Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

2.  Deformasiyaedici artroz və ya osteoartroz, sümük-oynaq
sisteminin xəstəliyidir. Yaş artdıqca xəstəlikdən əziyyət
çəkmə riski də artmış olur. Osteoartroz bütün oynaqlarda
meydana çıxa bilər, lakin ən çox fiziki yük daha çox düşən
oynaqlar zədələnmiş olur.
 Kişilər və qadınlar xəstəlikdən eyni dərəcədə əziyyət
çəkirlər. Yalnız kiçik oynaqların artrozu daha çox
qadınlarda rast gəlinir. Xəstəlik uşaqlar və yeniyetmələrdə
də rast gəlinir. Bu halda artroz oynaqda keçirilmiş hər
hansı travma və ya xəstəlikdən sonra meydana çıxır.

3.  1. Esas səbəbi məlum deyil
 2. Oynaq səthinin displaziyası
 3. Oynaqların
travması,oynaqdaxili sınıq
 4. Infeksion artritlər
 5. Immun sisteminin zəifliyi

4. • Bu xəstəliyin əmələ gəlməsinə birbaşa və
bilavasitə təsir edən faktorlar vardır:
• 1. Birbaşa təsir edən faktorlar
• a. Genetik faktor
• b. Endokrin faktor (məs. klimaksdan sonrakı
dövrdə bu xəstəliyə daha tez-tez rast gəlinir)
• c. Oynağın daima qeyri-adekvat fiziki yüklənməsi
nəticəsində mikrotravmalar zamanı.

5. • 2. Bilavasitə təsir edən faktorlar zamanı
qığırdağın adi fizioloji yüklənməsi zamanı
rezistentliyin aşağı düşməsi nəticəsində
əmələ gəlir.
• a. Məs. qığırdağın zədəsi
• b. Anadangəlmə statikanın pozulması
• c. Əzələ bə bağların zəifliyi
• d. Əvvələr keçirilmiş artritlər

6. PATOLOGIYA
• Bu gün ki gündə qığırdağın dağılmasına gətirib çıxaran pataloji mexanizm
oynağın əsas hissəsini təşkil edən zülalın –proteoqlikanların mübadiləsinin
pozulması hesab olunur.
• Qığırdağın normal funksiyasını davamı üçün qığırdaq toxumasında
kollagenlər, proteoqlikanlar, qeyri kollaqen qlukoproteinlər və su
nisbətinin stabil olması əsas şərtdir.
• Qığırdaq proteoqlikanın 90% hissəsini aqqrekan təşkil edir .Onun molekulu
zülaldan ibarətdir.Ona isə xondroitein sulfat kreatin sulfat və hialuron
turşusu zəncir şəkilində birləşir. OA zamanı,qığırdağın müxtəlif
hissələrində matriksin hissəcikləri - proteoqlikanlar azalır. Bu isə matriksin
saçaqlanmasına ,metabolitlərin diffuziya prosesinin
pozulmasına,dehidratasiya və kollagen liflərin qırılmasına gətirib çıxarır.
Xondrositlərin zədələnməsi fermentlərin ayrılmasına səbəb olur ki,bu
da,katabolik reaksiyaları sürətləndirir. Xondrosit qığırdaq matrksində
proteoqlikanların azalmasına çox tez reaksiya verir, qığırdaq toxuma lifləri
bir-birindən ayrılır və oynağın daha çox təzyiq olunan hissəsi bir növ
keçəlləşir.

7. xəstəliyin 4 inkişaf mərhələsi var:
l, ll, lll və lV ağırlıq dərəcəsinə görə
təyin edilir. Osteoartrozlu xəstələr
ilkin dövrdə zədələnmiş oynaqlarda
olan ağrılardan şikayətlənir. Belə
ağrılar əsasən çox hərəkət zamanı
artır, dincələrkən keçir.
 Xəstəliyin gedişi uzunmüddətlidir,
simptomlar əsasən çox yavaş-yavaş
artdığı üçün xəstə sanki öz
xəstəliyinə adət edir. Ağırlaşmalar
əsasən 2 formada müşahidə olunur.

