13η Ενότητα Ιστορίας Γ΄ γυμνασίου

1. Ενότητα 13η:
Οι κοινωνικές και πολιτικές
διαστάσεις της βιομηχανικής
επανάστασης
Μπακάλης Κώστας
history-logotexnia.blogspot.com

2. Α. Πληθυσμιακές μεταβολες
Εσωτερική μετανάστευση: προς
τις βιομηχανικές πόλεις πύκνωσε τις στρατιές των
εργατών. Τότε άρχισαν να δημιουργούνται
εργατικά προάστια, κοντά ή ανάμεσα στα
εργοστάσια.
Εξωτερική μετανάστευση:
κατευθύνθηκε στις Η.Π.Α., στον Καναδά
και στην Αυστραλία.
Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου προκάλεσε στην Ευρώπη,
ιδίως μετά το 1850, εντυπωσιακή πληθυσμιακή αύξηση, ένα
μέρος της οποίας διοχετεύτηκε στη μετανάστευση.

3. ▲ http://museduc.gr/docs/Istoria/C/065-084_C_GYM_KEF_04.pdf

4. ▲ Μετανάστες στο κατάστρωμα πλοίου ταξιδεύουν προς την Αμερική

5. ► Πίνακας του 1838 του
Βρετανού ζωγράφου Πολ
Φάλκονερ Πουλ: Μετανάστες
αποχαιρετούν τους δικούς τους.
◄ Πίνακας που ζωγράφισε ο Βρετανός
Τζορτζ Φρέντερικ Γουότς στα 1848–
1849 για την πείνα στην Ιρλανδία.
Περίπου 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι
από την Ιρλανδία μετανάστευσαν
τη δεκαετία του 1840 στις ΗΠΑ, όταν
μια καταστροφή στις σοδειές της
πατάτας έφερε μεγάλη πείνα στο νησί.

6. ▲ Συμπληρώστε τα κενά στο παρακάτω
κείμενο:http://museduc.gr/docs/Istoria/C/LAI_K03_K04.pdf

7. Β. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί
Αριστοκράτες – μεγαλογαιοκτήμονες
Ανατολική και μεσογειακή
Ευρώπη
• Παρέμεναν πανίσχυροι
είχαν αρχίσει να ασχολούνται με επιχειρήσεις
καπιταλιστικού χαρακτήραΑΓΓΛΙΑ
• έπαιζαν σημαντικό ρόλο.
όπου η αριστοκρατία δεν έδειξε ιδιαίτερο
ενδιαφέρον για νέου τύπου οικονομικές
δραστηριότητες
Αντιθέτως στη
Γαλλία
• η επιρροή της περιοριζόταν διαρκώς.

8. ▲ «Η οικογένεια του Κάρολου Δ΄», πίνακας του 1800 του Ισπανού ζωγράφου
Φρανθίσκο Γκόγια. Ο ζωγράφος εικονίζει τη βασιλική οικογένεια της Ισπανίας χωρίς
να τους δείχνει σπουδαίους ή ωραίους, παρά τα ακριβά και πολυτελή ρούχα και τα
κοσμήματα που φορούν.

9. Αστοί
Μεγαλοαστούς (βιομήχανοι,
μεγαλέμποροι, τραπεζίτες),
Μεσοαστούς (βιοτέχνες,
ελεύθεροι επαγγελματίες),
Μικροαστούς (δημόσιοι και
ιδιωτικοί υπάλληλοι).
Οι αστοί ήταν, πλέον η κυρίαρχη
κοινωνική τάξη. Διακρίνονταν σε:
Οι μεγαλοαστοί συγκροτούσαν
την άρχουσα κοινωνική τάξη.
Διέθεταν πλούτο, υψηλό
κοινωνικό κύρος και πολιτική
επιρροή.

