20 Prowadzenie ksiąg rachunkowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
0
MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Anna Rudzińska
Prowadzenie ksiąg rachunkowych 341[02].Z4.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

1
Recenzenci:
mgr Krystyna Kielan
mgr Jolanta Rychlicka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
mgr Andrzej Zych
Korekta:
mgr Joanna Fundowicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z4.04.
Prowadzenie ksiąg rachunkowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik ekonomista.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

2
SPIS TREŚCI
1. WPROWADZENIE 4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE 6
3. CELE KSZTAŁCENIA 7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA 8
4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu rachunkowości
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
8
8
9
9
10
4.2. Pojęcie i zakres ksiąg rachunkowych
4.2.3. Ćwiczenia
11
11
12
12
13
4.3. Istota konta księgowego, budowa i rodzaje
4.3.3. Ćwiczenia
14
14
15
15
17
4.4. Funkcjonowanie kont bilansowych
4.4.3. Ćwiczenia
18
18
19
19
21
4.5. Funkcjonowanie kont wynikowych
4.5.3. Ćwiczenia
22
22
22
22
24
4.6. Kartoteka ilościowo-wartościowa
4.6.3. Ćwiczenia
25
25
25
25
26
4.7. Podzielność kont
4.7.3. Ćwiczenia
27
27
27
28
28
4.8. Zestawienie obrotów i sald
4.8.3. Ćwiczenia
29
29
29
29
31
4.9. Błędy księgowe i sposoby ich poprawiania
32
32
32

3
4.9.3. Ćwiczenia
33
34
4.10. Kontrola dokumentów księgowych
4.10.3. Ćwiczenia
35
35
36
36
38
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 39
6. LITERATURA 44

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej prowadzenia ksiąg
rachunkowych.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące ksiąg rachunkowych,
zasad ich otwierania, prowadzenia i zamykania. Szczególną uwagę poświęcono kontom
księgowym. Zakres treści kształcenia obejmuje także zasady sporządzania bilansu próbnego,
czyli zestawienia obrotów i sald, który pozwala na uchwycenie błędów, powstałych w czasie
księgowania operacji. Nauczysz się poprawiać te błędy za pomocą korekty oraz storna
czarnego i czerwonego.
Znajdziesz tutaj również informacje na temat kontroli dokumentów księgowych. Dowiesz
się na czym polega kontrola merytoryczna, formalna i rachunkowa dokumentów. Nauczysz
się wystawiać faktury korygujące, poprawiać błędy, powstałe w dokumentach, wystawianych
przez jednostkę gospodarczą dla innych komórek tej samej jednostki.
Przy wyborze odpowiednich treści pomoże Ci nauczyciel, który wskaże najważniejsze
kroki prowadzenia ksiąg rachunkowych, potrzebne do wykonywania czynności określonych
wybranym zawodem ekonomicznym.
Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:
− przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
− po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejnym etapem będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie
i utrwalenie informacji o pozyskiwaniu źródeł finansowania. Wykonując ćwiczenia
przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela, poznasz zasady
funkcjonowania kont aktywnych i pasywnych, nauczysz się także zakładać i prowadzić
kartotekę ilościowo-wartościową.
Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Gwiazdką
oznaczono pytania i ćwiczenia, których rozwiązanie może sprawić Ci trudność. W razie
wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.
Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one
zweryfikować Twoją wiedzę. W tym celu:
− przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

5
− podaj odpowiedź wstawiając X w odpowiednie miejsce,
− wpisz TAK jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,
− wpisz NIE jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.
Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich
informacji na temat prowadzenia ksiąg rachunkowych jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza
to także powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane. Poznanie przez Ciebie
wszystkich lub określonej części wiadomości o prowadzeniu ksiąg rachunkowych będzie
stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych
wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem
zadań testowych zawierającym różnego rodzaju zadania.
W rozdziale piątym tego poradnika jest zamieszczony zestaw zadań testowych, który
zawiera:
− instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
− przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach, wpisz odpowiedzi
na pytania; będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym
przez nauczyciela.

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi oraz pojęciami z zakresu prawa,
− posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,
− korzystać z różnych źródeł prawa, w tym z Ustawy o rachunkowości,
− prowadzić ewidencję zdarzeń gospodarczych,
− rozróżniać typy operacji gospodarczych,
− posługiwać się terminologią dotyczącą aktywów,
− klasyfikować aktywa trwałe i obrotowe,
− identyfikować źródła finansowania,
− sporządzać uproszczony bilans,
− sporządzać dowody księgowe,
− stosować procedury przygotowania dowodów do księgowania,
− dokonywać archiwizacji dowodów księgowych,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− wykorzystywać technologię informacyjną.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− nazwać akt prawny regulujący prowadzenie rachunkowości,
− wyjaśnić pojęcie rachunkowości,
− zdefiniować przedmiot oraz podmiot rachunkowości,
− wyjaśnić funkcję informacyjną, kontrolną, analityczną i dowodową rachunkowości,
− scharakteryzować cechy rachunkowości,
− dokonać podziału rachunkowości ze względu na jej odbiorców,
− omówić nadrzędne zasady rachunkowości,
− nazwać elementy księgi rachunkowej,
− nazwać cechy księgi rachunkowej,
− wyjaśnić elementy księgi rachunkowej,
− nazwać składniki konta księgowego,
− nazwać elementy konta teowego,
− wyjaśnić pojęcie obrotu i salda konta,
− rozróżnić rodzaje kont księgowych,
− obliczyć obroty i salda konta księgowego,
− wyjaśnić zasady funkcjonowania kont bilansowych i wynikowych,
− sporządzić bilans zamknięcia jednostki gospodarczej,
− założyć kartotekę ilościowo-wartościową dla zapasów,
− dokonać podzielności poziomej i pionowej kont księgowych,
− poprawić błędy księgowe za pomocą storna czarnego i czerwonego,
− sporządzić zestawienie obrotów i sald na podstawie sald kont księgowych,
− określić cechy prawidłowego dowodu księgowego,
− sklasyfikować dowody księgowe według różnych kryteriów,
− wyjaśnić istotę kontroli merytorycznej, formalnej i rachunkowej dowodów księgowych,
− dokonać kontroli wewnętrznych i zewnętrznych dowodów księgowych,
− wystawić fakturę korygującą.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu rachunkowości
Głównym aktem prawnym, regulującym prowadzenie ksiąg rachunkowych jest Ustawa
o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., (jednolity tekst DzU z 2002 r., nr 76 poz. 694).
Rachunkowość jest systemem ewidencji gospodarczej odzwierciedlającej w formie
pieniężnej zjawiska i procesy gospodarcze oraz sytuację majątkową i wyniki działalności
podmiotów gospodarczych.
Przedmiotem rachunkowości są określone zjawiska i procesy gospodarcze, występujące
w jednostkach gospodarczych.
Podmiotami rachunkowości są natomiast jednostki, prowadzące rachunkowość.
Cechy rachunkowości:
– wyrażanie wszystkich procesów gospodarczych w mierniku pieniężnym,
– dokonywanie zapisów księgowych tylko na podstawie dokumentów źródłowych,
– stosowanie kont do rejestracji operacji gospodarczych,
– opracowanie zakładowego planu kont w celu określenia informacji o działalności
gospodarczej jednostki,
– stosowanie zasady podwójnego zapisu do rejestracji operacji gospodarczych,
– przeprowadzanie inwentaryzacji, w celu potwierdzenia wiarygodności rejestracji operacji
gospodarczych i stanu finansowo-majątkowego.
Funkcje rachunkowości:
– funkcja informacyjna – polega na dostarczaniu informacji do podejmowania decyzji
w procesie zarządzania; jest ona szczególnie ważna dla dyrekcji jednostki gospodarczej,
a także dla organów zewnętrznych (głównie poprzez sprawozdania finansowe),
– funkcja kontrolna – polega na ochronie i zabezpieczeniu mienia, w celu wychwycenia
nadużyć oraz racjonalnego wykorzystania posiadanych zasobów,
– funkcja analityczna – polega na interpretacji danych liczbowych dostarczanych przez
rachunkowość, co pozwala na ocenę działalności danej jednostki gospodarczej,
– funkcja dowodowa – wyraża się w wykorzystaniu urządzeń oraz dowodów księgowych
jako wiarygodnych dokumentów w postępowaniu sądowym i podatkowym.
Podział rachunkowości ze względu na odbiorców informacji:
– rachunkowość finansowa, która tworzy informacje o działalności gospodarczej przede
wszystkim dla potrzeb odbiorców zewnętrznych (banków, organów skarbowych, władz
lokalnych, akcjonariuszy itp.),
– rachunkowość zarządcza, która jest nastawiona na tworzenie informacji dla potrzeb
wewnętrznych jednostki gospodarczej i daje podstawy do podejmowania decyzji
w zakresie przyszłej działalności.
Nadrzędne zasady rachunkowości:
1) kontynuacji działania – której założeniem jest, że jednostka gospodarcza będzie
kontynuowała, w dającej się przewidzieć przyszłości, swoją działalność w tym samym
zakresie lub bez istotnych zmian,

