2. режа
1. Виждон эркинлиги тушунчаси.
2. Дин ва давлат муносабати.
3. Ўзбекистон Республикасида
давлат ва дин муносабатлари.
4. “Виждон эркинлиги ва дини
ташкилотлар тўғрисида”ги қонун.
3. Аллоҳ дилингда, қўлинг ишда бўлсин (1994)
Дин халқ табиатини пок асрашда, инсонлар
ўртасида меҳр-оқибат ўрнатишда катта хизмат
қилган. Одамларни доимо яхшиликка, эзгу ишларга
чорлаб келган.
Хўш, бугунги кунда биз барпо этаётган янги
жамиятда давлат ва дин муносабатлари қандай
асосда қурилиши лозим?
Бу масала Конституциямизда очиқ-ойдин ифода
этилди. Яъни, республикамизда дин давлатдан
расман ажратилган. Бироқ, биз яхши биламизки,
дин давлатдан ажратилгани билан жамиятдан
ажратилган эмас. Бинобарин, жамиятнинг маънавий
ҳаёти билан диний муносабатларни уйғунлаштириш
тақозо этилади.
4. 4
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ
КОНСТИТУЦИЯСИ
31-модда
Ҳамма учун виждон эркинлиги
кафолатланади.
Ҳар бир инсон хоҳлаган динга
эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга
эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга.
Диний қарашларни мажбуран
сингдиришга йўл қўйилмайди
5. •муайян шахс худога ишониши, хоҳлаган динига
эътиқод қилиши мумкин.
•худога ва динга ишонмаслиги, уларга нисбатан
бетараф бўлиши мумкин.
•даҳрий, яъни ҳеч бир динга эътиқод қилмайгина
қолмасдан, балки уларни инкор этиши мумкин.
“Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади.
Ҳар бир инсон хоҳлаган динга эътиқод қилиш
ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга.
Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайд
6. Диний ташкилотлар ва бирлашмалар давлатдан ажратилган
ҳамда қонун олдида тенгдирлар. Давлат диний
бирлашмаларнинг фаолиятига аралашмайди.
7. Ўзбекистон Республикасида дин давлатдан ажратилган.
Ҳеч бир динга ёки диний эътиқодга бошқаларига нисбатан
бирон-бир имтиёз ёки чеклашлар белгиланишига йўл
қўйилмайди.
Давлат диний ташкилотлар зиммасига ўзининг ҳеч қандай
вазифасини бажаришни юкламайди, уларнинг қонун
ҳужжатларига зид бўлмаган фаолиятига аралашмайди.
Диний ташкилотлар давлат вазифаларини бажармайди.
Давлат диний ташкилотларнинг фаолиятини ҳамда даҳрийлик
тарғиботига оид фаолиятини маблағ билан таъминламайди.
Ўзбекистон Республикасида диний моҳиятдаги сиёсий
партия ва жамоат ҳаракати, шунингдек республикадан ташқарида
тузилган диний партияларнинг филиаллари ва бўлимларини
тузишга ва уларнинг фаолият юритишига йўл қўйилмайди.
Давлат органлари билан диний ташкилотларнинг ўзаро
муносабатларини мувофиқлаштириш ҳамда виждон эркинлиги
ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижросини
назорат қилиш вазифаси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита зиммасига
юкланади.
8. Давлат ва диннинг ўзаро муносабатлари бўйичадавлатларниқуйидаги
гуруҳларга бўлишмумкин:
- Динга давлат дини мақоми берилган давлатлар (Қатар,
Покистон, Коста-Рика);
- Черков таъсири доирасидаги давлатлар (Дания, Буюк
Британия, Шимолий Ирландия);
- Дунёвий давлатлар ёки диний муносабатларда бетарафлик
йўлини тутувчи давлатлар (Бурунди, Мадагаскар, Нигер,
Туркия, Чад);
- Расмий динга эга бўлмаган давлатлар (Аргентина, Белорусь,
Боливия, Гана, ГФР, Гондурас, Испания, Италия, Кабо-Верде,
Маврикия, Словакия, Судан, Таиланд, Чехия);
- Дин давлатдан ажратилган давлатлар (АҚШ, Голландия,
Перу, Португалия, Россия, Франция, Украина, Ўзбекистон);
- Католик черкови билан келишувга эга давлатлар (Австрия,
Венгрия, Венесуэла, Гаити, ГФР, Доминикан Республикаси,
Испания, Ливия, Мальта, Монако, Марокаш, Польша, Сан-
Марино, Қозоғистон);
- Ҳуқуқий эътироф этилган диний гуруҳларни муҳофаза
қилувчи давлатлар (Испания, Италия, Кабо-Верде, Чехия);
- Диний – жамоавий тизимли давлат (Исроил).