11. ▲ Χαρακτικό (1830 περίπου) με αστικά σπίτια στο Λονδίνο. Οι αστοί κατοικούσαν στις
πόλεις, σε καλοχτισμένα σπίτια, οργάνωναν δεξιώσεις και πήγαιναν συχνά στην Όπερα. Τα
αστικά σπίτια είχαν πολλούς υπηρέτες

12. Αγρότες
εκτεθειμένοι στις διαθέσεις των
μεγαλοκτηματιών
και στις διακυμάνσεις των τιμών.
Πολλοί μετανάστευαν ζητώντας
καλύτερη τύχη.
Οι Αγρότες αποτελούσαν την πλειονότητα των Ευρωπαίων
κατά το 19ο αιώνα και ζούσαν υπό εξαιρετικά ασταθείς
συνθήκες:

14. Εργάτες
Το 1827 ο μέσος όρος ζωής των εργατών της γαλλικής
βιομηχανικής πόλης Μιλούζ ήταν τα 27 χρόνια!
Ζούσαν, στριμωγμένοι πολλοί μαζί, σε μικρά και
ανθυγιεινά σπίτια και πέθαιναν νέοι.
Εργάζονταν 12-16 ώρες καθημερινά, δίχως ούτε μια μέρα
ανάπαυσης και έπαιρναν μισθούς πείνας.
Οι Εργάτες, άνδρες, γυναίκες και
παιδιά, αυξάνονταν όσο
αναπτυσσόταν η βιομηχανία.

15. ◄ Χαρακτικό του 1872 με
εργατική γειτονιά στο
Λονδίνο. Οι πιο πολλοί
εργάτες ζούσαν σε μικρά
δωμάτια στο κέντρο της
πόλης. Ο φωτισμός με
γκάζι άρχισε να διαδίδεται
τη δεκαετία του 1830,
αλλά η νύχτα συνέχιζε να
είναι σκοτεινή και
επικίνδυνη. Λίγοι δρόμοι
ήταν στρωμένοι με πέτρες,
τα βρόμικα νερά από
σπίτια και εργαστήρια
ρίχνονταν συνήθως στο
δρόμο, σε ανοιχτά κανάλια
και ποτάμια. Οι κακές
συνθήκες υγιεινής
προκαλούσαν επιδημίες.
Έτσι, πολλοί άνθρωποι
πέθαιναν τότε από
φυματίωση και χολέρα.

16. Μια φτωχή εργατική
οικογένεια όπως τη
ζωγράφισε το 1847 ο
Βρετανός Τζορτζ
Κρούικσονκ. Βλέπουμε
το δωμάτιο που μένουν,
τα λιγοστά τους έπιπλα,
τα στρώματα στο
πάτωμα, τον πατέρα
που πίνει, τη μητέρα
που κλαίει.

17. ▲ Εργάτες στα ορυχεία του Κένσινγκτον, μια περιοχή στη Μεγάλη
Βρετανία όπως τους ζωγράφισε στα 1811–1812 ο Βρετανός Τζον Λίνελ.

18. ▲ Εργάτες που σπάνε πέτρες σε πίνακα (1849–1850) του Γάλλου ζωγράφου
Γκιστάβ Κουρμπέ.

19. ▲ Χαρακτικό του 19ου αιώνα: Εργάτρια δουλεύει στην κλωστική μηχανή που
εφεύρε ο Βρετανός Τζέιμς Χάργκριβς.

20. Άρχισα στις πέντε με τις γυναίκες και στις πέντε βγήκα πάλι έξω. Την Παρασκευή
δουλεύω όλη τη νύχτα και φεύγω στις 12 το μεσημέρι. Κουβαλάω τα μεγάλα κομμάτια
κάρβουνο από εκεί που τα βρίσκουν μέχρι την έξοδο της στοάς, τα μικρά κομμάτια σε ένα
καλάθι […]. Οι αποστάσεις είναι διαφορετικές, γιατί δε σκάβουν πάντα στο ίδιο σημείο,
άλλες φορές 300, άλλες 500 μέτρα. Η στοά είναι πολύ χαμηλή, πρέπει να σκύβω την
πλάτη και να λυγίζω τα πόδια και συχνά το νερό φτάνει μέχρι τις γάμπες μου. Δε μ’
αρέσει η δουλειά. Με βάζει ο πατέρας μου να δουλεύω. Δεν έχω ποτέ μου τραυματιστεί,
όμως συχνά αναγκάστηκα να σκαρφαλώσω έξω από τη στοά, όταν δεν μπορούσα να
αναπνεύσω μέσα.
Τζάνετ Κάμινγκ, 11 ετών, εργάτρια, Έκθεση Επιθεωρητών Εργασίας, έτος 1842
▲ Από τις εικόνες που συνόδεψαν την «πρώτη έκθεση για τα ορυχεία»
του βρετανικού κοινοβουλίου το 1842: μια γυναίκα στη στενή στοά
ενός ορυχείου σέρνει ένα βαγόνι με κάρβουνο.

