Solunum ve sindirim

SPLANCHNOLOGIA
Viscera – viscus
Memelilerde Büyük Vücut Boşlukları
Cavum Pectoris – Pleura
Diaphragma
Cavum Abdominis – Periton
Linea terminalis
Cavum Pelvis – Periton

• Splanchnologia, iç organlar bilimi demektir. Konusunu
vücut boşluklarında yeralan sindirim, solunum, sidik ve
üreme organları oluşturur. Viscera olarak da
isimlendirilen bu organların genel özellikleri, vücut
boşluklarında yer almalarına rağmen dış alemle de
doğrudan ilişkilerinin olmasıdır.
• Bu organlardan herbirinin duvarı, içte tunica mucosa,
ortada tunica muscularis ve dışta tunica serosa olmak
üzere üç tabakadan oluşur. Boruya benzeyen bu
organların ayrıca glandulae adı verilen bir takım bezleri
vardır. Bu bezler ya organların tunica mucosa’sı
içerisinde, ya tunica mucosa'nın altında ya da organdan
ayrı fakat onların yakınında ve onlarla ilişkili olarak yer
alırlar.

• Organların iç yüzünü örten tunica mucosa, düz bir
örtüden ibaret olmayıp ait olduğu organın
fonksiyonlarına uygun olarak değişik şekil, derinlik ve
yükseklikte bir takım girinti ve çıkıntılar ile bit takım
mucosal oluşumlar şekillendirmiştir.
• Sözgelimi mucosa yüzeyini arttırmak için plicae adı
verilen kıvrımlar, besin maddeleri üzerinde fiziki
etkiler yapabilmek için şekillenen lamina isimli
yapraklar, fiziksel tesirlere karşı koyabilmek,
besinlerin emilimini sağlamak ve hissi tembihleri
kolaylıkla almak için papilla ve villi isimli çıkıntılar
bunların en önemli örnekleridir.
• Tunica mucosa’nın organların lumen’ine (boşluk)
bakan ve daima nemli olan yüzeyinde lamina
epitelialis denen bir epitel tabakası yer alır.

• Organların duvarında içten dışa doğru ikinci ana
tabaka tunica muscularis’tir. Bu tabaka içte
dairesel, dışta uzunlamasına seyreden iki düz kas
katından oluşmuştur. Bu tabakanın özellikle
dairesel katı, vücudun tabii delikleri civarında
kalınlaşarak organların büzücü kası (örneğin m.
sphincter ani internus) olarak karşımıza çıkar.
• Vücut boşluklarında organ duvarının en dış
tabakasını tunica serosa denilen ince, kaygan bir
tabaka oluşturur. Bu tabaka, boşluklar dışında,
baş, boyun, karın altı ve pelvis arkasında yerini
tunica adventitia adı verilen gevşek bağ dokuya
bırakır.

Büyük vücut boşlukları
• Dıştan bakıldığında tek parça olarak görülen omurgalı vücudunda
sınırları belirgin olmasa da önde, vertebrae thoracicae, costae ve
sternum ile çevre kasları ve derinin oluşturduğu thorax (göğüs),
arkada bel omurları, pelvis kemikleri, çevre kasları, yumuşak karın
duvarı ve derinin oluşturduğu abdomen (karın) olmak üzere iki farklı
bölgenin olduğu farkedilir.
• Aynı şekilde fakat sınırları daha kesin bir bölümlenme, splanchnocoel
adı verilen vücut boşluğunda da söz konusudur. Söz konusu boşluk,
diaphragma isimli kassel bir perdeyle önde, göğüs boşluğu, cavum
thoracis ve arkada karın boşluğu, cavum abdominis olmak üzere
ikiye ayrılmıştır. Önemli bir gelişme basamağı sayılan bu durum, insan
dahil bütün evcil memelilerde görülür.
• Kanatlılarda ise diaphragma gelişmemiş olduğundan vücut boşluğu
tektir

Cavum Pectoris Cavum Abdominis Cavum Pelvis
Diaphragma

• Cavum abdominis, abdomen ile sınırlı kalmamış
ön bölümü, diaphragma’nın thorax’ın arka sınırı
yerine daha da öne yerleşmesi nedeniyle
thorax’ın içerisine kadar sokulmuştur.
• Thorax’ın arka bölümünü işgal eden bu ön
bölüme cavum abdominis’in pars
intrathoracica’sı denir. Benzer şekilde cavum
abdominis’in arka bölümü pelvis içinde de
devam eder. Bu bölüme de cavum pelvis adı
verilir.

Cavum abdominis- Pars
intrathoracica

• Boşlukların içerisini ince, saydam, düz, ıslak yüzlü, seröz
bir zar döşemiştir. Bu zar boşluklar içerisinde tamamen
kapalı keseler oluşturur. Seröz zar çok az miktarda
serum benzeri bir sıvı (seröz sıvı - seröz exudat) salgılar.
• Bu sıvı, boşluğu dolduran organlar arasındaki kapillar
aralıklara yayılarak onların birbirleri üzerinde kolayca
kaymalarını sağlar.
• Seröz zar kendi salgısını rezorbe ettiği gibi, dışarıdan
boşluğa giren sıvıları ve bu sıvılar içerisinde bulunan
ufak parçacıkları da absorbe eder.
• Mekanik, toksik veya kimyasal yollarla meydana gelen
yaralanmalarda diğer dokulara oranla seröz zarlar daha
çabuk ve şiddetli yangılanırlar.

• Sistemleri oluşturan organlar başlangıçta vücut duvarı
yakınında ve söz konusu seröz keselerin dışında
gelişirler. Zaman içerisinde vücut boşluklarındaki
yerlerine seyahat ederken beraberinde seröz zarıda
sürüklerler. Organlar vücut boşlukları içerisindeki
normal konumlarına geldiklerinde üzerleri bu seröz
zarla sarılmış durumdadır. Böylece organların büyük
çoğunluğu bu boşluk veya boşlukların içerisinde seröz
zarla sarılmış (tunica serosa) olarak fakat seröz
keselerin dışında yer almışlardır.
• Boşlukların dışında; baş, boyun, karın altı, pelvis arkası
gibi yerlerde bulunan organlar, seröz zar yerine, fascia
denilen gevşek bir bağ doku, kaslar ve deri ile sarılmış
olarak yerlerine bağlanmışlardır.

• Pleural membranların temel fonksiyonu; iki akciğeri,
plevral boşluğunun içinde tutmaktır. Bu membranlar, güç
nefes alma durumunda akciğerlerin genişlemesini
sağlarken solunum sırasında birbirlerininin üzerinde
sorunsuz bir şekilde hareket ettirilmesini sağlamaktır.
• Plevral membranın dış yüzeyi visseral plevura, vücut
duvarını çizen membrana parietal plevura denir. Pleural
membranların iki tabakası arasında pleural sıvı bulunur.
Bu sıvı iki ciğer arasında yüzey gerilimi yaratır, bu şekilde
ince bir su tabakasına benzer şekilde iki cam parçası gibi
tutulur.
• Yüzey gerilimi, nüfuz eden bir kuvvet gibi davranır ve bu
da negatif bir basınç ile sonuçlanır ki bu da akciğerlerin
nefes kesildikten sonra çökmesini önlemek için çok
önemlidir.

• Pleura sıvısı yaklaşık 8.4 +/- 4.3 mL,
• Total pleural sıvısı miktarı : 0.26 +/- 0.1 mL/Kg.
• Her bir akciğer lobunda 5-8 g sıvı
• Boşlukların içerisini döşeyen seröz zarın adı, yer
aldığı boşluğa göre değişir. Örneğin göğüste zarın
ismi pleura (göğüs zarı), karında, peritoneum
(karın zarı) olur. Bu kapalı keselerden göğüs
boşluğundakilere cavum pleurae, karın
boşluğundakine ise cavum peritonei denir.
Cavum peritonei ise sadece dişilerde dışa açıktır.

• Atlarda, köpeklerde ve kedilerde mediastinal pleura
zarı gözenekli ve incedir. Bu nedenle normalde bir
geçiş bulunmazken ince ve gözenekli yapısı ile iki
plural boşluk irtibat kurabilir
• Equus, carnivor ve erişkin ovis’te cavum pleurae’lar
arasında geçiş bulumaktadır.
• Equdelerin pleurası çok hassastır. Kolaylıkla yırtılabilir.
• Ruminatlarda pleural keseler arasında bağlantı
yoktur. Zar çok sağlam ve serttir.

• Seröz zarın boşlukların
duvarlarını saran bölümü
lamina parietalis,
organları saran bölümü
ise lamina visceralis
olarak isimlendirilir.
• Visceral pleura ; İns, At,
Sığır, Domuz, koyunlarda
kalın, kedi köpek ve
maymunlarda incedir.
.
Bu iki bölümün arasını birleştiren, içerisinde organın damar ve sinirlerinin
de yer aldığı iki yapraktan oluşan ara bölüm ise lamina intermedia adını
alır. Lamina visceralis karşımıza organların tunica serosa’sı olarak çıkarken,
lamina intermedia özellikle karın boşluğu içerisinde organları asan ve
bağlayan omentum, mesenterium, ligamentum olarak çıkar

Normal akçiğer radiografisi
Pneumothoraxlı köpek. Siyah renk

Sol pneumothorax Sol tartaftaki pneumothorax kalbi sağa doğru
itmiş
• Büyük pneumothorax Küçük pneumothorax
Normal akciğer sınırı

Pleuritis ve peritonis’e örnek
Barsaklar arasında yapışmalar görülmekte

• Vücudun en büyük boşluğudur. Göğüs boşluğundan
diaframa ile ayrılır. Caudalde pelvis boşluğuna kadar
uzanır.
• Dorsal kenarı : kaslar ve vert.lumbal
• Lateral kenarı: kaslar ve abdominal .m.iliacus,
costa asternale ve diaframa
• Ventral kenarı: kaslar ve abdominal aponeurosa ve
cartilago xiphoidea.
• Cranial kenarı : diaframa
ABDOMINAL BOŞLUK

peritoneum
• İnce seröz bir zardır. Karın boşluğunu ve bir kısımda pelvis
boşluğunu (peritonium parietalis)böbrek hariç büyük ve
küçük organları sarar (peritonium visceralis)
• Erkeklerde genital organları sarar.
• Dişilerde her iki tuba uterinayı ve uterus’u sarar
• Bulunduğu yere göre isimler alır.[ mesenterium, omentum,
ligamentum gibi ]

Omentum Majus
• İki önemli tabaka içerir.
– Superficial tabakası
• Rumen’in sol sulcus longitudinalis’inden başlar
• Abomsum’un curvatura major’una ve
duodenum’a bağlanır
-Derin Tabakası
• Rumen’in Sağ tarafındaki sulcus
longitudinalis’inden başlar
• Duodenum descendens’e bağlanır.
– Her iki tabaka barsakları bir askı gibi örtü
gibi sarar.
1
3
2
2
2

Omentum Minus
• Bir periton kıvrımı olan omentum minus’un iki kıvrımı (bağlantısı
vardır)
1. Karaciğer ile abomasum’un curvatura minor arasında
2. Cranial duodenum’un cranial kısmı ile karaciğer arasında
bulunur
2
3
4
1
5
6

Normal Anatomy – Soldan görünüş-
omentum majus

Normal Anatomy – Sağdan görünüş

Omentum-epiploon
• Equide ve car. da ağ gibi, Rum. da zar görümünde bir
periton duplicatörüdür. Karın organlarını amblaj gibi sarar.
Vücut sıcaklığını sağlar, enfeksiyondan korur. Karın
boşluğunun kan tazyikini ayarlar. Barsak ile karın duvarı
arasında kaldığı için barsakların kapanmasına engel olur.
• Mide ile oniki parmak bağırsağı’nın başlangıç bölümünü
omentum minus adını alarak karaciğere, sonra da
omentum majus adını alarak mideyi dalak, pancréas ve
colon'un son bölümüne bağlayan periton dürümüdür.
Genellikle periton karaciğeri sardıktan sonra onun visceral
yüzünden lig. hepatogastricum adıyla curvatura ventriculi
minor'e ve lig. hepatoduodenale adıyla duodenum'un
başlangıcına geçerek omentum minus'u yapar.

