HEALTH
JAY CRIS S. MIGUEL
SECOND QUARTER

PANIMULANG GAWAIN
Suriin ang mga larawan sa mga
sumusunod na slides at tukuyin kung
anong mga salita ang ipinapahiwatig ng
mga ito. Isaayos ang mga letra sa ibaba
ng mga larawan upang mabuo ang
angkop na mga salita.

U
B
O

P
S
O
N I

A
S
K
T I A
S
A
T
B
A L

R
S
O
E Y
S
E
E

R
O
O
C V
I
N
A U
S R
A
S
E
D S
E
I

MAHAHALAGANG
KATANUNGAN:
NARANASAN MO NA BA ANG
ALINMAN SA MGA SAKIT NA
IPINAKITA NG MGA LARAWAN
SA PANIMULANG GAWAIN?
ANO-ANO ANG IYONG MGA
GINAWA UPANG HINDI NA
LUMALA PA ANG SAKIT NA
ITO?
PAANO MAIIWASAN ANG
PAGKAKAROON MULI NG
GANITONG SAKIT?

MGA NAKAHAHAWANG
SAKIT: ALAMIN KUNG
BAKIT?
ARALIN 1

LEARNING COMPETENCY
The learner describes
communicable diseases
H4DD-IIa-7

ANO NGA BA ANG IBIG
SABIHIN NG SAKIT?
Ang sakit ay hindi normal na
kalagayan ng kalusugan ng
isang tao. Ito ay maaaring sanhi
ng hindi maayos na kondisyon
ng mga selyula (cells) o bahagi
ng katawan. Maaari din itong
sanhi ng mga mikrobyong
nagdudulot ng sakit.

DALAWANG URI
NG SAKIT
Nakahahawang Sakit
(Communicable Diseases)
Hindi Nakahahawang Sakit
(Non-communicable
Diseases)

HINDI NAKAHAHAWANG SAKIT
HINDI NAKAHAHAWANG SAKIT
(NON-COMMUNICABLE DISEASE)
(NON-COMMUNICABLE DISEASE)
Ang hindi nakahahawang sakit ay
hindi naisasalin mula sa isang tao
papunta sa ibang tao. Ito ay
maaaring nakuha mula sa
nakagawian at maling paraan ng
pamumuhay (lifestyle).

HINDI NAKAHAHAWANG SAKIT
HINDI NAKAHAHAWANG SAKIT
(NON-COMMUNICABLE DISEASE)
(NON-COMMUNICABLE DISEASE)
Ilang halimbawa ng mga hindi
nakahahawang sakit ay ang
mga sumusunod: asthma,
cancer, diabetes, ulcer, sakit
sa puso, at appendicitis.

KATANUNGAN:
MALIBAN SA MGA
NABANGGIT, ANO-
ANO ANG IBA PANG
HALIMBAWA NG HINDI
NAKAHAHAWANG
SAKIT?

NAKAHAHAWANG SAKIT
NAKAHAHAWANG SAKIT
(COMMUNICABLE DISEASE)
(COMMUNICABLE DISEASE)
Ang nakahahawang sakit ay
naipapasa ng isang tao, hayop o
bagay sa iba pang tao. Ito ay
nagmumula sa mga mikrobyo na
pumapasok at sumisira sa mga
selyula (cells) ng katawan.

NAKAHAHAWANG SAKIT
NAKAHAHAWANG SAKIT
(COMMUNICABLE DISEASE)
(COMMUNICABLE DISEASE)
Nangangailangan ito ng
dagliang pagsugpo at
masusing pag-iingat upang
maiwasan ang paglaganap nito.

NAKAHAHAWANG SAKIT
NAKAHAHAWANG SAKIT
(COMMUNICABLE DISEASE)
(COMMUNICABLE DISEASE)
Ilan sa mga halimbawa ng
nakahahawang sakit ay ang
mga sumusunod: ubo, sipon,
sore eyes, at coronavirus
disease.