10. Qonunning yangi tahriri O’zR 01.05.1998 y. 618-I-son
Qonuni bilan tasdiqlangan
1-modda. Ushbu qonunning maqsadi
2-modda. Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risidagi qonun hujjatlari
3-modda. Vijdon erkinligi huquqi
4-modda. Fuqarolarning dinga
munosabatidan qat’i nazar teng huquqliligi
5-modda. Dinning davlatdan ajratilganligi
6-modda. Davlat organlarining va
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlarining diniy tashkilotlar bilan o‘zaro
munosabat borasidagi vakolatlari
7-modda. Ta’lim tizimi va din
11. 8-modda. Diniy tashkilotlar
9-modda. Diniy o‘quv yurtlari
10-modda. Diniy tashkilotning ustavi
11-modda. Diniy tashkilotlarni ro‘yxatga olish
12-modda. Diniy tashkiloti ro‘yxatga olishni
rad etish
13-modda. Diniy tashkilotning faoliyatini
tugatish
14-modda. Diniy urf-odatlar va marosimlar
15-modda. Diniy tashkilotlarning mulki
16-modda. Davlat mulki bo‘lgan mol-mulkdan
foydalanish
12. 17-modda. Ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyati
18-modda. Faoliyatini tugatgan diniy
tashkilotlarning mol-mulkini tasarruf etish
19-modda. Diniy adabiyot va diniy maqsadlarga
mo‘ljallangan buyumlar
20-modda. Diniy tashkilotlarning xayriya faoliyati
21-modda. Diniy tashkilotlarda mehnatga oid
huquqiy munosabatlar
22-modda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari
23-modda. Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun
javobgarlik
13. 1-MODDA. UShBU QONUNNING
MAQSADI
Ushbu qonuning maqsadi har bir shaxsning
vijdon erkinligi va diniy e’tiqod huquqini,
dinga munosabatidan qat’i nazar,
fuqarolarning tengligini ta’minlash,
shuningdek diniy tashkilotlarning faoliyati
bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solib
turishdan iborat.
14. Vijdon erkinligi fuqarolarning har qanday dinga e’tiqod qilish yoki hech
qanday dinga e’tiqod qilmaslikdan iborat kafolatlangan konstitutsiyaviy
huquqidir.
Fuqaro o‘zining dinga, dinga e’tiqod qilishga yoki e’tiqod etmaslikka,
ibodat qilishda, diniy rasm-rusumlar va marosimlarda qatnashish yoki
qatnashmaslikka, diniy ta’lim olishga o‘z munosabatini belgilayotgan
paytda uni u yoki bu tarzda majbur etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Voyaga yetmagan bolalarni diniy tashkilotlarga jalb etish, shuningdek
ularning ixtiyoriga, ota-onalari yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar
ixtiyoriga zid tarzda dinga o‘qitishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Dinga e’tiqod qilish yoki o‘zga e’tiqodlar erkinligi milliy xavfsizlikni va
jamoat tartibini, boshqa fuqarolarning hayoti, salomatligi, axloqi, huquqi
va erkinliklarini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan darajadagina cheklanishi
mumkin.
Chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar O’zbekiston
Respublikasi fuqarolari bilan teng ravishda vijdon erkinligi va diniy
e’tiqod erkinligi huquqidan foydalanadilar hamda vijdon erkinligi va diniy
tashkilotlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun qonunda
belgilangan tarzda javobgar bo‘ladilar.
3-MODDA. VIJDON ERKINLIGI HUQUQI
15. 5-MODDA. DINNING DAVLATDAN AJRATILGANLIGI
O’zbekiston Respublikasida din davlatdan ajratilgan. Hech bir
dinga yoki diniy e’tiqodga boshqalariga nisbatan biron-bir imtiyoz
yoki cheklashlar belgilanishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Davlat turli dinlarga e’tiqod qiluvchi va ularga e’tiqod qilmaydigan
fuqarolar, har xil e’tiqodlarga mansub diniy tashkilotlar o‘rtasida
o‘zaro murosa va hurmat o‘rnatilishiga ko‘maklashadi, diniy va
o‘zga mutaassiblikka hamda ekstremizmga, munosabatlarni
qarama-qarshi qo‘yish va keskinlashtirishga, turli konfessiyalar
o‘rtasida adovatni avj oldirishga qaratilgan xatti-harakatlarga yo‘l
qo‘ymaydi.
Davlat diniy konfessiyalar o‘rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo‘llab-
quvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga
kiritishga qaratilgan xatti-harakatlar (prozelitizm), shuningdek
boshqa har qanday missionerlik faoliyati man etiladi. Ushbu
qoidaning buzilishiga aybdor bo‘lgan shaxslar qonun hujjatlarida
belgilangan javobgarlikka tortiladilar.