SARI= Epiploic (omental) foramen. [K.çiğer ile omentum minus arasındaki geçit]
MAVİ= Hepatoduodenal ligament
YEŞİL= Gastrolienal ligament
MOR = Gastrocolic ligament
Curvatura Minor = Omentum minus
Curvatura Mayor= Omentum majus

Mesenterium
• Mesenterium: Barsakları karın boşluğunun
tavanına asan periton dürümüdür. Bunun ince
barsakları asan genel bölümü mesenterium
communae, colon'u asan genel bölümü
mesocolon, rectum'u asan bölümü
mesorectum adını alır. Genel bölümler
bağlandıkları barsak parçasına göre ayrı ayrı da
isimlendirilirler. Örneğin; mesoduodenum,
mesocolon ascendens gibi.

CAVUM PELVİS
"Pelvis Boşluğu"
• Cavum pelvis (pelvis boşluğu ya da leğen boşluğu)
üstte sakrum ile 2-3 kuyruk omuru, iki yandan os
ilium, alttan da os pubis ve os ischii ile
sınırlandınlır.
• Bu kemiksel çatıyı ligamentler ve kaslar örterek
boşluk oluşturur. Girişinde linea terminalis vardır.
Bu çizgi, aynı zamanda karın boşluğu ile pelvis
boşluğu arasındaki sınırı da belirler. Çıkışı
girişinden dardır ve geride yer alır.

• Peritoneum pelvis boşluğunun, equide de ancak 3. 4.
sakral omur düzeyine kadar, ruminantlarda 1.,
carnivorlarda ise 1-2. kuyruk omuru bölgesine kadar olan
kesimini örter. Daha geride kalan bölge ise periton ile
örtülmemiş olarak kalır.
• Periton kesesinin iki yan duvarından ayrılan ve plica
genitalis adı verilen enine bir zar pelvis boşluğunu üst ve
alt iki boşluğa böler.
• Üst boşlukta rectum,
• Alt boşlukta vesica urinaria bulunur.
• Plica genitalis'in içinde ise dişi hayvanlarda uterus,
erkeklerde ductus deferens ve ureter'lerin son kısmı,
vesicula seminalis ve uterus masculinus bulunur

• Plica genitalis, içinde yer alan uterus’un her iki yanından
taşar, ligamentum latum uteri'yi oluşturur. Daha sonra
tuba uteri (oviduct, salpinx)'yi sararak mesosalpinx'i,
ovarium'u sararak mesovarium'u şekillendirir.
• Plica genitalis'in alt yaprağı sidik torbasının (vesica
urinaria) üst yüzünün büyük, alt yüzünün de küçük bir
kısmını örter. Daha sonra bu organın iki yan tarafından
taşarak organı pelvis boşluğunun iki yan duvarına
bağlayan ligamentum vesicae laterale'yi oluşturur.
Peritoneum aynı organın (vesica urinaria) alt yüzünün
ortasında bir başka plika daha oluşturur. Sidik torbasını
os pubis'e bağlayan bu bağ ligamentum vesicae
medianum'dur.

Excavatio’lar (kesecikler)
• Peritoneum, pelvis boşluğunda yer alan ve kısmen örttüğü bir
organdan, üstte ve altta yer alan bir başka organa atlarken çıkmazlar
(excavatio)şekillendirir.
• Fossa para rectalis: Rectum ile pelvis boşluğunun tavanı arasındaki
çıkmazdır.
• Excavatio rectogenitalis: Erkeklerde rectum ile vesicula seminalis ve
ductus deferens arasındaki çıkmazdır. Dişi hayvanlarda önceleri
excavatio rectouterina denilen bu çıkmaz rectum ile uterus arasında
bulunur.
• Excavatio vesicogenitalis: Bu çıkmaz erkek hayvanlarda vesicula
seminalis ve ductus deferens ile vesica urinaria arasında bulunur. Dişi
hayvanlarda, önceleri excavatio vesicouterina denilen bu çıkmaz,
uterus ile vesica urinaria arasında bulunur.
• Excavatio pubovesicalis: Erkek ve dişi hayvanlarda vesica urinaria ile os
pubis arasındaki çıkmazdır.

Regio abdominis cranialis (Epigastrium)
•Regio xiphoidea
•Regio hypochondricadextra
•Regio hypochondricasinistra
Regio abdominis media (mesogastrium)
•Regio umbilicalis
•Regio abdominis lateralisdexter
•Regio abdominis lateralissinister
•Regio fossa paralumbalis
•Regio pilica lateris
Regio abdominis caudalis (hypogastrium)
•Regio pubica
•Regio inguinalisdextra
•Regio inguinalissinistra
KARIN REGİOLARI
36

• Sindirim ssitemine göre sınıflandırma
1. Carnivores: Etle beslenirler, biri diğerini yer
(Kedi ,köpek gibi)(gözler avını keskin görebilmek
için ileri hareket eder)
2. Herbivores: Vegetarians; bitkileri yerler
(At, sığır, koyun ,keçi, tavşan
gibi)(gözler başın yan kısımlarında)
3. Omnivores: Hem bitki hemde et yiyiciler
(İnsan, domuz, kanatlı)(gözler önde)
Digestive System

Sindirim sistemi
• Enerji Gereksinimi
– Besin Maddeleri
• Proteinler
• Yağlar
• Karbohidratlar
• Eser elementler
• Vitaminler ve mineraller
• Su
• Besinler Sindirim Sistemi yolu ile alınır
ve sindirilir.

• Alimentatio (ingestion)
Besinin ağız yolu ile alınması (yemek yeme)
• Digestio
Daha küçük moleküllere parçalanması
(Sindirim)
• Absorptio
Emilim
• Defecatio
Emilemeyen maddelerin anus yolu ile dışarı
atılması

CAVUM ORIS
( Ağız Boşluğu )
Labia oris Rima oris
Aditus pharyngis = Isthmus faucium
Kemiksel desteğini os incisivum, os maxillare’nin proc.
palatinus’u ve proc. alveolaris’i, os palatinum’un lamina
horizantalis’i ile mandibula sağlar.
Buccae
Palatum durum
Dil ve ağız boşluğunun tabanı
Ductus nasopalatinus - Burun boşluğu ile ilişki

1 - CAVUM ORIS
2 – PHARYNX
3 – ESOPHAGUS
4 – VENTRICULUS
5 – INTESTINUM
6 – Gl. SALİVARES
7 - HEPAR
8 - PANCREAS
SİNDİRİM SİSTEMİ
APPARATUS DIGESTORIUS

Cavum oris
Vestibulum oris
Vestibulum labiale
Vestibulum buccale
Cavum oris proprium
Diastema
Submucosae’de :
gll. labiales, gll. buccales, gll. linguales

Dudaklar (labium)
• Üst dudak
B.Ruminantlarda
Planum nasolabiale,
K.Rum. Planum nasale,
Domuzlarda planum
rostrale denir.
K.ruminant ve
karnivorlarda üst
dudaktaki yarığa
philtrum adı verilir.
Atlarda özel bir ad
almaz ancak üzerindeki
sulcus‟lar spesifik olup
kimlik tespitinde
kullanılır.

Labia oris ( Dudaklar )
Rima oris
Labium maxillare ( superius )
Labium mandibulae ( inferius )
Angulus oris
Comissura labiorum
Pili tactiles
Planum rostrale ( sus )
Planum nasolaabiale ( bos )
Planum nasale ( ovis, capra )
Philtrum ( car, ovis, capra )
Mentum ( eq, bos )
fornix vestibuli superior
fornix vestibuli inferior
Gingivae
Pulvinus dentalis ( rum )

Buccae ( yanaklar )
Angulus oris
Plica pterygomandibularis
Masseter
Papilla conicae ( rum )
Gll. Buccales
Gl. Zygomatica ( car )

Palatum durum ( sert damak )
Raphe palati
Rugae palatinae
Papilla incisiva ( rum, sus, at fötus’u )
Ductus nasopalatinus = Ductus incisivus
Palatum molle ( yumuşak damak )
Velum palatinum
Arcus palato glossus
Arcus palatopharyngeus
Uvula ( sus )
m. palatinus
m. tensor veli palatini
aponeurosis palatini
m. levator veli palatini

Vestibulum oris
Rima oris
Labia oris
Labium superius
Philtrum
Labium inferius
Angulus oris
Bucca
Cavum oris proprium
Palatum
Palatum durum
Palatum molle[Velum palatinum]
Raphe [Raphe] palati
Ruge palatini
Recessus subingualis lateralis
Tunica mucosa oris
Frenulum labii superioris
Frenulum labii inferioris
Gingiva
Caruncula sublingualis
Tonsilla sublingualis
Plica sublingualis
Organum orobasale
Papilla parotidea
Rugae palatinae
Pulvinus dentalis
Papilla incisiva
CAVUM ORIS

Vestibulum Oris
• Dudaklar, yanaklar, diş ve dişetleri (gingivae)
ile sınırlanmış dar bir alandır.
• Rima oris ile dış ortama açılır.

Cavitas Oris Propria Asıl Ağız Boşluğu
• Diş kemerleri, dişler ve dişetleri, ağız tabanı,
damaklar ve yutak geçidi (isthmus faucium) ile
sınırlanmış alandır.
• Dil, Damak bulunur.

• Sığırda oral boşluğun tabanı
• a:labium superior/ inferios
• a’:labial papilla
• Pulvinus dentalis
• 1:orobasal organ
• 2:sublingual caruncule (mandibular ve s
• ublingual canalların açıldığı yer
Palatum (Equidea)
1 Papilla incisiva
2 Palatum durm
3 Rugae palatinae,
4 Raphe palati
5 Palatum molle (soft palate)
6 Tonsilla veli palatini

DENTES
• Homodont – Yunuslar, Balıklar, Sürüngenler
• Heterodont –Farklı dişlere sahip
 Monophyodont – Balinalar
 Diphyodont- İns, kedi ,köpek, sığır, at
Lactal dentition
Permanent dentition
 Polyphyodont – Balıklar, Sürüngenler
 Dentes decidui- Süt dişleri
 Dentes permanentes –Kalıcı dişler

Dişler
• Evcil hayvanlarda dişler ya brachydont veya hypsodont
tipindedir.
• Brachydont: (basit kısa diş)Tüm etobur dişleri,
domuzların dişleri (domuzların gövdeleri hariç) ve
Ruminantın dişleri bu türdür. Dişin kabarmasından
sonra büyüme durur. Dişler oklüzal yüzey üzerinde
daha sivri olup yemlerin tutulması, yırtılması veya
parçalanması için çok uygundur.
• Hypsodont (komplex):Atların bütün dişleri,
ruminatların yanak dişleri erkek domuzların uzun dişleri
bu gruptur.

• Dişler; Maxilla ve mandibula‟daki proc.alveolaris‟lerdeki
alveoli dentalis‟lere yerleşiktirler. Equidea ve
Ruminantlarda dişsiz bölge bulunur buna margo
interalveolaris denir.
Eguidea‟larda I.premolar diş çok
küçüktür ve Dens Lupinus (kurt dişi) adını alır
Dişler

Köpek- DİŞİ
4. Premolar diş. Köpek dişi

• Facies occlusalis
• Facies vestibularis
Facies labialis
Facies buccalis
• Facies lingualis
• Facies contactus
Facies medialis
Facies distalis
Dentinum ( substantia eburnea ) – Fildişi
Enamelum ( substantia adamantia ) – Mina
Cementum ( substantia ossea ) – Seman
Dentes incisivi
Dentes canini
Dentes molares
Dentes premolares
Dentes molares
Dentes

•Corona dentis
•Cervix dentis
•Radix dentis
•Apex radices dentis
•Radix clinica
•Facies occlusalis
•Facies vestibularis [facialis]
•Facies lingualis
•Facies contactus
•Margo incisalis
•Cavum dentis [pulpare]
•Canalis radicis dentis
•Foramen apicis dentis
•Pulpa dentis
• -Dentinum
• -Enamelum
• -Cementum
•
•Periodontium
•Arcus dentalis superior
•Arcus dentalis inferior
•Diastema
•Dentes incisivi
•Dentes canini
•Dentes premolares [prae-]
•Dens lupinus (eq)
•Dentes molares
•Dens sectorius (Car)
•Dentes decidui
•Dentes permanentes

• Corona dentis
– Mina tabakası ile kaplı
dış-görünen kısmı
• Collum dentis
– Radix ve corona
arasındaki dar
bölüm
• Radix dentis
– Cementum ile kaplı, diş
çukuruna (alveoli
dentis‟e) gömülü kısmı
• Cavitas dentis (pulparis)
– Pulpa dentis
bulunur.(damar, sinir ve
gevşek bağ dokusu içerir)