22. ▲ Παιδική εργασία και εργατικά ατυχήματα

23. Μεγαλοαστοί
Μεσοαστοί
Μικροαστοί
Εργάτες
Αγρότες

24. Γ. Σοσιαλιστικές θεωρίες
Τα έντονα κοινωνικά προβλήματα γέννησαν το
19ο αιώνα, μια σειρά θεωρίες που, επειδή τόνιζαν
την προτεραιότητα του κοινωνικού (social)
συμφέροντος έναντι του ατομικού, έγιναν γνωστές
με τον γενικό όρο σοσιαλισμός.

26. Πρώτοι σοσιαλιστές –
Ουτοπικός σοσιαλισμός
Οι πρώτοι σοσιαλιστές
Σαιν Σιμόν
Φουριέ
Όουεν
Μπλαν
Προυντόν
μιλούσαν για μια εξιδανικευμένη μορφή
κοινωνίας που θα έπρεπε, κατά τη γνώμη τους,
να επικρατήσει.
Γιαυτό και οι απόψεις τους ονομάστηκαν
ουτοπικόςσοσιαλισμός.

27. ▲ Ρόμπερτ
Όουεν
(Robert Owen)
▲ Σάρλ Φουριέ François
Marie Charles Fourier
► Ο Κλοντ
Ανρί ντε
Ρουβρουά,
κόμης του
Σαιν Σιμόν
▲ Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν

28. ◄ Καρλ Χάινριχ Μαρξ
(Karl Heinrich Marx)

29. Το 1848 οι Γερμανοί Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ
Ένγκελς δημοσίευσαν το κομμουνιστικό
μανιφέστο.

30. Αργότερα ο Μαρξ δημοσίευσε ένα
τρίτομο έργο, το Κεφάλαιο (Das
Kapital).

31. Κατά τον Μαρξ, η
εργατική τάξη θα
έπρεπε να οργανωθεί σ’
ένα δικό της πολιτικό
κόμμα, να ανατρέψει
τον καπιταλισμό και
να πάρει στα χέρια της
τα μέσα παραγωγής.
Έτσι, θα
δημιουργούνταν μια
κοινωνία δίχως
τάξεις (αταξική
κοινωνία), όπου δεν
θα υπήρχε
εκμετάλλευση
ανθρώπου από
άνθρωπο.

32. Δ. Η ανάπτυξη του συνδικαλισμού
Οι άθλιες συνθήκες ζωής έκαναν τους εργάτες να
ξεσηκώνονται αυθόρμητα.

33. ΕΡΓΑΤΕΣ
Όμως, μόνο μετά το 1830, άρχισαν να
διεκδικούν οργανωμένα την
ικανοποίηση αιτημάτων,
όπως η οκτάωρη εργασία.
ΧΑΡΤΙΣΤΕΣ
Το 1838 η αγγλική Ένωση Εργατών
δημοσίευσε τη Χάρτα του λαού
διατύπωναν πολιτικά αιτήματα
(θέσπιση της καθολικής ψηφοφορίας
για τους άνδρες κ.α.).

34. ▲ Διαδήλωση Χαρτιστών στο Λονδίνο, 1842 με αίτημα την επέκταση του εκλογικού
δικαιώματος σε όλους τους άρρενες πολίτες.

35. Απεργιες – εργατικη πρωτομαγια
Κύριος τρόπος διεκδίκησης
ήταν οι απεργίες, που συχνά
καταστέλλονταν βίαια.
Την 1η Μάη 1886 μια
εργατική απεργία στο
Σικάγο των ΗΠΑ με
αίτημα την καθιέρωση
οκτάωρης εργασίας
πνίγηκε στο αίμα.