16. 7-MODDA. TA’LIM TIZIMI VA DIN
O’zbekiston Respublikasida ta’lim
tizimi dindan ajratilgan. Ta’lim
tizimining o‘quv dasturlariga diniy
fanlar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
O’zbekiston Respublikasi
fuqarolarining dunyoviy ta’lim olish
huquqi ularning dinga bo‘lgan
munosabatidan qat’i nazar ta’min
etiladi.
17. 8-MODDA. DINIY TAShKILOTLAR
O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining dinga e’tiqod qilish, ibodat,
rasm-rusumlar va marosimlarni birgalikda ado etish maqsadida
tuzilgan ko‘ngilli birlashmalari (diniy jamiyatlar, diniy o‘quv yurtlari,
masjidlar, cherkovlar, sinagogalar, monastirlar va boshqalar) diniy
tashkilotlar deb e’tirof etiladi.
Diniy tashkilot O’zbekiston Respublikasining o‘n sakkiz yoshga
to‘lgan va O’zbekiston Respublikasi hududida doimiy yashayotgan
yuz nafardan kam bo‘lmagan fuqarolari tashabbusi bilan tuziladi.
Tegishli konfessiyaga qarashli diniy tashkilotlarning faoliyatini
muvofiqlashtirish va yo‘naltirib borish uchun ularning O’zbekiston
Respublikasi bo‘yicha yagona markaziy boshqaruv organlari
(bundayn keyin markaziy boshqaruv organlari deb yuritiladi)
tuzilishi mumkin.
Markaziy boshqaruv organi O’zbekiston Respublikasining kamida
sakkizta hududiy tuzilmasida (viloyat, Toshkent shahri,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi) faoliyat ko‘rsatayotgan, tegishli
konfessiyalarning ro‘yxatga olingan diniy tashkilotlari vakillari ta’sis
yig‘ilishi (konferentsiyasi) tomonidan tuziladi.
18. 19-MODDA. DINIY ADABIYОT VA DINIY MAQSADLARGA
MO’LJALLANGAN BUYUMLAR
Diniy tashkilotlarning markaziy boshqaruv organlari diniy
maqsadlarga mo‘ljallangan buyumlar, diniy adabiyotlar va diniy
mazmundagi boshqa axborot materiallarini O’zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishlab
chiqarishga, eksport va import qilishga hamda tarkatishga
haqlidir.
Chet elda nashr etilgan diniy adabiyotlarni olib kelish va
tarqatish, ularning mazmuni qonun hujjatlarida belgilangan
tartibda ekspertizadan o‘tkazilganidan keyin amalga oshiriladi.
Diniy tashkilotlarning markaziy boshqaruv organlari tegishli
litsenziya olgandan so‘ng diniy ibodat buyumlarini ishlab
chiqarish va tarqatish huquqiga faqat ular ega bo‘ladilar.
Diniy ekstremizm, separatizm va aqidaparastlik g‘oyalari bilan
yo‘g‘rilgan matbaa naщrlarini, kino, foto, audio, video
mahsulotlarini va shu kabi boshqa mahsulotlarni tayyorlash,
saqlash va tarqatish qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka
tortishga olib keladi.
19. Узбекистон конфеccиялар жами 17 та.
1. Ислом. жами 2500 та-
шундан, Марказий органи - Узбекистон мусулмонлар идораси.
Раиси муфтий Усмонхон Алиев. Иккинчиси кораколпокистон мусулмонлари
козиёти раиси Хидирниёз Алимбетов. Таълим УКВ юртлари 10 та. 1та Олий
Тошкент ислом институти. 9 та урта махсус ислом билим юртлари (коллеж,
мадраса). Масжитлар 2038 та
2. Рус провослав черкови жами 38 та.
Шундан, Марказий органи. Тошкент , Узбекистон епархияси. Рахбари Викенти.
Семинария 1 та. Черковлар 33та . 2 та аёллар ва 1 та эркаклар монастри.
Москвага буйсинади. Средниазиатский епархия. Хозирги кунда Ўзбекистон
епархияси оркали чикишади
3. Рим католик черкови. 5 та марказий органи 1 та. 4 та кастери (черкови) бор.
4. Евандия христиан баптистлар. Черкови жами 23 марказий органи 1 та ибодат
уйлари 22 та. Баптиисто сувга шўнғиш. Улар 18 ёшдан кабул килади. Библияни
олий йуналиш чучка гуши ейиш спиртли такикланади.
5. Тулик инжил христианлар черкови. Жами 21 та. Шундан марказ 1 та семинария
1 та ибодат уйлари 19 та. Халкда 50 десятник.