• Incisive
– Kesici
– Ex: fil dişleri
• Canin
– Parcalayıcı
– Deniz ayısı
• Premolars ve
Molars
– Çiğnemek için
• Diastema- Dişsiz
alan- canin diş yok
DİŞLER

TABAKALARI
• Dentinum (Subs.eburnea); fildişi tabakasıdır. Sarı
beyaz parlak renktedir dişin temelini teşkil eder. Genelde bu
tabaka dişin corona dentis’inde enamelum, radix dentis’inde ise
cementum ile örtülmüştür (Rum. incisiv dişleri).
• Dentin, ruminantların molar ve premolar dişleri ile equidelerde
tüm dişlerinde cementum ve enamelum tarafından örtülmüştür.
• Ruminant ve equide molar ve premolar dişlerin facies
masticatoriası ve equidelerin incisiv dişlerinin facies
incisivasında diğer tabakalarla tarafından örtülmemiştir.
• Bu tabakanın orta kısmında bulunan cavum dentis içerisinde
pulpa bulunur.
70

• Enamelum (Subs. adamantina); Mina tabakası beyaz renkli
ve dişin en sert tabakasını oluşturur.
• Equidelerin tüm dişlerinde ve ruminantların molar ve
premolar dişlerinde mina tabakası, fildiş tabakasını tamamen
kapatmıştır.
• Ruminantların incisiv dişlerinde sadece corona dentis’i
kapatmıştır. Ruminant ve equidelerin premolar ve molar
dişlerinde bu tabaka dentin içerisine doğru oluklu girintiler
yapmıştır, bu girintiler dişin aşınma yüzeyinde kristalar
şeklinde görülür
• Cementum (Subs. ossea) ; Koyu sarı renktedir, spongioz
kemiğe benzer. Ruminantların incisiv dişleri hariç herbivorların
tüm dişleri bu tabaka tarafından örtülmüştür. Cementum
ayrıca enamelum kıvrımları arasındaki boşlukları
doldurmuştur. Bu tabaka brachyodont dişlerin sadece radix
dentis’inde bulunur.
71

Diş Çeşitleri
i• Brachydont (basit dişler):
• Çıktıktan sonra büyümeye devam etmeyen
dişlerdir. Belirgin bir taç, boyun ve kök
kısımlarına bölünebilir.
• İnsan, karnivor ve domuzlardaki dişler bu
tiptedir
72

Hipsodont (kompleks dişler):
• Devamlı çıkan, büyüyen dişlerdir. Bu dişler belirgin bir
taç, boyun ve köke sahip değildir. Bunlar daha ziyade
kökten ibaret olarak kabul edilirler.
• Equidelerin tüm dişleri hypsodont tiptedir. Yani bu
dişlerin radix dentis’inde bulunan foramen apicis dentis
geniştir ve yaşam boyu açık kalır, dolayısıyla bu dişler
yaşam boyu uzama yeteneğine sahiptir (yılda 2 mm).
• Ruminantların (molar dişleri), kemiricilerin kesici
(incisive) dişleri ile domuzların köpek dişlerini kapsar.

Diş yapısı
• Enamelum (substantia adamentina)- Mina
• Brachyodont - corona
• Hypsodont – corpus
• Dentinum (substantia eburnea) – Fil dişi
• Cementum (substantia ossea)- Seman
• brachyodont-radix hypsodont-hertarafını
enamelum
dentinum
pulpa
cementum
75

• Bir yaşındaki atın bütün geçici dişleri çıkmıştır. Üç
yaşına geldiğinde, bir çok atın kalıcı merkez
dişleri alt ve üst çenede yerini alır. Kalıcı dişler
geçici dişlere göre yapısal olarak daha büyüktür
ve koyu renktir.
• At 5 yaşına geldiğinde, tüm geçici süt dişlerin
yerini kalıcı dişler alır. Canin diş çıkmaya
başlamıştır. Bu noktada at “tam bir
ağıza”sahiptir.
77

78
Atlarda yaş tayininde dişin mediolateral ve rostrocaudal çapı önem
taşır. Şöyle ki, 5 yaşındaki hayvanda mediolateral çap rostrocaudal
çapın iki katıdır. 15 yaşında çiğneme yüzü yuvarlaklaşır ve çaplar
eşit olur. 20 yaşında rostrocaudal çap mediolateral çapın 1.5 katı
olur ve diş üçgen şeklini alır. 30 yaşında ise iki katıdır.

• Galvayne Olugu:
• İlk oluk at 10 yaşına geldiğinde damak hizasında dişin tam
ortasında oluşur. Onbeş yaşına gelen bir atın Galvayne oluğu dişin
yarısına kadar uzanır. Yirmi yaşına gelen atın dişi tamamen
Galvayne oluğu ile kaplanırken yirmi yaşından sonra bu oluk dişin
üst tarafından itibaren kaybolmaya başlar.
• Yirmibeş yaşına gelen atın Galvayne oluğu sadece dişin alt
kısmında görülür. Otuz yaşına gelen bir atın dişinde Galvayne oluğu
tamamen kaybolmuştur.
15 yaşında10 yaşında 20 -21 yaşında
79

10 yaşında
15-16 yaşında 20-21 yaşında
25-26 yaşında
30 yaşında
80

Diş Formülleri
Dişler - ruminant - monogastric
Dentition Pattern of Adult Domestic Animals.
Incisors Canines Premolars Molars
Sheep 0
8
0
0
6
6
6
6
Goats 0
8
0
0
6
6
6
6
Cattle 0
8
0
0
6
6
6
6
Horses 6
6
2
2
6-8
6
6
6
Swine 6
6
2
2
8
8
6
6

TÜKRÜZ BEZLERİ
• Tükrük bezlerinden gelen salgılar enzimler içerir (amilazla
sindirime başlar karbonhidratlar), su (nemlendirir) herikisi
birlikte çalışarak yutmaya yardımcı glikoproteinler
(yağlandırıcı) içerir.
• Sekretuar IgA, laktoferrin ve lizozim tükrükte koruyucu
işlevleri yerine getirir.
• Amylase omnivorların tükrük bezlerinde bulunur tıpkı; rat
ve domuzlar gibi, kedi ve köpeklerde yoktur.
• Lipaz: emziren bazı genç hayvanlarda veya yüksek sütlü
diyetlerde (örn. Buzağılarda) bulunabilir. tükrük yüksek
konsantrasyonda sodyum içeriyorsa nötrleştirici bir işlev
görebilir .Bikarbonat ve fosfat (örneğin sığır).
• Salya, köpeklerin soğutulmasını buharlaştırmada kullanılır.

• Domuz hariç caudal olarak yerleşmiş olan palatinal tükrük
bezleri bulunur.
• Sert damakta mukoza dürümleri ruge palatini görülür.
• Ruminant’larda pulvinus dentalis adlı dişsiz üst damak
bulunur.
• Ruminantlarda tükrük üretimi çok fazladır. Ergin bir inekte
150 lt+/gün ve ergin bir koyunda 10 l/gün değerlerine
ulaşabilmektedir. Tükrük üretimi süreklidir.
• Tükrük aynı zamanda rumen mikroorganizmaları tarafından
kullanılabilecek N (üre ve mukoproteinlerden), P ve Na
kaynağı olarak ta önem taşır.
• Tükrük tekmideli hayvanlardaki diğer fonksiyonları dışında
ruminantlarda güçlü bir tamponlayıcı güce sahiptir, rumen
pH’sını kabul edilebilir sınırlarda tutulmasında önemli rol
oynar.

GLANDULAE SALIVARIAE
( Tükrük Bezleri )
Glandulae Salivariae Minores ;
Gll. Labiales, Gll. Buccales, Gll. Linguales, Gll.
Palatinae, Gll. Paracarunculares
Glandulae Salivariae Majores ;
Gl. Parotis, Gl. Mandibularis, Gl. sublinguales

Glandulae Salivariae Majores
Gl. Parotis
ductus parotideus
Vestibulum buccale
Papilla parotidea = Papilla salivalis
Gl. Mandibularis
ductus mandibularis
caruncula sublingualis
Gl. Sublinguales
Gl. Sublingualis monostomatica ( At’ta yok )
ductus sublingualis major
Gl. Sublingualis polystomatica
ductus sublinguales minores
recessus sublingualis lateralis

• Parotid gland: Kulak altında bulunur. Akıtıcı kanalı
ductus parotideus. Bu kanal carnivor-koyun keçilerde
masseteri çaprazlar vestibulum buccale’ye açılır.
Açıldığı yerde papilla parotidea yapar. Üst çenede
kedilerde 2., koyunlarda 4. , keçi-köpek ve eq. de 5.
molar diş hizasına açılır.
• Equidea ve Ruminatlarda tükürük kanalı inc.vasorum’dan
geçerek dış yüze kıvrılır yukarı çıkar ve vestibulum
buccale’ye açılır.
• Mandibular gland: Alt çenede ala atlantis ile
basihyoideum arasında bulunur. Ruminatlarda
Gl.parotis’ten daha büyüktür. Akıtıcı kanalı (ductus
mandibularis) bezin ön ucundan çıkar. Cavum
sublinguale apicale deki caruncula sublingualis’e açılır.

• Sublingual gland: Recessus sublingualis’te (dilin yan
kısımları) mukoza altında bulunur. Gl. Sublingualis
monotomatica ve polystomatica olmak üzere iki
tanetdir. Monostomatica equidelerde bulunmaz.
• Bez sığırlarda koyun ve domuzlarda mukoz hücreler
içerirken kedi ve köpeklerde seromukoz (mix) bir bezdir.
Monostomatica’nın akıtıcı kanalı ductus sublingualis
major caruncula sublingualis’e , polystomaticanın akıtıcı
kanalı olan ductus sublingualis minor ise cavum
sublinguale laterale’ye açılırlar.
• Küçük tükrük bezleri de vardır. Bunlar seromucous
bezlerdir. (labial, buccal, molar, lingual, palatine ve
(yalnız carnivor’larda bulunan) zygomatic bezlerdir).
• Küçük tükürük bezleri etrafında bir doku kapsulası
içermezler..

salivary glands cattle
Gld.parotis
Gld.mandibula

Gld.parotis
Gld.buccalis dorsales
Gld.buccalis ventralis gld mandibularis

Tükrük bezleri ve Akıtıcı
kanalları

Tükrük bezleri ve salgıları
Gland Sekresyon tipi Asıl unsurları
Parotid Seröz Su, enzim, iyonlar
Submaxillary Müköz veya mix Mucin (mucous), mucin
+ enzim(mix), su
Sublingual Müköz veya mix Mucin (mucous), mucin
+ enzim(mix), su

Dil , Lingua ( L ) , Glossa ( G )
Apex linguae
Frenulum linguae
Corpus linguae
Radix linguae
Dorsum linguae
Torus linguae ( rum )
Fossa linguae ( bo )
Caruncula sublingualis
Cartilago dorsi linguae ( eq )
Sulcus medianus ( car )
Lyssa ( köpek )
Papilla linguae

Lyssa ( köpek-Kedi)
• KÖPEK KEDİ

Papilla Linguae
Papilla mechanicae
papillae filiformes
papillae lentiformes
papillae conicae
Papilla gustatorii
papillae fungiformes
papillae vallatae
papillae foliatae

• Yak sığırının dili :(A) a, Radix ligua; b, corpus lingua; c, apex
lingua; d, sulcus transversus linngua. (B) 1, papillae vallate. (C)
2, papilla fungiform e; 3, papillae filiform. (D) 4, 5, papillae
conical; 6, papillae lenticular.

• İneğin Dili: (A) a, radix lingua; b, corpus lingua; c, apex lingua (B) 1, papillae vallate;
2, papillae conical; 3, papillae lenticular. (C) 4, papillae fungiform; 5, papillae
filiform. (D) 2, papillae conical; 3, papillae lenticular; (E) 4, papillae fungiform; 5,
papillae filiform.

