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
11 35,3 miljoen ondervraagden verklaarden zich Latijns-Amerikaans of
Spaans in de volkstelling van 2000: 12,5 procent van de bevolking tegeno-
ver 12 procent van niet Spaanstalige Afro-Amerikanen (www.census.gov).
12 21 als wij rekening houden met het statuut in Puerto Rico, een autonoom
Amerikaans gebiedsdeel, waar deze gelijkwaardig is aan de voertaal.
13 AIC 1999. Voor de gebruikte criteria, zie het genoemde rapport van Unesco
"Número de personas que hablaban el español en el mundo en 1989".
14 Eloy Ibañez, "El español en las organizaciones internacionales", AIC 1998.

Er zijn een paar pogingen gedaan om de economische macht te
meten van verschillende talen. Een onderzoek dat werd gepubli-
ceerd door de British Council in 1997 berekende het bruto natio-
naal product van de Spaanssprekenden op 1.789 biljoen dollar, na
de Engels- (7.815), Japans- (4.240) en Duitssprekenden (2.455).
Worden alleen de internationale transacties (import en export)
van deze landen genomen, dan zou het Spaans achter het Frans en
Chinees komen. Dit komt zonder twijfel door de geringere open-
stelling naar het buitenland van de economieën van de
Spaanssprekende landen. Een onderzoek uit 1995 leverde soort-
gelijke resultaten op bij het vergelijken van alleen de export van
de sprekers van verschillende talen15.
Een socio-economisch aspect waarmee men rekening moet houden
bij het bepalen van het internationale beeld van een taal, is het
ontwikkelingsniveau van haar sprekers. De United Nations
Development Program publiceert elk jaar een Human Development
Index (HDI). Hierin combineert men de puur economische gegevens
van elk land (bruto nationaal product per hoofd) met andere socia-
le aanwijzingen die tot op zekere hoogte onafhankelijk zijn van
rijkdom (levensverwachting bij de geboorte, het percentage alfa-
beten, onderwijsniveau). Volgens deze gegevens en bij het vergelij-
ken van de ontwikkelingsniveaus van verschillende linguïstische
groepen, blijkt dat het merendeel van de Spaanssprekende landen
een gemiddelde positie in de tabel van de graadmeters van de men-
selijke ontwikkeling inneemt. De meerderheid van hen is niettemin
beter ingedeeld volgens het HDI dan de rangschikking volgens het
inkomen per hoofd van de bevolking. Dit lijkt een aanwijzing te
zijn voor een veelbelovende ontwikkelingsmogelijkheid16.
4. Spaans heeft een langdurige en rijke culturele traditie. Voor zijn
inbreng in de literatuur, het recht en de wetenschap, mag het
Spaans zich rekenen tot één van de grootste geletterde Europese
talen. Men heeft terecht opgemerkt dat de oudheid van het
geschreven Spaans (Glosas emilianeneses, elfde eeuw) en het vroe-
ge prestige van de literatuur (Cantar del Mio Cid, twaalfde eeuw)
bepalend waren in de overgang van de taal uit Castilië naar de
lingua franca van het hele Iberisch schiereiland17. Het buitenge-
wone literaire en filosofische elan tijdens de Gouden Eeuw gaf het
Spaans een inhaalslag en een universele verspreiding.
17
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
15 El peso de la lengua española en el mundo, Valladolid 1995.
16 Human Development Report 2001 (www.undp.org/hdr2001).
17 R. Rodríguez Ponga, "El español, lengua universal", Nueva Revista no 60,
1998.

De uitbreiding naar Latijns-Amerika verklaart grotendeels de hui-
dige culturele vitaliteit van de Spaanse taal, die sinds eeuwen de
doorgeeffunctie heeft van een heel ruim scala van bestaande cul-
turele tradities binnen de Spaanstalige wereld. De beschavingen
van Zuid-Amerika leerden heel vroeg de Spaanse taal kennen door
de kronieken over de inheemse volkeren en via schrijvers zoals de
Inca Garcilaso in de zestiende eeuw. In de Spaanse taal drukten
belangrijke schrijvers de processen van de onafhankelijkheid uit,
zoals Bolívar in Venezuela, Martí op Cuba of José Rizal op de
Filippijnen.
Tegenwoordig is Spaans de taal waarin artiesten en filosofen in
meer dan twintig landen zich uitdrukken. Men spreekt daarom
van een cultuur in het Spaans. De Spaanse cultuur heeft nu
een belangrijke plek in het internationale panorama mede
dankzij de gevarieerdheid en rijkdom van de Latijns-Amerikaanse
cultuur.
Vandaag de dag blijft het Spaans zich over de wereld verspreiden.
Niet alleen door de Spaanse of Argentijnse filmkunst en het rijke
muzikale barokke erfgoed uit Spanje en Spaans-Amerika, zoals de
tango en flamenco voorstellingen, muziek van Falla en Piazzola en
de Caribische en Cubaanse ritmen. Maar ook door de literatuur
van Paz, Borges, Vargas Llosa, García Márquez en die van
Unamuno, García Lorca of Cela.
Spaans, een taal voor de dialoog
In de vorige paragraaf is duidelijk aan het licht gekomen dat
Spaans nu één van de meest verspreide internationale talen is. Het
is voorspelbaar dat de Spaanse taal zich op zijn minst op middel-
lange termijn zal blijven handhaven in de geringe groep van de
belangrijkste talen ter wereld. Vooral dankzij de grote demografi-
sche basis, het culturele uitstralingsvermogen en de rol in de inter-
nationale organisaties. Maar kan men ook spreken van het Spaans
als een internationale communicatietaal, een taal voor de dialoog
tussen personen van verschillende talen?
Er is veel gediscussieerd over wát een taal een internationale com-
municatietaal maakt. Tezamen met de demografische, economi-
sche en culturele factoren, zijn er mensen die de politiek-militaire
invloed aanwijzen als het belangrijkste element om een taal als
een universele taal te karakteriseren18. Zoals Antonio de Nebrija,
schrijver van de eerste grammatica van de Spaanse taal in de
18
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
18 D. Crystal, English as a Global Language, Cambridge 1997.

zestiende eeuw, zei: "de taal was altijd de levensgezel van het
imperium"19.
In de huidige context van de internationalisering van de economie
en de vooruitgang in de communicatie (hetgeen men de globali-
sering is gaan noemen), is het duidelijk dat Engels als universele
lingua franca boven alle andere talen uitblinkt. We constateren
dagelijks dat het de voornaamste taal is in de diplomatie en in de
zakenwereld, in de informatiemaatschappij en van de weten-
schappelijke innovatie. Andere internationale talen, zoals Frans en
Duits, spelen ook een vooraanstaande rol in de transnationale
relaties en de culturele en wetenschappelijke vervaardiging.
Het is moeilijk om de positie van het Spaans te meten gezien de
objectieve gegevens van deze aspecten. Men heeft opgemerkt dat
de wetenschappelijke productie van het Spaans relatief gering is,
achterlopend op andere talen zoals Frans en Duits en in sommige
disciplines komt het na Japans en Italiaans. Haar aanwezigheid op
internet komt ook niet overeen met het aantal Spaanstalige
potentiële gebruikers op het web20.
Het belang van een taal als internationaal communicatiemiddel,
is grotendeels afhankelijk van het aantal personen dat Spaans
spreekt of dat als tweede taal gebruikt. Maar het is onmogelijk om
het aantal mensen dat een taal als tweede taal spreekt in getallen
uit te drukken, of om het niveau te meten. We kunnen zelfs niet
met precisie weten hoeveel mensen een gegeven taal leren.
Hoewel we gevolg geven aan de beschikbare gegevens, is het dui-
delijk dat Engels de meest onderwezen vreemde taal ter wereld is.
Wat het Spaans betreft wijst alles erop dat de interesse om deze
taal te leren een aanzienlijke impuls heeft genoten tijdens de
afgelopen decennia. Vooral in Europa en in Latijns-Amerika21. In
Europa is het Spaans in bijna alle nationale educatieve systemen
19
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
19 "Imperium" in de zin van het originele Latijnse woord het bevel of de
macht, volgens Marqués de Tamarón in El peso de la Lengua española en
el mundo, Valladolid 1995.
20 50 procent van de sites is in het Engels, 5,6 procent in het Spaans, vol-
gens gegevens van Funredes in J.A. Millán, "El peso del español en la red",
Ciberpaís 21, 2002. Zie ook P. Mestre, "La utilización de las diferentes len-
guas en internet", AIC 1999, en D. Martín Mayorga, "El español en la socie-
dad de la información", AIC 2000.
21 F. Moreno, "La enseñanza del español como lengua extranjera", in El
peso de la lengua española en el mundo, Valladolid 1995.

van de EU-landen aanwezig en vermoedelijk is het de vierde meest
gestudeerde taal van de Unie22.
In Brazilië is de aandacht naar de taal en de cultuur van de buur-
landen versterkt door onder meer de ondertekening van het
Mercosur verdrag in Brazilië in 1991 voor de oprichting van een
vrij handelsgebied met Argentinië, Paraguay en Uruguay. Ook
heeft het toenemende aantal vestigingen van Spaanse bedrijven
in Brazilië deze aandacht vergroot. De beslissing van de
Braziliaanse senaat om in 1998 de Spaanse taal aan het voortgezet
onderwijs te introduceren, wordt nochtans geconfronteerd met
politieke- en begrotingsobstakels23.
Wij hebben eerder in de tekst de motieven gezien die de aanwe-
zigheid van het Spaans in alle facetten van het openbare leven in
de VS verklaren. Al sinds enkele decennia is het Spaans de eerste
vreemde taal aan de universiteit, met 600.000 studenten in de
jaren negentig. Halverwege de jaren negentig koos 61,7 procent
van de ingeschreven studenten taalcursussen aan het voortgezet
onderwijs het vak Spaans. Op het niveau van het basisonderwijs is
de stijging van de vreemde talen gepaard gegaan met een toena-
me van het aanbod van Spaans (bijna 80 procent van de scholen
met vreemde talen in het takenpakket biedt Spaans aan).
De toename van het gebruik van het Spaans in de VS kan men ook
aantonen in het dagelijkse leven in vele steden in verscheidene sta-
ten door de stijging van het gebruik van het Spaans door de over-
heid en door de groei van de media die gericht is op het Spaanse
publiek. Ook in de federale politiek is een toename zichtbaar: tij-
dens de afgelopen verkiezingscampagne, hadden de vornaamste
kandidaten een Spaanse versie van hun internetpagina’s24.
Het is moeilijk om de toekomstige koers van deze zich uitbreiden-
de tendens van de Spaanse taal in de Verenigde Staten te voor-
20
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
22 Volgens gegevens van 1997-98 van het rapport Educating young
Europeans van Eurostat (2000), is Spaans de tweede meest gestudeerde
taal in Frankrijk. Zonder de gegevens van Nederland, Portugal en het
Verenigd Koninkrijk. Volgens de Eurobarometer 55 (Oktober 2001), zegt 5
procent van de Europeanen Spaans als vreemde taal te spreken, na Engels
(32 procent), Frans (11 procent) en Duits (8 procent).
23 Volgens berekeningen zouden er 200.000 leraren Spaans nodig zijn om
Spaans aan het voortgezet onderwijs in de praktijk te brengen. F. Moreno,
"El español en Brasil", AIC 2000.
24 Zie de gedetailleerde analyses van al deze aspecten in de opeenvolgen-
de AIC’s van 1998 tot 2001.