9
2) memoriałowa – według której osiągnięte przychody i poniesione koszty zalicza się do
okresu, w którym faktycznie wystąpiły, niezależnie od wpływu należności i zapłaty
zobowiązania,
3) współmierności przychodów i kosztów – zgodnie z którą na wynik finansowy wpływają
zrealizowane w danym roku obrotowym przychody i poniesione dla nich koszty,
4) ostrożności /ostrożnej wyceny/ – według której wycena aktywów i pasywów jednostki
musi być dokonana tak, aby nie został zniekształcony wynik finansowy,
5) istotności – wyodrębnia w ewidencji te operacje gospodarcze, które mają istotne znaczenie
dla oceny sytuacji majątkowej, finansowej, rentowności jednostki
i podejmowania decyzji,
6) ciągłości – przewiduje stałe stosowanie tych samych, przyjętych przez jednostkę metod,
w celu zapewnienia porównywalności danych i informacji liczbowych,
7) periodyzacji – mówi o tym, że wszystkie operacje należy zapisywać w księgach
rachunkowych.
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki akt prawny reguluje prowadzenie ksiąg rachunkowych?
2. Co to jest rachunkowość?
3. Co jest przedmiotem i podmiotem rachunkowości?
4. Jakie cechy posiada rachunkowość?
5. Jakie funkcje pełni rachunkowość?
6. Jak dzieli się rachunkowość ze względu na jej odbiorców?
7. Jakie znasz nadrzędne zasady rachunkowości?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie Ustawy o rachunkowości określ, co jest podstawą zapisów w księgach
rachunkowych (podaj rozdział oraz artykuł).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z ustawą o rachunkowości,
2) zanotować najważniejsze informacje z odnalezionego artykułu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– ustawa o rachunkowości,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zgodnie z zasadą memoriałową określ w jakich miesiącach będą ujęte:
− przychód w przypadku pierwszym,
− koszt w przypadku drugim.
1. Jednostka gospodarcza sprzedała produkty w październiku, a otrzymała zapłatę
w styczniu następnego roku;

10
2. Jednostka gospodarcza w grudniu zapłaciła czynsz za wynajem pomieszczeń za przyszły
rok.
1) określić na czym polega zasada memoriałowa,
2) przyporządkować przychód i koszt do odpowiedniego okresu sprawozdawczego.
Ćwiczenie 3
Przedsiębiorstwo wyprodukowało 1 000 krzeseł po 20 zł za jedną sztukę. Podmiot
gospodarczy sprzedał 800 krzeseł po 25 zł za sztukę. Ile wyniósł zysk ze sprzedaży krzeseł?
1) obliczyć ile wyniosły koszty produkcji,
2) obliczyć ile wyniosły przychody ze sprzedaży,
3) obliczyć ile wyniosły koszty uzyskania przychodów,
4) porównać przychody i koszty ich uzyskania, ustalić jaki zysk osiągnęło przedsiębiorstwo
ze sprzedaży krzeseł,
5) wskazać zasadę rachunkowości, zgodnie z którą rozwiązałeś zadanie.
– kalkulator,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić akt prawny, regulujący prowadzenie ksiąg rachunkowych?
2) wyjaśnić pojęcie rachunkowości?
3) nazwać przedmiot i podmioty rachunkowości?
4) określić cechy rachunkowości?
5) określić funkcje rachunkowości?
6) dokonać podziału rachunkowości?
7) omówić nadrzędne zasady rachunkowości?

11
4.2. Pojęcie i zakres ksiąg rachunkowych
Księgi rachunkowe to dokumentacja księgowa obejmująca zbiory zapisów księgowych,
obrotów (sum zapisów) i sald. Odzwierciedlają aktywa, pasywa, przychody i koszty
przedsiębiorstwa. Stanowią podstawę do sporządzenia sprawozdania finansowego.
Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej.
Obejmują one:
1) dziennik, który służy do zapisywania w porządku chronologicznym, dzień po dniu, danych
o operacjach gospodarczych. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane, a sumy
zapisów (obroty) liczone w sposób ciągły,
2) konta księgi głównej (ewidencji syntetycznej), w której obowiązuje ujmowanie operacji
zgodnie z zasadą podwójnego zapisu. Konta księgi głównej służą do ujęcia zapisów
w porządku systematycznym, na kontach przewidzianych w zakładowym planie kont. Na
danym koncie księgi głównej zapisów dokonuje się w kolejności chronologicznej,
3) konta ksiąg pomocniczych (ewidencji analitycznej), służące uszczegółowieniu
i uzupełnieniu zapisów konta księgi głównej. Prowadzi się je w porządku systematycznym
jako:
– wyodrębnione księgi (kartoteki, zbiory danych) w ramach kont księgi głównej,
– wyodrębniony system kont, uzgodniony z zapisami kont księgi głównej,
4) wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz) – sporządzają go jednostki, które
uprzednio nie prowadziły ksiąg rachunkowych w sposób określony Ustawą
o rachunkowości,
5) zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz zestawienia sald kont ksiąg
pomocniczych – zestawienie obrotów i sald księgi głównej sporządza się na koniec
każdego miesiąca. Na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych sporządza się zestawienia
sald wszystkich kont ksiąg pomocniczych, a na dzień inwentaryzacji zestawienia sald
inwentaryzowanej grupy składników majątkowych.
Księgi rachunkowe powinny być:
− trwale oznaczone nazwą jednostki,
− wyraźnie oznaczone co do roku obrotowego,
− przechowywane starannie w ustalonej kolejności.
Księgi rachunkowe powinny być prowadzone:
− rzetelnie – aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały stan faktyczny,
− bezbłędnie – dane powinny być kompletne, pozbawione błędów formalnych
i rachunkowych,
− sprawdzalnie – tak, aby możliwe było stwierdzenie poprawności dokonanych w nich
zapisów,
− bieżąco – gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają terminowe sporządzenie
sprawozdań finansowych, deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych.