36. ▲ Στην απεργία πήραν μέρος περίπου 350.000 εργάτες σε 1.200 εργοστάσια των ΗΠΑ.
Την Πρωτομαγιά του 1886 έγινε στο Σικάγο η πιο μαχητική πορεία, με τη συμμετοχή
90.000 ανθρώπων. Στην κεφαλή της πορείας ήταν ο αναρχοσυνδικαλιστής Άλμπερτ
Πάρσονς, η γυναίκα του Λούσι και τα επτά παιδιά τους.
ΠΗΓΗ: http://www.sansimera.gr/articles/256#ixzz3I1olltdG

37. Έτσι, από το 1890 τα σοσιαλιστικά κόμματα και τα συνδικάτα άρχιζαν να
γιορτάζουν την Πρωτομαγιά ως παγκόσμια ημέρα των εργατών, πράγμα
που συμβαίνει και σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο.

38. Ε. Νίκες του συνδικαλιστικού – εργατικού
κινήματος τέλη 19ου αι.
Τη μείωση
των ωρών
εργασίας σε
δέκα,
Τη δημιουργία
ταμείων ασφάλισης
που στήριζαν
οικονομικά τους
εργάτες σε περίπτωση
εργατικού
ατυχήματος,
ασθένειας ή
απόλυσης,
Την υπογραφή
συλλογικών
συμβάσεων
εργασίας με τους
εργοδότες που όριζαν
τις κατώτερες
αμοιβές
προστατεύοντας τους
εργάτες, σε κάποιο
βαθμό, από την
υπερεκμετάλλευση.

40. Στ. Πολιτική οργάνωση των Εργατών
Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο
η πρώτη Διεθνής Ένωση
Εργατών (Πρώτη Διεθνής), που
διαλύθηκε, ωστόσο, το 1876
εξαιτίας διαφωνιών μεταξύ των
σοσιαλιστών.
Το 1889, στο Παρίσι,
ιδρύθηκε η Δεύτερη Διεθνής,
με τη συμμετοχή μόνο
πολιτικών κομμάτων που
δέχονταν, τουλάχιστον
θεωρητικά, τον μαρξισμό.

41. ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ
• Τα επόμενα χρόνια
δημιουργήθηκαν σε
ευρωπαϊκές χώρες
σοσιαλιστικά και
εργατικά
κόμματα.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
• Με την τακτική
αυτή διαφωνούσαν
οι Καρλ Λίμπνεχτ
και Ρόζα
Λούξεμπουργκ
στη Γερμανία,
• ο Λένιν στη Ρωσία
• που πίστευαν ότι
έπρεπε να
επιδιώκεται η
ανατροπή του
καπιταλισμού με
επανάσταση.
ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
• Πολλά από αυτά
επιδίωκαν να
ανέλθουν στην
κυβέρνηση μέσα
από εκλογές.

43. Σοσιαλισμός
(19ος - 20ος αι.)
Αναρχισμός Κομμουνισμός Σοσιαλδημοκρατία

44. Τ' όνομά μου είναι Ρόζα.
Είμαι το τραγούδι της ψυχής
πάνω από τις στέγες των σπιτιών,
πέρ' από τον άνεμο.
Θέλησα ν' αλλάξω τον κόσμο.
Κι έγινα το τραγούδι,
για να σώσω τ' όνειρο,
πέρ' από τον άνεμο.
Ο πατέρας μου έλεγε:
''- Ρόζα, είσαι η θύελλα!''.
Η μητέρα μου έλεγε:
''- Ρόζα, είσαι το σύννεφο!''.
Τ' αδέρφια μου φώναζαν:
''- Ρόζα, είσαι η Επανάσταση!''.
Κι έγινα η Ρόζα,
για να σώσω τ' όνειρο.
Κι αγάπησα πολύ,
πίστεψα πολύ.
Δεν ανήκω πια σ' αυτόν τον κόσμο.
Μουσική: Ελένη Καραΐνδρου
Εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη

45. Ζ. Το κίνημα για τη χειραφέτηση της
γυναίκας
Το 1903 η Αγγλίδα Έμελιν Πάνκχορστ ίδρυσε την
Κοινωνική και Πολιτική ένωση Γυναικών, που μαχόταν για
την παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες,
πράγμα που επιτεύχθηκε, στη διάρκεια του 20ου αι. σε πολλές
ευρωπαϊκές χώρες.
Στη διάρκεια του 19ου
αι. πολλές γυναίκες
άρχιζαν να εργάζονται
σε εργοστάσια και
άλλες επιχειρήσεις.
Απέκτησαν, έτσι,
οικονομική
ανεξαρτησία και
άρχισαν να διεκδικούν
τη νομική και
πολιτική τους
χειραφέτηση.