spellen, vooral wat de sociale en institutionele25 aspecten betreft.
Maar het lijkt duidelijk dat het Spaans voor een langere periode
de eerste buitenlandse taal zal zijn aan het onderwijs. Daarnaast
is het evident dat de demografie de belangrijkste factor is. De uti-
litaire motieven spelen dan ook een voorname rol voor de voor-
name aanwezigheid van Spaans in het educatieve systeem. Tevens
is het studeren van Spaans traditioneel zeer geliefd26 en zal de
populariteit constant blijven dankzij de vitaliteit van de Latijns-
Amerikaanse studies en van de literaire Spaanstalige werken.
Gezien de positie van de VS als een globale macht en haar cultu-
rele invloed, met name via films en muziek, heeft de toename van
Spaans in de VS zeker een aanzienlijke invloed gehad op de stij-
gende vraag naar Spaans in de rest van de wereld.
Maar misschien is voor het imago van het Spaans de transforma-
tie van de Spaanstalige landen in het laatste derde gedeelte van
de twintigste eeuw nog wel het belangrijkste geweest. Dit had
op twee manieren de openstelling naar de wereld tot gevolg.
Ten eerste door de intensivering van de uitwisselingen op het
gebied van de economie, educatie, toerisme etc. Ten tweede
door de ontwikkeling van de economie, de democratiseringspro-
cessen, de toetreding van Spanje tot de Europese Unie en de
economische integratieprocessen in Latijns-Amerika. Dit alles
heeft de stroom van aandacht en sympathie voor het Spaans ver-
groot.
Indien het imago van een taal vooral die van de landen is waar
deze taal gesproken wordt, kan in de toekomst de Spaanse taal er
alleen nog maar op vooruitgaan, mits de Spaanstaligen het pad
van de progressie blijven bewandelen. De uitdagingen die men
aan het Spaans stelt zijn dezelfde als die aan de sprekers: het
komen tot de wetenschappelijke en technologische ontwikkeling
en in staat zijn om kunst te maken en universeel gedachtengoed
te bereiken.
21
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal
25 De uitbreiding van het Spaans heeft reacties teweeg gebracht zoals cam-
pagnes om de overheidsfinanciering van de tweetalige onderwijs te
beperken of bewegingen die gericht zijn op het behoud van de linguïsti-
sche eenheid (English Only). Enkele Staten hebben zelfs besloten om
Engels als enige voertaal te verklaren.
26 Zoals J.M. Blecua in herinnering brengt in "El español, vreemde taal in
de VS en Brazilië", in España, ¿potencia cultural?, Madrid 2001. Zie ook:
G. Gómez Dacal, "El español en las enseñanza primera y secundaria de
Estados Unidos", AIC 2000.

Het is ook belangrijk dat de Spaanse taal zich kan blijven integre-
ren in de grote hoeveelheid culturen die zich momenteel in deze
taal uitdrukt. De meerderheid van de landen waar Spaans gespro-
ken wordt, is multicultureel en meertalig. Dit is een rijkdom die
beschermd en gestimuleerd moet worden. Tegelijkertijd is het
Spaans een communicatiemiddel hetgeen een voordeel is voor alle
sprekers en voor wie deze taal heeft uitgekozen om te leren.
Kortom, wij vinden dat Spaans een taal voor de dialoog is.
22
SpaansinNederland
Spaans,een
internationaletaal

Spaans in Nederland
Manuel Bordoy
Onderwijs Adviseur in Nederland, Onderwijsraad in België, Nederland en
Luxemburg.
Het idee om een gids te maken over de onderwijsinstellingen waar
Spaans wordt onderwezen en over instellingen en verenigingen
die zich op het doceren van de Spaanse taal en cultuur in
Nederland richten is niet nieuw. In 1996 heeft de sectie Spaans van
de lerarenvereniging VLLT (Vereniging Leraren in Levende Talen)
al een soortgelijke gids gepubliceerd, Spaans in Nederland.
Dezelfde naam hebben wij gebruikt voor onze publicatie, waarbij
wij ook op hun samenwerking hebben kunnen rekenen.
Vervaardiging van deze gids
Gezien het feit dat de gegevens over Spaans onderwijs in
Nederland niet compleet waren, zagen wij ons genoodzaakt om
gegevens uit verschillende bronnen te verwerken. Die bronnen
waren in sommige gevallen tegenstrijdig. Daarom moesten wij na
het verzamelen, het filteren en het vergelijken van informatie, de
omslachtige taak uitvoeren om de gewonnen informatie te toet-
sen met behulp van onderzoek via enquêtes (per post), per e-mail,
zoektochten op internet en telefoongesprekken.
Wij hebben met name de volgende bronnen geraadpleegd:
a)Bronnen die verwijzen naar alle onderwijsniveaus:
• De gids Spaans in Nederland van VLLT in 1996.
• De database van de Onderwijsraad die halfjaarlijks wordt bij-
gewerkt door de enquêtes die worden meegestuurd met het
tijdschrift Mosaico.
• De database van de instellingen die Spaanse les geven, van de
lerarenvereniging VDSN (Vereniging Docenten Spaans in
Nederland).
b)Bronnen die verwijzen naar het voortgezet onderwijs:
• Het Instituto Cervantes verstuurde een enquête naar alle
instellingen van dit niveau en had een respons van nabij de 60
procent.
• Informatie gewonnen uit de kwaliteitskaarten van de onder-
wijsinspectie van de scholen voor voorgezet onderwijs.
• Gegevens van leerlingen die meedoen aan de Spaanse Cito-
eindtoets.
• Gegevens van CRDE, centrum voor didactische steun met
betrekking tot het Spaans.
23
SpaansinNederland
Manuel Bordoy 5/6/02 11:18 Página 23

c) Bronnen die verwijzen naar Beroeps en Volwassenen Educatie
(BVE), Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO) en Voortgezet
Algemeen Volwassenen Onderwijs (VAVO).
• Een verzamelbundel van onderwijsinstellingen voor volwassenen
verzorgd door de Stichting voor Leerplanontwikkeling (SLO).
• Een per e-mail verzonden enquête naar deze instellingen.
• Gegevens van leerlingen die meedoen aan de Spaanse Cito-
eindtoets.
d)Bronnen die verwijzen naar universiteiten en hogescholen:
• Bezoeken aan de vakgroepen Spaans en interviews met de
vakgroep-hoofden en docenten.
e)Bronnen die verwijzen naar de volksuniversiteiten:
• Het onderzoek naar "Het onderwijs van de Spaanse taal aan
volwassen studenten in Nederland" uitgevoerd door leerlin-
gen van de Hogere Europese Beroepen Opleiding (HEBO) van
de Haagse Hogeschool. Dit werk was de prijswinnaar van het
programma "Europe Calling" 1998-99.
• Raadpleging van alle websites van de volksuniversiteiten en
toetsing van het aanbod van Spaanse cursussen.
Deze gids richt zich op verschillende niveaus van het reguliere
onderwijs. Er wordt een uitzondering gemaakt op het basisonder-
wijs, aangezien de aanwezigheid van het Spaans daar louter anek-
dotisch is. De gids bevat geen lijst met privé-scholen, zoals talen-
instituten waar het aanbod van Spaans behoorlijk omvangrijk is.
Hier zijn verschillende redenen voor. Enerzijds gaat het om een
hele brede en gesegmenteerde sector waardoor het heel moeilijk
is om met alle privé-scholen die zich met Spaanse lessen bezig-
houden in aanraking te komen. Anderzijds wilden wij niet een
aantal scholen voortrekken door hen in de lijst op te nemen en
andere buiten te sluiten omdat wij niet van hun bestaan afweten.
Desalniettemin zal de elektronische versie van deze gids, waarmee
wij al bezig zijn, zich wel deels richten op de privé-scholen, aan-
gezien publicatie op internet constante herzieningen en actualise-
ring toestaat en onmiddelijk kan worden gereageerd op verzoe-
ken om in de lijst te worden opgenomen.
In feite, bestaat er al een tijdelijke versie op de webpagina
http://home.planet.nl/~flore005/. De Technische Adviesbureau van
de Onderwijsraad in Nederland heeft deze informatielijst aan meer
dan 800 contacten per e-mail verstuurd. Deze contacten, vooral
docenten Spaans, is gevraagd of zij de gegevens van hun school die
in de gids staan willen verifiëren en in het geval dat hun school er
niet bij staat, dat zij ons de corresponderende gegevens opsturen.
24
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

De respons op onze vraag was heel laag, wat ons doet geloven dat
deze gids een hoge betrouwbaarheidsfactor heeft gekregen.
Huidige situatie van Spaans in het Nederlandse onderwijssysteem
Om de situatie van het Spaans te begrijpen, is het nodig om een
vergelijking te maken met andere vreemde talen die men op ver-
schillende niveaus via het Nederlandse onderwijssysteem aanbiedt.
Op de basisschool is gedurende de laatste twee jaar alleen het
Engels verplicht. Er zijn weinig basisscholen die een andere bui-
tenlandse taal als keuze vak of extra vak, tijdens of voorafgaand
aan deze twee laatste lagereschooljaren. Wanneer dit echter het
geval is, gaat het meestal om de talen Frans of Duits. Het aanbod
van Spaans beperkt zich dus tot een paar scholen die internatio-
nale trajecten hebben of speciale programma’s met vreemde talen
voor hoogbegaafde kinderen.
Tijdens de eerste fase van het voortgezet onderwijs, of
Basisvorming, is het vak Engels verplicht. Gedurende deze eerste
periode moeten de leerlingen een tweede vreemde taal kiezen,
dat moet Frans of Duits zijn.
Wanneer de Eerste Fase is afgerond, volgt de Tweede Fase, die de
leerlingen van het voortgezet onderwijs afhankelijk van hun capa-
citeiten opdeelt in drie niveaus. Voor VWO en HAVO, de trajecten die
de leerlingen voorbereiden op de universiteiten en hogescholen, is
het verplicht om een tweede vreemde taal in het vakkenpakket te
hebben. Voor VMBO, het niveau dat voorafgaand aan de twee ande-
re kan worden gevolgd en als voorbereiding dient voor het
Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO), is een vreemde taal facultatief.
Voor leerlingen VWO moet deze tweede vreemde taal Frans of
Duits zijn, maar voor HAVO en VMBO leerlingen kan het een wille-
keurige andere taal zijn die het Nederlandse onderwijssysteem aan-
biedt, dat wil zeggen: Spaans, Italiaans, Russisch, Arabisch of Turks.
In één van de vier trajecten van het VWO, de richting Cultuur en
Maatschappij, is een derde vreemde taal verplicht als onderdeel
van het blok specifieke vakken.
Al deze niveaus bestaan meestal naast elkaar in de scholen. Dus, in
feite, draagt het systeem op dat je tijdens de Basisvorming als
tweede vreemde taal of Duits of Frans moet kiezen en ook in de
volgende jaren tijdens het VWO zorgt dit systeem ervoor dat deze
talen ook de meest voorkomende tweede en de derde vreemde
talen zijn aan alle voortgezet onderwijs scholen in Nederland. Dit
25
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