DİL KASLARI
İç Dil Kasları Dış Dil Kasları
- Fibrae longitudinales - M. genioglossus
- Fibrae trasversa - M. hyoglossus
- Fibrae perpendiculares - M. styloglossus
Hyoid Kasları
M. mylohyoideus
M. geniohyoideus
M. stylohyoideus
M. occipitohyoideus
M. keratohyoideus
M. hyoideus transversus
M. sternohyoideus
M. sternothyroideus
M. omohyoideus

Tonsillae ( Bademcikler )
tonsilla lingualis ( eq, bo )
tonsilla palatina ( sus’ta yok )
tonsilla veli palatina ( eq, sus )
tonsilla paroepiglottica ( ov, cap, sus, fe )
tonsilla pharyngica
tonsilla tubaria ( car’da yok )

Ağız Boşluğunun Tabanı
Cavum sublinguale apicale
frenulum linguae
organum orobasale (vomeronasal organ)
Recessus sublingualis lateralis
( cavum sublinguale laterale )
plica sublingualis

Sol vomeronasal organ (At) Sagittal section. Sol lateral görünüm
J birinci incisiv diş; a Ductus vomeronasalis; b ductus incisiva; 1 vomeronasal
kanalın açılış yeri; 2 Cartilago vomeronasalis ; 3 nasal mukozanın kenarı

PHARYNX
( Yutak)
Choana (2)
Ostium pharyngeum tubae auditivae (2)
( ostium pharyngeum tubae pharyngotympanica )
Aditus pharyngis = Isthmus faucium
Aditus laryngis
Aditus esophageus
Pars nasalis pharyngis ( nasopharynx )
Pars oralis pharyngis ( oropharynx )
Pars laryngea pharyngis ( laryngo pharynx )
Fornix pharynx

Pharyx’in işitirakleri
• 7 iştiraki vardır.
* ostium pharyngeum tubae auditivae ( 2 )
* isthmus faucium
* choanae ( 2 )
* aditus oesophageum
* aditus laryngea

ESOPHAGUS
• Musculomembranous yapılı bir tüp organdır. Farenks
ve mide arasında uzanır.
• Atlarda uzunluğu yaklaşık : 125 to 150 cm.
• Median hatda larynx ve trachea üzerinde dorsal
olarak başlar.
• 4. cervical omurdan itibaren trachea’nın sol
tarafına,6. boyun omurundan itibaren tracheaya
paralel olarak ilerler.
• Tracheanın ventaralineden göğüs boşluşğuna girer. 3.
thoracal omurdan itibaren tekrar dorsale yönelir
aortanın sol tarafında ona paralel olarak iki akciğer
arasında mediastinum mediumda diaframayı hiatus
esaophagustan gecerek midenin pars cardiasında
sonlanır. Burası 14. costa seviyesindedir.

trachea
Esophagus
Esophagus’un pozisyonu

• Basit Mideler
– İnsan, Domuz,Kedi, Köpek
• Komplex Mideler
– Sığır, Koyun, Keçi
• Basit Bileşik Mideler
- At
Mide Tipleri

Facies parietalis - Facies diaphragmatica
Facies visceralis - Facies intestinalis
Curvatura ventriculi minor (inc.angularis)
Curvatura ventriculi major
Extremitas sinistra - ostium cardiacum
Extremitas dextra - ostium pyloricum
Corpus ventriculi
Pars cardiaca - gll. cardiacae
Pars fundica - gll. gastrica propriae
Pars pylorica - gll. pyloricae
Tunica mucosa
Tunica muscularis
Tunica serosa

Parts of Digestive Tract‟ın
ksımları
Tek kompartmanlı Basit mideler
• İnsan,domuz, tavşan, at
– 3. kısma ayrılır
• cardiac
• fundus
• Pylorus
• Midede müsin, rennin,
• pepsin ve HCl olmak üzere 4
çeşit enzim salgılanır.

Monogastrik mide
Atlarda m. sphincter cardiae çok gelişmiştir. Bu yüzden atlar kusamazlar.
Ayrıca at midelerinin en önemli özelliklerinden biri cardia ve pylorusunun
birbirine çok yakın olmasıdır. Yani mide kendi üzerine fazlaca kıvrılmıştır..
Bunun dışında midelerinin sol kısmı saccus cecus ventriculi denilen bir
körkese şekillendirmiştir.

Ventriculus karşılaştırma
• Eq. Mide J’ye benzer : 8 – 15 litre
• Büyük Ruminantlarda : 115-150 litre.
• Omentum veya ligamentlerle karın duvarına asılırlar.
fonksiyonu equide ruminantia
mekanik Pars cardiaca rumen
reticulum
omasum
enzimatic Pars fundica abomasum

Equidea: Ventriculus
curvatura major
curvatura minor
Saccus cecus ventriculi
Incisura angularis
Margo plicatus
Pars cardiaca
Pars fundica
pylorus
oesophagus

Ventriculus
deverticulum ventriculi
Curvatura minor
curvatura major
Omentum majus
Omentum minus
1.pars cardiaca
2.pars fundica
3.pars pylorica
1
2
3
pylorus

VENTRICULUS -Ruminantia
sinister dexter
rumen
reticulum
reticulumomasum
abomasum
curvatura dorsal
curvatura ventral

Ruminant mideleri
• Ruminant mideleri dört kompartmanlıdır. Bu kompartmanlar rumen,
reticulum, omasum ve abomasum'dur. Bu kompartmanlardan ilk üçünün
(rumen, reticulum, omasum) iç yüzü yemek borusu mukozasının devamı
niteliğindeki mukoza ile yani kutan mukoza ile döşelidir.
• Bu nedenle ilk üç kompartmana ön mideler veya proventriculus denir.
Dördüncü kompartman olan abomasum ise diğer hayvanların glanduler
midelerine eşdeğerdir.
• Rumen ortamı topraklar, sulak alanlar, göller ve akarsular gibi sürekli dışarıdan
gelen mikroorganizmalara maruz kalan, açık mikrobiyel sistemlerdir .
Retikulorumende sindirim faaliyetleri tümüyle mikroorganizma faaliyetlerine
dayanmaktadır. Kolay fermente olabilen karbonhidratlarca zengin olan rumen
ortamı tükürük tarafından tamponlanmaktadır.
• Rumen hayvanın tüm kan dolaşımında bulunan kadar su içermekte ve
rumendeki nemli ortam birçok mikroorganizma türü için uygun bir yaşama
ortamı hazırlamaktadır.

• Ruminantlar hızla yer ve yutmadan önce yiyeceklerini
tamamen çiğnemez. Katı parçalar rumene gönderir.
Rumende yem karıştırır ve kısmen bakterilerce parçalanır.
Hayvan gıdayı ağzına geri gönderir ve tekrar ciğnemesi
olayına Ruminasyon denir.
• Her gün 5-7 saat ruminasyona harcar.
• Rumendeki bakteri ve mikroplar, hayvanın büyük miktarda
kaba yem (saman, ot ve silaj) tüketmesine izin verir.
• Bu bakteriler, düşük kaliteli proteini, hücrelerin büyümesi
ve bakımı için gerekli olan amino asitler haline getirir.
• Rumendeki mikroplar tarafından sindirim, büyük
miktarlarda metan gazı ve karbon dioksit üretir. Bu gazlar,
hayvanların onları yok edebileceğinden daha hızlı oluşursa,
şişkinlik –timpani-oluşur.

• Esasen ön midelerde yani proventriculus'larda oluşan kimyasal olaylar ağızda
başlatılan olayların devamı niteliğindedir.
• Ön mideler bakteriler için iyi bir ortam oluştururlar. Alınan gıdalar
bakteriler tarafından kimyasal ve fermentatif parçalanmaya tabi tutulurlar. Bu
olaya rumen fermentasyonudenir.
• Geviş getiren hayvanlarda gaz çıkarma (ructus) da önemli bir mekanizma olarak
karşımıza çıkmakatadır. Rumendeki mikrobiyel fermentasyon elimine edilmesi
gereken büyük miktarlarda gaz üretilmesine neden olmaktadır. Bu mekanizma
rumendeki gazları aşağı ve yukarı doğru zorlayan rumenin üst kesesinin
kontraksiyonları ile birlikte yemek borusu gevşemekte ve gazların çıkışına izin
vermektedir.
• Fermentasyon sonucunda açığa çıkan gazlar yemek borusu ile dışarı atılırken yem
de ağıza tekrar gönderilerek yeniden çiğnenmesi sağlanır. Bu olaya RUMİNASYON
ADI VERİLİR:
Ruminasyon

• Rumen (işkembe): Ön midelerin
(proventriculus) en büyüğüdür. Karın
boşluğunun sol kısmını işgal eder.
Rumen'in ön ucu, extremitas cranialis, 8.
interkostal aralık düzeyindedir. Bu uca
esophagus açılır. Bu uç aynı zamanda
ostium ruminoreticulare denilen bir
delikle reticulum'la iştirak halinde olduğu
seviyedir. Arka ucu olan extremitas
caudalis, pelvis girişinde yer alır ve kör
kese durumundadır

Buzağılarda
• Süt doğrudan abomasuma gittiği için rumen +
reticulumun bir fonksiyonu yoktur.
• Süt abomasuma fizyoljik olarak sulcus ventriculi
ile gider.
• Birkaç haftalığa kadar: rumen + reticulum =
abomasum.
• 12 haftalık olduğunda : r+r = 2 katı (abomasum)

RUMEN’ İN KISIMLARI
- Extremitas cranialis - Extremitas caudalis
- Facies parietalis - Facies visceralis
- Curvatura dorsalis - Curvatura ventralis
Sulcus ( transversus ) cranialis
Sulcus ( transversus ) caudalis
Sulcus longitudinalis dexter
Sulcus longitudinalis sinister
Sulcus accessorius dexter
Insula ruminis
Sulcus coronarius cranialis
Sulcus coronarius caudalis
Saccus cecus craniodorsalis = Atrium ruminis
Saccus cecus cranioventralis = Recessus ruminis
Saccus cecus caudodorsalis
Saccus cecus caudoventralis
Pila ruminis
Papilla ruminis

• Rumen : papilla ruminis ve kalınlaşmış  pilae ruminis
• Reticulum: bal peteği şeklinde  cellulae reticularis
• Omasum : Yaprak şeklinde uzun kıvrımlar  lamina
omasi.
• Abomasum : yumuşak kırmızımsı büyük uzunlamasına
kıvrımlar Plicae abomasi
Rum. midelerin mucozası

• A- dorsal kese
• A’-ventral kese
• B-reticulum
• C-omasum
• D-abomasum
• a-rumenin dorsal curvatura
• b-rumenin ventral curvaturası
• c,c’- sulcus longitudinalis dext.
• c’’-insula ruminis
• d-cranial oluk
• e- caudal oluk
• f-sulcus coronarius dorsalis
• g-sulcus coronarius ventralis
• h-caudodorsal kör kese
• i-caudoventral kör kese
• k-rumenin cranial kesesi
• m-dorsal ve cranial kese
arasındaki yüzeysel oluk
• n-sulcus ruminoreticularis
• O-esophagus
• P-curvaturamajor
• Q-curvatura minor
• R-fundus ve corpus
• S-pyloric kısım
• T-pyloris

Papilla ruminis
En büyük papilla cranial ventral kesede bulunur(1-3 mm). En
küçük papilla ise cranial dorsal kesede bulunur (1mm). Rengi
daha açıktır.