12
1. Jakie elementy obejmują księgi rachunkowe?
2. Do czego służy dziennik?
3. Do czego służą konta księgi głównej?
4. Do czego służą konta ksiąg pomocniczych?
5. Jakie jednostki sporządzają inwentarz?
6. Kiedy sporządza się zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz kont ksiąg
pomocniczych?
7. Jakie cechy powinny posiadać księgi rachunkowe?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaznacz czy zdanie jest prawdziwe (P), czy fałszywe (F):
P F
1. Księgi rachunkowe można prowadzić w walucie europejskiej EURO.
2. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane.
3. Konta księgi głównej dotyczą ewidencji syntetycznej i analitycznej.
4. Konta ksiąg pomocniczych służą uszczegółowieniu zapisów kont księgi
głównej.
5. Inwentarz sporządzają wszystkie jednostki gospodarcze.
1) przeczytać uważnie zdania,
2) zaznaczyć znakiem P – jeżeli zdanie jest prawdziwe, F – jeżeli zdanie jest fałszywe.
– zestaw ćwiczeń,
– literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dopasuj odpowiednią literę do odpowiedniej cyfry:
Księgi powinny być prowadzone: co oznacza:
1.
2.
3.
4.
rzetelnie
bezbłędnie
sprawdzalnie
na bieżąco
A.
B.
C.
D.
tak, aby możliwe było stwierdzenie
poprawności dokonanych w nich zapisów
aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały
stan faktyczny
gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają
terminowe sporządzenie sprawozdań
finansowych,
dane powinny być kompletne, pozbawione
błędów formalnych i rachunkowych

13
1) zastanowić się, co oznacza rzetelne, bezbłędne, sprawdzalne i bieżące prowadzenie ksiąg
rachunkowych,
2) połączyć cechy prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych z odpowiadającymi im
definicjami.
Wyposażenie stanowiska:
– ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) nazwać elementy księgi rachunkowej?
2) określić do czego służy dziennik?
3) określić, do czego służą konta księgi głównej?
4) określić, do czego służą konta ksiąg pomocniczych?
5) nazwać, jakie jednostki sporządzają inwentarz?
6) omówić, kiedy sporządza się zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej
oraz kont ksiąg pomocniczych?
7) omówić, jakie cechy powinny posiadać księgi rachunkowe?

14
4.3. Istota konta księgowego, budowa i rodzaje
Do ewidencji operacji gospodarczych służy specyficzne urządzenie, jakim jest konto
księgowe. Konto to sposób grupowania zapisów księgowych w jednostce gospodarczej,
sumuje zapisy z danego rodzaju, zgodnie ze specyficznymi potrzebami jednostki oraz
zasadami rachunkowości. Służy rejestrowaniu zmian, jakie zachodzą w działalności
przedsiębiorstwa.
Graficzny układ konta przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Graficzny układ konta
Dt Nazwa konta Ct
Data Nr dowodu Treść Kwota Data Nr dowodu Treść Kwota
Dla celów dydaktycznych stosuje się tzw. konto teowe, które przedstawia rysunek 1.
Rysunek 1. Konto teowe
Dt Ct
Wn Nazwa konta Ma
Zapisywanie operacji po stronie Debet (Winien) konta określa się jako: debetowanie
konta, obciążenie konta, zapisywanie w ciężar konta.
Zapisywanie operacji po stronie Credit (Ma) konta nosi nazwę kredytowania konta,
uznania konta lub zapisania na dobro konta.
Budowę konta teowego przedstawia rysunek 2.
Rysunek 2. Budowa konta teowego
Dt Ct
Wn Nazwa konta Ma
Obroty Wn Obroty Ma
Saldo Dt Saldo Ct
Obroty konta to ogólna suma zapisów po stronie Dt i Ct. Wyróżnia się dwa obroty:
debetowy (po stronie Dt) i kredytowy (po stronie Ct). Różnica między wyższymi, a niższymi
obrotami nosi nazwę salda konta, które przyjmuje nazwę wyższego obrotu.

15
Konto posiada saldo początkowe Sp (wartość składnika na początek okresu
sprawozdawczego) oraz saldo końcowe Sk (wartość składnika na koniec okresu). Saldo
końcowe danego konta jest jednocześnie saldem początkowym tego konta w okresie
następnym.
Rodzaje kont księgowych:
− konta bilansowe – na których zapisuje się operacje gospodarcze wpływające na aktywa
i pasywa (składniki bilansu), np. „Środki trwałe”, „Materiały”, „Kapitał zapasowy”,
„Kredyty bankowe”,
− konta wynikowe – służące do rejestrowania operacji gospodarczych kształtujących wynik
finansowy, np. „Koszty finansowe”, „Pozostałe przychody operacyjne”, „Usługi obce”;
− konta korygujące – stosowane w celu korekty wartości niektórych kont bilansowych
i wynikowych, np. „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów”, „Umorzenie środków
trwałych”,
− konta rozliczeniowe – służące do rozliczania złożonych operacji gospodarczych, np.
„Rozliczenie zakupu”, „Rozliczenie kosztów rodzajowych”.
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest konto księgowe?
2. Jak zbudowane jest konto teowe?
3. Co to jest obrót i saldo konta?
4. Jak nazywa się zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Dt?
5. Jak nazywa się zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Ct?
6. Jakie znasz rodzaje kont księgowych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się odpowiednią terminologią, nazwij wskazane strzałką, elementy konta
„Materiały”.
Dt Materiały Ct
…………
5 000
680
520
93
710
140
60
…………
………… 6 360 5 357
1 003
…………
…………
1) nazwać zapisy po stronie Dt,
2) nazwać zapisy po stronie Ct.

16
Ćwiczenie 2
Posługując się odpowiednią terminologią, nazwij wskazane strzałką, elementy konta
„Kredyty bankowe”.
Dt Kredyty bankowe Ct
…………
200
3 000
10 000
5 200
300
…………
…………
…………
3 200
12 300
15 500 …………
1) nazwać zapisy po stronie Dt,
2) nazwać zapisy po stronie Ct.
Ćwiczenie 3
Ustal i nazwij saldo konta „Kasa”, jeżeli:
− obroty Dt wynoszą 6 200 zł,
− obroty Ct wynoszą 5 300 zł.
1) odjąć od wyższych obrotów obroty niższe,
2) nazwać saldo konta, zgodnie z zasadą, że saldo konta przyjmuje nazwę wyższych obrotów.
− kalkulator,
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Przyporządkuj podane konta do odpowiedniej grupy: B – bilansowe, W – wynikowe,
K – korygujące, R – rozliczeniowe.
1. Środki trwałe
2. Długoterminowe aktywa finansowe
3. Umorzenie środków trwałych
4. Rachunki bankowe
5. Kredyty bankowe
6. Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami
7. Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
8. Wynagrodzenia
9. Rozliczenie niedoborów
10. Materiały
11. Odchylenia od cen ewidencyjnych
materiałów
12. Rozliczenie zakupu
13. Przychody ze sprzedaży materiałów
14. Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu
15. Usługi obce
16. Zyski nadzwyczajne
17. Kapitały zasadnicze
18. Przychody przyszłych okresów
19. Rozliczenia międzyokresowe kosztów
20. Koszty finansowe
21. Zużycie materiałów i energii
22. Wyroby gotowe

17
1) przeczytać uważnie nazwy kont,
2) zastanowić się jakie konta zalicza się do bilansowych, jakie do kont wynikowych, kont
korygujących i kont rozliczeniowych,
3) wpisać obok nazwy konta, symbol oznaczający grupę kont.
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować konto księgowe?
2) omówić budowę konta teowego?
3) wyjaśnić pojęcie obrotu konta?
4) wyjaśnić pojęcie salda konta?
5) nazwać inaczej zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Dt?
6) nazwać inaczej zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Ct?
7) omówić rodzaje kont księgowych?
8) obliczać obroty i saldo końcowe konta księgowego?