komt tevens overeen met het feit dat het voor scholen goedkoper
is om alleen leraren aan te nemen voor de vakken die verplicht
zijn. Ook kiezen scholen traditioneel voor de talen die zij gewend
waren aan te bieden in het oude systeem.
Desalniettemin is Spaans na Duits en Frans als tweede taal het
populairst bij leerlingen op HAVO- en MVBO-niveau. Op VWO-
niveau is Spaans als derde taal het meest geliefd, vooral bij het tra-
ject Cultuur en Maatschappij.
Aan het Hoger Beroeps Onderwijs (HBO) is het aanbod van vreem-
de talen heel gevarieerd. Evenals op de gebieden waarin het Spaans
van groot belang is zoals economie en sociale wetenschappen.
Aan talrijke instellingen blijft het vak Engels vaak onderdeel van
een veel voorkomend verplicht vakkenpakket. Duits, Frans en
Spaans zijn meestal de keuzevakken, maar hier is zowel het aan-
bod als de keuzemogelijkheid op hetzelfde niveau gekomen. Het
aantal leerlingen Spaans is in feite iets hoger dan het aantal leer-
lingen Frans en Duits aan HBO-instellingen zoals het Hoger
Economisch en Administratief Onderwijs (HEAO), de Hogere
Europese Beroepen Opleiding (HEBO), Opleiding voor Vertalen en
Tolken, Opleiding gericht op de Hotel, Restaurant en Café-branche
en de Opleiding Toerisme.
De situatie is vergelijkbaar met het Wetenschappelijk Onderwijs
(WO). De economische opleidingen richten zich vooral op het aan-
bod van de Spaanse taal. De aanwezigheid van Spaans is ook
belangrijk bij de opleidingen Taal en Cultuur. In deze twee secto-
ren wordt Spaans vaker gegeven dan Frans en Duits. Daarnaast is
Spaans vermoedelijk de meest gevraagde taal in veel van de talen-
centra aan de universiteiten in Nederland.
Wij benadrukken de volgende redenen voor het succes van het vak
Spaans aan de hoger onderwijs, zowel bij HBO-instellingen als op
universitair niveau. Ten eerste gebeurt het vaak dat Spaans op
beginnersniveau wordt aangeboden. Dit biedt de leerlingen die al
een gevorderde kennis hebben van Frans of Duits een goede eer-
ste kans om te beginnen met een derde taal. Of het biedt juist een
goede kans om vanaf nul te beginnen voor degene bij wie het
Frans en Duits tijdens het voortgezet onderwijs niet zo goed
afging. Ten tweede komt het vaak voor dat hoewel het Spaans op
beginnersniveau wordt aangeboden, het tempo vaak snel wordt
opgevoerd van het basisniveau tot aan het niveau van Spaans voor
speciale doeleinden. Op deze manier kan het een nuttige aanvul-
ling vormen voor de scholing van de leerlingen.
26
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

Gezien deze laatste reden, is het dan ook niet vreemd dat het
Spaans een vooraanstaande plaats inneemt bij middelbare of
hogere opleidingen op economisch gebied. De Spaanse taal wordt
door meer dan 400 miljoen mensen gesproken, die een groep van
opkomende economieën vertegenwoordigt en die veel potentie
heeft om op korte termijn te groeien. Dit is iets wat de aanko-
mende afgestudeerden in deze sector niet ontgaan is.
De situatie omtrent het vak Spaans komt bij het Middelbaar
Beroeps Onderwijs (MBO) overeen met die van het hoger onder-
wijs, zoals wij die hebben omschreven. In sommige sectoren, zoals
toerisme, hotelwezen, handel, economie en administratie komt het
aantal leerlingen Spaans overeen met het aantal leerlingen Duits
en Frans. Bij het Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs
(VAVO) lijkt de situatie op die van het Voortgezet Onderwijs (VO).
Vraag en aanbod van Spaans is volgens alle gegevens het grootst
aan de Volksuniversiteiten. Deze instellingen bieden verschillende
cursussen Spaans aan. Er is met name een snelle groei van begin-
ners- en basiscursussen. Ook zijn er talrijke cursussen Spaans voor
op vakantie.
Huidige gegevens over het Spaans
Volgens de gegevens die wij hebben, is het vak Spaans in
Nederland te volgen aan 128 scholen van het voortgezet onder-
wijs. Dat wil zeggen: ongeveer 22 procent van de onderwijsinstel-
lingen van het algemeen voortgezet onderwijs, een totaal van
9.880 leerlingen.
Van deze 128 scholen wordt bij minstens 53 scholen het vak Spaans
als onderdeel van het vakkenpakket gegeven. Bij 12 scholen wordt
het Spaans aangemerkt als buitenschoolse activiteit, of valt het
onder bij internationaal onderwijs zoals het Internationaal
Voortgezet Onderwijs (IB). Bij de overige instellingen wordt het
Spaans vooralsnog alleen als startersvak of als deelvak aangeboden.
Op VWO-niveau wordt opvallend veel Spaans gegeven, namelijk
door 102 scholen, gevolgd door 86 scholen op HAVO-niveau en
tenslotte, door 40 scholen op VMBO-niveau.
Hieruit kunnen wij concluderen dat voornamelijk het profiel van
de leerlingen Spaans aan het voortgezet onderwijs dat is van een
leerling die de mogelijkheid zal hebben om zijn scholing voort te
zetten aan de hogere niveaus van het Nederlandse educatieve
systeem.
27
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

Het Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs (VAVO) en de
opleiding voor het Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO) worden
onder de zogeheten Beroeps en Volwassenen Educatie (BVE) onder-
gebracht. Deze opleidingen worden vooral aan de Regionale
Opleidings Centrum (ROC) gegeven, waarvan er zo’n 80 in Nederland
zijn. Zij hebben vaak verschillende locaties, ondergebracht in ver-
schillende gebouwen in dezelfde stad of in verschillende steden. In
totaal komen wij uit op ongeveer 480 educatieve vestigingen.
Volgens de gegevens die wij hebben, geven 64 van 80 ROC’s
Spaans in een aantal van hun vestigingen. Dit aantal vertegen-
woordigt 80 procent van het aanbod van het Spaans bij de
Beroeps en Volwassen Educatie (BVE).
Binnen de ROC’s wordt aan 30 van de instellingen van Voortgezet
Algemeen Volwassenen Onderwijs (VAVO) Spaans gegeven.
Hiermee komt het percentage van ROC’s die Spaans aanbieden op
37,5 procent. Dit is hoger dan in het voortgezet onderwijs, want
daar biedt slechts 15,5 procent Spaans aan.
Het Spaans wordt ongeveer aan 120 van de 480 BVE-locaties gege-
ven. Dus in een kwart van de gevallen, is het mogelijk om Spaans
te kiezen. Bij de volgende takken van het MBO wordt er nog veel
vaker Spaans aangeboden, namelijk economie en administratie,
handel, toerisme en hotelwezen. De schatting van het totaal aan-
tal leerlingen in deze sector schommelt rondom de 4.350.
Spaans wordt aan ongeveer 100 volksuniversiteiten (12.800 stu-
denten) gegeven, dat is meer dan 95 procent.
Aan 13 van de 14 universiteiten27 (circa 3.200 leerlingen) in
Nederland kan Spaans worden gevolgd. Ook hier zien we een con-
centratie bij de opleidingen Economie. Desalniettemin kunnen de
studenten van andere opleidingen soms ook Spaans als vreemde taal
kiezen. Ook kunnen zij een beroep doen op de talencentra van de
universiteiten, waar het aanbod van Spaanse cursussen heel geva-
rieerd is. Daarnaast, kan men in Nederland aan vijf universiteiten
Romaanse Talen, Spaans of Talen en Culturen van Latijns-Amerika
studeren. Bij deze opleidingen is sprake van zo’n 500 studenten.
Bij het Hoger Beroeps Onderwijs (HBO) zien wij dat het Spaans aan
44 instellingen wordt gegeven. Dit is circa 70 procent van de hoge-
28
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland
27 De enige uitzondering is de Open Universiteit (OU), waar geen aanbod
is van vreemde talen.

scholen in Nederland. Het totale aantal studenten in deze sector
schatten wij op ongeveer 10.460 leerlingen. De opleidingen waar
het vaakst Spaans wordt gegeven zijn op het gebied van econo-
mie, handel, Europese studies, vertalen en tolken, hotelscholen en
toerisme. Aan twee Hogescholen28 kan een lerarenopleiding
Spaans worden gevolgd. Het gaat hier om circa 200 leerlingen29.
Samenvattend laten wij tabel 1 zien. Zoals u kunt zien, bieden
momenteel 405 instelllingen in Nederland Spaans aan, met een
totaal van ongeveer 40.690 leerlingen.
29
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland
Tabel 1. Huidige situatie van het Spaans
in het Nederlandse onderwijs
Onderwijs Aantal Percentage Aantal
niveau instellingen van het totaal aantal leerlingen
instellingen
Voortgezet Onderw. 128 22% 9.880
BVE 120 25% 4.350
HBO 44 70% 10.460
WO 13 93% 3.200
Volksuniversiteiten 100 95% 12.800
Totaal 405 40.690
Groei van het Spaans in Nederland gedurende de afgelopen jaren
Om de groei van de interesse in de Spaanse taal in Nederland over
de afgelopen jaren te verklaren, vergelijken wij onze gegevens
met de gegevens uit de gids Spaans in Nederland van VLLT, sectie
Spaans in 1996 en een ander onderzoek, verricht door het
Technische Adviesbureau van de Onderwijsraad in 1999.
Bij deze vergelijking moet gelet worden op de karakteristieke
eigenschappen van elk onderzoek. Enerzijds zijn in de gids van
1996 van VLLT geen gegevens opgenomen van het aantal leerlin-
gen. De instellingen die VLLT daarin behandelt, zijn niet georga-
niseerd in dezelfde onderdelen die wij in deze gids hebben behan-
28 De lerarenopleiding kan aan de Hogescholen van Tilburg en Utrecht
gevolgd worden. Vooralsnog is dat ook in Leeuwarden mogelijk, maar
deze opleiding gaat verdwijnen.
29 Dit aantal, tezamen met het vorige aantal universitaire studenten die
Spaans studeren, verzekert de instellingen die het besluit nemen om ook
Spaans te gaan geven van een voldoende aantal bekwame leraren.

deld. De berekening van instellingen (tabel 2) worden in sommige
gevallen op andere criteria gebaseerd. Deze twee laatste verschil-
len met de andere gids kunnen onder andere worden verklaard
door de recente veranderingen in het onderwijssysteem in
Nederland en de reorganisaties in het onderwijs.
Anderzijds, is het belangrijk op te merken dat het onderzoek van
het Technisch Adviesbureau in 1999 alle gegevens van de cursus-
jaren 1998-1999 en 1999-2000 heeft opgenomen en dat deze
gegevens niet alle niveaus van het gereglementeerde onderwijs
dekken. Wat betreft de cijfers van het aantal leerlingen (tabel 3),
is het nodig om uit te leggen dat ze gebaseerd zijn op gemiddel-
de schattingen, omdat niet alle instellingen ons informatie heb-
ben verschaft over het aantal studenten Spaans. In het onderzoek
van 1999 staan alleen gegevens van het aantal studenten van de
60 procent van het voortgezet onderwijs die zei Spaanse les te
geven. Wat de universiteiten en hogescholen betreft schommel-
den de cijfers rondom de 80 procent en van de volksuniversiteiten
hadden we praktisch alle cijfers van de leerlingen Spaans van alle
instellingen.
30
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland
Tabel 3. Aantal leerlingen per onderwijsniveau
Technisch 2002
Adviesbureau 1999
Voortgezet Onderw. 7.000 9.880
BVE - 4.350
HBO 5.300 10.460
WO 2.800 3.200
Volksuniversiteiten 12.000 12.800
Tabel 2. Het aantal instellingen waar
Spaanse les gegeven wordt
VLTT 1996 Technisch 2002
Adviesbureau
1999
Voortgezet Onderw. 68 90 128
BVE 60 - 120
HBO 30 34 44
WO 11 13 13
Volksuniversiteiten - 80 100

