1. Dichterliebe

2. Liederencycli
• Beethoven: An die ferne geliebte (1816) –
6 liederen muzikaal aan elkaar gebonden
• Schubert: Die Schöne Müllerin (1823) - 20
losse liederen
• Schubert: Winterreise (1827) - 24 losse
liederen.
• Schumann: Dichterliebe (1840) – 20
uiteindelijk 16 liederen

3. Uitvoeringspraktijk van het lied in
de 19e eeuw
• Liederen in de eerste helft van de 19e
eeuw komen sporadisch voor op
concertprogramma’s
• Éen of twee liederen werden gezongen
vooral als afwisseling tijdens een
instrumentaal concert. Vaak werden aria’s
uit opera’s en oratorio’s gezongen in
plaats van liederen

4. Het lied als muziekgenre in de
eerste helft van de 19e eeuw
• In publieke concerten waren liederen
sporadisch gezongen. Liederen hoorde
meer bij Hausmusik – denk aan de
beroemde Schubertiaden
• Componisten componeerden liederen niet
als hoge kunst voor een grote publiek.
• Liederen werden als minder beschouwd
dan bijna alle andere muziek genres

5. Liederencyclus
• Vanuit de uitvoeringsprakitijk geen vraag naar
een liederencyclus.
• Voor componisten een manier om meer status te
geven aan het componeren van liederen
• Desalniettemin gingen componisten als
Schubert en Schumann niet vanuit dat de
liederen van een liederencyclus ooit als geheel
zouden worden uitgevoerd.
• Beethovens An die ferne geliebte uitzondering
omdat het onmogelijk is om de liederen los van
elkaar te zingen

6. Eerste uitvoeringen van bekende
liederencycli
• Die schöne Müllerin werd
voor het eerst compleet
uitgevoerd in 1856
• Die Winterreise in 1860
• Dichterliebe pas in 1861
in Hamburg door Julius
Stockhausen (bariton)
met Johannes Brahms
aan de piano

7. Publicatiedata van Schumanns
liederenverzamelingen uit 1840
• Liederkreis op 24
(Heine) 1840
• Liederkreis op 39
(Eichendorff) 1842
• Frauenliebe und
Leben op 42
(Chamisso)1843
• Dichterliebe 1844

9. Gedichte
von Heinrich Heine
20 Lieder und Gesänge
aus dem Lyrischen Intermezzo im Buch der Lieder
für eine Singstimme und das Pianoforte
componirt
und
Hrn. Dr. Felix Mendelssohn Bartholdy
Freundschaftlich zueeignet
Von
Robert Schumann.
2ter Liederkreis
aus dem Buch der Lieder
op. 29. Heft 1. u. 2.

11. Dichterliebe 1840 of 1844
• In 1840 koos Schumann 20 gedichten van
de 65 gedichten in Heines Lyrisches
Intermezzo voor zijn liederenccyclus
• Schumann componeerde de 20 liederen in
de laatste week van mei 1840.
• Schumanns keuze van Heines gedichten
een eenheid in compositie.
• Niet zozeer een organisch werk zoals in
een klassieke symfonie of sonate

12. Schumanns keuze uit de Lyrisches Intermezzo
Schumann Gedrukte Lyrisches
handschrift versie Intermezzo
1 1 1
2 2 2
3 3 3
4 4 4
5 5
6 6
7 5 7
8 6 11
9 7 18
10 8 22
11 9 20
12 10 40
13 11 39
14 12 45
15 46
16 54
17 13 55
18 14 56
19 15 43
20 16 65

13. Lyrisches Intermezzo
• Onderdeel van Buch der
Lieder (1827) de bron
Schumann gebruikte voor
Dichterliebe
• Lyrisches Intermezzo
uitgegeven in 1823 als:
Tragödien, nebst einem
Lyrischen Intermezzo. In
deze uitgave ontbreekt
o.a. Im wunderschönen
Monat Mai (nr. 1) en Ich
grolle nicht (nr. 18)

14. Liederen en een liederencyclus
• Dichterliebe is eerder een verzameling van
fragmenten in de vorm van liederen dan
een organische compositie
• Tegenwoordig is het ondenkbaar om de
liederen uit een liederencyclus los van
elkaar uit te voeren.
• In de eerste helft van de 19e eeuw was het
uitvoeren van een liederencylus als geheel
ondenkbaar

15. Schumann en Dichterliebe
• Waarschijnlijk voorzag Schumann
Dichterliebe als één geheel voor publicatie
• Een nieuwe vorm in compositie
• In mei 1840 was Schumann naast deze
liederen ook met een operatekst bezig
• Schumann bood de 20 liederen als geheel
aan de uitgevers Bote & Bock.

16. Van compositie naar publicatie
• Naar de afwijzing van Bote & Bock heeft
Schumann tot 1843 gewacht totdat hij de
liederen weer aanbood voor publicatie.
• Bood de 20 liederen nog aan Breitkopf
und Härtel (augustus 1843)
• Uiteindelijk bood Schumann de liederen
aan de uitgever Peters. Voor het eerst op
27 december krijgen de liederen hun titel
van Dichterliebe

17. Dichterliebe (eerste druk) 1844
• Tot eind 1843 schreef Schumann steeds over 20
liederen en zonder de titel Dichterliebe
• Het werk is niet langer opgedragen aan
Mendelssohn maar aan Frau Wilhelmine
Schröder Devrient – een bekende opera
zangeres, de meest ideale dramatische
zangeres volgens Schumann
• Waarom 16 liederen in plaats van 20?
• Waarom de titel Dichterliebe?

19. Dichterliebe gepubliceerd
• Pas in 1844 is de liederencyclus verschenen als
Dichterliebe en dan met 16 in plaats van 20
liederen
• We weten niet wat precies de beweegredenen
hiervoor werden.
• Is de titel op verzoek van de uitgever bedacht?
• Was de uiteindelijk samenstelling van
Dichterliebe het idee van de uitgever of van
Schumann?

20. Kenmerken van Schumanns
liederen
• Piano veel belangrijker dan voorheen in het lied
– een partner voor de stem maar dan een
begeleiding
• Uitgebreide naspelen voor piano zonder stem
• Schumann doet in zijn liederen veel meer dan
het toonzetten van een tekst
• Schumann verweeft de inhoud van de tekst in
zijn muziek en voegt zijn eigen commentaar toe.
Hierdoor kan de versmelting van poëzie en
muziek plaatsvinden.

21. Schumanns Dichterliebe
• De eerste zeven liederen komen overeen
met de volgorde in de Lyrisches
Intermezzo Daarna gaat Schumann
kiezen. Omdat er geen verhaal is levert de
keuze geen problemen op
• De meeste liederen kunnen niet los van de
context van Dichterliebe fungeren.

22. Im wunderschönen Monat Mai
• Im wunderschönen Monat Mai Im wunderschönen Monat Mai
• War ich in einer Bücherei Als alle Knospen sprangen
• Gar tief Vergraben Tag für Tag Da ist in meinem Herzen
• So fern dem Nachtigallenschlag Die Liebe aufgegangen
• So fern dem Blüthenregen
• (Friedrich Rassmann 1821) (Heine 1821)

23. Thema’s van de gedichten
• Liefde
• Liederen
• Bloemen
• Dromen
• Tranen