Ayon sa RiteMed, ang cough o ubo
ay isang reaksyon ng katawan
upang alisin ang sipon, plema at
iba pang bagay na nakakairita sa
baga at mga daanan ng hangin.
Dahil ito ay produkto ng iba’t-
ibang sakit, allergy at iritasyon sa
respiratory system, maraming
maaaring maging sanhi ang ubo.
UBO
UBO

Virus
Impeksyon
Paninigarilyo
Paglanghap ng alikabok,
usok, at kemikal
Pagharang ng isang bagay sa
lalamunan at daluyan ng
hangin
Kabilang sa mga maaaring sanhi
ng ubo ay ang mga sumusunod:
UBO
UBO

Ayon naman kay Dr. Willie Ong,
isang kilalang doktor sa ating
bansa, ang ubo ay puwedeng
dahil sa trangkaso (flu), sipon
(common colds), allergy,
sigarilyo (smoker’s cough),
pulmonya (pneumonia),
namamagang tonsils (tonsillitis)
at tuberkulosis.
UBO
UBO

Sa mga sakit na ito, ang
pulmonya at tonsillitis lang
ang nangangailangang
inuman ng antibiotics, tulad
ng Amoxicillin. Ang
tuberculosis naman ay
ginagamot ng anim na buwan
ng TB medicines.
UBO
UBO

Subalit para sa
pangkaraniwang sanhi ng
ubo, tulad ng trangkaso,
sipon at allergy, puwede
nating gawin ang mga
posibleng lunas sa mga
susunod na slides.
UBO
UBO

1. Uminom ng 8-12 basong tubig
–— Ayon sa mga pulmonary
experts, tubig lang talaga ang
pinakamabisang gamot sa ubo.
Pinapalabnaw kasi ng tubig
ang ma­
­
didikit na plema. Kapag
lumabnaw na ang plema, mas
madali natin ito mailalabas.

2. Uminom ng mainit na salabat
o sabaw — Malaki ang tulong
ng salabat at luya para ma­
gin­
­
-
hawahan ang lalamunan natin.
May panlaban din ito sa
bacteria at nakaaalis ng kati
ng lalamunan. Ang pag-inom
naman ng mainit na sabaw ay
nagpapaluwag din ng mga tubo
natin sa baga.

3. Umiwas sa nakaka- allergy na bagay — Mara­
-
ming ubo ang nanggagaling sa allergy. Puwedeng
magka-allergy sa usok, sa balahibo ng pusa at
aso, sa matata­
pang na pabango, at sa mga pollen
ng mga halaman. Umiwas sa mga bagay na ito.
Puwede rin uminom ng gamot para sa allergy.
4. Gamot para sa ubong may plema — Nagbibigay
ang mga doktor ng gamot tulad ng carbocisteine
o ambroxol para lumabnaw ang plema.

5. Gamot para sa tuyong ubo (dry cough) —– Para sa
nakaiistorbong ubo, yung tipong hindi ka
patutulugin, kumonsulta sa doktor at magpa-reseta
ng gamot.
Tandaan: Kumonsulta muna sa doktor bago uminom
ng gamot.
6. Magpahinga — Huli sa lahat, ang kaila­
ngan ng
ating katawan ay pa­
hinga. Kapag kompleto ang
tulog natin ay dahan-dahang lalakas ang ating
katawan. Tanggal ang ubo.

Ayon kay Doc. Willie Ong, ang
common cold o sipon ay isang
impeksyon na sanhi ng virus sa
pang itaas na bahagi ng respiratory
tract, sa ilong at lalamunan.
Kadalasan ito ay hindi naman
nakasasama. Ang palatandaan nito
ay sipon, masakit na lalamunan at
ubo at kung minsan naman
nagluluhang mata, pagbahing at
baradong ilong.
SIPON
SIPON

Ayon sa RiteMed, walang
pinipiling panahon ang
pagkakaroon ng common
cold o sipon. Marami ang
nagkakasakit kahit bata o
matanda lalo na kung
mahina ang resistensiya sa
katawan.
SIPON
SIPON