18
4.4. Funkcjonowanie kont bilansowych
Konta bilansowe służą do zapisywania zmian w aktywach i pasywach bilansu.
Konta bilansowe dzieli się na trzy grupy:
− konta aktywne – na których zapisuje się zmiany w majątku (aktywach) jednostki
gospodarczej, np. „Wartości niematerialne i prawne”, „Produkty gotowe”,
− konta pasywne – stosowane do zapisywania zmian w pasywach, np. „Kapitał zapasowy”,
„Kredyty bankowe”,
− konta aktywno-pasywne – których jedynym przykładem są konta rozrachunków, np.
„Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami”, „Rozrachunki z tytułu VAT”.
Funkcjonowanie kont aktywnych:
1. Saldo początkowe zapisuje się po stronie Dt.
2. Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Dt.
3. Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Ct.
4. Saldo końcowe zapisuje się po stronie Ct.
Funkcjonowanie kont aktywnych przedstawia rysunek 3.
Rysunek 3. Funkcjonowanie kont aktywnych
Dt Konto aktywne Ct
Sp)
Zwiększenie
obrotów
(+)
Zmniejszenie
obrotów
(-)
(Sk
Funkcjonowanie kont pasywnych:
1. Saldo początkowe zapisuje się po stronie Ct.
2. Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Ct.
3. Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Dt.
4. Saldo końcowe zapisuje się po stronie Dt.
Funkcjonowanie kont pasywnych przedstawia rysunek 4.
Rysunek 4. Funkcjonowanie kont pasywnych
Dt Konto pasywne Ct
Zmniejszenie
obrotów
(-)
(Sp
Zwiększenie
obrotów
(+)
Sk)

19
Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych:
1. Saldo początkowe zapisuje się po stronie Dt (należności) lub Ct (zobowiązania).
2. Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Dt (należności) lub Ct (zobowiązania).
3. Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Ct (należności) lub Dt (zobowiązania).
4. Saldo końcowe zapisuje się po stronie Ct (należności) lub Dt (zobowiązania).
Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych przedstawia rysunek 5.
Rysunek 5. Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych
Dt Konto aktywno-pasywne Ct
Sp) należności
Zwiększenie obrotów
należności (+)
Zmniejszenie obrotów
zobowiązań (-)
zobowiązania (Sp
Zmniejszenie obrotów
należności (-)
Zwiększenie obrotów
zobowiązań (+)
Sk) zobowiązania należności (Sk
1. Jak dzielą się konta bilansowe?
2. W jaki sposób funkcjonują konta aktywne?
3. W jaki sposób funkcjonują konta pasywne?
4. W jaki sposób funkcjonują konta aktywno-pasywne?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Saldo początkowe konta „Środki trwałe” wynosi 10 260 zł. Zapisz zmiany na tym koncie,
które wystąpiły na skutek następujących operacji gospodarczych:
1. Zakupiono maszynę o wartości 4 200 zł i przyjęto ją do użytkowania.
2. Przekazano nieodpłatnie szkole podstawowej komputer o wartości 2 400 zł.
3. Wskutek pożaru uległy zniszczeniu maszyny produkcyjne o wartości 1 300 zł.
1) zapisać saldo początkowe zgodnie z zasadą funkcjonowania kont aktywnych,
2) zapisać zwiększenie po stronie Dt i zmniejszenie po stronie Ct obrotów na koncie „Środki
trwałe”.

20
Ćwiczenie 2
Ustal saldo końcowe konta „Kredyty bankowe”, jeżeli saldo początkowe wynosi 17 800
zł oraz w bieżącym okresie wystąpiły poniższe operacje dotyczące konta „Kredyty bankowe”:
1. Zaciągnięto kredyt na spłatę zobowiązań w wysokości 5 000 zł.
2. Spłacono ratę kredytu w wysokości 1 000 zł.
1) zapisać saldo początkowe na koncie „Kredyty bankowe” zgodnie z zasadą funkcjonowania
kont pasywnych,
2) zapisać zmiany na koncie „Kredyty bankowe” (zwiększenie obrotów po stronie Ct,
zmniejszenie po stronie Dt),
3) obliczyć obroty po obu stronach konta,
4) porównać obroty Dt i Ct, a różnicę zapisać jako saldo końcowe.
– kalkulator,
Ćwiczenie 3
Saldo początkowe konta „Rozrachunki z pracownikami” wynosi 4 000 zł (Dt) i 7 000 zł
(Ct). W bieżącym okresie wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1. Wypłacono pracownikowi zaliczkę na zakup materiałów w kwocie 1 000 zł.
2. Pracownik zakupił materiały o wartości 400 zł.
3. Pracownik zwrócił część niewykorzystanej zaliczki w kwocie 600 zł.
Ustal salda końcowe na koncie „Rozrachunki z pracownikami”.
1) otworzyć konto „Rozrachunki z pracownikami” zapisując salda początkowe,
2) zapisać zmiany na tym koncie dotyczące należności i zobowiązań,
3) obliczyć obroty po stronie Dt i Ct,
4) porównując obroty po obu stronach konta ustalić saldo końcowe należności i zobowiązań.
– kalkulator,
Ćwiczenie 4
Spółka akcyjna ABC zajmuje się produkcją czapek.
1. Na podstawie uproszczonego bilansu (patrz tabela) otwórz konta.
2. Wpisz zmiany na kontach dotyczące następujących składników bilansu:
a) Środki trwałe zwiększyły się o 10 000 zł, Rachunki bankowe zmniejszyły się
o 10 000 zł.
b) Rozrachunki z odbiorcami zmniejszyły się o 2 000 zł, Kasa zwiększyła się o 2 000 zł.
c) Wartości niematerialne i prawne zwiększyły się o 1 500 zł. Rachunki bankowe
zmniejszyły się o 1 500 zł.
d) Kasa zmniejszyła się o 450 zł, Materiały zwiększyły się o 450 zł.

21
e) Produkcja w toku zmniejszyła się o 780 zł, Produkty gotowe zwiększyły się o 780 zł.
f) Rozrachunki z dostawcami zwiększyły się o 600 zł, Materiały zwiększyły się
o 600 zł.
g) Kredyty bankowe zwiększyły się o 50 000 zł, Rachunki bankowe zwiększyły się
o 50 000 zł.
h) Rozrachunki z dostawcami zmniejszyły się o 300 zł, Rachunki bankowe zmniejszyły się
o 300 zł.
3. Ustal salda końcowe.
4. Sporządź bilans zamknięcia.
Aktywa Kwota
(w zł)
Pasywa Kwota
(w zł)
A. Aktywa trwałe
1. Środki trwałe
2. Wartości niematerialne i prawne
B. Aktywa obrotowe
1. Materiały
2. Produkcja w toku
3. Produkty gotowe
4. Kasa
5. Rachunki bankowe
6. Rozrachunki z odbiorcami
180 000
17 000
9 000
2 500
1 500
700
16 000
7 200
A. Kapitały własne
1. Kapitał akcyjny
B. Kapitały obce
1. Kredyty bankowe
2. Rozrachunki z dostawcami
200 000
30 000
3 900
Suma bilansowa 233 900 Suma bilansowa 233 900
1) zapisać salda początkowe kont aktywnych i pasywnych po odpowiednich stronach,
2) zapisać zmiany w obrotach na kontach,
3) obliczyć obroty kont po stronie Dt i Ct,
4) porównując obroty po obu stronach kont ustalić salda końcowe,
5) sporządzić bilans zamknięcia.
– kalkulator,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) sklasyfikować konta bilansowe?
2) określić zasady funkcjonowania kont aktywnych?
3) określić zasady funkcjonowania kont pasywnych?
4) określić zasady funkcjonowania kont aktywno-pasywnych?
5) sporządzić bilans zamknięcia?