6. Еттинчи кун адвентистлари христиан черкови. 9 та. Адвето булар якин
куринларда Исо кайтади.
20. •7. Евангель черкови. (протестант черкови. Немислар ибодат килишади) Керха
• черкови дейилади. Черкови 2 та.
•8. Янги апостал черкови. 4 та. Протестант йуналиши
• 9. Иегова шохидлари черкови. 1 та . жамоа жойларига миссеонерлик билан
•10. Арман апостал черкови. 2 та.
•11. Голос божье. 1 та. 50 десятклардан ажралиб чиккан.
•12. Корейс протестант черковлари. 52 та.
• 13.Яхудийлар диний жамоалари. 8 та. 7 таси Бухоро яхудийлари. 1 таси
• ашкинази еки европа яхудийлари.
• 14. Бахоий диний жамоалари .6та. иронда шаклланган.
• 15. Кришнани англаш жамияти. 1 та.
• 16. Будда ибодатхонаси. 1 та.
•17. Библия китоб жамияти. Библияни таржима килиш фаолиятни олиб боради.
Умумий сони 2225 та диний ташкилот руйхатга олинган.
24. Сўнгги йилларда ақидапараст
оқимлар ёшлар ичидаги
фаолиятини меҳнат
мигрантларини таъсир
доирасига олиш, “ҳужралар”
ташкил этиш, диний
экстремистик мазмундаги
материалларни босма,
электрон кўринишда тарқатиш,
“Интернет” орқали тарғибот
ўтказиш каби усулларда
амалга оширмоқда.
25. Хорижга иш ахтариб кетган айрим ёшлар ДЭО таъсирига
тушиб, юртга қайтгандан сўнг ён-атрофдагиларни онги
заҳарлаб, уларни четга олиб чиқишга қаратилган ҳаракатлар
содир этмоқда.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 202-
моддаси 1-бандида фаолияти таъқиқланган жамоат
бирлашмалари ва диний ташкилотларнинг фаолиятида
қатнашишга ундаш энг кичик ойликнинг 5-10 миқдорида
жарима тўлаш ёки 15 сутка сутка қамоқ жазоси
белгиланган.
Жиноят Кодексининг 216-моддаси 1-бандига кўра,
юқоридаги қонунбузарлик маъмурий жазо қўлланилгандан
кейин қайта содир этилган бўлса, энг кичик ойликнинг 25-
50 миқдорида жарима тўлаш, 3 йилгача ахлоқ тузатиш, 6
ойгача қамоқ, 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш
жазоси белгиланади.
26. Ўзбекистон дунёвий, демократик давлат бўлиб, хусусий
тартибда диний таълим бериш ёки олиш ман этилган.
Аммо, баъзи ақидапараст шахслар ва “отинойилар”
томонидан амалдаги қонунларимизга хилоф равишда
“ҳужралар” ташкил этишга қаратилган хатти-ҳаракатлар
содир этилмоқда.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекснинг 241-
моддасига мувофиқ, диний таълим бериш тартибини
бузиш энг кичик ойликнинг 5-10 миқдорида жарима
тўлаш ёки 15 сутка қамоқ жазоси белгиланган. Жиноят
Кодексининг 229-моддаси 2-бандида хусусий тартибда
диний сабоқ бериш, агар маъмурий жазодан сўнг содир
этилган бўлса, энг кичик ойликнинг 50-100 миқдорида
жарима тўлаш, 3 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари, 6
ойгача қамоқ ёки 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш
назарда тутилган.
27. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги
Кодекснинг 184-моддаси 2-бандига мувофиқ,
диний мазмундаги материалларни қонунга
хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, олиб кириш
ёки тарқатиш энг кичик ойликнинг 25-100
миқдорида жарима тўлаш билан жазоланади.
Жиноят Кодексининг 244-моддаси 3-бандига
кўра, юқоридаги ноқонуний хатти-ҳаракат агар
маъмурий жазодан сўнг содир этилган бўлса,
энг кичик ойликнинг 100-200 миқдорида
жарима тўлаш ёки 3 йилгача ахлоқ тузатиш
ишлари билан жазоланади.
28. “Бугунги замонда мафкура полигонлари
ядро полигонларидан ҳам кўпроқ кучга
эга. Бу масаланинг кишини доимо огоҳ
бўлишга ундовчи томони шундаки, агар
ҳарбий, иқтисодий, сиёсий тазйиқ бўлса,
буни сезиш, кўриш, олдини олиш мумкин,
аммо мафкуравий тазйиқни, унинг
таъсири ва оқибатларини тезда илғаб
етиш ниҳоятда қийин”.