8. Ağırlaşmalar əsasən 2 formada müşahidə olunur.
 1-ci halda ümümi yorğunluq fonunda toksiki və
infeksion təsirlərdən, soyuq temperaturun təsirindən
ağrılar tədricən güclənir və oynaqlarda şişkinlik əmələ
gəlir.
 2-ci halda isə qəflətən oynağın blokadası baş verə bilər,
bu zaman qəfləti kəskin ağrılar başlanır və oynaq
hərəkəti mümkünsüz olur. Belə halda bir neçə dəqiqə
sakit, hərəkətsiz dayandıqda ağrılar tamamilə keçir. Bu
vəziyyət zaman-zaman periodik hal alır. Bir müddət
sonra həmin oynaqda deformasiya müşahidə olunur.

9. Klinik forması:
DOA əsasən 40-60 yaşlar arasında rast
gəlinir.
Klinik formasında görə fərqli olurlar. Məs.:
1. Bud-çanaq oynaqlarında – koksartroz.
Bu forma demək olar ki ən ağır gedişli
formadır.
2. Diz oynağında – qonartroz
3. Onurğa sütunu zədələnmələri: fəqərə
arası disklərdə (spandilyoz və yaxud
osteoxondroz) və sinovial fəqərəarası
oynaqlarda (spondilartroz)
4. Distal falanqaarası oynaqlarda

10. • Diaqnozun qoyulmasında
rentgenoloji müayinə vacibdir.
Deformasiyaedici artrozun 3 mərhələsi
var. İlk növbədə oynaqarası məsafənin
qeyri-bərabər daralması və sümüyün
subxondral hissələrinin zəif qalınlaşması
baş verir. İkinci mərhələdə oynaq
səthlərinin kənarlarında sümük əlavələri
(osteofitlər) yaranır. Bu mərhələdə isə
oynaqarası məsafə normadan 2-3 dəfə
çox daralmış olur. Üçüncü mərhələdə
məsafə demək olar ki, hiss olunmur,
böyük osteofitlər və oynağın
deformasiyası müşahidə olunur. Kliniki
olaraq bu mərhələdə oynaqda demək
olar ki, hərəkət müşahidə olunmur.
•

11. • Hazırda artrozun müalicəsində çoxsaylı metodlardan istifadə olunur.
Xəstəliyin mərhələsindən asılı olaraq müalicə müxtəlifdir. Məsələn, III
dərəcəli artrozda müalicə yalnız cərrahidir,
burada endoprotezləşdirmə əməliyyatı aparılır. Endoprotezləşdirmə
dedikdə, dağılmış oynağın süni oynaqla əvəz olunması nəzərdə tutulur.
Texniki olaraq bu, çox çətin əməliyyatdır. I və II mərhələdə müalicə
konservativdir.
• Müalicə metodları:
• Qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərman preparatları (indometasin,
piroksikam, ketoprofen, brufen, diklofenak, ibuprofen və s.) Bu metod
oynağın reaktiv iltihab mərhələsində göstərişdir. Preparatlar güclü
iltihabəleyhinə xüsusiyyətlərinə görə ağrını, şişkinliyi və iltihabın özünü
çox yaxşı aradan götürür. Lakin uzun müddət onların istifadəsi zamanı
bu qrup preparatlar oynaq qığırdağının təbii yolla bərpasının qarşısını
alır və müxtəlif əlavə təsirləri digər orqanlara təsir edir ( mədə-
bağırsaq sistemi və s.) Onu da qeyd etmək lazımdır ki, eyni vaxtda bir
neçə iltihab əleyhinə preparatdan istifadə etmək qətiyyən olmaz, əgər
preparat artıq effekt vermirsə həkim təyinatı ilə ya dozanı qaldırmaq,
ya da digər preparatla əvəz etmək lazımdır.
•