22
4.5. Funkcjonowanie kont wynikowych
Konta wynikowe służą do ewidencji operacji gospodarczych, które kształtują wynik
finansowy. Są to:
– konta kosztów,
– konta przychodów,
– konta strat,
– konta zysków,
– konto „Wynik finansowy”.
Zasady funkcjonowania kont wynikowych:
1. Konta wynikowe nie posiadają sald początkowych.
2. Koszty i straty nadzwyczajne księguje się po stronie Dt.
3. Przychody i zyski nadzwyczajne księguje się po stronie Ct.
4. Salda kont wynikowych przenosi się na konto „Wynik finansowy”.
Funkcjonowanie kont kosztów i strat oraz przychodów i zysków przedstawia rysunek 6.
Rysunek 6. Funkcjonowanie kont wynikowych
Koszty
Straty nadzwyczajne
Przychody
Zyski nadzwyczajne
Poniesione
koszty
(straty)
Przeniesienie
kosztów
(strat)
Przeniesienie
przychodów
(zysków)
Osiągnięte
przychody
(zyski)
Jeżeli saldo konta kosztów i strat nadzwyczajnych jest wyższe niż saldo konta
przychodów i zysków nadzwyczajnych, powstaje strata netto, natomiast gdy saldo konta
kosztów i strat jest niższe niż saldo konta przychodów i zysków, mamy do czynienia
z zyskiem netto.
1. Jakie konta zalicza się do wynikowych?
2. W jaki sposób funkcjonują konta wynikowe?
3. Kiedy powstaje zysk netto, a kiedy strata netto?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, w których z podanych zdarzeń gospodarczych występuje koszt, strata, przychód
lub zysk.
1. Sprzedano za gotówkę środek trwały.
2. Otrzymano fakturę od dostawcy za wykonane usługi.
3. Zakupiono materiały (WB).

23
4. Przekazano w formie darowizny materiały.
5. Spłacono ratę kredytu bankowego.
6. W czasie pożaru uległy zniszczeniu materiały.
7. Otrzymano odszkodowanie za zniszczone materiały.
8. Stwierdzono w magazynie nadwyżkę materiałów.
9. Naliczono wynagrodzenia pracownikom.
10. Wypłacono wynagrodzenia pracownikom.
1) wpisać do tabeli, które z podanych zdarzeń gospodarczych wskazują na poniesienie
kosztu, straty, przychodu lub zysku.
Nr zdarzenia gospodarczego
Koszt
Strata
Przychód
Zysk
Ćwiczenie 2
Zapisz na odpowiednich kontach i po odpowiednich stronach następujące koszty
i przychody:
1. Przychody finansowe 1 000 zł.
2. Zużycie materiałów i energii 750 zł.
3. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia 160 zł.
4. Pozostałe przychody operacyjne 200 zł.
5. Koszty finansowe 600 zł.
6. Zyski nadzwyczajne 700 zł.
7. Pozostałe koszty operacyjne 200 zł.
8. Straty nadzwyczajne 800 zł.
1) przypomnieć sobie zasady funkcjonowania kont kosztów i przychodów i zgodnie z nimi
zapisać po odpowiednich stronach kont koszty i przychody,
2) obliczyć przychody i zyski,
3) obliczyć koszty i straty,
4) ustalić, czy wynik finansowy jest zyskiem czy stratą, odejmując koszty od przychodów.

24
4.5.4 Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) nazwać zasady funkcjonowania kont wynikowych?
2) określić, kiedy powstaje zysk netto, a kiedy strata netto?
3) nazwać przykłady kont wynikowych?

25
4.6. Kartoteka ilościowo-wartościowa
Pomocnym urządzeniem księgowym do prowadzenia ewidencji zapasów jest kartoteka
ilościowo-wartościowa, której wzór przedstawia tabela 2.
Kartoteka ilościowo-wartościowa przeznaczona jest do rozliczania przepływu towarów
i materiałów w magazynach. W kolejnych kolumnach zapisuje się stan początkowy towarów
i materiałów, symbol i numer dowodu, na podstawie którego dokonuje się zapisu, ilość
i wartość przychodu i rozchodu towarów i materiałów oraz stan końcowy.
Tabela 2. Kartoteka ilościowo-wartościowa
Stan początkowy Przychód Rozchód Stan końcowy
Lp.
Data
Symbol
i numer
dowod
u
Ilość Wartość Ilość Wartość
Iloś
ć
Wartość Ilość Wartość
1. W jakim celu prowadzi się kartotekę ilościowo-wartościową?
2. Z jakich elementów składa się kartoteka ilościowo-wartościowa?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedsiębiorstwo „CUKIEREK” zajmuje się wyrobem słodyczy. Zapisz w kartotece
ilościowo-wartościowej zmianę stanu materiałów, która nastąpiła w wyniku następujących
operacji gospodarczych:
1. Przyjęto do magazynu 30 kg cukru po 1,50 zł/kg (PZ).
2. Wydano do zużycia 10 kg cukru po 1,50 zł/kg (RW).
3. Rozchód sprzedanego cukru 15 kg po 1,55 zł/kg (WZ).
1) sklasyfikować poszczególne operacje jako rozchód lub przychód,
2) zapisać je w odpowiednim miejscu w kartotece.
– kartoteka ilościowo-wartościowa,
– kalkulator,

26
Ćwiczenie 2
Sklep „MOTYLEK” zajmuje się sprzedażą odzieży sportowej. Zapisz w kartotece
ilościowo-wartościowej zmianę stanu towarów, która nastąpiła w wyniku następujących
operacji gospodarczych:
1. Przyjęto do sklepu 30 par szortów po 15 zł/szt. (według raportu sklepowego).
2. Wyksięgowano wartość sprzedanych szortów w ilości 10 par po 15 zł/szt.
3. Sprzedano 5 par szortów po 25 zł/szt.
1) sklasyfikować poszczególne operacje jako rozchód lub przychód,
2) zapisać je w odpowiednim miejscu w kartotece.
– kartoteka ilościowo-wartościowa,
– kalkulator,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić, w jakim celu stosuje się kartotekę ilościowo-wartościową?
2) określić, z jakich elementów składa się kartoteka ilościowo-wartościowa?
3) zakładać i prowadzić katrtotekę ilościowo-wartościową?

27
4.7. Podzielność kont
Konta księgowe mogą być dzielone i łączone. Dzielenie kont występuje wówczas, gdy
chce się uzyskać bardziej szczegółowe informacje dotyczące zapisów na koncie.
Wyróżnia się dwa rodzaje podzielności kont:
− podzielność poziomą,
− podzielność pionową.
Podzielność pozioma polega na tym, że konta ogólne (syntetyczne) dzieli się na konta
szczegółowe (analityczne). Zapis na koncie syntetycznym powtarza się na koncie
analitycznym, w związku z tym obroty debetowe i kredytowe konta syntetycznego muszą być
odpowiednio zgodne z sumą obrotów debetowych i kredytowych wszystkich kont
analitycznych, prowadzonych do tego konta. Saldo konta syntetycznego powinno być równe
sumie poszczególnych sald na kontach analitycznych. Przykład prowadzenia analityki przy
zastosowaniu podzielności poziomej kont przedstawia rysunek 7.
Rysunek 7. Schemat podzielności poziomej kont
Rozrachunki
z dostawcami
2) 480 1 500 (Sp
600 (1
320 (3
Dostawca A Dostawca B Dostawca C
780 (Sp
600 (1
2) 480 120 (Sp 600 (Sp
320 (3
Podzielność pionowa polega na tym, że część zapisów z jednego konta syntetycznego jest
ujmowana na innym koncie syntetycznym, które są tzw. kontami korygującymi. Przykład
przedstawia rysunek 8.
Rysunek 8. Schemat podzielności pionowej kont
Środki trwałe
Umorzenie środków
trwałych
wartość
początkowa
zużycie
1. Na czym polega pozioma podzielność kont?
2. Na czym polega podzielność pionowa kont?
3. Jakie są zasady dokonywania zapisów księgowych?