RETİCULUM’un fiziksel muayenesinde
anatomik özellikler
• Reticulum:
• İnspection (Gözle muayene): intrathoracic pozisyonda
olduğu için mümkün değildir.
• Palpation: intrathoracic pozisyonda olduğu için mümkün
değildir.
• Auscultation: Karnın ventral’inde 6.-7. intercostal aralıktan
yapılan dinlemede gürültülü bir guruldanma şeklinde ses
elde edilir. Dakikada yaklaşık kısa aralıklarla 2 kez kontrakte
olur. Eğer RPT var ise gürültüsü trachea’dan gelir. Trachea
nın dinlenilmesi teşhisi kuvvetlendirir.
• Reticular area: Yabancı cisim olduğunda ağrı olacağı için
percusyon ve ağrı deneyi yapılır. Sternum üzerine ani baskı
ile test yapılır.
140

• Sığırların besin maddeleri ile
birlikte aldıkları yabancı ve
delici cisimler reticulum'un
kontraksiyonu sonucu sırasıyla
önce reticulum'un duvarını
deler.
•
• Diaphragma'nın hareketleri bu
cisimlerin ilerlemesini
sağladığından aynı delici
cisimler pericardium'u da
delebilir.
• Bunun sonucu olarak
reticuloperitonitis traumatica
ve pericarditis traumatica
şekillenir
• Reticulum bulunduğu yer
itibariyle muayenesi
yapılırken sadece
askültasyon uygulanabilir.
• Bunun içinde sol tarafta 6.
ve 7.inci interkostal
aralıktan yapılır.
• Çünkü 3-5. intercotal
aralıkta kalp
bulunmaktadır.
141

RPT
• RPT li bir hayvanın duruş şekli. Kuyruk kalkmış, sırt
kamburlaşmıştır. Cidago bölgesinde uygulanan ağrı
deneyi. Aynı zamanda hekim trachea’yı da dinleyerek
anormal inleme sesini tespit etmeye çalışır
142

RETiCULUM (Börkenek)
MUKOZASI
• Kalbin hemen gerisinde diaframaya yaslanmış olarak median
hatta bulunur. Mukozası cellula reticularis denilen bölmelere
sahiptir.
• Cellula reticularis’lerin tabanında ve kenarlarında papilla reticularis’ler
bulunur.

omasum
– Sığır midelerinin yaklaşık % 7-8ini kapsar.
– Suyun en fazla emildiği yerdir.
• Omasum (kırkbayır): Orta
çizginin hemen sağında karın
boşluğunun uzun ekseninin
orta 1/3'ünde, 9.-12. torakal
omurların iz düşümü
bölgesinde yer alır.
• Günde yaklaşık 80-100 litre
reticular içeriği kendine bir
tulumba gibi çeker.
• Omasum'un iç yüzü laminae
omasi denilen yüksek
mukoza yaprakçıklarıyla
doludur

ABOMASUM
Curvatura major Plicae spirales
Curvatura minor
Facies parietalis
facies visceralis
Erginlerde ; Rumen – Abomasum – Omasum – Reticulum
Yavrularda ; Abomasum – Rumen – Omasum – Reticulum
K. rum. da ; Reticulum , omasum’dan büyük

Abomasum
• Abomasum ile iştirakini ostium omasoabomasicum
sağlar. Bu delik sekizinci kaburganın alt ucunun
izdüşümü yakınında bulunur.
• Omasum anatomik özelliği nedeniyle inspeksiyon (gözle
gözlem), palpasyon veya percussion yöntemiyle
muayene etme imkanı yok gibidir.
• Sağ tarafta : 8-9. kaburgalar arasından parmak uçlarıyla
palpasyon yapılabilir.
–Abomasum gerçek midedir.
–Gelişmiş hayvanlarda midenin %7-8 ini oluşturur.
Genç buzağılarda %70 ni oluşturur.

Abomasum (şirden,mayalık)
• Geviş getiren hayvanların asıl midesidir. İnsan ve öbür
hayvanların midelerinin karşılığıdır.
• Orta çizginin sağında bulunur. Organın iç yüzü
tamamen glanduler mukoza ile kaplıdır. iç yüzeyinde
plicae spirales abomasi denilen mukoza kıvrımları
vardır.
• Sağa yada sola (%90) deplasman olduğunda
hypochondiriak bölgede şişkinlik dikkati çeker.
147

Sığırda abomasum'un palpasyon alanı.
1-Omasum, 2- Abomasum, 3-Pylorus,
4-Doudenum, 5. Abomasum içeriğ'i
• Basit bir dilatasyon
durumunda (fonksiyonel
veya mekanik pylorus
stenozunda) abomasum
ventral pozisyonda kalır ve
geriye doğru uzanır.
• Patolojik yer değiştirme
olaylarında ise abomasum
gaz ve sıvı ile dolar,
gerginleşir, hacmi artmış
olur.
• Böyle durumlarda, organ ya
rumenin soluna veya yukarı
sağa veya sağ karın duvarı ile
barsakların arasına girerek
yerini değiştirir.
148

Rumen iç görünüm Abomasum
149

Abomasum’un muayenesi
• İnspectionla, Auscultasyonla ve
percusyonla muayenesi imkansızdır.
• Abomasum, karnın sağ tarafında,
ventral’de 7. ve 10.uncu kostaların
arasında ve onların alt uçlarının
altında bulunduğundan bu bölgeye
abomasum'un palpasyon bölgesi
denir.
• Abomasitis yada ülser olduğu
durumlarda palpasyon aralığında
AĞRI OLUR
• Göbek ile xiphoid arasındaki
bölgede bir ağrı var ise
abomasumda kumlanın belirtisidir.
• Aşırı dolgunluk nedeniyle
karnın hipokondriyak
(hypochondriac)
bölgesindeki şişkinlik gözle
incelenebilir.
• Abomasum’un sağa yer
değiştirmesi olaylarında,
karnın sağ yarımının üst
bölgesinde bir şişkinlik, sola
yer değiştirmelerde karnın sol
yarımının üst bölgesi ve açlık
çukurluğu üzerinde dışa
doğru oluşan şişkinlikler
inspeksiyonla anlaşılır.
150

Abomasum – inside view
ABOMASUM (Şirden) Mukozası
• Abomasum (şirden) Vücudun sağında bulunur.
Glandular mukoza ile kaplıdır.

Palpasyonla muayene
• Yaygın bir abomasitis ve
ülserleşme olduğunda
abomasum bölgesinin
palpasyonuyla ağrı olgusu
ortaya çıkarılabilir.
Abomasum'da kum vs. gibi
yabancı maddelerin
bulunması halinde
cartilago xyphoidea ve
göbek arasındaki bölgeye
yapılan palpasyonda
krepitasyon sesi veya kar
üzerinde yürürken çıkan
sese benzer sesler
duyulur.
• Abomasum'un sağa yer
değiştirme: sağa
deplasman olaylarında
abomasum, karın
boşluğunun sağ yarımının
pelvise kadar olan
bölgesini kaplamış
durumdadır.
• Sola yer değiştirme:
• sol açlık çukurluğunun
caudo-dorsalindeki
bölgede durduğu
saptanabilir.
152

Oskultasyon:
• Abomasum'un %90 sola yer
değiştirmesi olaylarında,
steteskop, perkusyonla saptanan
timpanik seslerin duyulduğu alan
üzerine konur.
• Hayvanı ya sarsmak veya steteskop
tanburunun çevresine perkusyon
çekicinin sapıyla veya fiske ile
vurmakla, bölgede su sıçraması
sesi veya zil sesinin yansıması
şeklinde sesler duyulur.
• Bu sesler "metalik çınlama sesi,
vınlama, tınlama, su sıçraması (su
damlasının madeni bir kaba düştüğü
zaman çıkardığı sesi andıran sestir)
“PİNG “ sesleri olarak
isimlendirilir.
• Bir bölgenin steteskopla
muayenesi yapılırken,
steteskop tanburunun
çevresine fiske veya perkusyon
çekici sapıyla vurmakla yapılan
muayeneye auskultasyon-
perkusyon yöntemi denir.
• Abomasumun auskultasyon ve
perkusyon yöntemiyle yapılan
muayenesinde, duyulan sesler
(zil sesinin yansıması
şeklinde, su sıçraması,
vınlama, tınlama sesleri)
abomasumun yer
değiştirmesinde özel semptom
olarak kabul edilir.
153

Normal Anatomi
Soldan görünüş
Normal Anatomi
Sağdan görünüş
154

• Normal yapı ve Abomasum sola deplasman hali.
• Sola deplasman olduğunda dirsek ile tubercoxa arasındaki hayali
düzlemin üst tarafında bir şişkinlik oluşturduğunu hatırlamalıyız.
İçi gazla dolu olduğu için bir ping sesi alırız.(Bir çeliğe metalle
vurulduğunda yada şişeye metalle vurulduğunda çıkan ses gibi)
155

Abomasumun sağa deplasmanı
156

Abomasum’un sola
deplasmanında ilerleme
aşaması .Soldan görünüm.
Topografik olarak abomasumun
sola yer değiştirmesi. Steteskopla
yada percsusyonda anormal
olarak ping sesi elde ettiğimizde
abomasumun sola yer değişimi
gösterilmiştir.
157

Abomasum’un sağa deplasmanı
158

BARSAK UZUNLUĞU
(Metre)
CANİS BOS EQUUS
İntestineum Tenue 1,8-4,8 27-49 19-30
Duodenum 0.2-0.6 0.9-1.2 1-1.5
Jejunum 1.6-4.2 26-48 17-28
ileum - - 0.7-0.8
İntestinun Crassum 0.28-0.9 6.5-14 6-9
Cecum 0.08-0.3 0.5-0.7 0.8-1.3
Colon- Rectum 0.2-0.6 6-13 5.5-8
Tüm barsak uzunluğu 2-5.7 33-63 25-39

• DUODENUM - 12 parmak barsağı
• JEJENUM - Boş barsak
• ILEUM - Düz barsak
INTESTINUM TENUE
(İnce Barsaklar)

• DUODENUM
• Pars cranialis
• Ampulla duodeni
• Ansa sigmoidea ( flexura portalis ) ( Su, Ru, Eq)
• Flexura duodeni cranialis ( flexura prima)
• Pars descendes
• Flexura duodeni caudalis ( flexura secunda )
• Pars transversa
• Pars ascendes
• Flexura duodenojejunalis ( Flexura tertia )
• Plica duodenocolicum (colon’la bağlantısı)
• Papilla duodeni major (Ru, Eq, Car)
• Ductus choledochus
• Ductus pancreaticus
• Papilla duodeni minor (Eq- Öküzlerde)
• Ductus pancreaticus accessorius
• Gl. duodenales

Ruminant
• Öküzün Pancreası. Caudaventral görünüm.
• A Descending duodenum; a corpus; b sol lob ; c Sağ lob; 2 Ductus
pancreaticus accessorius(Sadece öküzlerde var); 2' Ductus
pancreaticus accessorius’un açıldığı papilla dudeni minor; 3 Incisura
pancreatis.

EQUİDEA
• Atların Pancreas’ı.
• Caudoventral görünüm.
• A, A' Duodenum’un cranial kısmı,
A Duodenum’un flexura
proximalis’i;
• a Corpus;
• b Sol lob;
• c Sağ lob;
• 1 Ductus pancreaticus; 1' Ductus
pancreaticus’un açıldığı papilla
duodeni mayor.; 2 ductus
pancreaticus accessorius; 2'
Papilla duodeni minor ile ductus
pancreaticus’un açıldığı yer; 3
Portal vein 4 ductus hepaticus.

Jejunum ve ileum
• En uzun
• En hareketli,
• En kıvrımlı bölümüdür.
• 3-3.5 m Jejunum
• 1.0 m Ileum
• Tamamen intraperitonealdir
• Mesenterium
JEJENUM
Plica duodenocolicum Ansa jejunalis Plica iliocecale
ILEUM
Ostium iliale ( ostium iliocecale )

Duvar Yapısı
• Tunica serosa
• Tunica muscularis
– Tela submucosa
• Damar, sinir ve
• lenfatikleri içerir
• Tunica mucosa
• Gll.intestinales
• Peyer bezleri (Jejunum)
• Payerplakları (Ileum)

JEJENUM ile İLEUM MUKOZA
FARKLILIKLARINA DİKKAT

Besinlerin kana karışmasıve
dolaşımı
Gıda içeriği barsaklardan geçerken
parçalanma ve sindirilme olayından sonra
emilen protein, mineral madde,
şeker,vitamin gibi maddeler v.portalis aracılı
ile karaciğere gelir.
Karaciğer; gelenlerin analizini ve
değerlendirmesini yapar . V.cava caudalis
adlı ana toplar damara verir. Ana toplar
damar kalbe getirdiği kan, kalbin sağ atrium
(atirum dexter) e boşaltır. Atrium‟dan
ventriculus dexter „e gönderilen kan truncus
pulmonalis aracılığı ile akciğerlere gönderilir.
Akciğerlerde oksijenle zenginleştirilmiş
olan kan Vv. pulmonalis‟ler aracılığı ile
tekrar kalbe atrium sinistrum‟a dökülür.
Atrium sinistrum da kanı ventriculus
sinistrum‟a oradan da aorta aracılığı ile tüm
vücuda pompalanır. Böylelikle
barsaklardan emilen vitamin protein gibi
maddeler bütün vücudun barsak dokusu
da dahil istifadesine sunulur.

•Caecum
•Colon
Ascendens(çıkan)
Transvers (yatay)
Descendens(inen)
•Rectum
INTESTINUM CRASSUM
(KALIN BARSAKLAR)

CECUM
Caput ceci ( Basis ceci ) – sağ fossa paralumbalis
Corpus ceci
Apex ceci (Eq- sternuma)
Curvatura ceci major
Curvatura ceci minor
Tenia dorsalis, Tenia ventralis, Tenia lateralis, Tenia medialis,
Tenia coli
Haustrum
Plica cecocolicum
Plica iliocecale

• Teniae coli
(long.kas)
– Teniae libera
– Teniae vasculosa
– Teniae ceci
• Haustra ceci ve
coli
Tenialar.