12. • Damargenişləndirici dərman
preparatları ( teonikol, trental, nikoşpan,
sinarezin və s.) Damarların hamar
muskulaturasını boşaldır, onları genişləndirir.
Düzgün istifadəsi zamanı çox az əks-göstərişə
malikdir. Oynağın qanla təchizatını
yaxşılaşdırdığı, lazımi qidalı maddələri oynağa
“daşıdığı” və kiçik damarların spazmını aradan
götürdüyü üçün oynağın funksiyalarının bərpa
olmasına yardım edir. Bundan əlavə,
damargenişləndirən prepatlar gecə “damar”
ağrılarını aradan götürmüş olur.

13. • Əzələ boşalması üçün preparatlar-
miorelaksatlar (Midokalm, Sirdalud).
Preparatlar ehtiyatla istifadə olunmalıdır.
Oynağın qan dövranını yaxşılaşdırır, ağrılı
əzələ spazmını aradan qaldırır. Mənfi
cəhətləri odur ki, sinir sisteminə təsir edərək,
başgicəllənmə, yaddaşın
tormozlanması və halsızlıq yarada bilər

14. • Qığırdağın bərpa olunmasını təmin edən preparatlar-
xondroprotektorlar (qlükozamin, rumalon, dona, struktum,
xondraitin sulfat, arteparon və .s) Artrozun müalicəsində ən
effektiv və xeyirli preparatlardır. Qığırdağın strukturunu bərpa
edir, onu lazım olan elementlərlə təmin edir.
Xondroprotektorların requlyar olaraq istifadə olunması artrozun
inkişafını saxlaya bilər. Əks göstərişləri hamiləlik, preparata qarşı
reaksiya və oynaqların iltihabıdır.
• Steroidlər- hormonal dərman preparatları (hidrokartizon,
kenaloq, diprospan və s.) Bəzi hallarda bu preparatlar lazımdır
və yaxşı effekt verir, xüsusilə də vətərlərin iltihabı kimi yanaşı
xəstəliklər olduqda. Əks-göstərişləri çoxdur.
• Yerli istifadə olunan preparatlar- maz, kompress. Çox böyük
effekti olmasa da, müəyyən qədər ağrını götürməyə yardım edir.
• Fizioterapiya (elektroterapiya, maqnitoterapiya,
induktotermiya, ultrasəs terapiyası, lazer terapiyası,
aeroionoterapiya və s.

15. • Hialuron turşusu ilə müalicə. Hazırda artrozun müalicəsində ən
effektiv və təhlükəsiz metodlardan hesab olunur. Hialuron turşusu
normada sağlam oynağın sinovial qişasının ən vacib
elementlərindən biridir. Artroz zamanı oynaqda olan hialuron
turşusu normadakından 2-3 dəfə azalır. Bu da öz növbəsində
oynağın sürtülməsinin artmasını və oynaq qığırdağında degenerativ
proseslərin artmasına gətirib çıxarır. Hialuron turşusu oynaqdaxilinə
yeridilir. Onun yeridilməsi oynaq toxumalarındakı maddələr
mübadiləsinin yaxşılaşmasına gətirib çıxarır. Həmçinin, sürtülən
səthlərin “yağlanması” da baş verir, fiziki yük oynaq qığırdağına
düşür, maddəllər mübadiləsinin yaxşılaşmasına görə qığırdaq və
oynaqətrafı toxumaların iltihabi prosesləri sağalır, bu d a öz
növbəsində ağrıların azalmasına və oynaqda hərəkətliliyin
bərpasına səbəb olur. Tədqiqatlar göstərir ki, hialuron turşusu ilə
müalicə qığırdağın proqressiv distrofiyasının qarşısını alır, əlilləşmə
faizini aşağı salır və uzun müddət endoprotezləşmə əməliyyatının
vaxtını uzada bilir.