28
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jesteś właścicielem sklepu spożywczego.
1. Zaproponuj nazwy kont analitycznych do konta „Towary”.
2. Jakie konto analityczne można założyć do konta „Środki trwałe” (podzielność pionowa
kont)?
1) ustalić asortyment swojego sklepu,
2) wypisać nazwy kont analitycznych do konta „Towary”,
3) podać nazwę konta analitycznego w przypadku podzielności pionowej do konta „Środki
trwałe”.
Ćwiczenie 2
Do których z podanych kont syntetycznych poprowadziłbyś analitykę, gdybyś był
właścicielem zakładu produkującego zabawki?
– Środki trwałe,
– Materiały,
– Towary,
– Rozrachunki z odbiorcami,
– Rachunki bankowe,
– Kredyty bankowe,
– Rozrachunki z dostawcami,
– Rozrachunki z ZUS.
1) zastanowić się, do których kont syntetycznych warto prowadzić konta analityczne,
2) zaproponować nazwy kont analitycznych.
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić na czym polega podzielność pozioma kont?
2) wyjaśnić na czym polega pionowa podzielność kont?
3) zaproponować nazwy kont analitycznych do kont syntetycznych?

29
4.8. Zestawienie obrotów i sald
Jednym ze sposobów sprawdzania poprawności zapisów na kontach jest zestawienie
obrotów i sald, czyli tzw. bilans próbny (tabela 3), pozwalające na wykrycie błędów
związanych
z naruszeniem zasady podwójnego zapisu. Zawiera ono:
− symbole lub nazwy kont,
− salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obroty za miesiąc oraz salda na koniec
miesiąca,
− sumę sald na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obrotów za miesiąc oraz sald na koniec
miesiąca.
Tabela 3. Zestawienie obrotów i sald
Saldo początkowe Obroty Saldo końcowe
Lp. Nazwa konta
Dt Ct Dt Ct Dt Ct
Σ = Σ Σ = Σ
1. W jakim celu sporządza się zestawienie obrotów i sald?
2. Jak inaczej nazywa się zestawienie obrotów i sald?
3. Jakie dane zawiera zestawienie obrotów i sald?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź zestawienie obrotów i sald na podstawie zapisów na kontach:
Środki trwałe Materiały Produkcja w toku
800
11
300
80
15
29 70
29
30
811 0
811
395 29
366
99 30
69
Rozrachunki

30
Wyroby gotowe z odbiorcami Rachunki bankowe
90
30
80
18
40
15
3
110
40
31
42
15
24
120 0
120
98 58
40
150 112
38
Kapitał zasadniczy Kapitał zapasowy Kredyty bankowe
600 700 42
15
150
0
600
600 0
700
700 57
93
150
Rozrachunki
z dostawcami Kasa
Długoterminowe aktywa
finansowe
80 31
3
18
11
15
0
80
80 34 29
5
15 0
15
1) sporządzić zestawienie obrotów i sald,
2) wpisać nazwy kont,
3) wpisać obroty i salda końcowe,
4) podsumować salda końcowe.
– kalkulator,
Ćwiczenie 2
Oblicz salda końcowe kont, mając dane:
Obroty (w zł) Salda końcowe (w zł)
Lp. Nazwa konta
Dt Ct Dt Ct
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Środki trwałe
Materiały
Produkty gotowe
Kasa
Rachunki bankowe
Kapitały zasadnicze
(podstawowe)
Rozrachunki z dostawcami
Kredyty bankowe
9 000
3 315
2 250
375
2 550
0
1 200
900
0
300
225
90
1 800
11 700
4 425
1 050

31
1) w przypadku kont aktywnych odjąć obroty Ct od obrotów Dt, wynik wpisać jako saldo
końcowe po stronie Dt,
2) w przypadku kont pasywnych odjąć od obrotów Ct obroty Dt, wynik wpisać jako saldo
końcowe po stronie Ct,
3) obliczyć sumę sald końcowych.
– zestawienie obrotów i sald,
– kalkulator,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić, w jakim celu sporządza się zestawienie obrotów i sald?
2) określić, jak inaczej nazywa się zestawienie obrotów i sald?
3) wyjaśnić, jakie dane zawiera zestawienie obrotów i sald?
4) sporządzić zestawienie obrotów i sald?

32
4.9. Błędy księgowe i sposoby ich poprawiania
Sposób poprawiania błędów księgowych zależy od momentu, w którym ten błąd zostanie
zauważony (przed albo po zamknięciu miesiąca) oraz od stosowanej techniki.
W przypadku techniki ręcznej, gdy błąd zostanie zauważony przed zamknięciem miesiąca
można stosować tzw. korektę. Błędny zapis należy przekreślić, powinien on jednak zostać
czytelny. Obok należy dokonać poprawnego zapisu wraz z datą i podpisem osoby
poprawiającej.
W przypadku, gdy błąd stwierdzi się po zamknięciu miesiąca oraz w technice
komputerowej, w celu poprawy błędu stosuje się tzw. storno. Wyróżnia się dwa rodzaje
storna:
− storno czarne – które polega na tym, że błędny zapis powtarza się po przeciwnych stronach
kont, na których są błędy, przy użyciu liczb dodatnich, a następnie księguje poprawnie;
− storno czerwone – które polega na tym, że zapis błędny powtarza się kolorem czerwonym,
oznaczającym liczby ujemne (w technice komputerowej stosuje się liczby ujemne) po tej
stronie, na której wystąpił błąd, a następnie księguje się w sposób prawidłowy.
Przykład 1
Zakupiono materiały za gotówkę za kwotę 30 zł. Operację tę zaksięgowano na odpowiednich kontach
(Dt – Materiały, Ct – Kasa), lecz w niewłaściwej kwocie 300 zł.
1) Należy zapisać kwotę 300 zł na koncie „Materiały” po stronie Dt oraz na koncie „Kasa” po stronie „Ct”.
2) Następnie powtórzyć błędny zapis po stronie Ct na koncie „Materiały” oraz po stronie Dt na koncie „Kasa”.
3) Zapisać poprawną kwotę 30 zł po stronie Dt na koncie „Materiały” oraz po stronie „Ct” na koncie „Kasa”.
Materiały Kasa
1) 300
2b) 30
300 (2a 2a) 300 300 (1
30 (2b
Przykład 2
Poprawimy operację gospodarczą z przykładu 1 za pomocą storna czerwonego.
1) Należy zapisać kwotę 300 zł na koncie „Materiały” po stronie Dt oraz na koncie „Kasa” po stronie „Ct”.
2) Następnie powtórzyć błędny zapis kolorem czerwonym po tych samych stronach, na których wystąpił błąd
(po stronie Dt na koncie „Materiały” oraz po stronie „Ct” na koncie „Kasa” ) lub otoczyć go ramką.
3) Zapisać poprawną kwotę 30 zł po stronie Dt na koncie „Materiały” oraz po stronie „Ct” na koncie „Kasa”.
Materiały Kasa
1) 300
2a) 300
2b) 30
300 (1
300 (2a
30 (2b
1. Jakie znasz techniki poprawiania błędów księgowych?
2. Na czym polega korekta i kiedy można ją stosować?
3. Na czym polega storno czarne i w jakich przypadkach można je stosować?
4. Na czym polega storno czerwone i w jakich przypadkach można je stosować?