Tunica serosa
Tela subserosa
Tunica muscularis
Stratum longitudinale
Stratum circulare
Tela subrnucosa
Tunica mucosa
Lamina muscularis mucosae
Gil. intestinales
Lymphonoduli [Noduli lymphatici]
solitariil2
Lymphonoduli [Noduli lymphatici]
aggregatil2
Cecum [Caecum]
Basis ceci [caeci]30
Corpus ceci [caeci]
Apex ceci [caeci]
Curvatura ceci [caeci] major
Curvatura ceci [caeci] minor
Haustra ceci [caeci]
Ostium cecocolicum [caeco-]
Valva cecocolica [caeco-] (eq)
Teniae ceci [Taeniae caeci]
Tenia [Taenia] dorsalis
Tenia [Taenia] ventralis
Tenia [Taenia] medialis
Tenia [Taenia] lateralis
Colon (Equide)
Colon ascendens
Colon crassum (eq)
Colon ventrale dextrum
Flexura sternalis [diaphragmatica
ventralis]
Colon ventrale sinistrum
Flexura pelvina
Colon dorsale sinistrum
Flexura diaphragmatica [dorsalis]
Colon dorsale dextrum
Ampulla coli
Ruminant
Ansa proximalis coli (Ru)
Ansa spiralis coli (su, Ru)
Gyri centripetales
Flexura centralis
Gyri centrifugales
Ansa distalis coli (su, Ru)
Flexura coli dextra
Colon transversum
Colon descendens [Colon tenue
(eq)]
Teniae [Taeniae] coli
Tenia [Taenia] mesocolica lateralis
Tenia [Taenia] mesocolica medialis
Tenia [Taenia] libera lateralis
Tenia [Taenia] libera medialis
Haustra coli
Plicae semilunares coli
Rectum
Ampulla recti
Canalis analis
M. sphincter ani internus
Linea anorectalis
Zona columnaris ani (ca, su)
Columnae anales
Sinus anales
Gl. anales
Zona intermedia
Linea anocutanea
Zona cutanea
Sinus paranalis (Car)
Gl. sinus paranalis
Gil. circumanales (ca)
M. sphincter ani externus
Anus
INTESTINUM CRASSUM

Kalın Barsaklar
• Caecum‟dan anus‟e kadar , Ters “)” parantez Şeklinde
(köpek) , Na ve su emilimi ,ileti, depolama gibi fonksiyonlar
ile barsak florası (K vit. sentezi) yapar
• Caecum-colon-rectum

• Caecum:Kör barsaktır. Domuz hariç tüm evcil
memelilerde sağ tarafta bulunur. insan ve
tavşanda proc.vermiformis (appendix)
bulunur.Equus’un dışında tüm hayvanlarda
serbest olan kör ucu pelvis’e dönüktür. Equus
da diaframaya bakar.
• Colon: En basit şekli Carnivorda bulunur.Sağda
sekumdan ayrıldıktan sonra diaframaya
yönelir(colon ascendens), diaframada flexura
coli dextra‟yı yapar sola geçer.Sola ilerleyen
kısmı colon transversum adını alır.Sol tarafta
flexura coli sinistra‟yı yapar ve dik bir
kıvrımla cauda‟le yönelir.Colon Descendens
adını alarak pelvis boşluğuna gelir. Rectum
olarak sonlanır.

• Equidea ‘da:uzunluğu ve çapı itibariyle dikkat çeker. Üst
üste binmiş ucu arkaya bakan ters “U” şeklindedir.
Sekumdan sonra diaframaya giden parcasına colon ventrale
dextrum denir.
• Diaframa seviyesinde flexura diaphramatica ventrale
yaparak sola ve geriye yönelir.Pelvis giridine kadar olan
ilerleyen bu kısmına colon ventrale sinistra denir. Pelvis‟te
flexura pelvina‟yı yaparak kendi üzerine kıvrılır. sol tarafta
başa doğru önceki parcanın üstünde colon dorsale sinistrium
olarak ilerler.
• Diafram seviyesinde felxura diaphramatica dorsalis‟i yapar ve
tekrar colon dorsale dexrum olarak sekum seviyesine gelir.
Sonra a.mesenterica cranialis‟in önünden sola kıvrılır ve
colon transversum adını alır.sol taraftaki parcası colon
descendens yada colon tenue adını alır . Ampulla recti adlı
genişlemeyi yapar ve sonra rectumu oluşturur.

Eq. ; Colon crassum
Colon ventrale dextrum
flexura sternalis ( flex. diaph. vent. )
colon ventrale sinistrum
flexura pelvina
colon dorsale sinistrum
flexura diaphragmatica ( flex. diaph. dors. )
colon dorsale dextrum
diverticulum gastroideum ( ampulla colli )
Colon parvum ( colon descendes , colon tenue )

• Ampulla Recti: koyun, keçi ve kedide bulunmaz
• Ruminatlarda: Colon önce ansa poximalis coli
adı verilen ilk kıvrımla kendi üzerinde sarmal
kıvrımlar oluşturmaya başlar. Bu kıvrımlar
merkezde flexura centralis isimli kıvırımı
yaptıkdan sonra kendi üzerinde geriye doğru
tekrar devam eder.Ve başlangıçtaki gibi ansa
distalis coli ile biter. Bu aradaki kısma ansa
spiralis coli adı verilir. Buraya kadar ki kısım
colon ascenden olan kısımdır.
• Sonra Eguus da olduğu gibi colon transversum
ve colon descendens olarak tanımlanan kısımlar
genel seyre uygundur.

Rum. ;COLON
Ansa proximalis coli
Gyri centripetales
Flexura ( ansa ) centralis
Ansa spiralis coli
Gyri centrifugales
Ansa dorsalis coli

Etçiller ve İnsan ;
Colon ascendens
Colon transversum
Colon descendes

HEPAR
• Facies diaphragmatica
• area nuda
• sulcus venae cavae
• Facies visceralis
• porta hepatis
• impressio gastrica
• impressio duodenalis
• impressio renalis

Margo dorsalis ( margo obtusus ), Margo ventralis ( margo acutus)
impressio esophagea inc. interlobaris
fossa vesicae felleae
vesicae fellea
inc. ligamenti teretis
ligamentum teres hepatis
Margo dexter, Margo sinister

HEPAR (Karaciğer)
Regio abdominalis cranialis’te,
ruminantlarda tamamen, diğer
türlerde büyük bölümü regio
hypochondrica dexterde
diaframaya dayanmış olarak
bulunur.
Hepar, solda lobus hepatis sinister,
sağda lobus hepatis dexter, lobus
quatratus, lobus caudatus olmak
üzere 4 lobu varır. Lobus caudatus
hayvan türlerine göre proc.
caudatus ve proc. papillaris olmak
üzere bir veya iki çıkıntı
şekillendirir.
Proc. papillaris ruminat ve
carnivorlarda bulunur
• Safra kesesi (vesica
fella)
• at,
• deve,
• devekuşu,
• fare,
• geyik,
• beç tavuğu,
• papağanda yoktur.
189

Rum; Lobus ( hepatis ) dexter
Lobus ( hepatis ) sinister
Lobus intermedius
lobus supra portalis ( lobus caudatus )
proc. caudatus
proc. papillaris ( rum, car )
lobus infra portalis ( lobus quadratus )

Eq ; Lobus sinister lateralis et medialis
Lobus dexter
Lobus quadratus
Lobus caudatus
Equude’lerde lobus
caudatus’un proc.papillaris’i
yoktur. Sadece
proc.caudatus’u vardır. Sağ
yarım diaframaya fazla
girdiğinden sağ böğrekle
ilişkisi kaybolmuştur. Sağ
böbreğin impressio renalis’i
görülmez.

Car ; Lobus sinister lateralis et madialis
Lobus dexter lateralis et medialis
Lobus quadratus
Lobus caudatus
Carnivor’larda: lobus
caudatus oldukca
büyüktür. Proc.
caudatus’un ucunda
impressio renalis vardır.
lobus guadratus diğer
loblara nazaran daha
küçüktür. İnc.
İnterlobaris’ler ile sağ ve
sol lop ikişer parçaya
ayrılmıştır

Safra kesesi
Vesica fella
• lobus hepatis dexter ile lobus
quadratus arasında bulunur.
• Hepar içindeki ductus
biliferiler birleşerek ductus
hepaticus communis’i
oluşturur. Bu kanal vesica
fella’nın akıtıcı kanalı olan
ductus cysticus ile birleşerek
ductus choledocus’u
oluşturur.
• Oluşan kanal, papilla duodeni
major vasıtasıyla duodenum’a
açılır.
193

Bağlantıları
• Hepar’ın visceral yüzü, midenin visceral
yüzüne ve duodenum’a porta hepatis
çevresinden çıkarak curvatura ventriculi
minor'a ve duodenum'un proximal
bölümüne giden ligamentum
hepatogastricum ve ligamentum
hepatoduodenale isimli periton
dürümleriyle bağlanmıştır. Bu iki ligament
birbirleriyle aralıksız bir şekilde birleşerek
omentum minus’u oluşturmuşlardır.

• Hepar’ın facies diaphragmatica’sı, diaphragma'ya vena
cava caudalis ve for. vena cava caudalis'in ventral ve
lateral'inden hepar’a geçen lig. coronarium hepatis ile
bağlanmıştır. Ayrıca fissura ligamentum teretis
düzeyinde, hepar'ın ön yüzünden çıkan lig. falciforme
hepatis, diaphragma'nın sternal bölümüne kadar uzanır.
Bunun serbest olan caudodorsal kenarına vena
umbilicalis'in lig. teres hepatis isimli içi tıkalı kalıntısı
yapışmıştır. Bu umbilicus'a (göbek) kadar uzanır. Göbeği
tam kapanmamış veya kurumamış buzağılarda burası
enfeksiyon yolu olabilir.
• Sağ ve sol loplar diaphragma'ya lig. triangulare dexter
ve sinister aracılığı ile bağlanmışlardır.

Lig. triangulare dextrum et sinistrum
Lig. falciformis
Lig. coranarium
Lig. hepatogastricum
Lig. hepatoduodenale
Lig. hepatorenale

Safra kesesi kanalları
• Karaçiğer dokusundan gelen ductus biliferiler birleşerek
ductus hepaticus‟u oluşturur. Bu kanala safra kesesinin
ductus cysticus‟u da katılır ve ortak tek bir kanal olan
ductus cholodicus ile duodeniuma açılır.

• Sığırlarda karın abdominal duvarın sağdan görünüşü. Karaciğerin biopsi alanını
gösterir. (SONDAN İKİNCİ İNTERCOSTAL ARALIK)
• Düzlem üzerine düşen seviyenin altından girilmesi SAFRA KESESİNİN DELİNME
RİSKİNİ ORTAYA ÇIKARIR.
• 1. Akciğer
• 2. Karaciğer ; 3. sağ böbrek; 4. safra kesesi; 5. phrenico-costal hat; X karaciğer
biopsi yeri
200

Atlarda(biopsi) alanı
• Atlarda (biopsi) alanı:
• Sağ tarafta
• 1-Tuber coxae’dan dirsek
eklemine bir düzlem çekilir,
• 2-Tuber coxae’dan omuz
eklemine bir düzlem çekilir.
• 3-Arada kalan 12. yada 13.cü
inter costal aralıktan biopsisi
yapılır.
• Sağ taraftan uygulanır 2 yol
izlenebilir.
• 1-Tuber coxae’dan omuz
eklemine bir düzlem çekilir.
Düzlemin 11th (Sondan ikinci
intercostal) aralığından
yapılır
• 2- Sağ fossa paralumbalis in
ortasından yere paralel bir
düzlem çekilir.
• Bu düzlemin 11.intercostal
aralık hizasından biopsisi
yapılır
201
Sığırlarda(biopsi) alanı

• Topographical işaretler. Karaciğer biopsi alanını
gösterir. Sağ taraf. 203

• Karaciğerin muayesi :
• Kaburgaların altında kaldığı için costa kemeri dışına taşan kısımdır. Ancak
palpe edilebilir. Atlarda normalde dışardan muayenesi mümkün değildir.
• Sığırlarda ise akciğer percusion alanına yaslanmış olarak bulunduğundan 11.
ve 13. üncü costa’ların üst 1/3 kısmından başlayan ve yaklaşık göğsün yarı
yüksekliğine kadar inen ve yaklaşık 10 cm lik (5-6 parmak genişliğinde bir
el ayası kadarki) alan Karaciğer’in percusyon alanıdır.
204