Desalniettemin hebben wij in de tabellen geprobeerd om de
gegevens van de VLLT gids en van het Technisch Adviesbureau uit
1999 aan te passen, zodat zij vergelijkbaar zijn met de gegevens
die wij hebben op genomen in deze gids. Deze cijfers komen over-
een met de cijfers van het huidige academische jaar 2001-2002.
Grafiek 1 geeft de groei van het aantal instellingen weer.
Uit deze gegevens kan de conclusie worden getrokken dat de ver-
spreiding van de Spaanse taal in het Nederlandse onderwijs een
duidelijke stijgende lijn laat zien. Als nuancering van deze opwaart-
se tendens, moeten wij opmerken dat wij denken dat de gegevens
van de vorige onderzoeken niet zo volledig waren als die van het
huidige onderzoek of in ieder geval niet zo volledig als die van ons
onderzoek uit 1999.
De toekomst van het Spaans in het educatieve systeem in Nederland
De gegevens die wij gehanteerd hebben en de vele meningen van
leraren en leerlingen waarnaar wij geluisterd hebben, laten een
opwaartse tendens van het Spaans in het educatieve systeem in
Nederland zien. Dit is ook het geval in andere landen.
Misschien is de Spaanse taal populair omdat momenteel alles dat
naar Spanje en Latijns-Amerika neigt in de mode is. Vooral de
muziek, films, en andere culturele uitingen interesseren jongeren.
Een andere reden is mogelijk de aantrekkingskracht van
Spaanstalige landen op toeristen.
31
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

Ook kan meespelen dat sommigen het betwistbare idee hebben
dat Spaans een gemakkelijkere taal is dan andere vreemde talen.
Verder kan het ook met de rebelse houding van jongeren te
maken hebben om een vreemde taal te kiezen die zich onder-
scheidt van de talen die traditioneelgewijs door het educatieve
systeem werden aangeboden. Het kan echter ook zijn dat leerlin-
gen door een goed gefundeerd besluit, hebben gekozen voor het
Spaans. Deze taal is immers in professionele sectoren duidelijk een
goede basis voor de toekomst.
Het kan tenslotte ook meespelen dat de jonge leraren die pas bij
de instellingen zijn aangenomen met hun enthousiasme een frisse
wind door het vreemde talen onderwijs hebben laten waaien. Met
veel inzet en doorzettingsvermogen hebben zij een plaats vero-
verd in de verschillende educatieve instellingen.
Er zijn ook beperkingen. De belangrijkste is de positie van Frans en
Duits in het voortgezet onderwijs. Toevalligerwijs zijn dit ook de
talen van de landen die aan Nederland grenzen. Kiezen voor
Spaans kan, als je het zo bekijkt, ook een handreiking zijn naar
landen die niet zo dichtbij liggen, maar waarmee wel steeds meer
gezamenlijke projecten zijn.
Er zijn steeds minder geluiden tegen de introductie van de
Spaanse taal in het voortgezet onderwijs. De leraren van de ande-
re vreemde talen zien steeds meer in dat het Nederlandse onder-
wijs flexibel genoeg is om een scala van vreemde talen aan te bie-
den, zonder dat dit voor hen nadelige gevolgen heeft.
Daarnaast heeft men opgemerkt dat de introductie van nieuwe
vreemde talen in het vakkenpakket een vernieuwend pedagogisch
effect kan hebben door de samenwerking en communicatie tussen
de leraren van verschillende talen. Volgens ons kan Spaans als
vreemde taal concreet bijdragen door recent verschenen uitgaven
van een uitgebreide serie materiaal volgens de meest moderne
methoden en pedagogische principes. Hierin spelen het motiveren
en interesseren van leerlingen een sleutelrol.
Kortom, de instellingen worden zich steeds meer bewust dat het
lespakket dat wordt aangeboden toe is aan veranderingen en dat
de leerlingen een breed scala aan mogelijkheden aangeboden
moeten krijgen zodat zij de verantwoordelijkheid aanvaarden om
beslissingen te nemen over hun eigen opleiding. Dit moet
gebeuren binnen de vastgestelde wettelijke kwaliteitseisen. Op
32
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

deze manier, werkt een uitgebreid aanbod van vreemde talen als
een duidelijke graadmeter van de kwaliteit van de onderwijsin-
stellingen.
Als wij kijken naar de kwaliteitskaarten van de onderwijsinspectie
over het voortgezet onderwijs, dan zien wij dat de resultaten van
instellingen die Spaanse les geven over het algemeen boven het
gemiddelde uitkomen.
Daarom, zolang de politiek verantwoordelijken geen mogelijk-
heid bieden om Spaans en andere talen vooral in de basisschool en
het voortgezet onderwijs gelijk te stellen met de talen Frans en
Duits, dan is het niveau van Spaans afhankelijk van de wil van de
onderwijsinstellingen om zich internationaal te oriënteren en om
Spaans aan te bieden als leerlingen dat willen.
Door de fundamenten van het Spaans aan de basisonderwijs en
het voortgezet onderwijs te verstevigen, wordt het mogelijk dat
de verspreiding van de Spaanse taal groter wordt en dat het
niveau van Spaans aan het hoger onderwijs op een hoger plan kan
komen. Hoewel Spaans aan het laatstgenoemde onderwijs één
van de populairste talen is, worden de meeste cursussen aan de
hogescholen en universiteiten op basisniveau aangeboden.
33
SpaansinNederland
Spaansin
Nederland

35
SpaansinNederland
Gids
Centros 5/6/02 11:34 Página 35

Gebruiksaanwijzing voor deze gids
Deze gids bestaat uit twee delen. Het eerste deel omvat een lijst
met onderwijsinstellingen in Nederland waar Spaanse cursussen
worden gegeven en een lijst met instellingen die het Spaans
onderwijs ondersteunen, zoals bijvoorbeeld lerarenverenigingen
en faciliteitencentra voor leraren. In het tweede gedeelte wordt
de band omschreven die de verschillende instellingen hebben met
de Spaanse cultuur en taal en letterkunde.
Het eerste deel van de gids is ook weer opgesplitst in de volgende
onderdelen: Voortgezet Onderwijs, Beroeps en Volwassenen
Educatie, Hoger Beroeps Onderwijs, Universiteiten en
Volksuniversiteiten. In elk van deze onderdelen zijn de basisgege-
vens opgenomen van de instellingen die Spaanse taal doceren:
naam, adres, telefoonnummer, website etc.
Bij het Voortgezet Onderwijs wordt tevens aangegeven of er
Spaans aan VMBO, HAVO of VWO wordt gedoceerd. Als u de term
Cito-eindtoets bij één van deze onderwijsniveaus ziet staan, dan
wil dit zeggen dat bij deze instelling tijdens de afgelopen school-
jaren de leerlingen het Spaanse Cito-eindexamen hebben afgeno-
men. Wanneer u geen Cito-aanwijzing bij VMBO, HAVO of VWO
ziet, maar wel op het eind "Spaans in het examenpakket" wordt
ook hier Spaans als volledig vak aangeboden. Vervolgens kunnen
die leerlingen aan het eind van het cursustraject ook de Cito-eind-
toest maken. Bij de instellingen waar Spaans geen onderdeel uit-
maakt van het vakkenpakket, staat de aanduiding "Spaans als bui-
tenschoolse activiteit." Als u "Internationaal Onderwijs" ziet aan-
gegeven, dan wil dit zeggen dat deze instelling onderwijs op voort-
gezet onderwijs niveau geeft met een andere onderwijsmethode
dan de Nederlandse.
In het onderdeel Beroeps en Volwassenen Educatie wordt bij elke
instelling waar Spaanse les wordt onderwezen aan volwassenen
het niveau van voortgezet onderwijs aangegeven en wordt aan-
geduid of leerlingen van de instelling kunnen meedoen aan de
Cito-eindtoets. Tevens wordt aangeven in welke sectoren van het
Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO) Spaanse les wordt gegeven.
Ook wordt aangegeven wanneer Spaans geen onderdeel uitmaakt
van de schoolactiviteiten of wanneer de instelling Spaans aan vol-
wassenen doceert. Ook wordt aangegeven of de instelling in
andere steden vestigingen heeft waar Spaanse les wordt gegeven.
37
SpaansinNederland
Gids

Bij de Hogenscholen wordt aangegeven welke er een lerarenop-
leiding Spaans hebben en bij de Universiteiten wordt aangegeven
welke er Spaanse studies, lerarenopleidingen Spaans etc. hebben.
In het onderdeel Volksuniversiteiten wordt tenslotte ook aange-
geven welke volksuniversiteiten meer dan één vestigingsplaats
hebben en waar de Spaanse lessen worden gegeven.
38
SpaansinNederland
Gids

ALKMAAR
1800 GC
N V Scorel College
Postbus 9109
Tel.: 072-5625000
www.jvs.nl
VWOCITO, HAVOCITO, VMBOCITO.
Spaans in het examenpakket.
ALMELO
7600 AL
St. Canisius
Postbus 453
Tel.: 0549-061885
www.canisius.nl
VWOCITO, HAVOCITO, VMBO.
ALMELO
7602 BW
Noordik
Elsboerlaan 60
Tel.: 0546-484848
www.noordik.nl
VWO, HAVO.
ALMERE
1301 AA
Oecumenisch Scholen Het Baken
Postbus 10015
Tel.: 0324-033944
www.hetbaken.nl
VWO, HAVO.
ALMERE
1303 AB
Oostvaarders College
Postbus 30067
Tel.: 036-5492492
www.ovc.nl
VWOCITO, HAVO, VMBO.
ALPHEN AAN DEN RIJN
2401 XH
Ashram College
Marsdiep 289
Tel.: 0172-430234
www.ashram.nl
VWO, HAVO.
AMSTELVEEN
1185 TB
International School Of
Amsterdam
Sportlaan 45
Tel.: 020-3471111
www.isa.nl
Internationaal Onderwijs.
AMSTELVEEN
1185 XP
Hermann Wesselink College
Startbaan 3
Tel.: 020-6459751
www.hermannwesselinkcollege.nl
HAVO.
AMSTELVEEN
1187 XR
Amstelveen College
Startbaan 12
Tel.: 020-5032299
www.amstelveencollege.nl
VWO, HAVO, VMBOCITO.
AMSTERDAM
1025 KM
Het Bernard Nieuwetijt College.
Locatie Damstede
Rode Kruisstraat 83
Tel.: 020-6323831
www.bn-college.demon.nl
VWO, HAVO.
39
SpaansinNederlandVoortgezet onderwijs
Voortgezet onderwijs 5/6/02 11:34 Página 39

AMSTERDAM
1064 EB
Nova College
Burg. Hoguerstraat 2
Tel.: 020-5854854
www.nova.esprit-sg.nl
VMBO.
AMSTERDAM
1073 HJ
Berlage Lyceum
P. L. V/D. Takstraat 33
Tel.: 020-6647571
www.berlage.esprit-sg.nl
AMSTERDAM
1075 BJ
Het Amsterdams Lyceum
Valeriusplein 15
Tel: 020-5747744
www.amsterdamslyceum.nl
TRAYECTO ESPAÑOL (Tweetalige
onderwijs. Versterkt spaans).
Zie kader.
40
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs
Versterkt Spaans op Het Amsterdams Lyceum
Steeds meer leerlingen op Het Amsterdams Lyceum kiezen
Spaans. Het vak Spaans staat al ruim 10 jaar op het lesrooste
van Het Amsterdams Lyceum. Het is één van de keuzevakken
op al onze afdelingen (gymnasium, atheneum, havo en mavo)
en heeft een vergelijkbare positie met Frans en Duits.
Daar zijn drie goede redenen voor:
• Na Engels is Spaans de meest gesproken taal op de
wereld.
• Vervolgopleidingen vragen steeds vaker Spaans in het
examenpakket (bijvoorbeeld het HEAO).
• Spanje wordt steeds belangrijker, er zijn steeds meer eco-
nomische, politieke en culturele betrekkingen met Spanje
en andere Spaanstalige landen.
Vanaf dit schooljaar (2001/2002) biedt Het Amsterdams
Lyceum in samenwerking met de ambassade van Spanje, zelfs
versterkt Spaans in het Trayecto Español. Dat is een uitgebreid
programma voor gymnasium, atheneum en havo.
Wat is het Trayecto Español?
Leerlingen die kiezen voor het Trayecto Español volgen vanaf
de brugklas Spaans, naast de andere vakken van de basisvor-
ming. Zij hebben minder studielessen, zodat hun totale pro-
gramma niet te overladen wordt. Ze hebben natuurlijk wel
een mentor, die voor een bij deze onderwijsvorm passende
begeleiding zorg draagt.