33
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W firmie „KORAL”, która prowadzi usługi w zakresie informatyki, w bieżącym okresie
wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1. Sprzedano za gotówkę program komputerowy 1 000 zł (Dt – Kasa, Ct – Pozostałe
przychody operacyjne).
2. Zakupiono komputer do sprzedaży (WB) o wartości 5 000 zł (Dt – Środki trwałe, Ct –
Rachunki bankowe).
3. Wystawiono fakturę za drukarkę na kwotę 560 zł (Dt – Rozrachunki z odbiorcami, Ct –
Przychody ze sprzedaży towarów).
Operacje te zostały błędnie zaksięgowane, należy dokonać poprawy błędnych zapisów.
Rachunki bankowe Towary Środki trwałe
1) 1 000 100 (1 2) 5 000
Kasa
Rozrachunki
z dostawcami Usługi obce
2) 5 000 560 (3 3) 560
1) przeanalizować dokonane zapisy,
2) dokonać poprawy błędnych zapisów za pomocą storna czarnego lub czerwonego,
3) zapisać poprawne wartości po odpowiednich stronach kont.
Ćwiczenie 2
Otrzymano fakturę od dostawcy za zakupione materiały na kwotę 5 000 zł. Operację tę
zaksięgowano na koncie „Materiały” po stronie Dt oraz na koncie „Kasa” po stronie Ct.
Popraw błąd za pomocą storna czarnego.
1) otworzyć konta „Materiały” i „Kasa”, zapisując na nich dane podane w treści zadania,
2) dokonać poprawy za pomocą storna czarnego na koncie „Kasa”,
3) otworzyć odpowiednie konto i dokonać na nim prawidłowego zapisu.
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla nauczyciela.

34
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić sposoby poprawiania błędów księgowych?
2) wyjaśnić na czym polega poprawianie błędów księgowych za pomocą
korekty?
3) wyjaśnić na czym polega poprawianie błędów księgowych za
pomocą storna czarnego?
4) wyjaśnić na czym polega poprawianie błędów księgowych za pomocą
storna czerwonego?
5) poprawić błędy księgowe za pomocą storna czarnego?
6) poprawić błędy księgowe za pomocą storna czerwonego?

35
4.10. Kontrola dokumentów księgowych
Każdy zapis w księgach rachunkowych musi opierać się na odpowiednim, rzetelnym
i prawidłowym dokumencie.
Dokument uznaje się za sporządzony prawidłowo w przypadku, gdy:
− dokonane w nim zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty,
− zapisy w nim wprowadzane są kompletne i poprawne (tzn. wskazane są strony
uczestniczące w operacji, zawierają datę wystawienia dowodu oraz datę wystąpienia
operacji, przedmiot operacji, jej wartość i ilość, podpisy osób odpowiedzialnych za
prawidłowe dokonanie operacji),
− jest sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym,
− jest oznaczony numerem, umożliwiającym powiązanie go z zapisami księgowymi
dokonanymi na jego podstawie.
Dokumenty, na podstawie których rejestruje się operacje gospodarcze nazywa się
dowodami księgowymi.
Podział dowodów księgowych:
1) z punktu widzenia wystawcy dowodu:
a) dowody własne – wystawiane przez własne komórki organizacyjne. Wśród dowodów
własnych wyróżnia się: dowody wewnętrzne (wystawiane dla innych komórek, na
potrzeby własnej firmy, np. PZ – przyjęcie zakupu) oraz dowody zewnętrzne
(wystawiane dla innych osób, np. faktury dla kontrahentów),
b) dowody obce – wystawiane przez inne jednostki, np. wyciąg bankowy.
2) z punktu widzenia techniki ewidencji:
a) dowody źródłowe – które po raz pierwszy rejestrują określone operacje gospodarcze,
np. KP – kasa przyjęła,
b) dowody wtórne – sporządzone na podstawie dowodów źródłowych, np. raport
kasowy;
Dowody księgowe kontroluje się pod względem:
− merytorycznym, czyli sprawdzenie, czy wszystkie dane podane w dokumencie
odpowiadają rzeczywistości,
− formalnym, czyli sprawdzenie, czy dowód jest kompletny, czy zawiera wszystkie
niezbędne dane,
− rachunkowym, czyli sprawdzenie, czy dowód nie zawiera błędów arytmetycznych.
Błędy w wewnętrznych dowodach księgowych poprawia się przez skreślenie błędnego
zapisu (przy czym skreślony zapis musi pozostać czytelny) i wpisanie poprawnego z datą
poprawki i podpisem osoby do tego upoważnionej. Nie wolno skreślać pojedynczych cyfr, ani
liter.
Błędy w dowodach obcych oraz dowodach własnych zewnętrznych poprawia się poprzez
wystawienie dowodu korygującego, który należy wysłać do kontrahenta.

36
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.
1. Kiedy dokument uznaje się za sporządzony prawidłowo?
2. Jaki dokument nazywa się dowodem księgowym?
3. Jak dzieli się dowody księgowe z punktu widzenia osoby wystawiającej dowód?
4. Jak dzielą się dowody księgowe z punktu widzenia techniki ewidencji?
5. Na czym polega merytoryczna kontrola dokumentów?
6. Na czym polega kontrola formalna dowodów księgowych?
7. Na czym polega kontrola rachunkowa dowodów księgowych?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sprawdź pod względem formalnym i rachunkowym raport kasowy, sporządzony na
podstawie dowodów KP i KW.
Raport kasowy za okres od 01.09.2005r. do 30.09.2005r.
Nr raportu kasowego RK 9/2005
Lp. Nr
dokumentu
Data Opis Dt Ct Kontrahent Podpis
kontrahenta
1. KW 1/9/05 02.09 Zaliczka na zakup
materiałów
60,00 Nowak Adam
2. KP 1/9/05 05.09 Wpłata należności
od firmy X
160,00 Kowalski Jan
3. KP 2/9/05 16.09 Zwrot zaliczki 15,00 Nowak Adam
4. KP 3/9/05 27.09 Na wypłatę
wynagrodzeń
4 000,00
5. KW 3/9/05 28.09 Lista płac 9/05 1 500,00 Nowak Adam
Obroty 4 160,00 1 585,00
Przeniesienie
z poprzedniego raportu
980,00 900,00
Stan kasy 5 140,00 2 485,00
1) przyjrzeć się dokładnie raportowi kasowemu,
2) odszukać błędy w dowodzie księgowym (czy znajdują się na nim wszystkie informacje,
czy nie ma błędów arytmetycznych itd.),
3) poprawić błędy zgodnie z zasadami poprawiania błędów w wewnętrznych dowodach
księgowych.
– raport kasowy,
– kalkulator,

37
Ćwiczenie 2
Sprawdź pod względem merytorycznym, formalnym i rachunkowym fakturę wystawioną
przez Hurtownię Sprzętu AGD „ALFA” dla sklepu „BETA” za zakup towarów.
1) przeanalizować dokładnie fakturę,
2) zwrócić uwagę na błędy powstałe podczas wypisywania dokumentu,
3) wystawić fakturę korygującą.
– faktura VAT,
– faktura korygująca VAT,
– kalkulator,
FAKTURA VAT nr 12345/2005
KOPIA/ORYGINAŁ
Data wystawienia: 2005-09-27
Data sprzedaży: 2005-09-27
Termin płatności:14 dni
Forma płatności: przelew
Sprzedawca
Hurtownia Sprzętu AGD „ALFA”
ul. Jasna 65
71-123 Szczecin
tel/fax: 091-456 78 90
NIP: 851-123-45-67
nr rachunku bankowego: PKO BP O/Szczecin, 1111117778890056123
Nabywca
Sklep „BETA”
ul. Słoneczna 3
70-556 Szczecin
tel/fax: 091-444 55 66
NIP: 852-098-76-54
Lp. Nazwa towaru Ilość Cena Wartość
netto
Stawka
VAT
Kwota
VAT
Wartość
brutto
1.
2.
3.
Suszarka do włosów
Toster
Elektroniczna waga
kuchenna
5
3
2
53,00
123,00
150,00
265,00
369,00
300,00
22%
7%
22%
58,30
25,83
44,00
323,30
394,83
366,00
Ogółem według stawek VAT: 369,00
565,00
7%
22%
25,83
102,30
394,83
667,30
RAZEM: 934,00 128,13 1 062,13
Do zapłaty: 1 062, 13 zł
Słownie: tysiąc sześćdziesiąt dwa złote, trzynaście groszy
.......................................................... ..........................................................
Podpis osoby upoważnionej
do wystawiania faktury VAT
Podpis osoby upoważnionej
do odbioru faktury VAT