Endocxocrin
Endocrin; Insulin + Glukagon
Exocrin ; Pancreas
Lobus pancreatis dexter et sinister
Corpus pancreatis
Anulus pancreatis (eq, sus)
Incisura pancreatis (rum, car)
Ductus pancreaticus (major)
Ductus pancreaticus accessorius (minor)
PANCREAS

Gl. vesicae felleae
Fundus vesicae felleae
Corpus vesicae felleae
Collum vesicae felleae
Ductus cysticus
Ductus hepatocystici
Ductus choledochus
M. sphincter ductus choledochi
Vesica fellea

ductus
pancreaticus
Pancreas hem ekzokrin hemde endokrin salgı
yapana bir bezdir. Ekzokrin salgısı ile protein,
yağ ve karbonhidrat sindirimini, endokrin salgısı
ile (glukagon ve insulin) ile karbonhidrat özellikle
şeker metabolizmasına etki eden hormon salgılar.
Akıtıcı kanalı ductus pancreaticus dur. Papilla
duodeni major‟a açılır. Equus ve caniste ayrıca
diğer bir kanalı daha vardır ductus panreaticus
accessorius „ dur ve papilla duodeni minor‟a
açılır.
ductus choledicus

ductus
pancreaticus
plica circularis
papilla duodeni minor
papilla duodeni major
Ampulla Vateri
plica longitudinalis duodeni
ductus choledicus

Lien (Dalak) :
• Bu organın sindirim ile ilişkisi
olmadığı halde mide ve sol
böbrekle sıkı topografik
ilişkisi vardır.
• Lien, kan depo etmek,
Iymphocyt yapmak suretiyle
circulation sistemine girer.
• Dalağın rengi koyu griye benzer,
kanla dolu olduğu için daima kıvamı
yumuşak, şekli türler arasında çok
değişiktir.
• Yassı olan bu organ insanlarda disk
biçiminde, equide'lerde dorsal'de
enli iken ventrocranial'e doğru
gittikçe daralır.
• Ruminantlarda rumen'in saccus
dorsalis'j üzerine yapışıktır. Biçimi
büyük ruminant ve domuzda dile
benzer.
• K.ruminantların dalağı üçgen
biçimindedir.
• Etçillerde ventral'e dönük tarafı
enli, dorsal tarafı dardır.
Equide'lerdeki gibi bir kavis
yapmamıştır.
• Equidae'lerde ise carnivorların
tersidir.
213

NARES
• Alae nasi
• Ala nasalis lateralis et medialis
• Angulus nasalis dorsalis et ventralis
• Diverticulum nasi ( eq )
• Nasus cutaneus ( eq )
• Sulcus alaris dorsalis ( rum )
• Planum nasolabiale ( B. rum )
• Planum nasale ( K. rum, car )
• Planum rostrale ( sus )

• a Nostril; a' burnun dorsal girişi; b Lateral kenar (ala
nasi) ; b' Medial kenar ; c, c‘ lateral ve medial
kenarların birleşimi; d diverticulum nasi; e philtrum

• Ruminant : Dorsal
• Carnivor ve sus: Lateral
• Equide : Medail
Ala Nasi

Nasal cartilages
• Craniolateral aspect. A Nasal hone; B Incisive hone; C Maxilla; a Nasal septum;
a' Rostral bone ; b, c Dorsal lateral nasal cartilage, c rostral portion; d (sheep; d,
h) Ventral lateral nasal cartilage (except horse); e Lateral accessory nasal
cartilage (except borse); f Medial accessory nasal cartilage (not visible in dog
and pig); g Alar cartilage, g' its lamina, g'' its cornu (horse)
KoyunAt

Cavum nasi (Burun boşluğu)
• Burun delikleri ile nasopharynx arasında kalan,
üstten os nasale, yanlardan maxilla, alttan maxilla
ve os incisivum’un proc. palatinus’ları tarafından
çevrilmiş boru benzeri bir boşluktur.
• Septum nasi denilen burun orta bölmesiyle sağ ve
sol iki eşit bölüme ayırılmıştır. Kıkırdaktan yapılmış
olan septum nasi altta vomer'e, geride os
ethmoidale'nin lamina perpendicularis'ine,
dorsal'de ise sutura nasalis’in alt yüzüne
bağlanmıştır.
• Serbest olan ön ucu, burun ucuna yaklaştıkça
elastikiyeti çoğalan bir kıkırdaktır.

• Her bir burun boşluğunda, temelini ossa turbinata'nın
oluşturduğu ve üzeri burun mucosa'sı ile kaplı concha
nasalis adı verilen üç külahsı yapı görülür. Bu yapılar
birbirlerine bakacak şekilde kendi üzerlerine doğru
kıvrılmış sarmal oluşumlardır. Concha’lardan, temeli os
nasoturbinata tarafından yapılan üstte olanı concha
nasalis dorsalis, temeli os maxilla turbinata tarafından
yapılan altta olanı ise concha nasalis ventralis adını alır.
•
• Geride, her iki concha arasına giren ve temeli
ethmoturbinale tarafından yapılan üçüncü concha,
concha nasalis media’dır. Bu carnivor'da büyük,
diğerlerinde küçüktür. Concha nasalis ventralis'in rostral
ucu üstte plica alaris, altta plica basalis adını alan iki
dürüm yapar.

• Concha'ların iç boşluğuna sinus conchalis adı verilir. Örneğin; sinus concha
dorsalis, sinus concha ventralis gibi.
• Burun boşluğunu boydan boya işgal eden concha nasi dorsalis ve ventralis
boşluk içerisinde meatus nasi denen bir takım yollar oluşturmuşlardır.
Bunlar sırasıyla;
• Meatus nasi dorsalis, concha nasi dorsalis ile kemik tavan arasında yer alır.
Burun yollarının en dar olanıdır. Bunun beyin yönündeki bölümünde fila
olfactoria denen koku sinirlerinin reseptör hücreleri yerleşmiştir. Bu
nedenle bu bölgeye regio olfactoria, bu yola da koku yolu denir
• Meatus nasi medius, dorsal ve ventral concha arasındaki yoldur. Bu yola
sinus paranasalis'ler açılır (aditus nasomaxillaris). Bu nedenle sinus yolu da
denir.
• Meatus nasi ventralis, concha nasi ventralis ile burun boşluğu tabanı
arasındadır. En geniş ve en kısa yoldur. Solunum havası bu yoldan geçerek
pars nasalis pharyngis’e (nasopharynx) ulaşır. Bu nedenle solunum yolu
olarak da isimlendirilir. Tedavide burun-sindirim yolu sondası bu meatus'tan
geçirilerek mideye ulaşılır.
• Bu yolların dışında septum nasi ile concha'lar arasında kalan, medial’deki
genel boşluğa da meatus nasi communis adı verilir.

CAVUM NASI
• Cavum nasi dextrum et
sinistrum
• Septum nasi
• Cartilago septi nasi
* Concha nasalis dorsalis
Endoturbinale I
Plica recta
* Concha nasalis media
Endoturbinale II
* Concha nasalis ventralis
Maxilloturbinale
Plica alaris,Plica basalis

Burun Mukozası ;
Regio vestibularis - Kutan mukoza
Regio respiratoria - Respiratorik mukoza
Regio olfactoria - Olfactorik mukoza
Destek hücreler
Olfactorik hücreler - Bipolar sinir hücreleri
Basal hücreler
Organum vomeronasale
Ductus incisivus ( Duct. nasopalatinus )
Meatus nasi dorsalis - koku yolu
Meatus nasi medius - sinus yolu
Meatus nasi ventralis - solunum yolu
Meatus nasi communis

• Cavum nasi ile cavum oris’i önde ductus incisivus isimli bir
kanal birleştirir. Bu kanalın burun boşluğu tarafındaki deliği
dens caninus düzeyinde, meatus nasi ventralis içerisinde gizli
olduğu halde, ağız tarafındaki deliği papilla incisiva üzerinde
yer alır. Equus'da kanalın ağız tarafındaki ucu kapalıdır.
• Cavum nasi'nin tabanında, septum nasi'nin iki yanında
mucosa'nm altında organum vomeronasale isimli tüp
şeklinde birer oluşum bulunur. Geride 2.-4. azı dişleri
hizasından başlayıp, köpek dişleri hizasına kadar uzayan bu
oluşumların her birinin temelini cart. vomeronasalis isimli
kıkırdaksal kılıf ile os vomer oluşturmuştur. Organın ön ucu,
dens caninus hizasında ductus incisivus'a açılarak son bulur.
Aromatik gıdaların ve seksüel kokuların alınmasında görev
yaptığı sanılmaktadır.

Sol vomeronasal organ (At) Sagittal section. Sol lateral görünüm. A os incisive
; B Palateum durum; C, C' Alar cartilage, C i onun cornusu, C‘ onun lamina sı; D
Nasal kesim; E üst dudak; ] 1 birinci incisiv diş; a Ductus vomeronasal is; b
Iductus incisiva; 1 vomeronasal kanalın açılış yeri; 2 Cartilago vomeronasal is ;
3 nasal mukozanın kenarı

SINUS PARANASALIS ;
Sinus maxillare
sinus maxillaris rostralis et caudalis ( eq )
Sinus frontalis
Sinus lacrimalis ( sus, rum )
Sinus palatinus ( car. ve sus’ta yok )
Sinus sphenoidale ( köpek ve k. rum’da yok )

Larynx (Gırtlak
• Başın boyna geçtiği bölgede yer alır.
• Carnivor dışındaki türlerde mandíbula’nın caudal bölümleri
arasında, spatium mandibulae'nın gerisindedir.
• Carnivor’da ise mandíbula’nın daha gerisine, yani boyna doğru
kaymıştır.
• Pars laryngea pharyngis (laryngopharynx) ile trachea'yı birleştiren
larynx, hava ileten ve ses meydana getiren kısa esnek bir borudur.
Bir başka deyişle solunum havasının geçişini kontrol ettiği gibi ses
organı olarak da görev yapar.
• Larynx'in çatısı, cartilagines laryngis adı verilen değişik şekilli, biri
çift diğerleri tek beş adet kıkırdak tarafından kurulmuştur.

• Cartílago thyreoidea (Kalkansı kıkırdak); Larynx kıkırdaklarının
en büyüğüdür. Ventral’de laminaların birleştiği yerin ön
tarafında sadece ruminant'ta görülen inc. thyreoidea rostralis
isimli az derin bir çukurlaşma bulunur. Aynı bölgenin
caudal’inde ise equus'da çok derin, carnivor ve ruminant'ta
oldukça sığ olan ve sus'da bulunmayan bir başka girinti daha
vardır. Buna da inc. thyreoidea caudalis adı verilir. Buradan n.
laryngeus caudalis geçer. Equus'da burası larynx içi
operasyonlarının yapıldığı yerdir.
• Ruminant, carnivor ve yaşlı sus'ta lamina'ların birleştiği
bölgenin ventral ve caudal'inde prominentia laryngea isimli bir
çıkıntı şekillenmiştir. Bu insandaki prominentia laryngea'ya
(Adem elması) göre daha caudal'dedir.
• Cartilago cricoidea (Yüzüksü kıkırdak); Hyalin kıkırdaktan
yapılmıştır. Şekli mühür yüzüğüne benzer.

• Cartílago arytenoidea (ibriksi kıkırdak); Larynx’in çift olan
kıkırdağıdır. Büyük bölümü hyalin, cart. corniculata, proc.
vocalis gibi çıkıntıları ise elastik kıkırdaktan yapılmıştır. Şekli
ibiğe benzer. Bunun dış yüzü üzerindeki çıkıntılı bölümüne
proc. muscularis denir. Aşağı doğru uzayan ucu. proc.
vocalis adını alır. Craniodorsal'den çıkarak geriye doğru
boynuz gibi kıvrılan çıkıntısı, cart. corniculata'dır. Bu felis'te
bulunmaz. Canis'te ise hemen önünde cart. cuneiformis adı
verilen ikinci bir çıkıntı yer almıştır.
• Epiglottis; Larynx'in en önünde yeralan, yaprak şeklindeki
kıkırdağıdır. Elastik kıkırdaktan yapılmıştır. Yutmada boşluğu
kapak gibi kapatır. Apex adı verilen üst ucu, öne doğru
yatıktır ve bos ile sus'un dışında diğer tüm türlerde sivridir.
Basis denen taban kısmında aşağı doğru uzayan petiolus
epiglottidis isimli bir çıkıntı yeralır. Equus'ta basis’in iki
yanından yukarı doğru uzayan kamamsı çıkıntılara proc.
cuneiformis adı verilir.