41
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs
Tot en met de derde klas (gymnasium, atheneum of havo) blij-
ven zij Spaans volgen als extra moderne vreemde taal. Aan
het eind van de derde klas zal het niveau hoger zijn dan dat
van de andere moderne vreemde talen.
Vanaf de vierde klas volgen de leerlingen naast het gewone
programma van de Tweede Fase een combinatie van de vak-
ken geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappijleer in het
Spaans en wordt er bij het vak Spaans niet alleen aandacht
besteed aan de taal, maar ook aan de Spaanse literatuur en
cultuur. In de bovenbouw worden deze vakken gegeven door
Spaanse docenten, die daarvoor speciaal voor een aantal
jaren naar ons land worden uitgezonden. Alle vakken binnen
het normale programma van de (Nederlandse) Tweede Fase
worden gegeven door Nederlandse docenten.
In het examenjaar leggen de leerlingen naast het reguliere
examen een officieel Spaans examen af. Met het gymnasium,
atheneum of havo-diploma mét versterkt Spaans kunnen zij
ondermeer gaan studeren aan Spaanstalige universiteiten en
hogescholen. Bovendien hebben zij een bredere basis voor
andere vervolgopleidingen en de arbeidsmarkt.
Voor wie is Trayecto Español bedoeld?
Leerlingen met een vwo-advies of een goed havo-advies die
zich extra willen en kunnen inzetten voor het versterkte Spaans,
kunnen geplaatst worden in de brugklas van het Trayecto
Español. Het is niet nodig dat je Spaans spreekt. De opleiding
richt zich op Nederlandse leerlingen die voldoende capaciteiten
hebben om zich een tweede taal goed eigen te maken.
Met het Trayecto Español verlaat je na 5 jaar havo of 6 jaar
vwo de school met een diploma dat in Europa meer mogelijk-
heden biedt dan het reguliere vwo- of havo-diploma.
Natuurlijk kun je van de afdeling van het Trayecto Español
altijd doorstromen naar de andere afdelingen op Het
Amsterdams Lyceum. Instromen na de brugklas kan ook. Je
moet dan een toelatingstoets afleggen.
Voor alle duidelijkheid: Trayecto Español is geen afgezonder-
lijke afdeling. We bieden een aantal leerlingen deze interes-
sante mogelijkheid naast het reguliere onderwijs. Leerlingen
uit het Trayecto Español nemen net als andere vwo- en havo-

AMSTERDAM
1076 BH
Spinozalyceum
Peter Van Anrooystraat 8
Tel.: 020-5777444
www.xs4all.nl/~spinoza
AMSTERDAM
1077 HE
Het Hervormd Lyceum Zuid
Brahmsstraat 7
Tel.: 020-6627983
www.hlz.nl
VWO, HAVO.
AMSTERDAM
1077 WS
Vossius Gymnasium
Messchaertstraat 1
Tel.: 020-6620934
www.vossius.nl
VWO.
AMSTERDAM
1077 WT
Scholengemeenschap Sint Nicolaas
Lyceum
Prinses Irenestraat 21
Tel: 020-6445151
Fax: 020-6442286
www.nicolaas.nl
VWO, HAVO.
Uitsluitend facultatief in de
brugklas.
AMSTERDAM
1090 AA
Montessori SGS Amsterdam
Postbus 92048
Tel.: 020-6767855
www.msa.nl
VWO, HAVO, VMBOCITO.
AMSTERDAM
1106 AW
SGS Reigersbos
Ravenswaaipad 3
Tel.: 020-5633050
www.sgreigersbos.nl
VWOCITO, HAVOCITO.
AMSTERDAM
1077 ME
The British School Of Amsterdam
Anthonie Van Dijckstraat 1
Tel.: 020-6797840
http://britams.nl/
APELDOORN
7302 HA
Edison College
Postbus 20025
Tel.: 055-5332492
www.edisoncollege.nl
VWOCITO, HAVO.
42
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs
leerlingen gewoon deel aan de vele andere activiteiten op
Het Amsterdams Lyceum, zoals de werkweken, de buiten-
landse reizen en de schoolclubs. Als extra activiteit noemen
we hier wel een uitwisseling in de bovenbouw met een
Spaanse school: één of twee weken zullen onze leerlingen uit
het Trayecto Español het schoolleven in Spanje volgen, terwijl
zij ook als gastheren en –vrouwen zullen fungeren bij een
tegenbezoek van een aantal Spaanse leerlingen.

APELDOORN
7316 AW
Koninklijke SGS Apeldoorn
Jhr. Mr. G. W. Molleruslaan 42
Tel.: 055-5212655
www.apeldoorn-
onderwijs.nl/apelvo/ks.htm
VWOCITO.
APELDOORN
7314 NX
Veluws College Walterbosch
Waltersingel 130
Tel.: 055-3579825
http://members1.chello.nl/~velcol
VWO, HAVO, VMBO.
ARNHEM
6803 AB
Olympuscollege
Postbus 30098
Tel.: 026-3229053
www.olympuscollege.nl
VWO.
ARNHEM
6835 HZ
Lorentz College
Groningensingel 1235
Tel.: 026-3200114
www.lorentzcollege.nl
VWO, HAVO, VMBO.
ARNHEM
6814 CM
De Boer Instituut
Amsterdamsweg 15
Tel.: 026-3516500
www.instituut-de-boer.nl
HAVOCITO, VMBOCITO.
ASTEN
5720 AB
Varendonck College
Postbus 66
Tel.: 0493-672672
www.dse.nl/varendonck
VWO, HAVO.
BAARN
3742 CS
Het Baarnsch Lyceum
Torenlaan 77
Tel.: 035-5416041
www.h-b-l.demon.nl/main.htm
VWO, HAVOCITO.
BERGEN OP ZOOM
4600 AL
Mollerlyceum
Postbus 471
Tel.: 0164-241550
www.mollerlyceum.nl
VWO, HAVO.
BILTHOVEN
3723 BV
Het Nieuwe Lyceum
Jan Steenlaan 38
Tel.: 030-2283060
www.hetnieuwelyceum.nl
VWO, HAVO.
BUSSUM
1400 AB
Gooise Scholenfederatie.
Goois Lyceum
Postbus 50
Tel.: 035-6933294
www.gsf.nl
VWO, HAVO.
43
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

CAPELLE AAN DEN IJSSEL
2900 AR
Ijsselcollege
Postbus 683
Tel.: 010-4514600
www.ijsselcollege.nl
VWOCITO, HAVOCITO.
CAPELLE AAN DEN IJSSEL
2900 AT
Comenius College
Postbus 797
Tel.: 010-4595959
www.comenius.nl
VWO, HAVO.
CASTRICUM
1900 AH
J. P. Thijsse College
Postbus 314
Tel.: 0251-652571
www.jpthijsse.nl
VWO.
CULEMBORG
4100 AL
Openbare Sgs Lek En Linge
Postbus 461
Tel.: 0345-512833
www.lekenlinge.nl
VWOCITO, HAVOCITO.
DEN BOSCH
5216 EG
St. Janslyceum School
Sweelinckplein 3
Tel.: 073-6125181
www.sjl.nl
VWO, HAVO.
DEN HAAG
2514 HP
Internationaal College. Edith Stein
Louis Couperusplein 33
Tel.: 070-3605568
www.euronet.nl/users/edith/index.html
VMBO.
DEN HAAG
2542 JR
Stevin College
Beresteinlaan 627
Tel.: 070-3089898
VWO, HAVOCITO, VMBOCITO.
DEN HAAG
2565 MK
Christelijk College De Populier
Populierstraat 109
Tel.: 070-3648808
www.depopulier.nl/index.htm
VWO, HAVO.
DEN HAAG
2584 AA
Lycée Français Vincent van Gogh
Scheveningseweg 237
http://users.bart.nl/~lvangogh/lycol
Tel.: 070-3066920
Internationaal Onderwijs
DEN HAAG
2592 XG
The British School in the Netherlands
Tarwekamp 3
Tel.: 070-3154080
www.britishschool.nl
DEN HAAG
2596 JP
Aloysiuscollege
Oostduinlaan 50
Tel.: 070-3244400
www.aloysius.nl
VWO, HAVO, VMBO.
DEN HAAG
2597 GV
The International School of The
Hague
Theo Mann Bouwmeesterlaan 75
Tel.: 070-3281450
www.ishthehague.nl
44
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

DEURNE
5750 AA
I.V.O.Deurne. Peellandcollege
Burg. Roefslaan 9
Tel.: 0493-353400
www.ivo-deurne.nl/peelland.htm
VWO, HAVO.
DOORN
3941 ZX
Revius Lyceum
Driebergsestraatweg 6c
Tel.: 0343-412145
www.revius.cvog.nl/doorn/index.
html
VWO, HAVO, VMBO.
DUIVEN
6920 AC
Candea College
Postbus 141
Tel.: 0136-281800
www.candea.nl
VWO, HAVO.
EDE (GLD)
6710 EA
Pallas Athene College
Postbus 4008
Tel.: 0318-624500
www.ede.com/scholen/pallas
VWO, HAVO.
EERSEL
5520 AE
Rythovius College
Postbus 215
Tel.: 0497-513043
www.rythovius.nl
VWO.
EINDHOVEN
5602 BH
Stedelijk College Eindhoven
Postbus 1310
Tel.: 040-2415380
www.stedelijkcollege.nl
VWO, HAVO.
EINDHOVEN
5604 EB
Pleincollege St. Joris
Postbus 4083
Tel.: 040-2116090
www.dse.nl/joriscollege
VWOCITO, HAVO.
EINDHOVEN
5627 GA
Pleincollege Bisschop Bekkers
Avignonlaan 1
Tel.: 040-2412844
www.bbekkers.nl
VWO, HAVO, VMBO.
EINDHOVEN
5616 HV
ROC Eindhoven.
School Voor Voorgezet Onderwijs
Habsburglaan 1
Tel.: 040-2914491
www.roc-ehv.nl
VWO, HAVO, VMBO.
EINDHOVEN
5632 RM
International Secondary School
Venetiestraat 43
Tel.: 040-2426835
www.dse.nl/isse
EMMEN
7800 AB
Hondsrug College
Postbus 66
Tel.: 0591-611048
www.hondsrugcollege.nl
VWO.
EMMEN
7801 CA
Esdal College
Postbus 2041
Tel.: 0591-618200
www.esdal.nl
VWO, HAVO.
45
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