46. ▲ Τι διεκδικούν οι γυναίκες;

47. Ολιγόλεπτη άσκηση στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία (Βιομηχανική Επανάσταση)
Να συμπληρώσετε τις φράσεις:
1. Η εκβιομηχάνιση ξεκινά από …………………………… και επεκτείνεται
…………..…………………………………………………………………………………………………………
2. Χάρη στη χημεία αναπτύχθηκαν οι βιομηχανίες
…………………………………………….…………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………..
3. Η κυριότερη καινοτομία του β΄ μισού του 19ου αι. στον τομέα της ενέργειας
είναι ……………………………………………………………………………………..............................
4. Η επανάσταση στις συγκοινωνίες συντελείται με την κατασκευή και χρήση των
……………………………………………………………………………………………………………………
5. Ο νέος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας ονομάστηκε ………………………………….
και είχε ως ιδεολογική του βάση τον ……………………………………………………………....
6. Κυρίαρχη τάξη είναι πλέον οι ……………………………………………………,οι οποίοι
διέθεταν ………………………………………………………………………………………………….......
7. Μια σειρά από θεωρίες που τόνιζαν την προτεραιότητα του ……………………
έναντι του …………………………………… ονομάστηκαν σοσιαλιστικές.
8. Ο Μάρξ και ο Έγκελς δημοσίευσαν το ……………………………………………………, και
διακήρυσσαν την …………………………………………………………………………………………..
9. Η εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται σε ανάμνηση της
…………………………………….……………………………………………………………………………
10. Οι πολιτική έκφραση του εργατικού κινήματος ήταν
………………………………………..………………………………………………….…………………………
………………………………………………………………………………………………………………………

48. Βιομηχανική Επανάσταση
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Μαζική παραγωγή
Νέα προϊόντα: χημεία 
συνθετικές ύλες)
Νέες πηγές ενέργειας
ηλεκτρισμός
Επανάσταση στις
συγκοινωνίες 
σιδηρόδρομος,
ατμόπλοιο ,
αυτοκίνητο,
αεροπλάνο 
ταχύτητα, ποσότητα,
χαμηλό κόστος
Επανάσταση στις
επικοινωνίες 
τηλέγραφος,
τηλέφωνο
Οικονομικός φιλελευθερισμός
και καπιταλισμός
Τράπεζες  δανεισμός 
οικονομικές κρίσεις
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
αύξηση πληθυσμού
μετανάστευση  εργάτες
αστοί η κυρίαρχη τάξη
(μεγαλοαστοί,
μεσοαστοί, μικροαστοί)
αγρότες σε αστάθεια
εργάτες (άνδρες, γυναίκες
και παιδιά), άθλιες
συνθήκες εργασίας και
ζωής
χειραφέτηση της γυναίκας
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Σοσιαλιστικές θεωρίες:
προτεραιότητα του
κοινωνικού έναντι του
ατομικού  ουτοπικός
σοσιαλισμός
Κάρλ Μάρξ και Φρ. Έγκελς,
Το Κεφάλαιο 
μαρξισμός
Συνδικαλισμός 
διεκδικήσεις (8ωρη
εργασία)
Εργατικό κίνημα: Ένωση
Εργατών, Χάρτα του
Λαού  πολιτικά
δικαιώματα
Απεργίες  1η Μαΐου 1886,
Σικάγο
Πολιτική οργάνωση εργατών
 σοσιαλιστικά &
εργατικά κόμματα 
εκλογές ή
επανάσταση

49. ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ
ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ...
•Βιομηχανική επανάσταση και
λογοτεχνία Κάρολος Ντίκενς, Όλιβερ
Τουίστ (1837-1839).
Ένα ορφανό παιδί στα πτωχοκομεία του
Λονδίνου.
•Εμίλ Ζολά, Ζερμινάλ (1885). Η ζωή και οι
αγώνες των Γάλλων ανθρακωρύχων το
19ο αιώνα.