Baradong ilong
Masakit na lalamunan
Paulit-ulit na pagsinga
Lagnat
Pagkabangag o lutang na
pakiramdam sa ulo
Pag-ubo
Pananakit sa ilang bahagi ng
katawan
Ilan sa mga sintomas ng sipon ay
ang mga sumusunod:
SIPON
SIPON

Maaari kang mahawaan ng
sipon kapag ikaw ay
nabahingan o nakahawak ng
gamit ng may sipon. At kahit
malayo ka sa taong may sipon,
maaari ka pa ring mahawaan
dahil kumakalat ang rhinovirus
sa hangin o sa pagtalsik ng
likido gaya ng laway at uhog.
SIPON
SIPON

Hindi basta-basta kakalat ang virus kung gagamit ng
tissue at pagkatapos ay itatapon agad. 'Di katulad
kapag panyo ang gamit, ang virus ay maaaring
kumalat sa iyong mga gamit at paligid.
Regular na maglinis ng mga gamit lalo na kung may
kasama sa bahay na may sipon. Magandang ipaalala
rin na kapag nababahing, gamitin ang siko pangtakip
kaysa sa nakagawiang pagtakip gamit ang kamay.
Narito ang ilang mga gamot sa sipon, home remedy at
mga simpleng paraan para maiwasan ito ayon sa
RiteMed.

Ayon sa mga eksperto, mas mabuting sa siko bumahing
dahil kapag sa kamay ay may pagkakataon pang
kumalat ang bacteria kapag may nahawakang bagay ang
may sipon at maaaring mahawakan pa ng iba.
Hugasan nang maigi ang kamay gamit ang tubig at
sabon. Maaari ring gumamit ng hand sanitizer o alcohol
bago at pagkatapos kumain o humawak ng mga gamit.
Ang paghihiram ng mga gamit na nalawayan o
nasingahan ng may sipon ay nakakahawa lalo na sa mga
taong mahina ang immune system. Linisin nang mabuti
ang mga gamit at huwag muna manghiram sa iba.

Tulad ng paggamit ng kanilang bagay, pinapayo rin na
umiwas muna sa kanila upang hindi ka mahawa.
Regular na mag-ehersisyo, kumain ng may
pampalakas ng immune system, uminom ng walo
hanggang pitong baso ng tubig, magpabakuna at
magkaron ng sapat na oras na pagtulog.
Uminom ng bitaminang mayroong sodium ascorbate o
ang Vitamin C na mineral. Ito’y mainam na panlaban sa
sipon at lagnat. Safe itong inumin dahil ito ay
stomach-friendly lalo na sa mga nakararanas ng
acidity.

Ayon sa RiteMed, ang
conjunctivitis, tinatawag ring
pink eyes, ay isang kondisyon
kung saan nagkakaroon ng
sore eyes dahil sa pamamaga
ng membranes na bumabalot
sa mga puting parte ng mga
mata at loob ng eyelids.
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES

Ang conjunctivitis ay sinasamahan
ng itchy eyes dahil sa posibleng
impeksyong natamo. Kadalasan,
mapapansin din na ang batang
may conjunctivitis ay nakakaranas
ng teary eyes. Ang pagluluha na ito
ay isang natural na reaksyon
lamang ng katawan para
tulungang mailabas ang
impeksyon.
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES

Discomfort sa mga mata;
Pakiramdam na parang may buhangin
sa mga mata;
Eye discharge;
Red eyes;
Pamamaga at pananakit ng mga mata;
Pamamaga ng mga talukap; at
Pangangati ng mga mata.
Ang iba pang mga senyales na dapat
bantayan para malaman kung
conjunctivitis ang nararanasan ay ang
mga sumusunod:
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES

Makakatulong para maibsan
ang discomfort na
nararamdaman kung lilinisin
nang dahan-dahan ang gilid ng
mga mata gamit ang
maligamgam na tubig at bulak.
Gawin ito para matanggal ang
mga namumuong discharge na
nagpapadikit sa mga talukap.
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES
CONJUNCTIVITIS O SORE EYES

Narito ang ilan sa tips upang mapangalagaan ang
ating eye health.
1. Magkaroon ng eye-healthy diet. Ang nutrients
gaya ng lutein, omega-3 fatty acids, zinc, at
Vitamins C at E ay nagpapababa ng risk sa
pagkakaroon ng problema sa paningin o vision. Ilan
sa mga halimbawa nito ay green leafy vegetables,
mga oily fish gaya ng tuna at salmon, mga
pagkaing mayaman sa protein tulad ng eggs,
beans, at nuts, at citrus fruits.

2. Ugaliing maghugas ng kamay. Para makaiwas
sa kahit anong sakit, patuloy na paalala ng mga
eksperto ang frequent handwashing. Sa
ganitong paraan, mapipigilan ang paglipat ng
virus at bacteria na nagdadala ng sore eyes.
Mahalagang gawin ito lalo na kung gustong
magkusot ng mga mata o kaya naman ay
matapos humawak ng mga gamit ng mga taong
pinagkakamalang may conjunctivitis.

Ayon sa RiteMed, ang COVID-19 ay
sakit na galing sa SARS-CoV-2 na
isang coronavirus. Ang coronavirus
ay pamilya ng mga virus na
tinatarget ang respiratory system
ng mga mammals kasama ang tao.
May apat na uri ng coronavirus:
alpha, beta, delta, at gamma.
Karamihan ng mga coronavirus ay
napapabilang sa mga hayop. Pero
may ilang alpha at beta types na
naipapasa sa tao.
CORONAVIRUS DISEASE
CORONAVIRUS DISEASE

- Pagubo
- Kahirapan sa paghinga o shortness of breath
- Pagkapagod o fatigue
- Sakit ng ulo o headache
- Baradong ilong
- Runny nose
- Lagnat o fever
- Muscle pain
- Sore throat - Nilalamig o chills
- Pagkawala ng panlasa o pang amoy
- Pagkahilo at pagsusuka
- Diarrhea
Ayon sa Center for Disease Control or CDC, ang mga
sintomas ng COVID-19 ay:
CORONAVIRUS DISEASE
CORONAVIRUS DISEASE

Ayon sa mga eksperto kumakalat ang virus sa pamamagitan
ng respiratory droplets na kadalasang lumalabas kapag
bumabahing o umuubo.
Upang maiwasan mahawaan ng virus at para mapabagal ang
pagkalat nito may ilang reccomendations ang mga expert:
- Social distancing o ang pagtayo ng 2 meters mula sa ibang
tao
- Regular at wastong paghuhugas ng kamay gamit ang tubig
at sabon
- Pagsusuot ng face mask pati face shield kapag lumalabas
- Pag-iwas sa mataong lugar at kaganapan

KATANUNGAN:
MALIBAN SA MGA
NABANGGIT, ANO-
ANO ANG IBA PANG
HALIMBAWA NG
NAKAHAHAWANG
SAKIT?

PAGGAWA NG
COMIC STRIP
THINK-PAIR-SHARE

Humanap o pumili ng iyong
kapareha.
Kumpletuhin ang comic strip
template na ibibigay ng guro.
Gamitin ang inyong mga natutunan
mula sa aralin ngayong araw sa mga
dayalogong ilalagay sa comic strip.

Magandang araw po
doktora. Dalawang araw na po
akong nakararanas ng
matinding sipon at ubo. Ano po
kaya ang maaari kong gawin
upang mabilis na gumaan ang
aking pakiramdam?

Nakahahawa po
ba ang sipon at
ubo doktora?

Ano-ano po ang mga maaari
kong gawin upang hindi
mahawa sa akin ang aking
mga kasamahan sa bahay?

Maraming salamat po
doktora. Gagawin ko po
ang inyong mga payo.