ERMELO
3850 AE
Christelijk College Groevenbeek
Postbus 210
Tel.: 0341-551753
www.groevenbeek.nl
VWO, HAVO.
GELEEN
6164 AP
Graaf Huyn College
Jos Klijnenlaan 683
Tel.: 046-4236400
www.ghc.nl
VWOCITO
GOES
4461 LV
Scholengroep Pontes
Van Dusseldorpstraat 78
Tel.: 0113-216971
www.pontes.nl
VWO, HAVO.
GOES
4462 EP
Sint Willibrord College
Fruitlaan 3
Tel.: 0113-227363
www.stwillibrord.nl
VWO, HAVO.
GOIRLE
5051 BP
Het Mill Hill College
Venneweg 42
Tel.: 013-5420538
www.mill-hillcollege.nl
VWO, HAVO.
GORINCHEM
4205 AH
Gemeentelijk Gymnasium
Camphusianum
Sparta 1
Tel.: 0183-622388
www.camphuys.nl
VWO.
GOUDA
2800 AC
Driestar College
Postbus 148
Tel.: 0182-691691
www.driestarcollege.nl
VWO.
GOUDA
2806 CL
De Goudse Scholengemeenschap
Burgemeester Martenssingel 15
Tel.: 0182-513155
www.ipmh.net/gsg
VWO, HAVO.
GRONINGEN
9727 CK
Willem Lodewijk Gymnasium
Verzetsstrijderslaan 220
Tel.: 050-5262094
www.wlg.nl
VWO, HAVO, VMBO.
GRONINGEN
9711 VG
H. N. Werkmann College
Nieuwe Sint Jansstraat 11
Tel.: 050-5886500
www.werkman.org
VWO, HAVO, VMBO.
HAARLEM
2003 EL
Linnaeus College
Postbus 4470
Tel.: 023-5363362
www.linnaeuscollege.nl
VWO, HAVOCITO.
HAARLEM
2024 BT
Mendel College
Pim Mulierlaan 46
Tel.: 023-5258421
www.mendelcollege.nl
VWO, HAVO, VMBO.
46
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

HAARLEM
2011 TR
Stedelijk Gymnasium
Prinsenhof 3
Tel.: 023-5315442
www.stedelijkgymnasiumhaarlem.nl
VWO.
Ook als buitenschoolse activiteit
voor alle niveau's.
HARDERWIJK
3842 LA
Christelijk College Nassau Veluwe
Stationslaan 26
Tel.: 0341-414034
www.ccnv.nl
HAVO.
HAREN
9752 LK
Zernike College
Westerse Drift 98
Tel.: 050-5252553
www.zernike.nl
HEEMSTEDE
2102 LS
Atheneum College Hageveld
Cruquiusweg 15
Tel.: 023-5100100
www.hageveld.nl
VWO.
HEERLEN
6401 DG
Grotiuscollege
Postbus 2780
Tel.: 045-5713952
www.grotius.nl
VWO.
HELLEVOETSLUIS
3220 AC
Gemeentelijke Sgs Helinium
Postbus 121
Tel.: 0181-316488
Fax: 0181-324642
www.helinium.nl
HELMOND
5702 KN
Dr Knippenberg College
Nachtegaallaan 40
Tel.: 0492-597587
www.dr-knippenbergcollege.nl
VWO, HAVO.
HILVERSUM
1213 AL
International School Hilversum
Emmastraat 56
Tel.: 035-6729931
www.klg.nl/ish/index.htm
HILVERSUM
1213 VB
Alberdingk Thijm College
Laapersveld 9
Tel.: 035-6729966
www.klg.nl/atc/index.htm
HILVERSUM
1211 GK
St. Aloysius
Prins Bernhardstraat 160
Tel.: 035-6247481
VMBOCITO.
47
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

HOOFDDORP
2131 RV
Kaj Munk College
Kaj Munkweg 3
Tel.: 0297-321052
www.kajmunk.nl
VWO, HAVO, VMBO.
HOORN (NH)
1620 AA
Rooms Katholieke Sgs Tabor
Postbus 34
Tel.: 0229-284184
www.tabor.nl
HUIZEN
1270 AD
Erfgooierscollege
Postbus 163
Tel.: 035-5256956
www.erfgooiers.nl
VWO, HAVO.
HULST
4560 AA
Reynaert College
Postbus 32
Tel.: 0114-312555
www.reynaert.nl
VMBO.
KATWIJK AAN ZEE (ZH)
2220 CE
Andreas College. Loc. Pieter Groen.
Helmbergweg 10
Tel.: 071-4024201
www.andreascollege.nl
VWO, HAVO.
KERKRADE
6464 DX
College Rolduc
Graaf Saffenburgweg 15
Tel.: 045-5677880
www.collegerolduc.nl
VWO.
LEIDEN
2334 CP
Da Vinci College
Kagerstraat 7
Tel.: 071-5154121
www.davinci.nl
VWOCITO, HAVOCITO.
LELYSTAD
8203 AA
Sgs De Rietlanden
Postbus 2030
Tel.: 0320-295959
www.rietlanden.nl
VWO, HAVO, VMBO.
LELYSTAD
8223 EZ
SGS Lelystad
Kofschip 1
Tel.: 0320-221254
www.sgl.nl
VWO, HAVOCITO, VMBO.
MAARSEN
3607 MJ
Rientjes Mavo
Valkenkamp 551
Tel.: 0346-561360
www.actacom.nl/scholen/rientjesm
avo/index2.html
Als buitenschoolse activiteit.
MAASTRICHT
6228 XW
Jeanne d’Arc College.
International Dept.
Oude Molenweg 130
Tel.: 043-3565856
www.jeanne-d-arc-college.nl
48
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

MAASTRICHT
6224 BW
Sgs Sint Maartenscollege
Noormannensingel 50
Tel.: 043-3526700
www.maartens.net
VWOCITO, HAVO, VMBOCITO.
MIJDRECHT
3641 XR
Het Veenlanden College
Diamant 9
Tel.: 0297-283459
www.hetvlc.nl
VWO, HAVO, VMBO.
NIJMEGEN
6500 AC
Montessori College
Postbus 146
Tel.: 024-3283000
www.montcolnijm.nl
VWO, HAVO.
NIJMEGEN
6531 PP
Stedelyke Scholengemeenschap
Nymegen
Lamastraat 61
Tel.: 024-3563974
www.ssgn.nl
VWO, HAVO, VMBO.
NIJMEGEN
6503 GD
Maaswaal College
Postbus 6650
Tel.: 024-3435120
www.maaswaalcollege.nl
VWO, HAVO.
NIJMEGEN
6503 GK
Lindenholt College
Postbus 6920
Tel.: 024-3786993
www.lindenholtcollege.nl
VWO, HAVO.
NIJMEGEN
6511 AS
Stedelijk Gymnasium Nijmegen
Kronenburgersingel 269
Tel.: 024-3220606
VWO.
NIJMEGEN
6525 BM
Nijmeegse Sgs Groenewoud
Van Cranenborchstraat 7
Tel.: 024-3234455
www.groenewoud.nl
VWO, HAVO.
NIEUWEGEIN
3435 XA
Anna Van Rijn College
Albatros 1
Tel.: 030-6040900
www.annavanrijn.org
OEGSTGEEST
2340 AB
International School Het Rijnlands
Lyceum
Postbus 61
Tel.: 071-5155640
www.rijnlandslyceum.nl
ROTTERDAM
3006 AH
Libanon Lyceum
Postbus 4301
Tel.: 010-4522500
www.libanonlyceum.nl
49
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

ROTTERDAM
3075 SB
Christelijke Sgs Johannes Calvijn
Grift 30
Tel.: 010-4190077
www.calvijn.nl
VWOCITO.
ROTTERDAM
3009 CC
Emmauscollege
Postbus 84137
Tel.: 010-4212144
www.emmauscollege.nl
VWO, HAVO.
ROTTERDAM
3015 CN
Erasmianum Gemeente Gymnasium
Wytemaweg 25
Tel.: 010-4360045
www.erasmiaans.nl
VWOCITO.
ROTTERDAM
3021 PM
Christelijk College Henegouwen
Henegouwerplein 14 16
Tel.: 010-4774533
www.henegouwen.nl
VWO, HAVO, VMBO.
ROTTERDAM
3053 PM
Lodewijk Rogier College. Locatie
Hazelaarweg.
Hazelaarweg 50
Tel.: 010-4181867
VMBO.
SCHAGEN
1741 CN
Gsg Schagen. Locatie Wilheminalaan
Wilheminalaan 4
Tel.: 022-4297841
www.gsgschagen.nl/start.htm
VWO, HAVO.
SCHIEDAM
3100 AG
Sgs Spieringshoek
Postbus 255
Tel.: 010-4706422
www.spieringshoek.nl
VWO, HAVOCITO.
SCHIEDAM
3101 HA
Sgs Schravenlant
Hugo de Grootstraat 4
Postbus 3009
Tel.: 010-4736212
www.schravenlant.nl
VWOCITO.
SINT-MICHIELSGESTEL
5270 AA
Gymnasium Beekvliet
Postbus 31
Tel.: 073-5512213
www.beekvliet.netschool.nl
VWO.
SITTARD
6130 AE
Atheneum & Gymnasium
Van De Trevianum Scholengroep
Postbus 211
Tel.: 046-4206900
www.trevianum.nl
VWO, HAVO.
SNEEK
8600 AH
Regionale Sgs Magister Alvinus
Postbus 341
Tel.: 0515-429760
www.rsg-sneek.nl
VWOCITO, HAVOCITO.
50
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

TILBURG
5037 DA
Theresia Lyceum
Professor Cobbenhagenlaan 5
Tel.: 013-4673738
www.theresialyceum.nl
VWO, HAVO.
UITHOORN
1420 AC
Alkwin College
Postbus 112
Tel.: 0297-566903
www.alkwin.nl
VWO, HAVO.
UTRECHT
3512 GL
Stebo
Nieuwegracht 6a
Tel.: 030-2315460
www.stebo.nl
VWOCITO, HAVOCITO.
UTRECHT
3512 EW
Sint Gregorius College
Nobeldwarsstraat 9
Tel.: 030-2326795
www.gregorius.nl
UTRECHT
3511 XX
Christelijk Gymnasium
Diaconessenstraat 1
Tel.: 030-2314801
www.cgu.nl
VWO, HAVO, VMBO.
UTRECHT
3506 GB
College De Klop
Postbus 9079
Tel.: 030-2615727
www.deklop.nl
VWO, HAVO, VMBO.
UTRECHT
3511 NE
Blankestijn Instituut
Oudegracht 189
Tel.: 030-2314541
VWO, HAVO, VMBO.
VENLO
5900 AL
Blariacum College
Postbus 457
Tel.: 077-3322551
www.blariacum.nl
VWO, HAVO.
VLAARDINGEN
3130 CA
Christelijke SGS Aquamarijn
Postbus 3040
Tel.: 010-4357000
www.aquamarijn.nl
VMBO.
VLISSINGEN
4380 AB
Sgs Scheldemond
Postbus 69
Tel.: 0118-479400
www.scheldemond.nl
VWO, HAVO.
VOORBURG
2270 AM
Huygens Lyceum
Postbus 526
Tel.: 070-3872222
www.huygenslyceum.nl
VWO, HAVO.
WASSENAAR
2241 BX
American School of The Hague
Rijksstraatweg 200
Tel.: 070-5121060
www.ash.nl/index1.html
51
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