38
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić cechy prawidłowego dowodu księgowego?
2) określić, kiedy dokument jest dowodem księgowym?
3) określić podział dowodów księgowych z punktu widzenia osoby
wystawiającej dowód?
4) określić podział dowodów księgowych z punktu widzenia techniki
ewidencji?
5) wyjaśnić na czym polega merytoryczna kontrola dokumentów?
6) wyjaśnić na czym polega kontrola formalna dowodów księgowych?
7) wyjaśnić na czym polega kontrola rachunkowa dowodów księgowych?
8) przeprowadzić korektę dowodów wewnętrznych?
9) przeprowadzić korektę dowodów zewnętrznych?
10) Wystawić fakturę korygującą?

39
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
TEST PRAKTYCZNY
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z treścią zadania.
4. Część praktyczna sprawdza Twoje umiejętności z zakresu prowadzenia ksiąg
rachunkowych. Zadanie rozwiąż na karcie odpowiedzi.
5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Pamiętaj, że będziesz oceniany za wszystkie czynności opisane w poleceniach.
8. Na rozwiązanie zadania masz 90 minut.
Powodzenia
Zadanie
Na podstawie zapisów na kontach hurtowni artykułów spożywczych:
1. Sporządź bilans otwarcia.
2. Określ rodzaj każdego konta.
3. Zaproponuj konta analityczne do kont „Towary” i „Rozrachunki z odbiorcami”.
4. Określ jaką metodę poprawiania błędów zastosowano w przypadku operacji 6.
5. Sporządź zestawienie obrotów i sald.
6. Sporządź bilans zamknięcia.
Środki trwałe
Długoterminowe
aktywa finansowe Towary Materiały
Sp) 30000
3) 1000
300 (12 Sp) 10000 700 (15 Sp) 6000 3000 (3
1500 (9
Sp) 500
6a) 2000
400 (1
2000 (6
2000 (6a
Rozrachunki
z odbiorcami
Rozrachunki
z dostawcami Kasa Rachunki bankowe
Sp) 2000
2) 5000
8) 2000
2500 (7 16) 3000
6) 2000
6a) 2000
5000 (Sp
2000 (6a
100 (11
Sp) 3500
13) 150
14) 900
50 (4 Sp) 8000
7) 2500
19) 100
3000 (16
1000 (17
200 (18
Kapitał zasadniczy Kredyty bankowe
Zużycie materiałów
i energii
Przychody ze
sprzedaży towarów
45000 (Sp
1000 (5
17) 1000 10000 (Sp 1) 400 400 (20d 20a) 7000 5000 (2
2000 (8
Wartość sprzedanych
towarów w cenie Rozrachunki z tytułu

40
nabycia Koszty finansowe Przychody finansowe wynagrodzeń
3) 3000
9) 1500
4500 (20g 18) 200
15) 700
900 (20i 20c) 1000 900 (14
100 (19
700 (10
Wynagrodzenia Usługi obce
Pozostałe przychody
operacyjne Wynik finansowy
10) 700 700 (20e 11) 100 100 (20f 20b) 150 150 (13 20d) 400
20e) 700
20f) 100
20g) 4500
20h) 350
20i) 900
7000 (20a
150 (20b
1000 (20c
Pozostałe koszty
operacyjne
4) 50
12) 300
350 (20h

41
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko…………………………………………………………………….....................
Prowadzenie ksiąg rachunkowych
1. Sporządź bilans otwarcia.
AKTYWA Kwota PASYWA Kwota
Suma bilansowa Suma bilansowa
2. Określ rodzaj każdego konta (bilansowe: aktywne (A), pasywne (P), aktywno-pasywne
(A-P); wynikowe: koszty (K), przychody (Prz), wynik finansowy (WF))
Rodzaj konta
Lp. Nazwa konta
Bilansowe / wynikowe A, P, A-P / K, P, WF
1. Środki trwałe
3. Towary
4. Materiały
7. Kasa
8. Rachunki bankowe
9. Kapitał zasadniczy
10. Kredyty bankowe
12. Przychody ze sprzedaży towarów
13. Wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia
14. Pozostałe koszty operacyjne
16. Przychody finansowe
18. Wynagrodzenia
19. Usługi obce
20. Pozostałe przychody operacyjne
21. Wynik finansowy
3. Zaproponuj konta analityczne do kont „Towary” i „Rozrachunki z dostawcami”.

42
Konta analityczne do konta „Towary”:
− ………………………………………………………………………………………………..
− ………………………………………………………………………………………………..
− ………………………………………………………………………………………………..
Konta analityczne do konta „Rozrachunki z dostawcami”:
− ………………………………………………………………………………………………..
− ………………………………………………………………………………………………..
− ………………………………………………………………………………………………..
4. Określ jaką metodę poprawiania błędów zastosowano w przypadku operacji 6
(podkreśl prawidłową odpowiedź):
a) storno czarne,
b) storno czerwone.
5. Sporządź zestawienie obrotów i sald
Obroty Saldo konta
Lp. Nazwa konta
Dt Ct Dt Ct
1. Środki trwałe
3. Towary
4. Materiały
7. Kasa
8. Rachunki bankowe
9. Kapitał zasadniczy
10. Kredyty bankowe
12. Przychody ze sprzedaży towarów
13. Wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia
14. Pozostałe koszty operacyjne
16. Przychody finansowe
18. Wynagrodzenia
19. Usługi obce
20. Pozostałe przychody operacyjne
21. Wynik finansowy

43
6. Sporządź uproszczony bilans zamknięcia
Aktywa Kwota Pasywa Kwota
Suma bilansowa Suma bilansowa

44
6. LITERATURA
1. Bartel T., Chałupczak J., Potulska E., Stec K.: Zasady rachunkowości. Zbiór zadań,
ODDK, Gdańsk 2002
2. Bień W.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Difin, Warszawa 2005
3. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Cz. 1 i 2. WSiP, Warszawa 1997
4. Gierusz B.: Podręcznik do samodzielnej nauki księgowania. ODDK, Gdańsk 2002
5. Matuszewicz J.: Rachunkowość od podstaw. WSiP, Warszawa 2001
6. Ossowska M., Szczypa P.: Podstawy rachunkowości. Fundacja na rzecz Uniwersytetu
Szczecińskiego, Szczecin 2000
7. Szwajor J.: Podstawy księgowości, Podręcznik ze zbiorem ćwiczeń. WE Hermes, Kielce
2002
8. Szwajor J., Drej S.: Dokumenty księgowe w praktyce gospodarczej. WE Hermes, Kielce
2002
9. Waśniewski T., Gos W.: Rachunkowość w przedsiębiorstwie. ZSB, Szczecin 2000
10. Wiśniewska J.: Moja firma. WSiP, Warszawa 1998
Literatura powinna być na bieżąco aktualizowana.

20 Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Semelhante a 20 Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Semelhante a 20 Prowadzenie ksiąg rachunkowych (20)

Mais de Lukas Pobocha

Mais de Lukas Pobocha (20)

20 Prowadzenie ksiąg rachunkowych