PAGSASADULA
PANGKATANG GAWAIN

Bumuo ng pangkat na mayroong 3
hanggang 4 na miyembro.
Bawat pangkat ay bubuo ng isang
maikling dula na nagpapakita ng mga
paraan kung paano maiiwasan ang
mga nakahahawang sakit gaya ng
ubo, sipon, sore eyes, coranavirus
disease, at iba pa.

Ang maikling dula na ipakikita
ng bawat pangkat ay dapat na 2
hanggang 3 minuto lamang.
Gagamitin ng guro ang mga
pamantayan sa pagbibigay ng
puntos na nasa susunod na
slide.

Kaugnayan ng istorya sa paksang ibinigay - 30 puntos
Tono at boses - 20 puntos
Pagkakaganap ng tauhan / Ekspresyon ng mukha - 30 puntos
Teamwork at partisipasyon - 10 puntos
Kasuotan at props - 10 puntos
PAMANTAYAN PARA SA MAIKLING DULA-DULAAN
KABUUAN: 100 PUNTOS

Ang hindi nakahahawang sakit ay hindi naisasalin mula
sa isang tao papunta sa ibang tao. Ito ay maaaring
nakuha mula sa nakagawian at maling paraan ng
pamumuhay (lifestyle).
Ang nakahahawang sakit ay naipapasa ng isang tao,
hayop o bagay sa iba pang tao. Ito ay nagmumula sa
mga mikrobyo na pumapasok at sumisira sa mga
selyula (cells) ng katawan.
Ilan sa mga halimbawa ng nakahahawang sakit ay ang
mga sumusunod: ubo, sipon, sore eyes, at coronavirus
disease.
TANDAAN:

PAGTATAYA

TUKUYIN ANG NAKAHAHAWANG
SAKIT NA INILALARAWAN NG
BAWAT PANGUNGUSAP SA MGA
SUSUNOD NA SLIDES. ISULAT ANG
SAGOT SA IYONG KUWADERNO.

1. Ito ay isang impeksyon na
sanhi ng rhinovirus na
tinatarget ang pang itaas na
bahagi ng respiratory tract
tulad ng ilong.

2. Ito ay isang reaksyon ng
katawan upang alisin ang
sipon, plema at iba pang
bagay na nakakairita sa baga
at mga daanan ng hangin.

3. Ito ay isang kondisyon kung
saan nagkakaroon ng pamumula
sa mata dahil sa pamamaga ng
membranes na bumabalot sa mga
puting parte ng mga mata at loob
ng eyelids.

4. Ito ay kondisyon ng mata
na sinasamahan ng itchy at
teary eyes dahil sa
posibleng impeksyong
natamo.

5. Ito ay sakit na galing sa
pamilya ng mga virus tulad ng
alpha, beta, delta, at gamma na
tinatarget ang respiratory
system ng mga mammals
kasama ang tao.

KARAGDAGANG
GAWAIN

Kumpletuhin ang
graphic organizer na
nasa susunod na slide.

Mga Gagawin Ko Upang Makaiwas
sa Anumang Sakit

https://www.facebook.com/jaycris.miguel
migueljaycris119@gmail.com

HEALTH 4 CURRICULUM GUIDE
Edukasyong Pangkalusugan – Ikaapat na Baitang
Edukasyong Pangkatawan at Pangkalusugan
https://www.ritemed.com.ph/tamang-kaalaman/cough
https://www.ritemed.com.ph/colds/gamot-sa-sipon
https://www.ritemed.com.ph/infections/3-tips-para-alagaan-ang-
mga-mata-ng-bata
https://www.ritemed.com.ph/tamang-kaalaman/covid-19
SANGGUNIANG MATERYALES
Alternative Delivery Mode
Kwarter 2 – Modyul 1: Nakahahawang Sakit, Bakit?
Unang Edisyon, 2020
Kagamitan ng Mag-aaral
ONLINE RESOURCES