WEESP
1382 CD
Casparuscollege
Amstellandlaan 1 A
Tel.: 0294-413834
www.casparuscollege.nl
VWO, HAVO, VMBO.
ZEIST
3707 EP
Christelijk College Zeist.
CCZ Lyceum.
Lindelaan 23
Tel.: 030-6924820
http://cczlyceum.zeist.kennisnet.nl
VWO, HAVO.
ZEIST
3706 TE
Montessori Lyceum Herman
Jordan
Jordanlaan 3
Tel.: 030-6954708
www.hermanjordan.nl
ZUTPHEN
7200 BA
Baudartius College
Postbus 4018
Tel.: 0575-515041
www.baudartius.nl
VWO, HAVO.
ZWIJNDRECHT
3330 AJ
Develsteincollege
Postbus 377
Tel.: 078-6194566
www.develsteincollege.nl
VWO, HAVO
52
SpaansinNederland
Voortgezet
onderwijs

ALKMAAR
1800 AA
Horizon College
Postbus 30
Tel.: 072-5671340
www.horizoncollege.nl
VMBO, HAVO, VWOCITO, MBO
(Economie & Handel).
ALMELO
7609 PJ
ROC Twente Plus.
Van Rhijn College
Bornebroeksestraat 361
Tel.: 0546-812165
www.roctwenteplus.nl
MBO (Economie & Handel).
ALMERE
1303 AC
ROC Flevoland
Postbus 30131
Tel.: 036-5495900
www.rocflevoland.nl
(Economie & Administratie,
Toerisme & Recreatie). Ook in
Lelystad. Extra vak. Cursussen voor
Volwassenen.
AMERSFOORT
3800 AT
ROC De Amerlanden
Postbus 789
Tel.: 033-4545300
www.amerlanden.nl
MBO (Economie)
AMSTELVEEN
1187 AM
Nova College
Pastoor Roozenlaan 37
Tel.: 023-5422861
www.novacollege.nl
VMBO, HAVOCITO
AMSTERDAM
1000 CN
ROC Amsterdam
Postbus 2584
Tel.: 020-5279393
www.roc-ams.nl
MBO (Economie & Handel,
Toerisme & Recreatie)
AMSTERDAM
1071 XB
ROC Amsterdam. Joke Smit College
Ruysdaelstraat 69
Tel.: 020-6622559
www.jsc.roc-ams.nl
VMBO, HAVO, VWOCITO
AMSTERDAM
1053 ZP
Amsterdams College voor Hotel
en Gastronomie
Da Costastraat 60
Tel.: 020-5150350
www.achg.roc-ams.nl
MBO (Horeca)
AMSTERDAM
1079 CR
ROC Asa. Europa College Toerisme
Uiterwaardenstraat 263
Tel.: 020-6442272
www.rocasa.nl/Amsterdam/Ec_toer
isme_main.htm
MBO (Toerisme & Recreatie)
53
SpaansinNederlandBeroepsonderwijs &
Volwasseneneducatie
Beroepsonderwijs 5/6/02 11:36 Página 53

APELDOORN
7301 GC
ROC Aventus
Postbus 10123
Tel.: 055-5772201
www.aventus.nl
MBO (Economie & Ondernemen).
Extra vak. Cursussen voor
Volwassenen.
APELDOORN
7316 JD
Pascal College
Musschenbroekstraat 11
Tel.: 055-5773741
www.bvenet.nl/~hotelsch/apeldoor
n/home.html
MBO (Toerisme & Recreatie,
Horeca)
ARNHEM
6814 BS
Rijn Ijssel College
Apeldoornseweg 210a
Tel.: 026-3539595
www.rijc.nl
HAVO, VWOCITO, MBO (Toerisme &
Recreatie, Handel, Administratie)
BERGEN OP ZOOM
4611 BP
Zoomvlietcollege
Meeussenstraat 13
Tel.: 0164-236251
www.zoomvliet.nl/indexdef.html
VMBO, HAVO, VWOCITO
BREDA
4802 HZ
AOC West-Brabant
Postbus 6956
Tel.: 076-5723900
www.aocbreda.nl
Volwassenen.
BREDA
4826 AB
Baronie College
Tel.: 076-5733333
www.baroniecollege.nl
HAVO, VWOCITO, MBO (Economie,
Administratie).
BREDA
4812 XN
ROC De Brabantgroep.
De Rooi Pannen Sgs
Tuinzigtlaan 12
Tel.: 076-5309363
www.derooipannen.nl
MBO (Toerisme & Recreatie,
Horeca).
BEVERWIJK
1945 XM
Nova College
Van Riemsdijklaan 105
Tel.: 0251-246867
www.novacollege.nl
VMBOCITO
CASTRICUM
1900 AH
Bonhoeffer College
Pieter Kiefstraat 20
Tel.: 0251-659119
www.bonhoeffer.nl
DEN BOSCH
5201 AC
Koning Willem I College
Vlijmenseweg 2
Tel.: 073-6249624
www.kw1c.nl
VMBO, HAVO, VWO,CITO, MBO
(Economie, Handel & Logistiek).
54
SpaansinNederland
Beroepsonderwijs&
Volwasseneneducatie

DEN HAAG
2592 GK
De Mondriaan Onderwijsgroep
Saffierhorst 105
Tel.: 070-3045151
www.mon3aan.nl
VMBO, MBO (Economie, Handel,
Toerisme, Horeca).
DEN HAAG
2501 CH
Schoevers (Hoofdkantoor)
Postbus 330
Tel.: 070-3491683
www.schoevers.nl
Spaans voor beginners als extra
vak in alle Schoevers locaties.
DEN HAAG
2508 Den Haag
Luzac College (Hoofdkantoor)
Postbus 82284
Tel.: 070-350 84 55
www.luzac.nl
VMBO, HAVO, VWOCITO.
In alle 17 Luzac locaties.
DEN HELDER
1780 AG
ROC Kop Van Noord-Holland
Postbus 250
Tel.: 0223-616171
www.rockopnh.nl
VMBOCITO, MBO (Economie).
DOETINCHEM
7001 EA
Graafschap College
Slingelaan 1
Tel.: 0314-353500
www.graafschapcollege.nl
VMBOCITO.
DORDRECHT
3300 BD
Da Vinci College
Postbus 1184
Tel.: 078-65726
www.davinci.nl
VMBO, HAVOCITO, MBO (Economie).
EINDHOVEN
5600 HC
ROC Eindhoven.
Postbus 6101
Tel.: 040-2918686
www.roc-ehv.nl
(Economie & Administratie).
EMMEN
7800 AD
Drenthe College
Postbus 173
Tel.: 0800-8812345
www.drenthecollege.nl
VMBO, HAVO, WVOCITO, MBO
(Economie & Administratie).
Ook in Assen.
GOUDA
2805 AM
Id College
Graaf Florisweg 64
Tel.: 0182-525144
www.idcollege.nl
VMBO, HAVOCITO.
GRONINGEN
9700 AM
Noorderpoort College
Postbus 530
Tel.: 050-5977400
www.noorderpoort.nl
VMBOCITO, MBO (Toerisme &
Recreatie, Horeca, Economie &
Administratie, Handel).
Ook in Winschoten.
GRONINGEN
9743 SZ
Alfa College
Travertijnstraat 12
Tel.: 050-5714888
www.alfa-college.nl
Volwassenen.
55
SpaansinNederland
Beroepsonderwijs&
Volwasseneneducatie

GRONINGEN
9731 BX
DOC Opleidingen
Melisseweg 17
Tel.: 050-5278492
www.doc.nl
MBO (Toerisme & Recreatie).
Ook in Doetinchem, Rotterdam en
Enschede.
HAARLEM
2002 CC
Nova College
Postbus 2110
Tel.: 023-5512485
www.novacollege.nl
VMBO, HAVOCITO, MBO
(Economie, Administratie).
HARDERWIJK
3844 DD
Landstede
Westeinde 37
Tel.: 0341-437937
www.landstede.nl
VMBOCITO, MBO (Handel).
HEERLEN
6411 KZ
Arcus College
Willemstraat 2
Tel.: 045-5608989
www.arcuscollege.nl
MBO (Horeca & Toerisme).
HELMOND
5702 AW
TER AA ROC
Ruusbroeclaan 149
Tel.: 0492-539479
www.roc-teraa.nl
VMBO, HAVO, VWOCITO.
HILVERSUM
1213 NW
ROC College
Arena 301
Tel.: 035-6892000
www.dudokcollege.nl
MBO (Handel, Economie).
HOOFDORP
2312 XV
Nederlands Luchtvaart College
Opaallaan 25
Tel.: 023-5693600
www.nlc.nl
MBO (Luchtvaart).
HOOFDORP
2132 VJ
Nova College
Graan voor Visch 14302
Tel.: 023-5634298
www.novacollege.nl
HAVO(CITO).
LAREN
1251 JT
College De Brink
Kerklaan 6
Tel.: 035-5399299
www.gsf.nl
MBO (Economie).
LEEUWARDEN
8901 CB
Friesland College
Postbus 1781
Tel.: 058-2862517
www.frieslandcollege.nl
MBO (Economie, Administratie,
Handel).
Volwassenen.
LEIDEN
2311 CR
Drs. R. R. Vrijbergen Instituut
Breestraat 18
Tel.: 071-5130537
www.vrijbergen.nl
HAVO, VWOCITO
56
SpaansinNederland
Beroepsonderwijs&
Volwasseneneducatie

LEIDEN
2300 WC
LOI
Antwoordnummer 10600
Tel.: 071-5451899
www.loi.nl
MBO (Economie & Administratie,
Secretarieel).
Volwassenen.
LEIDERDORP
2352 BA
ROC Leiden
Leidsedreef 2 En 3
Tel.: 071-5824700
www.rocleiden.nl
Handel).
MAASTRICHT
6224 JW
Leeuwenborgh Opleidingen
J.V.Stolberglaan 2
Tel.: 043-3525600
www.leeuwenborgh.nl
MIDDELBURG
4335 XR
ROC Zeeland. Delta College.
Merwedestraat 1
Tel.: 0118-558400
www.bvenet.nl/~deltacol/algemeen.
htm
POELDIJK
2685 EP
Dario Fo College
Voorstraat 88
Tel.: 0174-244455
VMBOCITO.
RAALTE
8101 XV
Landstede Educatie
Markeweg 25-27
Tel.: 0572-362200
www.landstede-raalte.nl
Cursussen voor Volwassenen.
ROOSENDAAL
4700 GD
Instituut Zoomvliet College
Knipplein 11
Tel.: 0165-590100
www.zoomvliet.nl
MBO (Economie)
ROTTERDAM
3007 AL
Albeda College
Postbus 9451
Tel.: 010-2901010
VMBO, HAVO,VWOCITO, MBO
Toerisme & Recreatie).
ROTTERDAM
3021 HL
Eurocollege Management School
Mathenesserlaan 321 VI Hoog
Tel.: 010-4780129
www.eurocollege.nl
ROTTERDAM
3000 BL
ROC Zadkine
Postbus 1480
Tel.: 010-2140044
www.zadkine.nl
HAVO,VWOCITO.
TILBURG
5004 BH
ROC Midden-Brabant
Postbus 1330
Tel.: 013-5830111
www.rocmb.nl
HAVOCITO, MBO (Economie, DGO).
57
SpaansinNederland
Beroepsonderwijs&
Volwasseneneducatie