Larynx ve Dil kemiği
1. stylohyoideum
2. epihyoideum
3. ceratohyoideum
4. proc lingualis
5. thyrohyoideum
6. pars cartilaginea thyrohyoid
7. cartilago epiglottica
8. cartilago corniculata
9. cartilago arytonoidea
10. cartilago thyroidea
15. cartilago cricoidea

Cart.thyroidea
KÖPEK SIĞIR AT

Cavum Larynx ;
Aditus laryngis: Plica aryepiglottica ile yanlardan
sınırlandırılmıştır.
- Vestibulum laryngis
Plica vestibularis
ventriculus laryngis ( lateralis )
Plica vocalis
Ventriculus laryngis medianus
- Glottis
Proc. Vocalis
Plica vocalis
Plica vocalis + Lig. Vocale = Labium vocale
M. vocalis
Rima glottidis
Pars intermembranacea – glottis vocalis
pars intercartilaginea – glottis respiratoria
- Cavum infraglotticum

Cavum laryngis
• Cavum laryngis, pars laryngea pharyngis ile birinci trachea halkası
arasında kalan boşluktur. İçi respiratorik mucosa ile kaplanmıştır.
Önden arkaya doğru, aditus laryngis, vestibulum laryngis, glottis ve
cavum infraglotticum olmak üzere dört bölümden oluşur.
• Aditus laryngis, boşluğun önden ve aşağıdan epiglottis, yanlardan
cart. arytenoidea ile epiglottis'i birleştiren plica aryepiglottica isimli
mucosa dürümü ile çevrilmiş olan giriş bölümüne verilen isimdir.
• Buradan plica vocalis'ler arasına kadar uzayan bölüm ise vestibulum
laryngis’dir. Bu bölümde larynx mucosası, her bir yanda biri önde,
plica vestibularis diğeri arkada, plica vocalis olmak üzere ikişer
mucosa kıvrımı yapmıştır. Equus ve canis'te bu iki plica arasında
dışarıya doğru ventriculus laryngis lateralis isimli sağ ve sol birer kör
kese şekillendirmiştir. Equus ve sus'ta tam ortada, ventriculus
laryngis medianus isimli bir mucosa çöküntüsü daha görülür.

• Vestibulum’un sonunda, iki tarafın plica vocalis'leri
ile cart, arytenoidea’ların proc. vocalis'leri
tarafından çevrelenmiş bölüm glottis'tir.
• Bunun ortadaki yarığına, rima glottidis denir. Burası
larynx'in en dar yeridir. Rima glottidis’in, plica
vocalis'ler arasında kalan alt bölümüne pars
intermembranacea, cart, arytenoidea’lar arasında
kalan üst bölümüne de pars intercartilaginea denir.
• Cavum larynis’in glottis'ten trachea'nın ilk halkasına
kadar olan bölümü cavum infraglotticum adını alır

Vocal Fold =
Lig.vocale . +
Musculus vocalis +
plica vocalis
(respiratorik mucosa)

Cricothyroid ligament is an important access to
the larynx.

Atlarda yumuşak damak (soft palate)
epiglottis’e kadar uzandığı için ağızdan nefes
alamazlar.

TRACHEA HALKALARININ
TÜRLERE GÖRE DEĞİŞİMİ

TRACHEA
• Hava iletim yolunun, larynx ile pulmo (akciğer) arasında yer
alan borusal bölümüdür. Temelini zar ve birbiri ardına dizilmiş
cart, trachealis isimli hyalin kıkırdaktan yapılmış yarım
halkalar oluşturur. Bu nedenle trachea’nın boşluğu daima
açık kalır. Kıkırdaksal halkalar birbirlerine ligamentum
anulare isimli bağlar ile bağlanmışlardır. Halkaların dışını
adventitia, içerisini mucosa döşemiştir. Halkaların uçları
dorsal'de birbirleri ile birleşmez.
• Dorsal'de uçların arasındaki boşluğu, lenfoid dokuyu da
içeren gevşek bir bağ doku doldurur. Bunun içerisinde
bulunan m. trachealis isimli düz kas lifleri, halkaların uçlarının
carnivor dışındaki türlerde iç yüzlerini birbiri ile bağlar.
Carnivor'da ise bu kas halka uçlarının dış tarafında bulunur.

• Trachea bulunduğu bölgelere göre pars cervicalis ve pars
thoracica olmak üzere iki bölümde incelenir.
• Pars cervicalis, trachea’nın cart, cricoidea ile apertura
thoracis cranialis arasındaki bölümüdür. Fascia cervicalis
(lamina pretrachealis) tarafından çevrelenmiştir. Dorsal'inde
sırasıyla, esophagus, m. longus colli, m. longus capitis ve
vertebrae cervicales’in corpus vertebrae’leri bulunur.
• Ventral ve lateral'inde, m. sternohyoideus, m.
sternothyrohyoideus ve m. sternocephalicus gibi
sternum'dan gırtlağa ve başa giden kaslar yer almıştır.
Bunların içerisinde m. sternohyoideus'un sağ ve sol
yarımlarının kaynaşık olması tracheatomia
operasyonlarında göz önünde tutulmalıdır.

• Dorsolateral'inden a. carotis communis dexter ve
sinister, truncus vagosympathicus dexter ve
sinister, v. juguiaris interna (equus, ovis ve
capra'da bulunmaz) dexter ve sinister, n.
laryngeus caudalis (recurrens) ve ductus
trachealis dexter ve sinister geçerler
• Boynun caudal üçte birinde, esophagus ve sol
dorsal'indeki damar ve sinirler trachea’nın sol
yanma kayarlar. Bu şekilde trachea, apertura
thoracis cranialis'ten geçerken omurların
ventral'indeki kaslarla temas halindedir.

• Pars thoracica, apertura thoracis cranialis’ten akciğerlere kadar
uzanan bölümdür. Mediastinum boşluğunda geriye doğru yol alır. Bu
bölgede, esophagus tekrar trachea’nm dorsal'ine geçmiştir. Vena cava
caudalis ise ventral'inde bulunur.
• Trachea daha sonra arcus aortae'nin sağ yüzünü çaprazlar. Basis
cordis'in dorsal'inde, dördüncü ila altıncı spatium intercostale
düzeyinde bifurcatio trachea denilen çatallaşmayı yaparak bronchus
principalis dexter ve sinister isimli iki kola ayrılır.
• Bronchus principalis dexter ve sinister olarak akciğerlerin içerisine
dalan soluk borusu, bronchus lobaris'lere onlarda bronchus
segmentalis’lere ayrılırlar.
• Bundan sonraki dalların içerisinde kıkırdak bulunmadığı gibi
mucosa'sında salgı bezleri yoktur. Bunlara, bronchulus adı verilir.
Bronchulus'lar, bronchulus respiratorius olarak dallanırlar. Uçları,
ductus alveolaris'i sacculus alveolaris'i ve en son parça olarak,
solunum ünitesi olan alveolus pulmonis'i şekillendirirler.

PULMO
• Atmosfer ile kan arasında gaz değişiminin yapıldığı
organdır. Pulmo dexter ve pulmo sinister olmak üzere
iki tanedirler. Embriyoda ön barsağın tabanından çıkan
tomurcuk tarafından oluşturulurlar.
• Cavum thoracis içerisinde pleura pulmonalis ile sarılmış
olarak yani cavum pleura içerisinde bulunurlar. Pulmo
dexter ve sinister birbirinden içinde önemli organları
bulunduran mediastinum ve kalp vasıtasıyla
ayrılmışlardır.
• Bronchus principalis dexter ve sinister ile trachea'ya.
arteriae ve venaea pulmonales ile kalbe
bağlanmışlardır. Kıvamı elastik ve süngersidir.

• Şekilleri yarım koniyi andırır. Koninin öne yönelik sivri ucuna
apex pulmonis, geriye doğru eğri tabanına basis pulmonis
denir. Her bir akciğerin costa’lara bakan yüzü facies costalis,
orta düzleme dönük yüzü facies medialis, diaphragma'ya
yönelik yüzü facies diaphragmatica. lopların arasında
birbirine bakan yüzü facies interlobaris adını alır.
• Facies medialis ile facies costalis'in dorsal'de birleştikleri küt
kenara margo obtusus, ventral'de birleştikleri keskin kenara
ise margo acutus denir.
• Margo acutus’tan organın içerisine doğru giren ön
yarıklardan öndekine fıssura interlobaris cranialis,
arkadakine fissura interlobaris caudalis adı verilir. Ayrıca
margo acutus üzerinde önde loplar arasında inc. cardiaca
pulmonis isimli geniş bir oyuk şekillenmiştir.
• Carnivor ve sus'ta fissura’lar derindir.

• Facies medialis'te bronchus principalis ile
damar ve sinirlerin organa girip çıktığı bölgeye
hilus pulmonis denir. Ayrıca bu yüz üzerinde
mediastinum aralığından geçen oluşumlara ait
izlerde yer almıştır. Örneğin; impressio aortica
ve impressio esophagea gibi.
• Pulmo’nun rengi kapsadığı kan miktarına göre
değişir. Renk genellikle koyu kırmızıdır.
Şehirlerde yaşayan homo ve carnivor'ların
akciğerleri siyaha kaçan koyu renkli görülebilir.
Bu şehir havasındaki toz ve kömürün
yutulması sonucudur

• Pulmo hava kapsadığından suda yüzer. Ölü doğan
yavrunun akciğerleri batar. Bundan birçok adli olayın
aydınlatılmasında yararlanılır. Genellikle akciğerler vücut
ağırlığının %1-1,5‘i kadar bir ağırlığa sahiptirler. Sağ
akciğer sol akciğere göre daha büyük ve ağırdır.
• Pleura'nın altında, interlobuler dokunun çokluğu ile
doğru orantılı olarak lobuli pulmonis denilen bir takım
poligonal şekiller meydana gelir. Bunlar en kuvvetli
olarak bos'ta görülür. Sus'ta oldukça belirgindirler.
Capra’da ovis’e kıyasla daha belirgindir. Diğer türlerde o
kadar belirgin değildir.
• Kedilerin akciğeri, köpeğinkine benzer, ancak
köpeğinkinden daha fazla üçgenli ve daha parlaktır.

PULMONES
( Akciğerler )
Lobuli pulmonis ( sığı, domuz, keçi )
Facies costalis
Facies medialis =
Pars vertebralis / Pars mediastinalis
Impressio cardiaca
Hilus pulmonis - Radix pulmonis
Impressio aortica
Impressio esophagea
Margo dorsalis ( obtusus )
Margo ventralis ( acutus )
Basis pulmonis
Apex pulmonis
Incisura cardiaca
Fissura interlobaris

KÖPEK AKCİĞERİ
SOL
Lobus cranialis pars cranialis
Lobus cranialis pars caudalis
Lobus caudalis
SAĞ
Lobus cranialis
Lobus medius
Lobus caudalis
Lobus accessorius

RUMİNANT AKCİĞERİ
SOL
Lobus cranialis pars caranialis
Lobus caudalis
SAĞ
Lobus cranialis pars cranialis
Lobus medius
Lobus caudalis
Lobus accessorius

EQUİDEA AKCİĞERİ
• SOL
• Lobus cranialis
• Lobus caudalis
• SAĞ
• Lobus cranialis
• Lobus caudalis
• Lobus accessorius

• Trachea
• Bifurcatio trachea
(çatallandığı yer)
• Bronchus principalis
• Bronchus lobaris
• Bronchus segmentalis
subsegmentalis
• Bronchiol
• Ductus alveolaris
• Saccus alveolaris

Section Oxygen and Carbon Dioxide’ in solunum
sistemine giriĢ ve çıkıĢ yolları
Oxygen ve
carbondioxide
saccus
Alveoli’dedeğişim
Oxygen denzengin
hava
Bronchioles
Nasal
Cavities
(burun boşluğu)
Pharynx’den larynx’e Trachea Bronchi
geçiş
Ductus ve saccus Bronchioles
alveoli
Layrnx’denPharynx’e
Nasal
cavities
Carbon
Dioxide’n zengin
havanın dışarı
bırakılması
Bronchi
Trachea

Solunum ve sindirim

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Semelhante a Solunum ve sindirim

Semelhante a Solunum ve sindirim (20)

Mais de Veteriner Fakültesi.Anatomi Anabilim Dalı

Mais de Veteriner Fakültesi.Anatomi Anabilim Dalı (11)

Solunum ve sindirim