TILBURG
5042 EK
ROC de Brabantgroep.
De Rooi Pannen Sgs.
Tel.: 013-5955600
www.derooipannen.nl
MBO (Horeca, Toerisme &
Recreatie).
TUBBERGEN
7651 EG
ROC Twente Plus. ‘T Netwerk
Oranjestraat 29
Tel.: 0546-621402
www.roctwenteplus.nl
Volwassenen.
UTRECHT
3502 GB
ROC Utrecht
Postbus 3065
Tel.: 030-2877700
www.rocu.nl
MBO (Economie, Toerisme &
Recreatie).
UTRECHT
3511 NE
Blankestijn Instituut
Oudegracht 189
Tel.: 030-2314541
VMBO, HAVO,VWOCITO.
UTRECHT
3502 KA
ROC ASA. Abstede College
Postbus 7031
Tel.: 030-2815120
www.rocasa.nl
MBO (Economie, Handel).
VELP
6880 AB
ROC A12. Titus College
Postbus 93
Tel.: 026-3633833
www.titus.a12.nl/index1.htm
MBO (Economie & Administratie,
Toerisme & Recreatie).
VLISSINGEN
4380 AH
ROC Zeeland
Postbus 322
Tel.: 0118-492222
www.roczeeland.nl
MBO (Economie).
ZAANDAM
1507 EK
Regio College
Zaanstreek-Waterland
Cypressehout 99
Tel.: 075-6819000
www.roczw.nl
VMBOCITO, MBO (Economie).
ZOETERMEER
2713 HA
ID College
Boerhaavenlaan 5
Tel.: 079-3203020
www.idcollege.nl
(Handel, Administratie).
ZWOLLE
8000 AA
Landstede
Postbus 1
Tel.: 038-8508008
www.landstede.nl
MBO (Administratie, Handel)
ZWOLLE
8031BA
Deltion College
Sweelinckplein 1
Tel.: 038-8503000
www.deltion.nl
MBO, HAVO, VWOCITO
58
SpaansinNederland
Beroepsonderwijs&
Volwasseneneducatie

ALBLASSERDAM
2951BS
Da Vinci Volksuniversiteit
Parallelweg 13
Tel.: 078-6914978
www.davinci.nl
ALKMAAR
1815 LC
Volksuniversiteit Alkmaar en
Omstreken
Kennemer-Straatweg 88
Tel.: 072-5152069
E-mail:
volksuniversiteitalkmaar@hetnet.nl
ALMERE
1305 AD
Volksuniversiteit Almere
Postbus 50183
Tel.: 036-5343547
www.volksuniversiteit.nl/almere
ALPHEN A/D RIJN
2405 CS
Volksuniversiteit Alphen a/d Rijn
Javastraat 7
Tel.: 0172-492004
www.volksuniversiteit.nl/alphenad
rijn
AMERSFOORT
3811 ML
Volksuniversiteit Amersfoort
Korte Bergstraat 5
Tel.: 033-4656640
www.volksuniversiteit.nl/amersfoort
AMSTELVEEN
1180 AN
Volksuniversiteit
Amstelland-Amstelveen
Postbus 596
Tel.: 020-5451424
www.vu-amstelland.nl
AMSTERDAM
1011 VK
Volksuniversiteit Amsterdam
Rapenburgerstraat 73
Tel.: 020-6261626
www.volksuniversiteitamsterdam.nl
ARNHEM
6800 AK
Volksuniversiteit Arnhem
Postbus 424
Tel.: 026-4422363
www.volksuniversiteit.nl/arnhem
BAARN
3741 TA
Volksuniversiteit Baarn
Rembrandtlaan 35
Tel.: 035-5416033
www.volksuniversiteit.nl/baarn
BARNEVELD
3770 AB
Volksuniversiteit
Barneveld - BarneVUe
Postbus 88
Tel.: 0342-415500
www.volksuniversiteit.nl/barnevue
BEST
5684 WS
Educatief Centrum "De Wig"
Iman v/d Boschstraat 2a
Tel.: 0499-399744
www.centrumdewig.nl
59
SpaansinNederlandVolksuniversiteiten
Volksuniversiteiten 5/6/02 11:38 Página 59

BLADEL
5531 XB
Volksuniversiteit Zuid-Kempen
Veilig Oord 34
Tel.: 0497-382960
BODEGRAVEN
2411 KZ
Volksuniversiteit Bodegraven
Goudplevier 38
Tel.: 017-2612800
BOEKEL
5427 CS
Volksuniversiteit Boekel-Venhorst
Bouwensstraat 12
Tel.: 0492-322680
BOXMEER
5830 AA
Volksuniversiteit Boxmeer
Postbus 8
Tel.: 0485-572325
www.volksuniversiteit.nl/boxmeer
BREDA
4811 NK
Volksuniversiteit Breda
Dr. van Mierlostraat 37
Tel.: 076-5217233
www.volksuniversiteit.nl/bredeaa
BRIELLE
3230 AB
Volksuniversiteit Brielle
Postbus 95
Tel.: 0181-414544
BUSSUM
1402 HB
Volksuniversiteit
Naarden - Bussum
Ceintuurbaan 45
Tel.: 035-6930539
www.volksuniversiteit.nl/naardenb
ussum
CASTRICUM
1901VW
Volksuniversiteit Castricum
Kooiplein 24
Tel.: 0251-670048
CULEMBORG
4102 JA
Volksuniversiteit Culemborg
Heimanslaan 2
Tel.: 0345650310
DE LIER
2678 ZH
Volksuniversiteit De Lier
(de Spin)
Postbus 69
Tel.: 017-4514914
DELFT
2625 LR
Volksuniversiteit Delft
Gerbrandylaan 2
Tel.: 015-2570130
www.volksuniversiteit.nl/delft
DEN BOSCH
5211 TX
Volksuniversiteit Den Bosch
Havensingel 24
Tel.: 073-6141120
www.volksuniversiteit.nl/denbosch
DEN HAAG
2508 EA
Volksuniversiteit Den Haag
Postbus 82031
Tel.: 070-3280341
http:/home.wanadoo.nl/vudh/start.
htm
DEN HELDER
1780 AJ
Volksuniversiteit Den Helder
Postbus 360
Tel.: 022-3632580
www.volksuniversiteit.nl/denhelder
60
SpaansinNederland
Volksuniversiteiten

DEURNE
5751 BW
Volksuniversiteit
Deurne-Somerens
Romboutsstraat 7
Tel.: 0493-310285
www.roc-teraa.nl
DEVENTER
7413 AV
Volksuniversiteit
Aventus - Deventer
Diepenveenseweg 136
Tel.: 057-0632714
www.volksuniversiteit.nl/botermarkt
DOETINCHEM
7000 AE
Volksuniversiteit Doetinchem
Postbus 226
Tel.: 031-4323793
www.volksuniversiteit.nl/doetinchem
DORDRECHT
3311 HT
Volksuniversiteit Dordrecht
Patersweg 2
Tel.: 078-6139233
www.davinci.nl
EDE
6711 PN
Volksuniversiteit Ede
Stationsweg 109
Tel.: 0318-615112
www.volksuniversiteit.nl/ede
EERSEL
5520 AB
Volksuniversiteit Eersel
P/a Postbus 51
Tel.: 0497-512236
NUENEN
5670 AC
Volksuniversiteit Eindhoven
Postbus 117
Tel.: 040-2842409
www.dse.nl/vu
EMMEN
7811 MG
Volksuniversiteit Emmen
Noorderplein 101
Tel.: 0591-649670
ENSCHEDE
7514 DJ
Volksuniversiteit Enschede
Molenstraat 27
Tel.: 053-4323304
www.volksuniversiteit.nl/enschede/
VUE.html
ERMELO
3851 GJ
Volksuniversiteit Ermelo
Kozakkenkamp 33
Tel.: 0341-552055
www.volksuniversiteit.nl/ermelo
GELDROP
5660 AG
Volksuniversiteit Geldrop
Postbus 295
Tel.: 040-2800203
www.volksuniversiteit.nl/geldrop/
index.htm
GELEEN
6165 CC
Volksuniversiteit Westelijk
Zuid-Limburg
Op de Vey 18
Tel.: 046-4236520
www.vugeleen.myweb.nl
Ook Spaans cursussen in
Maastricht en Sittard.
GOUDA
2807 BH
Volksuniversiteit Gouda
Olympiadeplein 2
Tel.: 018-2524540
www.volksuniversiteit.nl/gouda/
index.htm
61
SpaansinNederland
Volksuniversiteiten

´S-GRAVENZANDE
2690 AC
Volksuniversiteit 's Gravenzande
Postbus 117
Tel.: 017-4418762
www.volksuniversiteit.nl/gravezande
GRONINGEN
9712 GC
Volksuniversiteit Groningen
Oude Boteringestraat 21
Tel.: 050-3126555
www.vugroningen.nl
HAAKSBERGEN
7480 AE
Volksuniversiteit Haaksbergen
('t Iemenschoer)
Postbus 213
Tel.: 053-5723505
www.volksuniversiteit.nl/haaksber
gen
HAARLEM
2014 HE
Volksuniversiteit Haarlem
Leidsevaart 220
Tel.: 023-5329453
www.volksuniversiteit.nl/haarlem
HARDERWIJK
3842 GL
Volksuniversiteit Harderwijk
Melis Stokelaan 93
Tel.: 0341-414936
HEERDE
8181 VZ
Volksuniversiteit De Borne
Griftstraat 10
Tel.: 0578-691400
HELLEVOETSLUIS
3222 AD
Volksuniversiteit Hellevoetsluis
Moriaanseweg West 2
Tel.: 018-1318358
www.volksuniversiteit.nl/hellevoets
luis
HELMOND
5701 AP
Volksuniversiteit Helmond
Dijksestraat 142
Tel.: 0492-532729
www.volksuniversiteit.nl/helmond
HENDRIK-IDO-AMBACHT
3340 AH
Volksuniversiteit
Hendrik-Ido-Ambacht
Postbus 312
Tel.: 078-6813543
www.volksuniversiteit.nl/hiambacht
HENGELO (OV)
7553CK
Volksuniversiteit ROC
Oost-Nederland
Industriestraat 15
Tel.: 074-8503325
www.roc-on.nl
HILLEGOM
2180 AB
Volksuniversiteit Hillegom
Postbus 84
Tel.: 0252-518869
www.volksuniversiteit.nl/hillegom
HILVERSUM
1213 NW
Volksuniversiteit Hilversum
Arena 301
Tel.: 035-6892051
www.dudokcollege.nl/vu
HOOGEVEEN
7904 EG
Volksuniversiteit Hoogeveen
Zuidwolde
Copernicuslaan 17
Tel.: 0528-264819
62
SpaansinNederland
Volksuniversiteiten

SPAANS

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (6)

Semelhante a SPAANS

Semelhante a SPAANS (20)

SPAANS